Seminelí
Lēsoni 144—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:41–56: “Ko Hai ʻEni ʻOku ʻAlu Hifo mei he ʻOtuá?”


“Lēsoni 144—Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:41–56: ‘Ko Hai ʻEni ʻOku ʻAlu Hifo mei he ʻOtuá,’” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)

“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:41–56,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí

Lēsoni 144: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133–134

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:41–56

“Ko Hai ʻEni ʻOku ʻAlu Hifo mei he ʻOtuá?”

ko e liuaki mai ʻa e Fakamoʻuí

ʻI he liuaki mai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe mateuteu ʻa e kakai tui faivelengá kiate Ia (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:56). ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133 ke tau ako lahi ange fekauʻaki mo Ia mo teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí. ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko e Hā‘ele ‘Anga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava foki ke fakamatalaʻi ʻe he kau akó, pe fakaʻaliʻali kapau ʻe lava, ha ngaahi ʻīmisi manako ʻo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí.

Fakalaulauloto ki he lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá lolotonga hoʻo fakakaukauloto ki he tuʻunga ʻe lava ke ʻi ai ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí.

15:32

Ke Hoko Mai Ho Puleʻangá

ʻEletā Neil L. Andersen

ʻOku tupulaki ʻetau tuí ʻi heʻetau teuteu atu ki he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku hanga ʻe heʻeku fakakaukau ki Heʻene hāʻele maí ʻo ueʻi hoku laumālié. ʻE fakaofo moʻoni ia! ʻE laka hake ʻene makehé mo e ngeiá, hono lahí mo e fakaʻofoʻofá, ʻi ha toe meʻa kuo aʻusia pe mamata ai ʻa e mata fakamatelié. (Neil L. Andersen, “Ke Hoko Mai Ho Puleʻangá,” Liahona, Mē 2015, 122)

  • Ko e hā ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku makehe kiate koé? Ko e hā mo ha ngaahi lea te ke ala fakaʻaongaʻi ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

    Fakamatalaʻi ange ki he kau akó, hili hono fakaafeʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ke tau teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:10), naʻá Ne fakahā ha meʻa lahi ange fekauʻaki mo Hono ʻulungāngá. Naʻá Ne vahevahe ha ngaahi meʻa ʻe hā mai ʻi he taimi ʻo ʻEne hāʻele maí pea ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko kimuʻa aí.

    Hili iá, te ke lava ʻo fakaʻaliʻali taha taha ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakalaulauloto fakalongolongo ki heʻenau ngaahi talí.

  • ʻI heʻeku fakakaukau ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí, ʻoku ou faʻa tokanga ange nai ki he ngaahi meʻa ʻe hokó pe ko e tokotaha ʻe liuaki mai ki he māmaní?

  • Ko e hā ha faikehekehe ʻe lava ke hoko kapau te u tokanga lahi ange kia Sīsū Kalaisi kae ʻikai ko e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi Heʻene liuaki maí?

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fekumi ki ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní ke ako lahi ange fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí ʻi heʻenau ako ʻi he ʻaho ní.

Ke tokoni ke ʻilo lahi ange ʻa e kau akó ki he meʻa ʻe hoko ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea mo e tokotaha ʻe foki maí, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke hiki ʻa e saati ko ʻení ki heʻenau tohinoa akó. ʻE lava ke ngāue ʻa e kau akó ʻi ha ngaahi hoa, pea fakakakato ʻe he hoa takitaha ha kōlomu kehe. Hili ha taimi feʻunga, ʻe lava ke fevahevaheʻaki ʻe he ngaahi hoá ʻa e meʻa ne nau maʻú pea fakakakato ʻa e kōlomu ʻe tahá.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:42–53, pea lekooti ʻi he kōlomu tonú ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

Ko e hā ʻe hoko ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Maí

Meʻa ʻoku ou ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí

Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e kupuʻi lea ko e “ngaahi meʻa fakamanavahē” ʻi he veesi 43, fakamatalaʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga ʻa e fakamanavaheé ki he fakailifia pe tōtuʻa. Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e vala ʻo e Fakamoʻuí ʻi he veesi 46–48, fakakaukau ke vahevahe ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: ʻI he Hāʻele ʻAnga Uá, ʻe tui ʻe Sīsū ʻa e “ngaahi kofu kulokula fakaʻeiʻeiki ke fakataipe Hono taʻataʻá, ʻa ia naʻe tafe mei he ava kotoa pē” (“Ko e Kahaʻu ʻo e Siasí: Ko Hono Teuteu ʻo e Māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí,” Liahona, ʻEpeleli 2020, 10).

