Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132: “ʻO Ka Tau Ka Maʻu ha Tāpuaki Mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua”


“8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132: ‘ʻO Ka Tau Ka Maʻu ha Tāpuaki Mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“8–14 Nōvema. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: 2021

ʻĪmisi
faiako ʻa Siosefa Sāmita ʻi Nāvū

Siosefa Sāmita ʻi Nāvū, 1840, tā fakatātaaʻi ʻe Theodore Gorka

8–14 Nōvema

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 129–132

“ʻO Ka Tau Ka Maʻu ha Tāpuaki Mei he ʻOtuá, ʻOku Tupunga Ia ʻi he Talangofua”

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā: “Ko e lea mo e fakamatala ʻataʻatā peé ʻoku ʻikai ko ha faiako ia. ʻOku kau ʻi hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he founga ʻa e ʻEikí ʻa e mamatá, mo e fakafanongó pea mo e ʻiló” (“Hoko ko ha FaifekauMalangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí,” Liahona, ʻOkatopa 2013, 6). Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he Laumālié ʻi hoʻo tokanga mo fakafanongo ki he fānau ʻokú ke akoʻí?

Lekooti Hoʻo Ngaahi Ongó

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Fili ha tefito mei he vahe 129–32, pea tuku ke talaatu ʻe he fānaú e meʻa kuo nau ako fekauʻaki mo e tefito ko iá. Hangē ko ʻení, ko e hā ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní pe ko e Toluʻi ʻOtuá? fekauʻaki mo e mali taʻengatá? fekauʻaki mo e puleʻanga fakasilesitialé?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Iiki Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:20–21; 132:5

ʻOku maʻu e ngaahi tāpuakí mei he talangofua ki he ʻOtuá.

Naʻe akoʻi ʻe Siosefa Sāmita, ʻoku makatuʻunga e tāpuaki kotoa pē ʻoku maʻu mei he ʻOtuá, mei heʻetau talangofua ki Heʻene ngaahi fonó. Te ke akoʻi fēfē nai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi ha founga ʻe mahino ki he fānaú?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Vahevahe ha fakafehoanaki faingofua mo e fānaú ʻokú ne fakahaaʻi e mahuʻinga ke tau muimui he ngaahi fakahinohinó; hangē ko ʻení, talanoa mo kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi sitepu kuo pau ke tau muimui ki ai ke teuteu ha meʻakai pe vaʻinga pe langa ha meʻá. Ko e hā ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau muimui ai ki he ngaahi fakahinohinó? (Mahalo pē ʻokú ke maʻu ha aʻusia fakataautaha te ke fie vahevahe.) Lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:21, pea fakafehoanaki e ngaahi fakahinohino ko ʻení ki he ngaahi fekau kuo pau ke tau muimui ai ke maʻu e ngaahi tāpuaki mei he Tamai Hēvaní.

  • Kole ki he fānaú pe te nau lava ʻo fakakaukau ki ha taimi ne nau talangofua ai ki ha taha ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ne nau ongoʻi fēfē nai? Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva fekauʻaki mo e talangofuá, hangē ko e “Tauhi ʻa e Ngaahi Fekaú” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 68), pea kumi e ngaahi tāpuaki ʻo e talangofuá ʻoku ʻasi ʻi he foʻi hivá. Aleaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa kuo fekau mai ʻe he ʻOtuá ke tau faí. ʻOku tāpuekina fēfē kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau tauhi e ngaahi fekau ko iá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:22

ʻOku maʻu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ha sino taʻe-faʻa-mate.

ʻI he taimi ʻoku mahino ai kiate kitautolu ʻoku maʻu ʻe he ʻOtua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisi ha sino hangē ko ia ʻoku tau maʻú, ʻoku tau ongoʻi vāofi ange ai mo Kinaua, pea fakamālohia ai hotau vā fetuʻutaki mo Kinauá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha fakatātā ʻo Sīsū Kalaisi, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau tuhu ki Hono fofongá, ngutú, mo e ngaahi konga kehe ʻo Hono sinó. Fakaafeʻi leva kinautolu ke nau tuʻu pea tuhu ki he ngaahi konga tatau ko iá ʻi honau sinó. Lau mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:22: “ʻOku maʻu ʻe he Tamaí [ha] sino ʻo e kakano mo e hui … ; pehē foki mo e ʻAló.” Fakamoʻoni ange ʻoku hangē hotau sinó ko e sino ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsuú.

  • Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva fekauʻaki mo hotau sinó, hangē ko e “ ʻUlu, Uma, Tui mo e Vaʻe” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 129), pea fakaafeʻi e fānaú ke nau fakatātaaʻi e foʻi hivá. Kole ki he fānaú ke nau fakamatala ki ha ngaahi meʻa te nau lava ʻo fai ʻaki honau sinó. Fakahaaʻi hoʻo loto houngaʻia he sino kuo foaki atu ʻe he ʻOtuá maʻaú. Te tau lava fēfē ʻo fakahaaʻi ʻetau houngaʻia he meʻaʻofa makehe ko ʻení?

  • Fakaafeʻi e fānaú ke nau tā ha ngaahi fakatātā ʻo e Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi mo kinautolu pē. Tokoni kiate kinautolu ke nau ʻiloʻi e founga ʻoku tatau ai honau sinó mo ia ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsuú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19

Kuo ngaohi ʻe he Tamai Hēvaní ke lava ʻa e ngaahi fāmilí ʻo nofo fakataha ʻo taʻe ngata.

ʻI he mālohi faisila ʻo e ʻEikí mo e ngaahi ouau ʻo e temipalé, ʻe malava ke tuʻuloa hotau ngaahi vā fetuʻutakí ʻo taʻengata kapau te tau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai tuʻuloa ʻo taʻe ngatá—meʻakai ʻe koví, ngaahi matalaʻi ʻakau ʻoku maé, mo e ngaahi meʻa peheé. Fakaʻaliʻali ha tā ho fāmilí, pea vahevahe e ongo ʻokú ke maʻu kiate kinautolú. Fai hoʻo fakamoʻoni kuo ʻai ʻe he ʻEikí ke lava e ngaahi fāmilí ʻo taʻe ngata, ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau ʻo e temipalé.

  • Fakaava e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki he vahe 132, pea talaange ki he fānaú ko ha fakahā ʻeni kia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e malí mo e ngaahi fāmilí. Fakaʻaliʻali ange e veesi 19, peá ke tuhu ki he ngaahi foʻi lea “ʻo taʻengata pea taʻengata” ʻi hoʻo lau kinautolú. Fakaafeʻi e fānaú ke mou lau fakataha e ngaahi lea ko ʻení.

  • Tokoni ki he fānaú ke faʻu ha fanga kiʻi tamapua mei he pepá ke fakafofongaʻi e kau mēmipa ʻo honau fāmilí (vakai ki he peesi ʻekitivitī ʻo e uike ní). Kosi kinautolu ʻo toʻo, pea faʻo ʻi ha sila pe fakapipiki fakataha ʻaki ha pine ke fakafofongaʻi e mālohi faisila ʻokú ne lava ʻo fakataʻengataʻi hotau ngaahi fāmilí.

    ʻĪmisi
    fefine mo ha kiʻi taʻahine ʻi he kelekele ʻo e temipalé

    ʻOku fakaʻatā ʻe he ngaahi ouau ʻo e temipalé ke fakataha e ngaahi fāmilí ʻo taʻe ngata.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Lalahi Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:18–19

ʻOku finangalo e Tamai Hēvaní ke u maʻu ʻa e ʻiló mo e potó.

ʻOku lahi ha ngaahi meʻa ʻoku tau maʻu he moʻuí ni he ʻikai ʻalu mo kitautolu ki he moʻui ka hokó. Ka te tau ʻalu kitautolu mo hotau “ʻiló mo e potó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:19).

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Kole ki he fānaú ke nau vahevahe atu ha meʻa ʻoku nau ako ki ai ʻi he akó pe mei heʻenau mātuʻá. Fakaafeʻi kinautolu ke nau lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:18–19 ke ʻiloʻi pe ko e hā ʻe hoko ki heʻetau ʻiló mo e potó ʻi he moʻui ka hokó.

  • Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he veesi 19 fekauʻaki mo e founga ʻoku tau maʻu ai e ʻiló mo e potó? Te tau faivelenga fēfē mo talangofua ʻi heʻetau faifeinga ke akó? (Ki ha fakamatala lahi ange ki he tefitó ni, vakai ki he “Akó” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [peesi 9–10].)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:20–21; 132:5, 21–23

ʻOku maʻu e ngaahi tāpuakí mei he talangofua ki he ʻOtuá.

