Seminelí
Hepelū 12


Hepelū 12

“Ko Ia ʻOku ʻOfa Ki Ai ʻa e ʻEikí ʻOkú Ne Tautea”

ʻĪmisi
Ko e vaʻinga mo kakata ʻa ha kiʻi fāmili ʻi Nuʻu Sila mo ʻena fānaú ʻi tuʻa honau ʻapí. ʻOku nau vaʻinga pasiketipolo, ʻokú na puke ʻa e fānaú mo kakata mo siofi ha kiʻi tamasiʻi ʻoku heka ʻi ha kiʻi veʻe tolu.

Ko e fē taimi fakamuimuitaha ne tauteaʻi pe fakatonutonuʻi ai koe ʻe ha taha? Naʻe anga fēfē hoʻo tali iá? Kuó ke houngaʻia nai ʻi ha fakatonutonu kuó ke maʻu? Naʻe tohi ʻa Paula ki he Kāingalotu Hepeluú ʻo fakamatalaʻi ange kiate kinautolu ʻoku faʻa fakahaaʻi ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻEne ʻofá ʻaki hono fakatonutonu kitautolú. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke ke ako ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻi hoʻo fakavaivai ki he fakatonutonu mei he Tamai Hēvaní ke ke maʻu ʻa e nongá pea hoko ʻo hangē ko Iá.

Lotua maʻu pē ʻa e kau akó. ʻOku ʻafioʻi fakafoʻituitui kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní. ʻI hoʻo lotu kiate Iá, te Ne lava ʻo tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó mo ueʻi fakalaumālie koe ʻaki ha ngaahi founga ke feau ʻaki ʻenau ngaahi fiemaʻú. Fakafanongo ki he ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻe ala maʻu lolotonga e lēsoní pe ʻi hoʻo teuteu ke faiakó.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi taimi ne nau houngaʻia ai ʻi he fakatonutonú, ʻo tatau ai pē pe naʻe mei he ʻOtuá pe mei ha taha kehe.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko e pue ʻo e moʻuí

ʻE ako lahi ange ʻa e Hepelū 12:9, ʻa ia ko ha potufolofola fakataukei fakatokāteline, ʻi he lēsoni ka hokó. Kapau ʻoku fakangatangata e taimi kalasí pea ko e lēsoni pē ʻe taha ʻi he Hepelū12 ʻe lava ke akoʻí, fakakaukauʻi e founga ke fakatahaʻi lelei ai e ongo lēsoní.

Fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi ʻīmisi ko ʻení (pe ngaahi ʻīmisi tatau).

ʻĪmisi
Rio , Brazil - 9 September 2016; Jason Smyth of Ireland on his way to winning the Men's 100m
ʻĪmisi
Ko ha faiʻanga Sipoti pe Leleʻanga mo ha ʻātaki fakaʻofoʻofa

Kimuʻa pea tali ʻe he kau akó e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó, fakakaukau ke fakaafeʻi ke nau aleaʻi tautau toko ua pe fakakulupu iiki ʻa e founga ʻoku hangē ai ʻa e moʻuí ko ha lová.

Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ha lisi ʻo e ngaahi founga ʻoku hangē ai hoʻo moʻui fakamatelié ko ha lova mamaʻó. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻeni:

  • Ko e hā ʻokú ne ʻai koe ke ke helaʻia pe ongosia?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke fakahoko lelei ʻi he lová mo e ngaahi founga ʻe lava ke ke toe lelei ange aí?

  • Ko e hā ʻa e feituʻu ʻokú ke fakataumuʻa ki aí? Ko e hā ʻoku fakamānako ai iá?

  • Ko e hā ʻokú ke fiemaʻu tokoni ai ke fakaʻosi e lova ʻo e moʻuí?

“Lele ʻi he faʻa kātaki”

Naʻe fakatatau ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e moʻuí ki ha lova. Lau ʻa e Hepelū 12:1–2, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo lele lelei ʻi he pue ʻo e moʻuí. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “ʻao ʻo e kau fakamoʻoni” ʻoku lave ki ai ʻi he veesi 1 ki he ngaahi sīpinga ʻo e tui ʻoku lekooti ʻi he Hepelū 11.

  • Ko e hā ʻoku makehe kiate koe ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he muimui ki he faleʻi ʻa Paulá ke tau lavaʻi lelei ʻa e pue ʻo e moʻuí?

