Fuakava Foʻoú 2023
4–10 Tīsema. Fakahā 1–5: “Ki he Lamí … ʻa e Ongoongolelei mo e Māfimafí ʻo Taʻengata”


“4–10 Tīsema. Fakahā 1–5: ‘Ki he Lamí ʻa e … Ongoongolelei mo e Māfimafí, ʻo Taʻengata,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻou 2023 (2021)

“4–10 Tīsema. Fakahā 1–5,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2023

ʻĪmisi
lami ʻoku tangutu ʻi he musié

4–10 Tīsema

Fakahā 1–5

“Ki he Lamí ʻa e … Ongoongolelei mo e Māfimafí, ʻo Taʻengata”

ʻOku tokoni atu hono maʻu ʻo e ngaahi ueʻi fakalaumālié ke ke ʻiloʻi ai ʻoku fie akoʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku fakafōtunga ʻe he lekooti mo hono muimuiʻi e ngaahi ueʻi ko iá ʻokú ke fakamahuʻingaʻi mo fie maʻu kinautolu mo holi ke maʻu ʻo lahi ange.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

ʻI hoʻomou kamata ko ia ha fealeaʻakí, ʻe ala ʻaonga ke ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke vahevahe ha niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ne nau maʻu ʻi he tohi Fakahaá he lolotonga ʻenau ako fakatāutahá pe fakafāmilí. Hangē ko ʻení, ko e hā naʻa nau ako fekauʻaki mo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ke fakahaofi ʻEne fānaú? Ko e hā naʻa nau ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo Hono fatongia ʻi he palani ko ʻení? Fakalotolahiʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke hokohoko atu ʻenau fekumi ki he ngaahi pōpoaki mahuʻinga fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí pea mo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi heʻenau hoko atu ke lau ʻa e tohi Fakahaá ʻi ʻapí. ʻOange kiate kinautolu ha faingamālie ʻi he lolotonga ʻo e kalasi ka hokó, ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e akoʻí

Akoʻi ʻa e Tokāteliné

Fakahā 1

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo Moʻui ʻo e ʻOtua Moʻuí.

  • ʻOku fakamoʻoniʻi mahino ʻe he fakatātā mo e fakataipe ʻi he Fakahā 1 ʻoku moʻui ʻa Sīsū Kalaisi pea ʻokú Ne tataki Hono Siasí. ʻE lava ke hiki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi kupuʻi lea ʻi he palakipoé mei he Fakahā 1 ʻoku kau ai ha fakatātā pe ko ha fakataipe pea vahevahe pe ko e hā ʻoku nau takitaha akoʻi ange fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Hangē ko ʻení, ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi fakataipe ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku tataki ai ʻe Kalaisi Hono Siasí ʻi he kuongá ni? ʻOku fekauʻaki fēfē nai e fakamatala ʻa Sione ki he Fakamoʻuí mo e fakamatala ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–4?

Fakahā 2–3

ʻOku ʻafioʻi fakataautaha kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi pea te Ne tokoni ke tau ikunaʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá.

  • ʻE lava ke tokoni hono lau e ngaahi pōpoaki ʻa e ʻEikí ʻi he Fakahā 2–3 ki he fanga kiʻi kolo kehekehe ʻo e Siasí, ke fakapapauʻi ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻoku ʻafioʻi kinautolu ʻe he Fakamoʻuí. Mahalo te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau lau fakavave ʻa e ngaahi vahe ko ʻení ke maʻu ha fakamoʻoni naʻe ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi faingataʻaʻia mo e mālohinga ʻo e kolo takitaha. Te nau lava foki ke vahevahe ha ngaahi aʻusia ne nau ongoʻi ai naʻe ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí honau ngaahi tūkunga makehé. Ko e hā ha faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú, ʻe toe lava ʻo tokoni ke tau ikunaʻi hotau ngaahi faingataʻá?

  • Naʻe fakahoko foki ʻe he ʻEikí, ʻi he vahe ko ʻení, ha ngaahi talaʻofa fakalaumālie kiate kinautolu ʻe ikuná. Te ke ala fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau tauhoa ʻo kumi ʻi he Fakahā 2–3 ke maʻu e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. Mahalo te nau toe lava ke tā ha ngaahi fakatātā ke ne fakafofongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi talaʻofa ko ʻení, pea vahevahe mo e kalasí ʻa e meʻa ne nau ʻiló. ʻOku fakaʻaiʻai fēfē kitautolu ʻe he ngaahi talaʻofá ni ke hoko atu ʻetau feinga ke ikunaʻi hotau ngaahi faingataʻá mo e ngaahi vaivaí?