Fakalaulauloto ki he founga ʻoku tāpuekina ai koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo talangofua ki Heʻene ngaahi fonó. Ko e hā ha ngaahi aʻusia te ke lava ʻo vahevahe mo e fānaú ke poupou kiate kinautolu?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Hivaʻi ha foʻi hiva fekauʻaki mo e talangofuá, hangē ko e “Tauhi ʻa e Ngaahi Fekaú” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 68), pea fakaafeʻi e fānaú ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 130:20–21 mo e 132:5. Tokoni kiate kinautolu ke maʻu ha ngaahi foʻi lea mo ha ngaahi fakakaukau ʻi he folofolá ʻoku tatau mo e ngaahi fakakaukau ʻi he foʻi hivá. ʻOku tau maʻu fēfē e ngaahi tāpuakí mei he ʻOtuá? Kole ki he fānaú ke nau vahevahe e founga kuo faitāpuekina ai kinautolu ʻi heʻenau talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá.

  • Lau fakataha e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:21–23, pea fakaafeʻi e fānaú ke nau tā ha ngaahi fakatātā ke fakafofongaʻi e meʻa ʻoku nau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení. Poupouʻi kinautolu ke nau mohu founga, pea fokotuʻu ange ʻe lava ke nau fakakau ʻi heʻenau ngaahi fakatātaá e ngaahi fono pe ngaahi fekau ʻoku tokoni mai ke tau nofo maʻu ʻi he hala fāsiʻi ki he moʻui taʻengatá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:15, 19

Kuo ngaohi ʻe he Tamai Hēvaní ke nofo fakataha ʻa e ngaahi fāmilí ʻo taʻe ngata.

Neongo pe ko e hā e ngaahi tūkunga lolotonga hotau fāmilí, te tau lava ʻo fakahoko ha ngaahi fili he taimí ni ke tau mateuteu ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo ha fāmili taʻengata ʻi he kahaʻú.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Kole ki ha niʻihi ʻo e fānaú ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4 pea lau ʻe he niʻihi kehé e 132:15. Tokoni ke nau ʻiloʻi e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e nofo-malí. Fili ha ngaahi kupuʻi lea mahuʻinga mei he 132:19 (hangē ko e “kapau ʻe mali ha tangata mo ha uaifi,” “fuakava [foʻou mo] taʻengata,” “fakamaʻu,” “nofo maʻu ʻi heʻeku fuakavá,” “kotoa ʻo e nofo taʻengatá,” mo e “taʻengata pea taʻengata”), pea kole ki he fānaú ke nau kumi e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení ʻi he vēsí. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi kupuʻi lea ko ʻení fekauʻaki mo e nofo-malí.

  • Hivaʻi ʻa e “Ko e Fāmilí ke Taʻengata” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 98), pe toe vakaiʻi e “Vahe 54: Toe Fakahā Kau ki he Malí” (Ngaahi Talanoa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava, 198). Kole ki he fānaú ke nau fakafanongo mo mateuteu ke vahevahe e meʻa kuo pau ke tau fai kae lava ke taʻengata hotau ngaahi fāmilí. Fakamoʻoniʻi ange, neongo pe ko e hā e tūkunga lolotonga hotau fāmilí, te tau lava ʻo teuteuʻi kitautolu ke tau hoko ko ha konga ʻo ha fāmili taʻengata.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akó

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Fakaafeʻi e fānaú ke talaange ki honau ngaahi fāmilí e lahi ʻo ʻenau ʻofa ʻiate kinautolú mo ʻenau fie fakataha mo kinautolu ko ha fāmili ʻi he taʻengatá.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Mātuʻaki tokanga koeʻuhí ko e ngaahi tūkunga fakafāmilí. “ʻOku nofo e fānau ʻo e ʻaho ní ʻi ha ngaahi tūkunga fakafāmili kehekehe lahi. … [ʻOku] fie maʻu ke tau ala atu [kiate kinautolu] ʻoku ongoʻi tuenoa, liʻekina, pe ʻoku hē atu ki he tuʻa ʻaá” (Neil L. Andersen, “Ko Ia ia ʻOkú Ne Maʻu ʻa Kinautolú, ʻOkú Ne Maʻu Au,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 49, 52).

Paaki