Seminelí
Lēsoni 51: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37; 38:1–9, 28–33: Tānaki Fakataha “ki ʻOhaiō”


“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37; 38:1–9, 28–33: Tānaki Fakataha ‘ki ʻOhaiō,’” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí, (2025)

“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37; 38:1–9, 28–33,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí

Lēsoni 51: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37–40

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37; 38:1–9, 28–33

Tānaki Fakataha “ki ʻOhaiō”

tānaki fakataha ʻa e kāingalotú

ʻOku tānaki fakataha ʻa e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi ha ngaahi founga lahi. Ko e fuofua taimi ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakataha ai ki ha feituʻu pē ʻe tahá naʻe hoko ia ʻi he taimi naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí Hono kakaí ke nau tānaki fakataha “ki ʻOhaioó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:1). Naʻe fakahoko ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Niu ʻIoké mo ha ngaahi feituʻu kehe ha ngaahi feilaulau lahi ke nau tānaki fakataha ai ki ʻOhaiō. ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻoku fekauʻi ai ʻe he Fakamoʻuí Hono kakaí ke nau tānaki fakatahá.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

“ʻAlu ki ʻOhaiō”

Ke fakafeʻiloaki ʻa e mālohi ʻo e tānaki fakatahá, fakakaukau ki he ʻekitivitī ko ʻení. ʻOange ki ha tokotaha ako ha kiʻi vaʻakau siʻisiʻi pē ʻe taha pea fakaafeʻi ia ke ne motuki ʻa e vaʻakaú. Hokó, ʻoange ki he tokotaha akó ha haʻinga vaʻakau iiki pea fakaafeʻi ia ke ne motuki ʻa e haʻinga ko ʻení. ʻOku totonu ke faingataʻa ʻa e ngāué ni ka ʻe malava pē ke fakahoko. Fakaʻosí, ʻoange ki he tokotaha akó ha haʻinga vaʻakau iiki tatau, kae tānaki atu ki ai mo ha vaʻakau lahi ʻe taha. Fakaafeʻi ʻa e tokotaha akó ke ne motuki ʻa e haʻinga ko ʻení. ʻOku ʻikai totonu ke motu ngofua ʻa e haʻinga ko ʻení. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakakaukauloto pe ko hai ʻoku fakafofongaʻi ʻe he fanga kiʻi vaʻakau īkí (fakafoʻituitui) pea ko hai ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaʻakau lahí (Sīsū Kalaisi). Fakakaukau ki ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e mālohi ʻo e tānaki fakataha ki he Fakamoʻuí.

  • Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e mālohi ʻo e tānaki fakatahá? Fekauʻaki mo e mālohi ʻo e tānaki fakataha ki he Fakamoʻuí?

    ʻE lava ke tokoni ʻa e sivi fakataautaha ko ʻení ki he kau akó ke nau fakakaukau ki honau ngaahi tūkunga fakatāutahá lolotonga ʻa e lēsoní. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he founga te nau tali ai ʻa e fehuʻi takitaha. Aleaʻi fakakalasi ʻa e fehuʻi fakaʻosí, pea hiki ʻa e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé ki hano toe fiemaʻu.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fekauʻi ai ʻe he Fakamoʻuí Hono kakaí ke nau tānaki fakatahá?

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻokú ke fiemaʻu ʻi hoʻo moʻuí ʻe lava ke maʻu mei he tānaki fakataha mo e kāingalotu kehe ʻo e Siasí?

  • Ko e hā ha ngaahi feituʻu ʻoku tau tānaki fakataha ki ai ʻi he ʻahó ni ke ongoʻi ʻa e mālohi ʻo e Fakamoʻuí?

Naʻe tali ʻe ha kakai tokolahi ʻi ʻOhaiō ʻa e pōpoaki ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí pea nau kau ki he Siasi ʻo e Fakamoʻuí. Naʻe kau ai ha faifekau ko Sitenei Likitoni. Naʻe mahino kia Sitenei mo hono uaifi ko Fīpeé kapau te na tali ʻa e Tohi ʻa Molomoná pea kau ki he Siasí, ʻe mole hona ʻapí pea mo ʻena maʻuʻanga moʻuí. Naʻá na fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e meʻá ni pea naʻe papitaiso kinaua. Naʻe kau foki mo ha kāingalotu tokolahi ʻi he kāingalotu ʻo Likitoní ki he Siasí.

