Fuakava Foʻoú 2023
30 Sānuali–5 Fēpueli. Mātiu 4; Luke 4–5: “ʻOku ʻIate Au ʻa e Laumālie ʻo [e ʻEikí]”


“30 Sānuali–5 Fēpueli. Mātiu 4; Luke 4–5: ‘ʻOku ʻIate Au ʻa e Laumālie ʻo [e ʻEikí],’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻou 2023 (2022)

“30 Sānuali–5 Fēpueli. Mātiu 4; Luke 4–5,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2023

ʻĪmisi
ko Sīsū ʻi he feituʻu maomaonganoá

Into the Wilderness [Ki He Toafá], tā fakatātaaʻi ʻe Eva Koleva Timothy

30 Sānuali–5 Fēpueli

Mātiu 4; Luke 4–5

“ʻOku ʻiate Au ʻa e Laumālie ʻo [e ʻEikí]”

ʻI hoʻo ako ʻa e Mātiu 4 mo e Luke 4–5, lekooti hoʻo ngaahi ongo fakalaumālié. ʻE fakaafeʻi heni ha ueʻi fakalaumālie ki he founga lelei taha ke ke feau ai e ngaahi fiemaʻu hoʻo kalasí. ʻE lava ke ke fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí pea pehē ki he fokotuʻutuʻu ko ʻení, ke maʻu ai ha ngaahi fakakaukau makehe.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

ʻOku kau ʻi he laukonga ʻo e uike ní ʻa e fakamatala ko ʻení: “Pea naʻa nau ofo ʻi heʻene akonakí: he naʻe lea ia ʻi he mālohi” (Luke 4:32; vakai foki, Maʻake 1:22). Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi veesi mei he Mātiu 4 mo e Luke 4–5 naʻe tokoni ke nau ongoʻi ʻa e mālohi fakatokāteline ko iá ʻiate kinautolu pē.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e akoʻí

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Mātiu 4:1–11; Luke 4:1–13

Kuo foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolu e mālohi mo e founga ke tekeʻi ʻaki e ʻahiʻahí.

  • ʻE lava ʻo tokoni e fakamatala ʻo hono tekeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Sētané ke ʻiloʻi ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi founga ʻoku feinga ʻaki ʻe Sētane ke ʻahiʻahiʻi kinautolú. ʻE lava ke fili ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha taha ʻo e ngaahi ʻahiʻahi ʻi he Mātiu 4:1–11 pe Luke 4:1–13 pea fakakaukau ki ha ʻahiʻahi fakaonopooni ʻoku fekauʻaki mo iá (ʻe lava ke tokoni ʻa e fakamatala ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”). Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ke tau ʻilo naʻe fehangahangai e Fakamoʻuí mo ha ngaahi ʻahiʻahi tatau mo ia ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi he ʻaho ní? Ko e hā naʻe malava ai ʻe Kalaisi ʻo tekeʻi e ʻahiʻahí? Ki ha toe ngaahi sīpinga fakafolofola ʻo e tekeʻi ʻe he kakaí ʻa Sētané, vakai, Sēnesi 39:7–20; 2 Nīfai 4:16–35; mo e Mōsese 1:10–22.

  • Ko e hā ʻe ala tokoni ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau tekeʻi ʻe ʻahiʻahí? Te ke ala kole ange ke nau toe vakaiʻi ʻa e Mātiu 4:1–11 pe Luke 4:1–13 ke ʻiloʻi e founga naʻe tokoni ai e ʻilo ʻa e Fakamoʻuí ki he folofolá ke Ne tali kia Sētane, ʻo hangē ko ia naʻá Ne fai ʻi Heʻene pehē, “Kuo tohí.” ʻOange ha taimi ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vakai ki he “ʻAhiʻahí, ʻAhiʻahiʻí” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ʻa ia te ne lava ʻo maluʻi mo fakamālohia kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau ongoʻi ai ʻoku ʻahiʻahiʻi kinautolú.

Luke 4:16–32

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Mīsaia naʻe kikiteʻí.

  • Ke tokoni ke toe mahino lelei ange ki he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ʻa e fakamatala ʻi he Luke 4:16–32, te ke ala fakamatalaʻi ange ko e hingoa Mīsaiá mo e Kalaisí ʻokú na fakatou ʻuhinga ki he “tokotaha kuo paní.” ʻI hono ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e Luke 4:18–21, kole ange ke nau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e pehē ko Sīsū ko e Kalaisí [Ia], ko e Mīsaiá, pe Tokotaha kuo Paní. Te nau ala ʻilo foki ʻoku ʻaonga ke lau e “Tokotaha kuo Paní” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá. ʻOku fakahaaʻi fēfeeʻi ʻe Sīsū ʻi he ʻahó ni ko Ia ʻa e Mīsaiá? ʻE lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e founga ne nau ʻilo ai ko Sīsū Kalaisi ʻa honau Fakamoʻuí?