Naʻe pehē ʻe Paula ʻi he veesi 2 naʻe kātekina ʻe he Fakamoʻuí ʻa e faingataʻa ʻo e tutukí ʻaki ʻEne tokanga taha ki he “fiefia naʻe tuku ʻi Hono ʻaó” (Hepelū 12:2). Naʻe fakamatala ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Tā fakaʻofisiale ʻo Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni naʻe fai ʻi Sānuali 2018

Ko e hā leva e fiefia naʻe tuku kiate Iá? Pau naʻe kau ai e fiefia ʻo e fakamaʻá, fakamoʻuí, mo hono fakamālohia kitautolú; fiefia hono huhuʻi e angahala ʻa kinautolu kotoa ʻe fakatomalá; fiefia he malava ke tau foki ki ʻapi—ʻi he maʻa mo e taau—ʻo nofo mo ʻetau mātuʻa mo e fāmili fakalangí.

(Russell M. Nelson, “Fiefiá mo e Moʻui Fakalaumālié,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 83)

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he meʻa ne tukutaha ki ai e tokanga ʻa e Fakamoʻuí lolotonga Hono Tutukí, fekauʻaki mo ʻEne ongo fekauʻaki mo koé?

  • ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe hono ʻiloʻi ʻeni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí ke ke aʻusia ʻa e fiefiá neongo e ngaahi taimi faingataʻá?

  • Ko e hā ha ngaahi fiefia te ke lava ʻo tokanga taha ki ai lolotonga e ngaahi taimi faingataʻa ʻi hoʻo moʻuí?

Kātekina e tautea mei he ʻEikí

Fakakaukau ki ha taimi naʻe fakatonutonu ai koe ʻe ha taha pea mo e founga naʻá ke tali ʻaki e fakatonutonu ko iá.

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga kuo fakatonutonuʻi ai koe ʻe he kakaí?

  • Ko e hā e ʻuhinga ʻoku faʻa faingataʻa ai ke fakatonutonuʻi koe ʻe he niʻihi kehé?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke houngaʻia ai ʻi ha niʻihi ʻo e fakatonutonu kuó ke maʻú? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení pea vahevahe fakakulupu iiki ʻa e kau akó ke ako ʻa e potufolofolá mo aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fekauʻaki mo iá. Fakaafeʻi ha taha mei he kulupu takitaha ke ne vahevahe ha ngaahi tali ʻe niʻihi ʻoku nau ongoʻi naʻe tokoni lahi pe fakatupu fakakaukau.

Lau ʻa e Hepelū 12:5–7, 9–11, ʻo kumi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula fekauʻaki mo e valokí pe fakatonutonú.

Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó fekauʻaki mo e foʻi lea tupu feʻauaki ʻi he Hepelū 12:8, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ia kiate kinautolu naʻe fāʻeleʻi tuʻutāmakí, ʻa ia naʻe ʻikai lau ko ha kau ʻea-hoko fakalao lolotonga e kuonga ʻo Paulá.

  • Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he ngaahi taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ki hono tauteaʻi ‘a kitautolú?

Toe vakaiʻi ‘a e Hepelū 12:10–11, ʻo kumi e founga te ke lava ai ʻo fakakakato e foʻi moʻoni ko ʻení:

Kapau te tau fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní …

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú. Kapau ʻe fiemaʻu, tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ha moʻoni hangē ko ʻení ʻaki hono fakamahinoʻi ange ʻa e kupuʻi lea “kau ai ʻi Heʻene māʻoniʻoní” ʻi he veesi 10 mo e “tupu ʻa e fua fakamelino ʻo e māʻoniʻoní kiate kinautolu kuo akonekina aí” ʻi he veesi 11.

Ko ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení: Kapau te tau fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní, te tau hoko ange ai ʻo hangē ko Iá mo maʻu e nonga ʻoku maʻu mei he anga māʻoniʻoní

Naʻe fakahoko ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻeni fekauʻaki mo e valoki ʻoku tau maʻu mei he ʻEikí:

ʻĪmisi
Tā ʻo ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni Faitaaʻi ʻi Māʻasi 2020.

ʻOku tolu ʻa e taumuʻa ʻo e fakatonutonu fakalangí: (1) ke fakalotoʻi kitautolu ke fakatomala, (2) ke fakaleleiʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu, pea (3) toe fakatonutonu hotau hala ʻi he moʻuí ke fenāpasi mo e meʻa ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko ha hala ʻoku lelei angé. …

… Kapau te tau loto ke tali, ʻe hoko mai e fakatonutonu ʻoku fie maʻú ʻi ha founga kehekehe mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni kehekehe. ʻE lava ke hoko mai ia ʻi he founga ʻetau lotú ʻi he folofola mai ʻa e ʻOtuá ki hotau ʻatamaí mo e lotó ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní [vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2]. ʻE lava ke fou mai ia ʻi he founga ʻikai ko e tali ʻo e lotú pe kehe ia mei he meʻa naʻa tau ʻamanaki ki aí. ʻE hoko mai ʻa e valokí ʻi heʻetau ako e folofolá ʻo fakamanatuʻi mai e ngaahi tōnounoú, talangataʻá, pe ngaahi meʻa kuo ʻikai ke tau toe faí.

(D. Todd Christofferson, “Ko Kimoutolu ʻOku Ou ʻOfa aí, ʻOku Ou Valokiʻi mo Tauteaʻi,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 98, 100)

  • Fakatatau ki he fakamatala ʻa ʻEletā Kulisitofasoní, ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tauteaʻi pe fakatonutonuʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní?

   

  •  

  • ʻE lava fēfē ʻe he fakavaivai ki he tautea mei he Tamai Hēvaní ʻo ʻomi ʻa e nongá mo tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ko Iá?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻa ia kuo tokoniʻi ai koe ʻe he tautea ʻa e Tamai Hēvaní ke ke maʻu ʻa e melinó pe hoko ʻo hangē ko Iá?

  • Naʻe tākiekina fēfē ʻe he aʻusia ko ʻení hoʻo ngaahi ongo kiate Iá?

Fakakaukau ke vahevahe ha sīpinga ʻo hano tauteaʻi koe ʻe he ʻOtuá ke tokoniʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau ngaahi aʻusiá. Tokanga ke ʻoua naʻa vahevahe ha faʻahinga meʻa ʻoku fuʻu fakataautaha pe fakafoʻituitui.

ʻOange ha taimi ki he kau akó ke nau fakakaukau ai ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, pea poupouʻi kinautolu ke lekooti ha faʻahinga ongo pē ʻoku nau maʻu.

Fakakaukau ki he meʻa kuó ke ako mo ongoʻi he ʻahó ni ʻe lava ʻo tokoni atu ʻi hoʻo moʻuí. Lekooti hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e ongó, kau ai ha faʻahinga ngāue ʻokú ke palani ke fai ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako mo ongoʻí.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Fēfē kapau ʻoku ou ongoʻi ʻoku ou tō kimui mei he niʻihi kehé ʻi he pue ʻo e moʻuí?

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Sefilī R. Hōlani Faitaaʻi ʻi Sānuali 2018.

ʻOku ʻikai ke tau feʻauhi mo e niʻihi kehé pe ko hai ʻoku tuʻumālie tahá pe talēnitiʻia tahá pe talavou tahá pe monūʻia tahá. Ko e lova ʻoku tau lolotonga kau moʻoni ki aí, ʻa e lova ko ia mo e angahalá.

(Jeffrey R. Holland, “Ko e Kau Ngāue ʻi he Ngoue Vainé,” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 31)

ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he tautea ʻa e Tamai Hēvaní ʻa ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Taniela B. Uākolo ʻo e Kau Fitungofulú ha ngaahi sīpinga mei heʻene moʻuí mo e moʻui ʻa Siosefa Sāmitá naʻe fakahaaʻi ai e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi ha tautea.

Mamata ʻi he “ʻOku ʻOfa ʻa e ʻOtuá Heʻene Fānaú” mei he taimi 5:23 ki he 8:04 ke mamata ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻení.