ʻI Niu ʻIoké, naʻe fehangahangai ai ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí mo ha fakatanga lahi. ʻI ha ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, naʻe fakamanamanaʻi ʻe he filí ʻa e moʻui ʻa e kau taki ʻo e Siasí, pea nau fakataha fakafufū ke aleaʻi honau fakaʻauhá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:13, 28–29). ʻI he haʻu ʻa Sitenei Likitoni ki Niu ʻIoke ke feʻiloaki mo Siosefa Sāmitá, naʻá ne ʻomi ha fakamatala ki he founga naʻe tali ai ʻa e ongoongolelei ʻa e Fakamoʻuí ʻi ʻOhaioó. Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha fakahā ʻo ha ngaahi fakahinohino ʻe lava ʻo tokoni ki he Kāingalotu Niu ʻIoké ʻi he ngaahi faingataʻa naʻa nau fehangahangai mo iá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 37:1–4, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e Kāingalotu ʻo Hono Siasí ke nau faí.

ʻE lava ke tokoni ʻa e mape ko ʻení ki he kau akó ke nau sio ki he mamaʻo naʻe fiemaʻu ke fononga ai ha niʻihi ki ʻOhaioó.

fononga ʻa e kāingalotú ki ʻOhaioó
  • Naʻe fēfē nai ʻa e tali ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ki he fekau ko ʻení? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e Fakamoʻuí ʻe lava ʻo tokoni ke ke ngāue ai ʻi he tui ʻi he taimi ʻoku ngali faingataʻa ai ke talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú?

Hili ha taimi nounou mei hono maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e fekau ke ʻalu ki ʻOhaioó, naʻa nau fakataha ki ha konifelenisi ʻo aleaʻi ʻa e hikí. Naʻe ʻuhinga ʻa e talangofua ki he tuʻutuʻuní ke liʻaki ʻa e koloá, pea ki ha Kāingalotu ʻe niʻihi, ko e fāmilí. Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38 ʻi he konifelenisi ko ʻení. (Vakai, Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, voliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, 1815–1846 [2018], 118–20.)

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:1–7, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo Iá.

  • Naʻe mei tokoni fēfē nai ʻa e mahino naʻa nau maʻu ki he ngaahi meʻa ko ʻeni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí ke fakahoko ʻe he Kāingalotú ʻa e ngaahi feilaulau naʻe fiemaʻu ke nau tānaki fakataha aí?

ʻOku tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí Hono Kāingalotú ʻi he taimi ʻoku nau tānaki fakataha ai kiate Iá

ʻE lava ke akoako ʻe he kau akó ʻa e taukei ako folofola ʻo hono hiki ha ngaahi lisí ʻaki hono fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e tānaki fakatahá ʻi he potufolofola ko ʻení.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:28–33, ʻo kumi ʻa e ngaahi founga ʻe tāpuekina ai ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau talangofua ki he fekau ʻa e Fakamoʻuí ke tānaki fakataha ki ʻOhaioó.

  • ʻE tāpuekina fēfē nai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau tānaki fakataha ki ʻOhaioó?

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga ʻoku fekauʻi ai ʻe he Fakamoʻuí Hono kakaí ke nau tānaki fakatahá?

    Mahalo ʻe ʻiloʻi ʻe he kau akó ha moʻoni hangē ko ʻení: ʻOku tānaki fakataha ʻe he ʻEikí Hono kakaí ke maluʻi mo fakamālohia fakalaumālie kinautolu.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku maluʻi mo fakamālohia fakalaumālie ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻoku tau talangofua ai ki Heʻene fekau ke tānaki fakatahá?

Fakakaukau ke fakaafeʻi ha ongo tamaiki ako ke na lau ʻa e ongo talanoa ko ʻení ki he kalasí, pe vahevahe ʻa e kalasí ke tauhoa pea fakaafeʻi kinautolu ke nau felauʻaki ʻa e ongo talanoá ʻiate kinautolu pē. ʻE lava ke tokoni ʻa e ongo talanoa ko ʻení ki he kau akó ke nau vakai ki he founga naʻe fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻEne ngaahi talaʻofa ke Ne ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotú mo tataki kinautolu ʻi he 1831 (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:7, 33). Mahalo te ke fie talaange ʻe lava ke ʻomi ʻe he ongo talanoa ko ʻení ha loto-falala ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau talangofua ki Heʻene fekau ke tānaki fakataha ʻi hotau kuongá.

