Mga Hunahuna nga Hinumdoman

Ang Makasaysayanong mga Basahon diha sa Daang Tugon

Ang mga basahon ni Josue ngadto ni Ester mga nailhan sa karaan isip ang “makasaysayanong mga basahon” sa Daang Tugon. Kini wala magpasabot nga ang ubang mga basahon sa Daang Tugon walay makasaysayanong bili. Hinoon, ang makasaysayanong mga basahon gitawag og ingon tungod kay ang nag-una nga katuyoan sa mga tigsulat mao ang pagpakita sa impluwensya sa Dios diha sa kasaysayan sa mga katawhan sa Israel. Ang tuyo dili ang paglatid sa balaod ni Moises, sama sa Levitico ug Deuteronomio. Dili kini sa pagpahayag og pagdayeg o kasubo sa balaknon nga porma, sama sa Mga Salmo ug sa Lamentaciones nga gihimo. Ug dili kini sa pagrekord sa mga pulong sa mga propeta, sama sa mga basahon ni Isaias ug Ezequiel nga gihimo. Hinoon, ang makasaysayanong mga basahon nag-asoy og usa ka istorya.

Nag-agad sa Panan-aw

Dayag lang, kana nga istorya giasoy gikan sa piho nga panan-aw––tinuod, sa piho nga panan-aw. Sama nga kini dili mahimo ang pagtan-aw sa usa ka bulak, bato, o kahoy gikan sa sobra sa usa ka anggulo sa tinagsa, kini dili kalikayan nga ang usa ka makasaysayanong asoy mopakita sa panan-aw sa tawo o pundok sa mga tawo nga nagsulat niini. Kini nga panan-aw naglakip sa nasudnon o orihinal nga kagikanan ug sa mga lagda ug mga tinuohan sa ilang kultura. Ang pagkahibalo niini makatabang kanato sa pagsabot nga ang mga tigsulat ug mga tigtigom sa makasaysayanong mga basahon mipunting sa piho nga mga detalye samtang ang uban wala giapil.¹ Mihimo sila og piho nga mga pangagpas nga ang uban tingali wala maghimo. Ug miabot sila sa mga panapos pinasikad niadto nga mga detalye ug mga pangagpas. Gani kita makakita og lain-laing mga panan-aw sa tibuok nga mga basahon sa Biblia (ug usahay sulod sa samang basahon).² Kon kita mas nakahibalo niini nga mga panan-aw, mas maayo ang atong pagsabot sa makasaysayanong mga basahon.

Usa ka panan-aw nga sagad sa tanang makasaysayanong mga basahon sa Daang Tugon mao ang panan-aw sa mga anak sa Israel, ang mga tawo sa pakigsaad sa Dios. Ang ilang hugot nga pagtuo sa Ginoo mitabang kanila sa pagkakita sa Iyang impluwensya diha sa ilang mga kinabuhi ug sa Iyang pagpanginlabot sa mga kalihokan sa ilang nasod. Samtang ang sekular nga mga basahon sa kasaysayan dili hilig sa pagtan-aw sa mga butang niini nga paagi, kining espirituhanon nga panan-aw kabahin sa unsay naghimo sa makasaysayanong mga basahon sa Daang Tugon nga hilabihan ka bililhon ngadto niadtong kinsa naninguha sa pagtukod sa ilang kaugalingong hugot nga pagtuo sa Dios.

Kinatibuk-ang Pagsabot alang sa Nahabiling Bahin sa Daang Tugon

Ang makasaysayanong mga basahon nagsugod diin ang mga basahon sa Deuteronomio nahuman, nga ang mga katuigan nga paglibod-libod sa mga Israelita diha sa kamingawan hapit na matapos. Ang basahon ni Josue nagpakita sa mga anak sa Israel nga andam na sa pagsulod sa Canaan, ang ilang yuta sa saad, ug naghulagway kon giunsa nila pagkuha kini. Ang mga basahon nga nagsunod, Mga Maghuhukom ngadto sa 2 Mga Cronicas, naghulagway sa kasinatian sa Israel didto sa gisaad nga yuta, gikan sa panahon nga sila namuyo niini hangtod sa panahon nga sila nabuntog sa Asiria ug Babelonia. Ang mga basahon ni Esdras ug Nehemias nag-asoy sa pagbalik sa daghang mga grupo sa mga Israelita ngadto sa ulohan, ang Jerusalem, mga dekada human niana. Sa kataposan, ang basahon ni Ester nagsaysay og istorya kabahin sa mga Israelita nga nagpuyo nga gipugos sa pagpalayas ngadto sa layong dapit ubos sa kamandoan sa Persia.

