“Lēsoni 104—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–17: Ko ha Lea ʻo e Potó mei he ʻEikí,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)
“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–17,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí
Lēsoni 104: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–17
Ko ha Lea ʻo e Potó mei he ʻEikí
Hangē ko e meʻa angamaheni ʻi he 1833, naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ʻa e tapaká pea nau inu kava mālohi, tī, mo e kofi. Ko e tali ki he ngaahi lotu ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e meʻa ko iá, naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻi he ʻaloʻofa ʻa e Lea ʻo e Potó. ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke ongoʻi houngaʻia e kau akó ʻi he fakahinohino ʻofa ʻa e ʻEikí ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
Fakatokangaʻi ange: Ko e ngaahi tāpuaki fakalaumālie kuo talaʻofa mai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21 ki hono tauhi ʻo e Lea ʻo e Potó ko e tefito ia ʻo e lēsoni hokó. Mahalo ko e lelei tahá ke akoʻi fakatouʻosi ʻa e ongo lēsoní ni ke tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi ko e ngaahi tāpuaki ʻo e Lea ʻo e Potó ʻoku lahi ange hono natula fakalaumālié ʻi he fakatuʻasinó.
Ngaahi founga ʻa Sētané
Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi e ngaahi tauhele ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ke tauheleʻi ʻaki e fānau ʻa e ʻOtuá. Te ke lava ʻo ʻomi pe fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha fanga foʻi mounu taumātaʻu. Te ke lava foki ʻo kole ki he kau ako ʻoku ʻi ai hanau taukei ʻi he taumātaʻú ke fakamatalaʻi ʻa e fanga foʻi mounu lelei taha ke fakaʻaongaʻi ʻi homou feituʻú. Ko ha founga ʻe taha ko hono huluʻi ʻa e konga ʻuluaki ʻo e foʻi vitiō “You Will Be Freed,” ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, mei he taimi 0:00 ki he 1:29.
You Will Be Freed
-
ʻE lava fēfē ke fakatatau e ngaahi mounu taumātaʻú ki he ngaahi founga ʻa Sētané?
-
Ko e hā ha faleʻi kuo fai mai ʻe he Fakamoʻuí ke tokoni ke tau ʻiloʻi pea fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tauhele ʻa Sētané?
ʻOku lahi ha ngaahi tali tonu ki he fehuʻi hono uá, kau ai e lotú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:5), ako fakaʻaho e folofolá (vakai, Hilamani 3:29–30), fekumi ki he laumālie ʻo e fakahaá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–4), mo e muimui ki he faleʻi mei he kau palōfitá mo e kau taki ʻo e Siasí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 21:5).
Ke tokoni ki he kau akó ke nau ʻilo ʻa e ʻuhinga te tau lava ai ʻo falala ki he faleʻi ʻa e Fakamoʻuí, te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e 2 Nīfai 26:24 mo e Sēkope 4:10 pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ako fekauʻaki mo Iá.
Te ke lava foki ʻo kole ki he kau akó ke nau fakalaulauloto pe vahevahe mo e kalasí ʻenau tali ki he fehuʻi ko ʻení:
-
Kuo tāpuekina mo maluʻi fēfē hoʻo moʻuí ʻe he ngaahi faleʻi pe fakatokanga pau mei he Fakamoʻuí mo ʻEne kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí?
Ko e Lea ʻo e Potó
Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ko ʻeni ʻo ha kiʻi loki siʻisiʻi ʻi ʻolunga ʻi he falekoloa ʻo Niueli K. Uitenií ʻi Ketilani, ʻOhaiō. Fakaafeʻi hoʻo kau akó ke nau fakakaukauloto ʻoku fonu ʻa e lokí ʻi ha kau tangata ʻoku fakateka mo ifi tapaka hanau tokolahi, lolotonga hoʻo fakamatalaʻi ʻa e palakalafi ko ʻení.
ʻI he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1833, naʻe faʻa fakataha ai ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻe toko 20 nai ʻi he lokí ni ke kau ki he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:127). Hangē ko ia ne angamaheni ʻi he kuonga ko iá, ne ifi mo fakateka tapaka ha tokolahi ʻo kinautolu lolotonga ʻa e ngaahi fakatahá. Naʻe manatu ʻa Pilikihami ʻIongi ʻo pehē “ko e taimi lahi ʻoku hū mai ai ʻa e Palōfitá ki he lokí ke fai ha fakahinohino ʻi he akó, naʻe tuʻu ai ʻi he lotolotonga ʻo e kohu ʻo e ifi tapaká” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 302). Naʻe ueʻi ʻe he ngaahi tūkunga ko ʻení mo e ngaahi ongo ʻa ʻEma Sāmita, ʻa ia naʻá ne fakamaʻa ʻa e ʻaʻanu ʻo e fakateka tapaká mei he falikí, ke lotu ai ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa peheé. ʻI hono talí, naʻe fakahā mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 (vakai, Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, voliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, 1815–1846 [2018], 182–83).