Ko e Kolo Feietí

Naʻe tataki ʻe Lusi Meki Sāmita ʻa e Kolo Feietí. Naʻa nau fononga vaka ʻi he Kanali ʻElí pea kolosi ʻi he Anovai ʻElí. ʻI heʻenau tūʻuta ki he anovaí, naʻe taʻofi ʻenau hoko atú ʻe ha ʻaisi poloka matolu ʻi he taulangá. Naʻe mokosia mo fiekaia ʻa e Kāingalotu loto-foʻí, pea kamata ke nau fakafekiki. Naʻe pehē ʻe Lusi kiate kinautolu:

“Ko e fē hoʻomou tuí? Ko e fē hoʻomou falala ki he ʻOtuá? Kapau te mou ʻohake homou lotó ki he langí, ke veteki ʻa e ʻaisí, pea tau ʻatā ke hoko atu, hangē ʻoku moʻui ʻa e ʻEikí, kuo pau ke hoko ia.”

ʻI he momeniti ko iá naʻe fanongo ʻa Lusi ki ha longoaʻa hangē ha pā ʻa e maná. Naʻe papā ʻa e ʻaisi ʻi he taulangá ʻo mavaeua feʻunga ke lava honau vaká ʻo fou atu ai. Naʻe fakataha mai ʻa e Kāingalotu loto-houngaʻiá ʻi he lotu. Naʻa nau fononga ai ʻi he malu ki Ketilani, ʻOhaiō (Vakai, Kau Māʻoniʻoní, 1:132–34).

Ko e Kolo Kolesivilí

Naʻe tataki ʻe Niueli Naiti ʻa e Kolo Kolesivilí. Lolotonga ha mamaʻo ʻa Niueli, naʻe tō ʻa ʻElekitā Peki, ko e mali ʻo ʻene faʻētangatá ʻo fasi hono umá. Naʻe feinga ha toketā faitafa ke fakafiemālieʻi ʻene mamahí mo ne pehē ko ha mana ia kapau ʻe lava ʻo fefonongaʻaki ʻi loto ʻi ha ngaahi uike siʻi. Naʻe misi ʻa ʻElekitā naʻe foki mai ʻa Niueli ʻo hilifaki hono ongo nimá kiate ia pea fakamoʻui ai ia. ʻI he foki mai ʻa Niuelí, naʻá ne fanongo ʻi he meʻa naʻe hoko ki he mali ʻo ʻene faʻētangatá peá ne ʻalu ʻo vakai. Naʻe kole ange [ʻe ʻElekitā] ke ne tāpuakiʻi ia. Naʻe fakaofi atu ʻa Niueli ki he mohengá, valokiʻi ʻa e mamahí ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, pea fekauʻi ʻa ʻElekitā ke ne sai . ʻI he pongipongi hono hokó, naʻe tuʻu hake ʻa ʻElekitā ʻo teuteu, pea hoko atu ʻa e fonongá. (Vakai, Newel Knight, The Rise of the Latter-day Saints: The Journals and Histories of Newel Knight, ed. Michael Hubbard MacKay and William G. Hartley [2019], 32–33.)

Fakakaukau ke fakaafeʻi ‘a e kau akó ke nau fakataha ʻi ha ngaahi kulupu ke aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Ke kehekehé, te nau lava ʻo fakataha ʻo makatuʻunga ʻi ha meʻa hangē ko honau māʻolungá pe ko e taimi ʻo e taʻú naʻe fāʻeleʻi ai kinautolú. Fakamanatu ki he kau akó ke nau vakai ki he lisi ʻo e ngaahi feituʻu tānakiʻangá ʻi he palakipoé.

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ongo talanoa ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke maluʻi mo fakamālohia fakalaumālie ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi heʻetau tānaki fakataha kiate Iá?

  • Kuo tāpuekina fēfē nai koe ʻi hoʻo tali ʻa e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke tānaki fakataha kiate Iá?

Ko ʻetau tānaki fakatahá

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó. ʻE lava ke fakaafeʻi ʻa e kau ako ʻe loto fiemālié ke vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e founga kuo tāpuekina ai koe ʻi hoʻo tānaki fakataha mo e Kāingalotú ʻo hangē ko e fekau ʻa e Fakamoʻuí.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku fakaafeʻi fēfē nai koe ʻe he Fakamoʻuí ke tānaki fakataha kiate Iá?

  • Naʻe feilaulauʻi ʻe he Kāingalotú ʻenau ngaahi fāmá ke talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí ke tānaki fakatahá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:37). Ko e hā ha ngaahi feilaulau ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻEikí meiate kitautolu ke tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e tānaki fakatahá?

  • Ko e hā kuó ke ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí ʻe tokoni ke ke tali ʻEne fakaafe ke tānaki fakataha kiate Iá?