Ug kana diin ang kronolohiya sa Daang Tugon natapos. Ang pipila sa unang higayon nga mga mambabasa sa Biblia nahibulong sa pagkahibalo nga sila sa tinuod nahuman na og basa sa istorya sa Daang Tugon sa wala pa sila makabasa og sobra sa katunga sa mga pahina niini. Human sa Ester, kita walay makuha nga daghang impormasyon mahitungod sa kasaysayan sa mga Israelita. Hinoon, ang mga basahon nga nagsunod––ilabi na ang mga basahon sa mga propeta––mihaom sulod sa panahon nga kini nahitabo [timeline] nga gipresentar sa makasaysayanong mga basahon.³ Ang pagpangalagad ni propeta Jeremias, sama pananglit, nahitabo atol sa mga hitabo nga girekord sa 2 Mga Hari 22–25 (ug ang managsamang asoy sa 2 Mga Cronicas 34–36). Ang pagkamahibalo niini makaimpluwensya sa paagi nga ikaw magbasa sa makasaysayanong mga asoy ug sa propetikanhong mga basahon.

Ang pipila ka mga tudling sa kasulatan mahimong sama sa mga piraso sa puzzle nga dili kita makamao kon unsaon paghaom sa uban nga nahibiling puzzle.

Kon Adunay Butang nga Dili Mohaom

Kon magbasa sa Daang Tugon, sama sa bisan unsa nga kasaysayan, may kalagmitan nga imong basahon ang mahitungod sa mga katawhan nga nagbuhat o nagsulti og mga butang nga, sa karong panahon, gitan-aw nga katingad-an o gani makagubot. Kinahanglan nga atong paaboton kini––gitan-aw sa mga tigsulat sa Daang Tugon ang kalibotan gikan sa panan-aw kaniadto, nga sa pipila ka mga paagi, may kalainan gikan sa ato. Kapintas, kagikanan nga mga relasyon, ug ang mga tahas sa mga babaye mga pipila lamang sa mga isyu nga nakita sa karaang mga tigsulat nga lahi kay sa atong gibuhat karon.

Busa unsa ang kinahanglan natong buhaton kon makakita kita og mga tudling diha sa mga kasulatan nga ingon og makapabalaka? Una, kini tingali makatabang ang paghunahuna sa matag tudling sa mas lapad nga kinatibuk-ang pagsabot. Sa unsang paagi kini mohaom sa plano sa Dios sa kaluwasan? Sa unsa nga paagi kini mohaom sa unsay imong nahibaloan mahitungod sa kinaiyahan sa Langitnong Amahan ug ni Jesukristo? Sa unsa nga paagi kini mohaom sa gipadayag nga mga kamatuoran sa ubang mga kasulatan o sa ubang mga pagtulon-an sa buhing mga propeta? Ug sa unsang paagi kini mohaom sa mga pag-aghat sa Espiritu diha sa imong kaugalingong kasingkasing ug hunahuna?

Sa pipila ka mga sitwasyon, ang tudling tingali dili ingon nga mohaom og maayo sa bisan hain niini. Usahay ang mga tudling tingali sama sa usa ka piraso sa puzzle nga dili ingon og kini adunay lugar taliwala sa ubang mga piraso nga imo nang naporma. Ang pagpugos sa piraso nga ihaom dili mao ang labing maayo nga kapilian. Apan ni ang pag-undang sa tibuok nga puzzle. Hinoon, tingali ikaw nanginahanglan sa pagpadaplin una sa mga piraso sa pagkakaron. Samtang ikaw nagkat-on pa og dugang ug sa pagdugtong pa sa puzzle, mahimong ikaw makatan-aw og mas maayo kon unsaon sa mga piraso sa paghaom sa usag usa.

Kini makatabang usab sa paghinumdom nga agig dugang sa pagkalimitado ngadto sa usa ka piho nga panan-aw, ang mga kasaysayan sa kasulatan ulipon ngadto sa kasaypanan sa tawo (tan-awa sa Mga Artikulo sa Hugot nga Pagtuo 1:8). Sama pananglit, sa nanglabay nga mga siglo “daghan nga yano ug mga bililhon nga mga butang nga gikuha gikan sa [Biblia],” lakip ang importanting mga kamatuoran mahitungod sa doktrina ug mga ordinansa (1 Nephi 13:28; tan-awa usab sa mga bersikulo 29, 40). Sa samang higayon, kita kinahanglan nga andam sa pagdawat nga ang atong kaugalingon nga mga panan-aw mga limitado usab: kanunay adunay mga butang nga kita dili hingpit nga makasabot ug mga pangutana nga dili pa nato matubag.