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:1–4, ʻo kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe ʻomi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fakahā ko ʻení.
-
Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sīsū Kalaisi ki hono fakahā ʻo e vahe ko ʻení?
ʻI hono vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi tali ki he fehuʻi kimuʻá, fakapapauʻi ʻoku mahino kiate kinautolu naʻe foaki mai ʻe he ʻEikí ʻa e Lea ʻo e Potó ke maluʻi kitautolu mei he ngaahi kovi ʻo hotau kuongá.
-
ʻE tokoniʻi fēfē ʻe he mahino ki he ʻuhinga naʻe fakahā mai ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e Lea ʻo e Potó, ʻa ʻetau ongo fekauʻaki mo iá?
-
Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi olopoto kovi ʻo hotau kuongá ʻoku tau fiemaʻu ai ʻEne maluʻí?
ʻI hono tali ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi kimuʻá, ʻe lava ke ke tokoni ke nau fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku fakataumuʻa pe faʻu ai ha niʻihi ʻo e ngaahi kovi ʻoku nau vahevahé ke kākaaʻi ʻaki kitautolú.
Mahalo ʻe tokoni ke fakakaukau pe vahevahe ʻe he kau akó ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e Lea ʻo e Potó. ʻE ala tokoniʻi kinautolu ʻe he konga ko ʻení ke nau maʻu ʻa e ngaahi talí.
Ko ha tohi lēsoni mei he Tupuʻangá
Ke fakafeʻiloaki ʻa e ʻekitivitī ko ʻení, mahalo te ke fie ʻomi pe talanoa fekauʻaki mo ha tohi fakahinohino ki ha koloa ʻoku maheni mo e kau akó. Fakamahinoʻi nounou ange ʻa e mahuʻinga hono tokangaekina ʻo e koloá pea mo ha ngaahi fakatokanga fekauʻaki mo e founga totonu ʻo hono fakaʻaongaʻí. Tokoni ke mahino ki he kau akó ko e ʻOtuá, ʻi Heʻene hoko ko e Tupuʻangá (vakai, Sēnesi 1:27), ʻokú Ne ʻafioʻi lelei hotau sinó pea kuó Ne ʻomi ha ngaahi fakahinohino mo ha ngaahi fakatokanga fekauʻaki mo honau fakaʻaongaʻí mo e tokangaekiná.
Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e fakaikiiki ʻo e Lea ʻo e Potó kuo teʻeki ai akoʻi mahino ʻe he Siasí, poupouʻi kinautolu ke nau fealēleaʻaki mo ʻenau mātuʻá, pīsopé, pe palesiteni fakakoló.
Faʻu ha tohi fakahinohino ki hono fakaʻaongaʻi totonu hotau sinó. Mohu founga pea ʻai ke fakataautaha ia ʻo fakatatau mo hoʻo fiemaʻú. Ko e ngaahi sitepu ko ʻení ko ha taha pē ia ʻo e ngaahi founga lahi ʻe lava ke fakahoko ai ʻení:
-
Pelu ua ha laʻipepa ke hangē ko ha kiʻi tohi tufa nounoú. Faʻu ha peesi takafi ʻaki ha hingoa hangē ko e “Ko e Lea ʻo e Potó: Ko e Tohi Fakahinohino ʻa e Tokotahá mei he Tupuʻangá.” Te ke lava ʻo tānaki atu ha ʻū tā fakatātā pe ʻū tā ki he takafí.
-
ʻI loto ʻi he kiʻi tohi tufá, ʻai ha hingoa ki he peesi toʻohemá, hangē ko e “Ko e Faleʻi ʻa e Tupuʻangá ki he Meʻa ʻOku Totonu ke Tau Faí.” ʻAi ha hingoa ki he peesi toʻomataʻú, hangē ko e “Ko e Faleʻi ʻa e Tupuʻangá ki he Meʻa ʻOku Totonu ke Tau Fakaʻehiʻehi Mei Aí.” ʻE lava pē foki ke ke tānaki atu mo ha ʻū fakatātā pe kupesi ki he ʻū laʻipeesi ʻi lotó.
-
Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:5–17 pea fakafonu hoʻo kiʻi tohi tufá ʻaki hano hiki pe tānaki atu ha ʻū fakatātā ʻo e meʻa ʻokú ke akó.
Makehe mei he ngaahi fokotuʻu ko ʻení, fakakaukau ke ʻoange ki he kau akó ha ʻū naunau ʻaonga mei he konga “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehe” ʻi he lēsoni ko ʻení.
-
Fekumi ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe kuo fokotuʻu fakalangí hangē ko e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (tohitufa, 2022), Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, mo e ngaahi fakamatala ʻa e kau taki ʻo e Siasí. Tānaki ʻa e meʻa ʻokú ke akó ki hoʻo kiʻi tohí.