  • ʻE ala ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻaonga ke ako ʻi hano vakavakaiʻi e ʻuhinga naʻe ʻikai tali ai ʻe he kakai ʻo Nasaletí ko Sīsū ʻa e Mīsaia naʻe kikiteʻí. Hangē ko ʻení, ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Luke 4:22–24? ʻE lava leva ke fakafehoanaki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení mo ia ʻo e uitou ʻo Salifatí mo Neamani ʻi he Fuakava Motuʻá, ko ha kakai naʻe ʻikai ko ha kau ʻIsileli (vakai, Luke 4:25–27).. Te ke lava ʻo tomuʻa fetuʻutaki ki ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻo kole ange ke nau haʻu mateuteu ke fakamatalaʻi nounou ʻa e ngaahi fakamatala takitaha ko ʻení (vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 17:8–24; 2 Ngaahi Tuʻi 5:1–17; Luke 4:16–30). Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e tui kia Sīsū Kalaisí? ʻOku tau fakatokangaʻi ha pōpoaki kiate kitautolu ʻi he ngaahi folofola ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai ʻo Nasaletí?

Mātiu 4:18–22; Luke 5:1–11

ʻOku ʻuhinga ʻa e muimui kia Kalaisí ke siʻaki hotau lotó kae tali Hono finangaló.

  • ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ʻuhinga kiate kitautolu e fakahinohino ʻoku fai mai ʻe he ʻEikí, ʻi he kamataʻangá. ʻE lava ke fakatotolo e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he Luke 5:1–11, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fehuʻi ʻe he Fakamoʻuí kia Pitá pea mo e ʻuhinga ʻoku ngali naʻe veiveiua ai ʻa Pita ʻi Heʻene ngaahi fakahinohinó. ʻOku ngali naʻe uesia fēfē ʻe he aʻusia ko ʻení e loto ʻo Pita ki he Fakamoʻuí pea mo iá? Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke vahevahe ha ngaahi aʻusia ne nau fakahaaʻi ai ʻenau tui ki he fakahinohino fakalangí neongo naʻe ʻikai ke nau maʻu ha mahino kakato. Ko e hā e ola, ʻi he taimi naʻa nau fakaʻaongaʻi ai ʻenau tuí?

    ʻĪmisi
    ko hono ui ʻe Sīsū ʻa Pita mo ʻAnitelū ʻi he veʻe matātahí

    “Muimui ʻiate au, pea te u ngaohi ʻa kimoua ko e toutai tangata” (Mātiu 4:19).

  • Hangē pē ko hono “liʻaki [ʻe he ongo tangata toutaí ʻa e meʻa] kotoa pē” ke muimui ʻia Sīsū Kalaisí (Luke 5:11), ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa kuo pau ke tau siʻaki ka tau hoko ko ʻEne kau ākonga. Ko e hā ʻoku tau ako mei he Mātiu 4:18–22 fekauʻaki mo e ʻulungaanga mo e tui ʻa Pita, ʻAnitelū, Sēmisi, mo Sioné? Mahalo naʻa ʻaonga ke ʻomai ha kupenga taumātaʻu ki he kalasí. Hili ia pea fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke hiki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau loto-fiemālie ke liʻaki pe kuo nau ʻosi liʻaki ke muimui ʻia Kalaisí, pea faʻo kinautolu ki he kupengá. Fakakaukau ke fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau mēmipa e kalasí ke vahevahe ʻa e liliu ʻo ʻenau moʻuí ʻi heʻenau fili ke siʻaki e meʻa kotoa ke muimui ki he Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Faʻahinga ʻo e ʻahiʻahí.

Hili e lea ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei ki he ngaahi ʻahiʻahi naʻe fehangahangai mo e Fakamoʻuí ʻi he toafá, naʻá ne fakamahinoʻi ha faʻahinga ʻahiʻahi ʻe tolu:

“(1) Ko ha fakatauele ki he uʻá pe lotó;

“(2) Ko ha moʻulaloa ʻi he hīkisiá, ākengá, pe meʻa muná;

“(3) Ko ha holi ki he tuʻumālie fakamāmaní, pe mālohi mo e pule ki he fonuá pe ngaahi koloa fakamāmani ʻa e tangatá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Tēvita O. Makei [2003], 99).

Ko Hono Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Fakamālō ki hoʻo kau akó. “ʻOua te ke fuʻu femoʻuekina hoʻo lēsoní pea ngalo ai ke ke fakamālō ki he kau akó ʻi heʻenau tokoní. ʻOku fie maʻu ke nau ʻiloʻi ʻokú ke houngaʻia ʻi heʻenau loto-fiemālie ke vahevahe ʻenau ʻiló mo e fakamoʻoní” (Ko e Faiako ʻi he Founga ‘a e Fakamoʻuí, 34).

Paaki