Fuakava Foʻoú 2023
30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6: “Ko Sīsū Kalaisi, ‘ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá’”


“30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6: ‘Ko Sīsū Kalaisi, “ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá”’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: Fuakava Foʻoú 2023 (2021)

“30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: 2023

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻoku ʻafio mo ha kiʻi taʻahine

Lolo Faitoʻo ʻi Kiliatí, tā fakatātā ʻa Annie Henrie

30 ʻOkatopa–5 Nōvema

Hepelū 1–6

Ko Sīsū Kalaisi, “ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá”

Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻokú ke maʻu ʻi he Hepelū 1–6 ʻokú ke ongoʻi ai ha ueʻi fakalaumālie ke akoʻi ki he fānaú? Tokanga ki he ngaahi ueʻi ʻoku ʻomi ʻe he Laumālié lolotonga hoʻo teuteú, pea fakapapauʻi ke lekooti kinautolu.

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Naʻe tali nai ʻe he fānaú ʻa e fakaafe ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoni he uike kuo ʻosí ke kumi ha veesi folofola te nau lava ʻo vahevahé? Kapau ko ia, ʻoange ha taimi ke nau vahevahe ai ia. Kapau naʻe ʻikai, tokoniʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha meʻa ne nau ako kimuí ni mai mei he folofolá, ʻa ia te nau lava ʻo vahevahe.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Iiki Angé

Hepelū 1:1–10; 2:8–10, 17–18

ʻOku ou tui kia Sīsū Kalaisi.

ʻE lava ke tokoni e ngaahi veesi ko ʻení ke ako lahi ange ʻe he fānaú ʻo kau kia Sīsū Kalaisi mo fakamālohia ʻenau vā fetuʻutaki mo Iá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Kumi ha ngaahi moʻoni ʻe niʻihi fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻi he Hepelū 1:1–10; 2:8–10, 17–18, pea hiki kinautolu ʻi ha ʻū laʻipepa. Fufuuʻi takai ʻa e ʻū laʻipepá ʻi he lokí, pea fakaafeʻi ʻa e fānaú ke nau kumi ia. Tokoniʻi kinautolu ke nau lau e ngaahi moʻoni kuo tohi ʻi he ʻū laʻipepá, pea talanoa ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení. Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku ui ʻa Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá koeʻuhi ko e Tamai Hēvaní ʻa e tamai ʻa Hono laumālié mo Hono sinó fakatouʻosi.

  • Puke hake ha fakatātā ʻo e Fakamoʻuí, pea vahevahe ʻa e ʻuhinga ʻokú ke houngaʻia ai ʻiate Iá. Tuku ki he fānau takitaha ke nau taufetongi ʻi hono puke ʻa e fakatātaá pea vahevahe ʻa e ʻuhinga ʻokú ne houngaʻia ai ʻia Sīsū Kalaisí.

Hepelū 3:8

ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke “ʻoua naʻa [tau] fakafefeka [hotau] lotó.”

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Hepelū 3 ʻa hono fakafefeka ʻe he kau ʻIsilelí honau lotó mo ʻenau fakafisingaʻi e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí. ʻE lava ke hoko ʻeni ko ha fakatokanga kiate kitautolu kotoa ke ʻoua naʻa tau fakafefeka hotau lotó.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • ʻOmi ki he kalasí ha meʻa ʻokú ne lava ʻo misi e vaí (hangē ko ha fakamolū fufulu peleti pe ko ha konga tupenu fufulu) pea mo ha meʻa ʻoku fefeka (hangē ha foʻi maka). Fakaafeʻi e fānaú ke nau ala ki he ngaahi meʻa ne ʻomí pea fakamatalaʻi e anga ʻenau ongoʻi ʻa e meʻa ko iá. ʻAi ha tulutā vai ʻi he ongo meʻá takitaha, pea fakamahinoʻi ange, ʻoku lelei ange hono misi ʻe he fakamoluú ʻa e vaí, ʻi he foʻi maká. Fakamatalaʻi ange, ʻoku fie maʻu ke molū hotau ngaahi lotó pea ʻikai fefeka kae lava ke tau tali e ngaahi moʻoni ʻa e Tamai Hēvaní mo ʻEne ʻofá.