ʻOku fakamoʻoni ʻa e folofolá ki he ngaahi taumuʻa taʻefaʻalaua ki he tautea ʻa e ʻEikí. Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi he Hepelū 12:10, ʻoku fakatonutonuʻi kitautolu ʻe he ʻEikí “ke ʻaonga, ke tau kau ai ʻi heʻene māʻoniʻoní.” ʻOku ʻomi ʻe Heʻene fakatonutonú “ʻa e fua fakamelino ʻo e māʻoniʻoní kiate kinautolu kuo akonekina aí” (Hepelū 12:11). ʻE lava ke hoko mai e fakatonutonu ʻa e ʻEikí ʻi ha ngaahi founga lahi, pea ʻoku faʻa tokoni maʻu pē ia ke akonekina e niʻihi fakafoʻituituí pea pehē foki ke ʻomi ʻa e fakatonutonu ʻoku fiemaʻú. ʻOku tokoni ʻa e tauteá ke manatuʻi, fakatomala, maʻu e fakamolemolé mo e fakahaofí, ako e talangofuá, pea hoko ai ʻo lelei ange e kakai ʻa e ʻEikí (vakai, Hilamani 12:3; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:27; 95:1; 105:6; Siope 23:10).

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e tauteá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Tā ʻo ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni Faitaaʻi ʻi Māʻasi 2020.

ʻOku fiemaʻu e fakatonutonú kapau ʻoku tau fie fakatatau ʻetau moʻuí ki he “tangata haohaoá ʻo fakatatau [ki hono] lahi ʻa e foaki ʻa Kalaisí” (ʻEfesō 4:13). Naʻe lea ʻa Paula ʻi he fakatonutonu pe tautea fakalangí, “He ko ia ʻoku ʻofa ki ai ʻa e ʻEikí ʻokú Ne tautea” (Hepelū 12:6). Neongo ʻoku faʻa faingataʻa ke kātakiʻi moʻoni, ka ʻoku totonu ke tau fiefia he ʻoku fie fakamoleki ʻe he ʻOtuá hono taimí mo e iví ke fakatonutonu kitautolu.

(D. Todd Christofferson, “Ko Kimoutolu ʻOku Ou ʻOfa aí, ʻOku Ou Valokiʻi mo Tauteaʻi,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 97–98)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Hepelū 12:1. “ʻAo ʻo e kau fakamoʻoní”

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻa Paula ki he kupuʻi lea “ʻao ʻo e kau fakamoʻoní,” ʻe ala tokoni ke fakamahinoʻi ange ʻe lava ke ʻuhinga ʻa e ʻaó ki ha “fuʻu kakai tokolahi, ko ha haʻohaʻonga” (James Strong, The New Strongʻs Expanded Exhaustive Concordance of the Bible [2010], Greek dictionary section, entry 3509).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau ʻai ha lisi ʻo e niʻihi ʻoku nau fakakaukau ʻe hoko ko ha fakamoʻoniʻi kiate kinautolu ʻoku moʻoni ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Te nau lava ʻo kamata ʻaki ha kakai moʻui pea toki hoko atu ki he niʻihi kuo pekiá. Fakakaukau ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻa e founga ʻe lava ai ʻe he “ʻao ʻo e kau fakamoʻoní” ʻo poupouʻi pe fakalotolahiʻi kinautolu ʻi heʻenau fakalakalaka ʻi he moʻuí.

Hepelū 12:5–7, 9–11. Founga ke maʻu ai ʻa e fakatonutonú

Kapau ʻe ʻaonga ki he kau akó ha fealeaʻaki ʻi he founga ke maʻu ai ha fakatonutonú, te nau lava ʻo lau ʻa e Hepelū 12:5–7, 9–11, ʻo kumi e founga naʻe fokotuʻu mai ʻe Paula te tau lava ai ʻo maʻu e fakatonutonú mei he ʻEikí. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa ʻoku tānaki mai ʻe he ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ko ʻení ki heʻenau mahinó fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo tali e tautea ʻa e ʻEikí: “ʻoua naʻá ke taʻetokanga … pe vaivai” (veesi 5), “[kātakiʻi] ʻa e tauteá” (veesi 7), “fakaʻapaʻapa” mo fakavaivai (veesi 9), pea fakahoko pe muimui ʻi he tauteá (vakai, veesi 11).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau feinga ke ʻiloʻi e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku fiemaʻu kapau ko hotau lotó ke maʻu e fakatonutonu ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi founga ko ʻení. Te nau lava ʻo fili ha ʻulungaanga faka-Kalaisi te nau fakaʻamu ke fakatupulaki pea faʻu ha palani ke fai ia.

Paaki