Pagkaplag sa mga Mutya

Apan sa pagkakaron, ang dili matubag nga mga pangutana dili kinahanglan nga mopalayo kanato gikan sa bililhon nga mga mutya sa mahangtorong kamatuoran nga makaplagan diha sa Daang Tugon––bisan og kadto nga mga mutya usahay natago diha sa batoon nga yuta sa makagubot nga mga kasinatian ug dili maayo nga mga pagpili nga gihimo sa dili hingpit nga mga tawo. Tingali ang labing bililhon niini nga mga alahas mao ang mga istorya ug mga tudling nga nagpamatuod sa gugma sa Dios––ilabi na niadto nga nagpunting sa atong mga hunahuna padulong ngadto sa sakripisyo ni Jesukristo. Gitan-aw gikan sa bisan hain nga anggulo, ang mga mutya nga sama niini nagsidlak sa kahayag karon sama kini sa kaniadto. Ug tungod kay kini nga mga asoy nagsaysay kabahin sa mga tawo sa pakigsaad sa Dios––mga lalaki ug mga babaye kinsa adunay tawhanong mga kahuyang ug bisan pa niana nahigugma ug nagserbisyo sa Ginoo––mga mutya sa kamatuoran daghan diha sa makasaysayanong mga basahon sa Daang Tugon.

Mubo nga mga Sulat

1. Ang makasaysayanong mga asoy sa Biblia nga kita aduna karon sa unang bahin buhat sa daghang wala hinganli nga mga tigsulat ug mga tigtigom, kinsa usahay mitrabaho sa daghang katuigan, gani mga siglo, human sa mga panahon nga ilang gihulagway. Misalig sila sa lain-laing makasaysayanong mga kapanguhaan ug mihimo og desisyon mahitungod sa unsay iapil sa ilang mga asoy ug unsa ang dili iapil.

2. Sama pananglit, bisan ang 1–2 Mga Cronicas naglakip sa kapin o kulang sa samang panahon sa 1 Samuel 31 hangtod sa kataposan sa 2 Mga Hari, 1–2 Mga Cronicas naghatag og gibug-aton sa lain-laing mga detalye ug nagpakita og lahi nga mga panan-aw. Dili sama sa 1 Samuel–2 Mga Hari, ang 1–2 Mga Cronicas hapit tanan nagpunting diha sa Habagatang Gingharian sa Juda ug kasagaran wala mag-apil sa negatibong mga istorya mahitungod ni David ug Salomon (itandi, sama pananglit, sa 2 Samuel 10–12 uban sa 1 Mga Cronicas 19–20 ug 1 Mga Hari 10–11 uban sa 2 Mga Cronicas 9). Dali, Sunod Kanako naghatag og gibug-aton sa pagtuon sa asoy sa 1ug 2Mga Hari, bisan tuod og adunay bili ang pagtandi niana nga asoy ngadto sa 1ug 2Mga Cronicas. Kini tingali makatabang nga mahibalo nga ang buhat sa 1Samuel–2Mga Hari malagmit misugod sa wala pa ang emperyo nga Babelonia mibuntog sa Juda ug nahuman sa panahon sa pagpugos og palayas didto sa Babelonia. Ang rekord nga nahimong 1–2 Mga Cronicas, sa laing bahin, gitigom human ang mga Judeo mibalik ngadto sa Jerusalem gikan sa ilang pinugos nga paglayas. Samtang ikaw nagbasa, mahimong imong hunahunaon giunsa niining lain-laing mga kahimtang pag-apekto sa mga panan-aw sa mga tigtigom sa nagkalain-laing mga asoy.

3. Padulong sa sinugdanan niini nga kapanguhaan imong makaplagan sa “Kinatibuk-ang Pagsabot sa Daang Tugon,”ang panahon nga kini nahitabo nga nagpakita kon giunsa ang pangalagad sa matag propeta paghaom ngadto sa kasaysayan sa Israel (ingon nga kini mapiho). Imong mabantayan nga kadaghanan sa mga basahon sa Daang Tugon anaa duol sa kataposan niana nga panahon nga kini nahitabo––sa una pa lamang ug sa pagkahuman pa lamang sa mga anak sa Israel mabuntog, mapugos sa paglayas, ug mapatibulaag sa ilang mga kaaway.