  • Kosi ha fōtunga ʻo ha foʻi haati mei ha meʻa ʻoku molū, hangē ko ha tupenu, pea mo ha meʻa ʻoku fefeka, hangē ko ha papa. Aleaʻi mo e fānaú ʻa e faikehekehe ʻo hono maʻu ʻo ha loto-vaivaí mo ha loto-fefeká. Vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai ʻe niʻihi mei he folofolá ne nau maʻu ha loto-vaivai pe loto- fefeka, hangē ko Nīfai, Leimana, mo Lemiuela (1 Nīfai 2:16–19); Paula (Ngāue 9:1–22); pe Siosefa Sāmita (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:11–20). ʻI hoʻo vahevahe e sīpinga takitaha, fakaafeʻi e fānaú ke nau tuhu ki he haati moluú pe haati fefeká.

ʻĪmisi
Fakanofo ʻe Mōsese ʻa ʻĒlone

Naʻe “ui ʻe he ʻOtuá” ʻa ʻĒlone (Hepelū 5:4). ʻOku Ui ʻe Mōsese ʻa ʻĒlone ki he Ngāué, tā fakatātā ʻa Harry Anderson

Hepelū 5:4

ʻOku ui ʻe he ʻOtuá ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e Hepelū 5:4 ko ha veesi mahuʻinga ia koeʻuhí ʻokú ne fakamahino mai, kuo pau ke uiuiʻi ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻe he ʻOtuá. Ko e meʻa tatau pē ki ha taha kuo uiuiʻi ke ngāue ʻi he Siasi ʻo e ʻEikí.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Lau e Hepelū 5:4 ki he fānaú. Kole ki ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki ke ne fakamatalaʻi pe ko e hā ʻa e lakanga fakataulaʻeiki. Te ne lava foki ʻo vahevahe ʻa e founga ʻokú ne tokoniʻi ai e niʻihi kehé ʻi heʻene fakahoko hono ngaahi fatongiá. Kole foki ki ha fefine ʻi he uōtí ke ne vahevahe ʻene aʻusia ʻi hono vaheʻi ia ki ha uiuiʻi ʻi he Siasí. Poupouʻi ia ke ne vahevahe ʻa e founga naʻe tāpuakiʻi ai ia ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e mālohi ke fakahoko hono uiuiʻí.

  • Tokoniʻi e fānaú ke nau maʻuloto e ngaahi kupuʻi lea mei he tefito ʻo e tui hono nimá. Fai hoʻo fakamoʻoní, ko e kakai ʻoku uiuiʻi ke nau fai e ngāue ʻa e ʻOtuá, naʻe ui kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he fakahā.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Lalahi Angé

Hepelū 1:1–10; 2:8–10, 17–18

ʻOku ou tui kia Sīsū Kalaisi.

Naʻe fai e Tohi ki he Kakai Hepeluú ke fakamālohia e tui ʻa e Kāingalotu Hepeluú kia Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke ne fai e meʻa tatau maʻá e fānau ʻokú ke akoʻí.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Vahe ki he fānau takitaha ha ngaahi veesi ʻi he Hepelū 1:1–10; 2:8–10, 17–18, pea fakaafeʻi e fānaú ke nau fekumi ʻi he ngaahi veesi ko iá, ki ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi. Tuku ke nau vahevahe pe hiki ʻi he palakipoé ʻa e meʻa ne nau maʻú. Ko e hā ha toe meʻa ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi? Mahalo ʻe maʻu ʻe he fānaú ha ngaahi fakakaukau ʻi he ngaahi hiva hangē ko e “ʻOku Moʻui Hoku Huhuʻí” (Ngaahi Himí, fika 68) pe “Naʻá Ne Fekau Hono ʻAló” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 20–21).

  • Fakaafeʻi e fānaú ke tā ha ʻū fakatātā ʻo kinautolu mo ʻenau ngaahi mātuʻá. Kole kiate kinautolu ke nau vahevahe e meʻa ʻoku nau tatau ai mo ʻenau ngaahi mātuʻá. Fakamatalaʻi ange, ʻi he pehē ko ia ʻe he Hepelū 1:3 ko Sīsū Kalaisi ʻa e “tatau ʻaupito ʻo [e ʻOtuá],” ʻoku ʻuhinga ia ʻoku maʻu ʻe Sīsū mo e Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi tuʻunga mo e ʻulungaanga tatau. Talanoa mo e fānaú fekauʻaki mo e founga ʻoku ʻomi ai kitautolu ʻe he muimui kia Sīsū Kalaisí ke tau ofi ange ki he Tamai Hēvaní.