ʻOange ha faingamālie ki he kau akó ke vahevahe pe fakaʻaliʻali ʻa e meʻa ne nau faʻú.
Fakatokangaʻi ange: ʻI he konga “Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi Ki he Akó” ʻi he lēsoni hokó, ʻoku ʻi ai ha fokotuʻu ki he kau akó ke nau tānaki ha peesi ʻi mui ki heʻenau fanga kiʻi tohi tufá. ʻE fakamatalaʻi ʻi he peesi ki muí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18-21 ki hono tauhi e Lea ʻo e Potó. Kapau ko ha aʻusia lelei ia ki hoʻo kau akó, te ke lava ʻo poupouʻi kinautolu ke tānaki atu ʻenau kiʻi tohitufá he ʻahó ni pe fakapapauʻi ke toe ʻomi ia ki he kalasí ki he lēsoni hokó.
Ko hotau Fakamoʻui ʻaloʻofa mo faʻa kātakí
Ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e founga naʻe kātekina ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne Kāingalotú hili hono fakahā ʻa e fekau ko ʻení, mahalo te ke fie vahevahe mo e kau akó ha konga ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he lea pē ʻaʻau:
Naʻe fakahā ʻe Sīsū ʻa e Lea ʻo e Potó ʻi he 1833, ka naʻe ʻikai foaki ia ko ha fekau ʻi he taimi ko iá (vakai, veesi 2). Hili hono maʻú, naʻe kamata feinga ha Kāingalotu tokolahi ke ikunaʻi e ngaahi tukufakaholo fakafonua kuo angamaheni ʻakí pea ki ha niʻihi, ʻa e ngaahi maʻunimā kuo nau tofanga aí. ʻI he fakalau ʻa e taimí, naʻe tataki ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo e Siasí, kau ai ʻa Pilikihami ʻIongi mo Sione Teila, ke nau ʻamanaki ki ha meʻa lahi ange mei he Kāingalotú ʻi heʻenau tauhi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89. Hili e kamataʻanga ʻo e senituli uofulú, naʻe hanga ʻe Palesiteni Hiipa J. Kalanite ʻo “fakatukupaaʻi kinautolu ke tauhi pau e Lea ʻo e Potó, ʻo fakaʻehiʻehi mei he kava mālohí, kofí, tií, tapaká, mo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki kehe ne faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he kāingalotu kimuʻá” ʻo ngaohi “ʻa e Lea ʻo e Potó ko ha tuʻutuʻuni pau ki he ʻalu ki he temipalé mo e ngāue fakafaifekaú” (Kau Māʻoniʻoní, 3:352). “ʻI he 1921, naʻe ueʻi ʻe he ʻEikí ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalānite ke ne [fekau ki he] Kāingalotu kotoa pē ke [nau] fakaʻehiʻehi mei he kava mālohí, tapaká, kofí, mo e tií kae lava [ke nau] maʻu ha lekomeni temipale” (Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, “Lea ʻo e Potó [T&F 89],” Gospel Library).
-
Ko e hā ha ngaahi tokoni kuo ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻi hotau kuongá maʻanautolu ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá?
ʻE lava ke ʻomi ʻe he fakaʻosinga ʻo e foʻi vitiō ʻoku fokotuʻu atu ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní ha ʻamanaki lelei ʻia Kalaisi kiate kinautolu ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá. Mahalo te ke fakakaukau ke huluʻi ʻa e “You Will Be Freed” mei he taimi 1:29 ki he 2:55.
ʻE lava ke fakahinohino ʻa e kau ako ʻoku nau fiemaʻu ha ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange ki he maʻunimaá ki heʻenau kau taki fakauōtí pea ki he peesi “Tokoni ʻo e Moʻuí” ʻi he ChurchofJesusChrist.org.
You Will Be Freed
Kimuʻa pea fai ʻa e fehuʻi ko ʻení, fakakaukau ke tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e lelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi hono ʻomi kiate kitautolu ʻa e Lea ʻo e Potó. Mahalo ʻe tokoni ke fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukauloto ki he founga naʻe mei kehe ai ʻa e māmaní kapau naʻe ʻikai ngāue hala ʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakatupu maumaú. Te ke lava foki ʻo ʻoange ha taimi ke nau tohi ai ʻa e founga kuo tāpuekina mo maluʻi ai kinautolu ʻe he Lea ʻo e Potó mo honau ngaahi ʻofaʻangá.
-
ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe hono fakahā ʻo e Lea ʻo e Potó ʻa e ʻaloʻofa mo e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisí?
Fakakaukau ke fakaʻosi e lēsoní ʻaki hano vahevahe e founga kuo faitāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻe he Lea ʻo e Potó pea fakahaaʻi hoʻo houngaʻia ʻi hono ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fakahā ko ʻení kiate kitautolú.