Fakahā 5

Ko Sīsū Kalaisi pē te Ne lava ʻo ʻai ke hoko e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

  • ʻE tokoni nai ha lēsoni fakataumuʻa ke mahino ki hoʻo kalasí ʻa e fakataipe ʻi he Fakahā 5 fekauʻaki mo hono fakaava ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tohi kuo fakamaʻú? Te ke ala ʻomai ha kiʻi fakaneifua ʻi ha kiʻi puha kuo lokaʻi malu ke vahevahe mo e kalasí. Kimuʻa pea kamata e kalasí, ʻoange fakapulipuli ki ha toko taha ʻa e kī ki he loká. Fakamatalaʻi ange ki he kalasí ʻa e meʻa ʻi he loto puhá, pea fakaʻatā ha niʻihi ʻo e kau mēmipa e kalasí ke nau feinga ke fakaava e puhá kimuʻa pea toki fakaava ʻe he taha ʻoku ʻi ai ʻa e kií. Pea toki fakafehoanaki leva ʻe he kalasí ʻa e lēsoni fakataumuʻá ni ki he Fakahā 5. ʻE ala tokoni e ngaahi fehuʻi pehení: ʻOku tatau fēfē e fakamoʻui ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní mo e puha loká pe tohi kuo fakamaʻú? Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi, ko e toko Taha pē te Ne lava ʻo fakaava ʻa e ngaahi fakamaʻú? (Vakai ki he kupuʻi lea ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”).

  • Hangē ko e kakai fiefia ʻi he Fakahā 5, te tau lava ʻi he ʻahó ni foki ke hiki hake hotau leʻó ʻo fakahīkihikiʻi ʻa e Fakamoʻuí ko e Taha ʻoku taau ke Ne foaki mai e fakamoʻuí kiate kitautolú. Mahalo naʻa lava ke hivaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha himi manako ʻo e fakahīkihikí fekauʻaki mo e Fakamoʻuí, hangē ko e “Kolōlia ki he ʻOtuá” (Ngaahi Himi, fika 42). ʻE lava ke ʻiloʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku akoʻi ʻe he himí fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Ko e hā ha ngaahi meʻa faitatau ʻoku tau fakatokangaʻi ʻi he pōpoaki ʻo ʻetau ngaahi himi fakahīkihikí pea mo e ngaahi fakahā ʻi he Fakahā 5:9–14?

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Ko Sīsū Kalaisi pē te Ne lava ʻo fai e fakalelei maʻatautolú.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo ne fakamatalaʻi ha ngaahi meʻa ne hoko ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié:

“Naʻe fili loto-fiemālie ai ʻa Kalaisi ke Ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá pea ke Ne fai ʻa e fakalelei maʻa ʻenau ngaahi angahalá. ʻI Heʻene fakahoko ʻení, te Ne fakafoki ai ki he Tamaí ʻa e lāngilangi kotoa pē ʻo e huhuʻi ʻofa ko iá.

“Naʻe lava ke hoko ʻa e Fakalelei taʻefakangatangata ko ʻeni ʻa Kalaisí koeʻuhí (1) Ko e tangata pē ia ʻe taha naʻe moʻui ʻi he māmaní taʻe ʻi ai Haʻane angahala, ko ia naʻe ʻikai moʻulaloa Ia ki he mate fakalaumālie ʻoku tupu mei he faiangahalá, (2) Ko Ia e ʻAlo pē Taha ʻo e Tamaí naʻe Fakatupú pea ko ia ai naʻá Ne maʻu e ngaahi ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá peá Ne maʻu mei ai ʻa e mālohi ke ikunaʻi ʻa e mate fakaesinó, pea (3) Ko Ia pē tokotaha naʻá Ne loto-fakatōkilalo feʻunga mo loto-fiemālie ʻi he fakataha alēlea ʻi he maama fakalaumālié, ke tomuʻa fakanofo Ia ki he ngāue ko iá” (“Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí,” Liahona Maʻasi 2008, 35).

Ko Hono Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Fakaʻaongaʻi e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. “Kuo fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ‘feakoʻiʻaki ʻiate [kitautolu] ʻa e tokāteline ʻo e puleʻangá’ [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:77] pea ke fakaʻaongaʻi ʻa e folofolá ke ʻakoʻi ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo [ʻEne] ongoongoleleí’ [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:12]. Ko e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo he ngaahi ʻaho kimui ní, ʻa e feituʻu ʻoku maʻu mei ai e ngaahi moʻoni ʻoku tau akoʻí” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 21).

Paaki