Hepelū 3:7–19

Ke maʻu e fakahinohino e Tamai Hēvaní mo e ngaahi tāpuakí, kuo pau ke “ʻoua naʻa [tau] fakafefeka [hotau] lotó.”

ʻOku fakaʻaongaʻi e talanoa ʻo e kakai ʻIsilelí ʻi he Hepelū 3 ke akoʻi ʻa e mahuʻinga ke ʻoua te tau fakafefeka hotau lotó. Te ke lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e talanoa ko ʻení ke akoʻi ki he fānau ʻi hoʻo kalasí ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Kole ki he fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi meʻa ʻoku fefeka mo molū. (Kapau ʻe lava, ʻomi ha ngaahi sīpinga ke fakaʻaliʻali kiate kinautolu.) Lau fakataha e Hepelū 3:8. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha loto-fefeka? Ko e hā e ʻuhinga ʻoku finangalo ai e ʻOtuá ke tau maʻu ha ngaahi loto ʻoku vaivaí?

  • ʻI hoʻo lea pē ʻaʻau, vahevahe e talanoa ʻo hono fakafefeka ʻe he kakai ʻIsilelí ʻa honau lotó ki he ʻEikí ʻi he toafá (vakai ki he Nōmipa 14:1–12; Hepelū 3:7–19). Tuku ki he fānaú ke nau fakatātaaʻi e talanoá. Ko e hā e meʻa ʻe hoko kapau te tau fakafefeka hotau lotó ki he ʻEikí mo ʻEne ongoongoleleí?

  • Fakaafeʻi e fānaú ke nau lau e Mātiu 13:15; Hepelū 3:15; Mōsaia 11:29; mo e Mōsese 6:27. Kole ange ke nau tā ʻi he palakipoé e ngaahi kongokonga ʻo e sinó ʻoku lau ki ai e ngaahi veesi ko ʻení. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke maʻu ha telinga taʻe fie fanongo, mata ʻoku kui, mo ha ngaahi loto-fefeka fakalaumālie? Te tau lava fēfē ʻo fakapapauʻi ʻoku mateuteu hotau telingá, matá mo e lotó ke ʻiloʻi ʻa e leʻo ʻo e Laumālié?

Hepelū 5:1–4

ʻOku ui ʻe he ʻOtuá ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku ʻomi ʻe he Hepelū 5 ha faingamālie ke aleaʻi e ʻuhinga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ʻa e mālohi mo e mafai ke ngāue ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá—pea mo e founga ke maʻu aí.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaʻaliʻali e fakatātā Ko e Foaki ʻe Mōsese kia ʻĒlone ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí (Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 15) lolotonga hano lau ʻe ha taha ʻo e fānaú e Hepelū 5:4. Fakamatalaʻi ange naʻe fakahingoa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné kia ʻĒlone. Tokoniʻi e fānaú ke nau fakakaukau ki he ngaahi fatongia ʻoku fakahoko ʻe he kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné (hangē ko hono papitaiso, tāpuakiʻi mo tufaki e sākalamēnití, mo fakaafeʻi e niʻihi kehé ke nau haʻu kia Kalaisi; vakai Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:46–48, 59).

  • Tokoniʻi e fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga kehekehe ʻoku maʻu ai ʻe he kakaí ha mafai. Hangē ko ʻení, ʻoku maʻu fēfē ʻe ha faiako, toketā, pe taki fakapolitikale ha mafai? ʻOku foaki fēfē ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne mafaí? Fakaafeʻi e fānaú ke nau fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení lolotonga ʻenau lau e Hepelū 5:4 pea mo e tefito ʻo e tui hono nimá. Tokoniʻi e fānaú ke nau fakakaukau ki ha kakai ʻi he uōtí ʻoku nau maʻu e mafai mei he ʻOtuá—kau ai e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí, kae pehē ki he kakai tangata mo fafine kuo vaheʻi ke ngāue ʻi ha ngaahi fatongia pau.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akó

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Fakaafeʻi e fānaú ke vahevahe lolotonga e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ha potufolofola, hiva, pe ʻekitivitī ne nau ako ʻi he kalasí he ʻahó ni.

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

ʻOku lava pē ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié. Akoʻi ki he fānaú ʻoku haʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e ongo ʻo e nongá, ʻofá, mo e fiefia ʻoku nau maʻu ʻi he taimi ʻoku nau talanoa pe hiva ai kau kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí.

Paaki