Ngaahi ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí

Hili hono vahevahe ʻe he kau akó mo honau hoá ʻa e meʻa ne nau fakakau ʻi heʻenau sātí, fakakaukau ke tohiʻi ʻa e “Ko Sīsū Kalaisí …” ʻi he palakipoé. ʻEke ʻa e fehuʻi ko ʻení, pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke omi ki he palakipoé ʻo fakaʻosi ʻa e kupuʻi leá ʻaki ʻenau ngaahi talí.

fakaʻilonga akóNofotaha ʻia Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo akoʻi ʻa e folofolá: Ke ako lahi ange fekauʻaki mo e tokanga taha kia Sīsū Kalaisí, vakai ki he ako “Akoʻi fekauʻaki mo e Ngaahi Huafa, Ngaahi Fatongia, mo e Ngaahi ʻUlungaanga ʻo Sīsū Kalaisí,” ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he Fakatupulaki ʻa e Ngaahi Taukei ʻa e Faiakó: Tokanga Taha kia Sīsū Kalaisi. Fakakaukau ke akoako ʻa e taukei “Faʻu ha ngaahi fehuʻi fekumi ke tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fatongia, huafa, ngaahi fakataipe, mo e ngaahi ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí.”

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻoku ʻuhingamālie kiate koé? Ko e hā ʻoku ʻuhingamālie ai ia kiate koé?

    ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni hangē ko ʻení:

    • Sīsū Kalaisi …

    • … ʻoku fakamaau totonu mo mālohi (vakai, veesi 44–45, 50–51).

    • … ʻokú Ne fakapaleʻi ʻa kinautolu ʻoku tatali kiate Iá (vakai, veesi 45).

    • … ʻoku māfimafi ke fakamoʻui (vakai, veesi 47).

    • … ʻokú Ne fakahaaʻi ha loto-manavaʻofa mo angalelei (vakai, veesi 52).

    • … ʻoku mahino kiate Ia hotau ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, veesi 53).

    • … ʻokú Ne fuesia ʻetau ngaahi faingataʻaiá, fakahaofi kitautolu, huhuʻi kitautolu, koeʻuhí ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu (vakai, veesi 53).

    Te ke lava ʻo fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakaʻilongaʻi ʻi heʻenau folofolá ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne akoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení.

  • ʻE ʻaonga fēfē ki hoʻo moʻuí ʻa e mahino ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻeni ʻo Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku liliu fēfē ʻe he ngaahi fakamatala ko ʻeni kia Kalaisí hoʻo ngaahi ongo fekauʻaki mo ʻEne Hāʻele ʻAnga Ua Maí?

Ko hono fakaloloto ʻetau mahino ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí

ʻE lava ke tokoni ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ke mahino lahi ange ki he kau akó ʻa e Fakamoʻuí. Fakaʻaliʻali ʻa e sitepu ʻe tolu ko ʻení ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻekitivitií.

Kimuʻa pea kamata ʻe he kau akó ʻa e ʻekitivitií, mahalo te ke fie ʻoange kiate kinautolu ha sīpinga hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi lalo ʻi he ngaahi sitepu ʻe tolú.

  1. Fili ha ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisi mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133 ʻokú ke fie ako lahi ange ki ai. Hiki ia ʻi ʻolunga ʻi ha laʻipepa ʻoku teʻeki tohi ai ha meʻa.

  2. Hiki ʻi hoʻo laʻipepá ha tūkunga ʻokú ne fakamatalaʻi ha taha ʻe lava ke ʻaonga ki ai ʻene maʻu ha mahino ki he ʻulungaanga ko ʻeni ʻo Sīsū Kalaisí.

  3. Fakakau ha potufolofola pe fakamatala ʻa ha taki ʻo e Siasí ʻokú ne fakaloloto hoʻo mahino ki he ʻulungaanga ʻi hoʻo laʻipepá. (Ke maʻu ha tokoni, te ke lava ʻo kumi ʻa e ʻulungāngá ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá pe fekumi ki ai ʻi he polokalama Gospel Library.)

ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi fakakaukau hangē ko ʻení, fakakaukau ke fakatātaaʻi ʻa e sitepu takitaha ʻo e ʻekitivitī ko ʻení mo e kalasí kotoa:

  • Sitepu 1: Hiki ʻa e ongo foʻi lea fakamaau totonú mo e mālohí ʻi he palakipoé, pe siakaleʻi kinaua kapau naʻe ʻosi hiki lolotonga ʻa e ʻekitivitī kimuʻá.

  • Sitepu 2: Fakaʻaliʻali ʻa e tūkunga ko ʻení. Kole ki he kau akó ke vahevahe ʻa e ʻuhinga ʻoku ongoʻi ai ʻe ha toʻu tupu ʻe niʻihi ʻo hangē ko Samú. Fehuʻi ange pe ʻe lava fēfē ʻe hono ʻiloʻi ʻoku fakamaau totonu mo mālohi ʻa Sīsuú ʻo ʻoange ha ʻamanaki lelei ki ha taha ʻokú ne ongoʻi pehē.

ʻOku feinga ʻa Samu ke fai hono lelei tahá ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, ka ʻoku faingataʻa ʻi he lahi fau ʻa e faiangahala ʻi he māmaní. Hangē ʻokú ne ongoʻi ʻoku mālohi ʻa e koví. Kuó ne helaʻia ʻi he fakatanga mo e ʻahiʻahi ʻokú ne ʻākilotoa iá.

Sitepu 3: Hiki ʻi he palakipoé ʻa e 1 Nīfai 22:15–17. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lau ia, ʻo kumi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Nīfai kau ki he mālohi mo e fakamaau totonu ʻa Sīsū Kalaisí. Hili hono vahevahe ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau maʻú, kole ange ke nau aleaʻi ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Nīfai fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻe lava ʻo tokoni ki ha taha ʻokú ne ongoʻi hangē ko Samú?

    Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fili ha ʻulungaanga kehe ʻo Sīsū Kalaisi mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133 pea fakakakato ʻa e sitepu 1–3 ʻo e ʻekitivitií ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki (pe fakafoʻituitui kapau ʻoku nau saiʻia ai).

    Hili ha taimi feʻunga ke fakakakato ai ʻa e ʻuluaki sitepu ʻe tolú, fakahinohinoʻi ʻa e ngaahi kulupú ke nau fakafetongi pepa mo ha kulupu ʻe taha. Fakaʻaliʻali leva ʻa e sitepu 4–6 ʻi laló.

    1. Lau ʻa e ʻulungaanga ʻo Kalaisí, tūkungá, mo ha faʻahinga potufolofola pe fakamatala pē ʻi he laʻipepá.

    2. Hili hono aleaʻi mo hoʻo kulupú, hiki ʻi he laʻipepá ʻa e ʻuhinga ʻoku mou pehē ai ʻe lava ke tokoni ʻa e mahino ko ʻeni ki he ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí ki he tokotaha ʻi he tūkungá.

    3. Kumi pea fakakau ha folofola kehe pe fakamatala ʻa ha taki ʻo e Siasí ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni ki he tokotahá ni.

Fakaafeʻi ʻa e ngaahi kulupú ke fakafoki ʻa e ʻū laʻipepá ki he ngaahi kulupu totonú pea ke lau ʻa e meʻa naʻe tānaki ki heʻenau laʻipepá. Fakaafeʻi ha mēmipa ʻe taha ʻo e kulupu takitaha ke vahevahe mo e kalasí ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi naʻa nau maʻu mei he ʻekitivitī ko ʻení.

Ko e ngaahi ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí ʻi hoʻo moʻuí

Fakakaukau ke vahevahe ha ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisi ʻoku ʻuhingamālie kiate koe.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu ki he ngaahi ʻulungaanga ne nau ako ʻi he ʻaho ní pea ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó.

  • ʻE fakamālohia fēfē koe ʻi hoʻo moʻuí ʻi he taimí ni ʻi hoʻo maʻu ha mahino ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo Kalaisi naʻá ke ako ʻi he ʻaho ní?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke ako lahi ange ai fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga ko iá?

Ke fakaʻosí, ʻe lava ke vahevahe ʻe ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ʻa e meʻa ne nau tohí fakataha mo ha ngaahi ongo kehe ʻoku nau maʻu fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi.