Sione 17
Ko e Lotu Hūfekina Maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí
Naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne Lotu Hūfekina maʻongoʻongá (ʻa ia ko hono ʻuhingá naʻá Ne tautapa ki he Tamai Hēvaní maʻa ʻEne kau ʻAposetoló pea mo kinautolu kotoa ʻoku tui kiate Iá) ʻi ha taimi nounou pē kimuʻa pea mamahi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. Naʻe pehē ʻe Sīsū ko ha konga ʻo ʻEne lotú, ke ʻiloʻi ʻa e Tamaí mo e ʻAló ko e maʻu ʻa e moʻui taʻengatá (vakai, Sione 17:3). ʻE fakaʻaiʻai koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke ke ʻiloʻi fakataautaha ange ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo moʻuí.
Ko hono ngāue ʻaki ʻo e palakipoé. ʻE lava ke teuteuʻi e kau akó ke ako ʻi hono fakaʻaongaʻi lelei e palakipoé lolotonga e lēsoní. ʻE lava foki ke fakaafeʻi ai ke ʻaonga ʻenau kau maí, tautautefito kiate kinautolu ʻoku faʻa ako ʻi he mamatá. Te ke lava ʻo hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi tefitoʻi fakakaukau pe ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo ha lēsoni, tā fakatātā ha tokāteline pe meʻa naʻe hoko, fakaʻaliʻali ha ngaahi mape, tā ha ngaahi meʻa naʻe fakamatalaʻi he folofolá, tā ha saati fakahokohoko, pe fai ha ngaahi ʻekitivitī kehe te ne fakatupulaki ʻa e akó.
Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e 3 Nīfai19:16, 26–33 pea fakalaulauloto ki he ongo te nau maʻu ʻi he fanongo ki he lotu ʻa e Fakamoʻuí ki he Tamai Hēvaní maʻanautolú.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
Ko e ‘Ilo Fakataautaha ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí
Ke tokoni ke faʻu ha uouangataha lahi ange ʻi he kalasí, fakakaukau ke liliu ʻa e ʻekitivitī ko ʻení. ʻOua ʻe ʻeke ʻa e ongo ʻuluaki fehuʻi fekauʻaki mo ha tokotaha fakahisitōlia, vahe ki he tokotaha ako takitaha ha hoa ʻoku ʻikai ke na ʻilo lelei. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha meʻa ʻe taha pe ua ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e tokotaha ko iá. ʻOange leva ha miniti ʻe ua ke nau talanoa ai ki honau hoá mo ha fanga kiʻi fakahinohino faingofua ke nau “feʻilongaki lelei ange ai.” Hili e miniti ʻe uá, fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi e faikehekehe ʻi hono ʻiloʻi e ngaahi meʻa fekauʻaki mo ha tahá pea mo e feinga ke ʻiloʻi kinautolú.
Fakakaukau ki ha tokotaha mahuʻinga ʻi he hisitōlia ho fonuá.
-
Ko e hā e ngaahi meʻa ʻokú ke ‘ilo fekauʻaki mo e tokotaha ko iá?
-
Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi hoʻo ʻilo fekauʻaki mo e tokotaha fakahisitōliá pea mo e tuʻunga ʻokú ke ʻiloʻi lelei ai ha mēmipa ofi ʻo e fāmilí?
Tuku ha taimi ke hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ʻa e ongo ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo hoʻo ʻilo ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. ʻOku makatuʻunga nai ia ʻi he ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo Kinautolu, pe ʻoku toe fakataautaha ange ia? ʻOkú ke pehē ʻe tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ke ʻiloʻi Kinautolu ʻi ha tuʻunga fakataautaha lahi angé?
Naʻe lotua ʻe Sīsū ʻEne kau ākongá
ʻI he pō kimuʻa peá Ne mamahi ʻi Ketisemaní, lavakiʻí, mo e Tutukí, naʻe fakahoko leʻolahi ʻe he Fakamoʻuí ha lotu toputapu naʻe ʻiloa ko e Lotu Hūfekina maʻongoʻongá. Naʻá Ne lotu ki he Tamai Hēvaní ke tautapa ki Heʻene kau ākongá, kau ai Hono kau muimui ʻoku moʻui ʻi hotau kuongá (vakai, Sione 17:20). Feinga ke ke fakakaukauloto pe naʻe mei ongo fēfē nai ki he kau ʻAposetoló ke fanongo ki hono lotua kinautolu ʻe Sīsū ʻi he pō toputapu ko iá.
Kapau naʻe fakaafeʻi e kau akó ke nau fai e teuteu ʻa e tokotaha akó, fakakaukau ke kole ange ke nau vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú.
-
Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mei Heʻene sīpinga ʻo e lotua ʻEne kau ākongá mo kinautolu kotoa pē ʻoku muimui kiate Ia kimuʻa ʻi Heʻene mamahi ʻi Ketisemaní pea puke pōpulá?
Lau ʻa e Sione 17:1–3, ʻo kumi ki he ngaahi tāpuaki naʻe lotua ʻe Sīsū Kalaisi ke maʻu ʻe Heʻene kau ākongá.
-
Ko e hā ʻoku fakaʻamua ʻe Sīsū Kalaisi maʻa ʻEne kau ākongá?
ʻOku faʻa maʻuhala ʻa e ongo kupuʻi lea ko e “moʻui taʻengatá” mo e “taʻengata ʻo e moʻuí” ( veesi 2–3) ke pehē ko e moʻui pē ʻo taʻengata. Naʻe lotua ʻe he Fakamoʻuí ke tau maʻu ha meʻa lahi ange ai. Ko e “moʻui taʻengatá” ko e “tuʻunga [ia] ʻo e moʻuí ʻoku moʻui ʻaki ʻe heʻetau Tamai Taʻengatá. … Ko e moʻui taʻengatá pe hakeakiʻí, ko e moʻui ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá pea hokohoko atu ko e ngaahi fāmili (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4)” (Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “Moʻui Taʻengatá,” topics.ChurchofJesusChrist.org). Fakakaukau ke lekooti ʻa e fakaʻuhinga ko ʻení ʻi hoʻo folofolá ofi ki he veesi 3 .
-
Fakatatau ki he veesi 3, ko e hā ha taha ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu meiate kitautolu ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá?
Ko e moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he lotu ʻa e Fakamoʻuí ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá, kuo pau ke tau ʻiloʻi ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi.
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke tau ʻiloʻi moʻoni ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kae maʻu ʻa e moʻui taʻengatá?
Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā Maikolo Sione U. Tei ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e mahuʻinga hono ʻiloʻi ʻo e Fakamoʻuí:
ʻOku fie maʻu ke tau ʻiloʻi ko e meʻa mahuʻinga taha ke tau fekumi ki ai ʻi heʻetau moʻuí ko hono ʻiloʻi ʻo e Fakamoʻuí. ʻOku totonu ke fakamuʻomuʻa ia ʻi ha toe faʻahinga meʻa pē.
(Michael John U. Teh, “Ko Hotau Fakamoʻui Fakatāutahá,” Liahona, Mē 2021, 99)
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku hoko ai hono ʻiloʻi e Fakamoʻuí ko e fekumi mahuʻinga taha ki heʻetau moʻuí?
-
Ko e hā ka faingataʻa ai ke fakamuʻomuʻa hono ʻiloʻi e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi ngāue kehe ʻi hoʻo moʻuí?
Fakakaukau ʻi ha kiʻi taimi ki he founga ʻoku fakatupulaki ai ha vā fetuʻutaki vāofi mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻá. Ko e hā ha meʻa naʻá ke fai ke toe lelei ange ai hoʻo ʻiloʻi Iá? Naʻe ʻi ai nai ha ngaahi aʻusia mahuʻinga naʻá ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo lelei ange ai kinautolu? Ko e hā hono fuoloa ʻo e fengāueʻaki ke fakatupulakí?
-
Te ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e ngaahi ngāue naʻá ne tokoniʻi koe ke fakatupulaki ha vā fetuʻutaki vāofi mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa ke ke ʻilo ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi?
Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki he founga ke ʻiloʻi ai ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, fakakaukau ke vahevahe ʻa e ngaahi fakamatala mei he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá.”
Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki koeʻuhí ke tokolahi ange ʻa e kau ako te nau lava ʻo vahevahé.
-
Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ke maʻu naʻá ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi? Ko e hā ha meʻa kuó ke ako mei he ngaahi aʻusia ko ʻení?
Ko hono ʻiloʻi ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi Heʻene lotú
Ke fakaʻatā e kau akó ke nau ako kakato e vahé kae ʻikai ko e ngaahi veesi pē ʻoku fokotuʻu atu ʻi he palakalafi ko ʻení, fakakaukau ke vahe e ngaahi konga ʻo e vahé ki ha kau ako kehekehe, pea fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe e meʻa ne nau akó mo e kalasí.
Ko e founga ʻe taha ke ʻilo ai ʻa e Fakamoʻuí ʻoku fakafou ia ʻi Heʻene ngaahi lotú. Fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke ako lelei ange ai pe ko hai ʻa e Fakamoʻuí ʻaki hono ako ʻa e meʻa naʻá Ne lotuá ʻi he Sione 17 . Ko e niʻihi ʻo e ngaahi veesi te ke ala fili ke tokanga taha ki aí ko e Sione 17:4–11, 20–26 .
-
Ko e hā ʻokú ke ako mei he lotu ko ʻení fekauʻaki mo e vā fetuʻutaki ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Tamaí?
-
Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻoku finangalo ʻa Sīsū Kalaisi ke tau maʻú?
-
ʻOkú ke pehē ko e hā te Ne lotua ai koe ke ke maʻu e ngaahi tāpuaki pau ko ʻení?
-
Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke fie ʻilo lahi ange kiate Kinaua?
Fakakaukauloto pe ʻe fēfē nai ha fuʻu ofi ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí pea ʻe lava ke fakamatalaʻi ho vā fetuʻutakí ko e taha mo Kinaua. ‘E ongo fēfē ia kiate koe? ʻE toe lelei fēfē ange ai hoʻo moʻuí? ʻOku ʻofa lahi ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻiate koe pea ʻokú Na finangalo ke taha mo koe. Naʻe lotu ʻa Sīsū Kalaisi ki he Tamai Hēvaní ke tokoni atu ke ke maʻu ha vā fetuʻutaki vāofi mo Kinaua. Manatuʻi ko e faʻahinga vā fetuʻutaki peheé ʻe fie maʻu ki ai ha taimi mo ha feinga ke fakalakalaka, ʻi he kotoa ʻo e moʻuí ni pea ki he moʻui ka hokó.
Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ʻa e meʻa ʻokú ke loto-fiemālie ke fai ke ke ʻiloʻi lelei ange ai ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Fakakau ʻa e founga ʻokú ke pehē te ke ʻilo ai ʻoku fakaʻau ke mālohi ange ho vā fetuʻutaki mo Kinauá pea mo e founga ʻokú ke tui ʻe faitāpuekina ai ʻe he vā fetuʻutakí hoʻo moʻuí.
Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá
Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau ʻiloʻi lelei ange ai e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?
Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ‘o pehē:
Kapau ʻokú ke loto ke vāofi mo ha taha naʻá ke ʻofa ai, ka kuó mo vāmamaʻo, ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e founga ke fai ai iá. Te ke kumi ha founga ke ke talanoa mo kinautolu, te ke fakafanongo kiate kinautolu, pea te ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga ke mou fetokoniʻaki aí. Ko e lahi ange ʻene hokó, mo ʻene fuoloa angé, ko e loloto ange ia ʻa e fehokotaki ʻa e ʻofá. Kapau ʻe ʻosi atu ha taimi lahi ʻoku ʻikai ha feleaʻaki, fakafanongo, mo fai ha meʻa, ʻe vaivai leva ʻa e fehokotakí.
ʻOku haohaoa mo māfimafi ʻa e ʻOtuá, ka ʻokú ta kei matelie pē. Ka ko Ia ʻetau Tamaí, ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu, pea ʻokú Ne foaki mai ʻa e faingamālie tatau ke ofi ange ai kiate Ia ʻo hangē ha kaungāmeʻa ʻofá. Pea te ke fai ia ʻi he founga tatau pē: ʻa e leá, fanongó, mo hono fakahokó.
(Henry B. Eyring, “To Draw Closer to God,” Ensign, May 1991, 66)
Naʻe fakamatalaʻi ʻe ‘Eletā C. Sikoti Kolouī ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē:
Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, ʻoku kamata ʻetau ʻiloʻi e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he lotú. …
… ʻI hoʻomou ako fakaʻaho e folofolá mo fakataautaha mo fakafāmilí, te mou ako ai ke ʻiloʻi e leʻo ʻo e Laumālié mo ʻilo ki he ʻOtuá. …
ʻI heʻetau feinga ke fai e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo tauhi faivelenga kiate Ia mo hotau kāingá, ʻoku tau ongoʻi ai ʻEne hōifua maí pea tau ʻiloʻi ai Ia.
ʻOku fakahā mai ʻe he Fakamoʻuí ko e founga lelei taha ke ʻiloʻi ai e ʻOtuá, ko e hoko ʻo hangē ko Iá. Naʻá ne akonaki: “Ko ia, ko e hā ʻa e anga ʻoku taau mo kimoutolú? Ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou hangē pē ko aú” [( 3 Nīfai 27:27 ].
ʻOku mahuʻinga ʻa e moʻui tāú ki he hoko ʻo hangē ko Iá. …
ʻOku ʻafioʻi koe ʻe he ʻOtuá mo fakaafeʻi koe ke ke ʻiloʻi Ia. Lotu ki he Tamaí, ako e folofolá, feinga ke fai e finangalo ʻo e ʻOtuá, feinga ke hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí, pea muimui ki he kau fai fakahinohino māʻoniʻoní. ʻI hoʻo fai iá, te ke ʻiloʻi ai ʻa e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi, pea te ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.
(C. Scott Grow, “Pea Ko ʻEni ʻa e Moʻui Taʻengatá,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 121–24)
Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó
ʻEkitivitī tā fakatātaá—hoko ʻo tahá
Fakakaukau ke fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe taha ke ne fakatātaaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ʻi he palakipoé kae fakakakato ia ʻe he toenga ʻo e kau akó ʻi heʻenau tohinoa akó.
Fakaafeʻi e kau akó ke nau tā ha fakatātā ʻi ha peesi ʻoku ʻikai tohi ai ha meʻa ʻaki hono tohi honau hingoá ʻi he tuliki toʻohema ʻi laló, hingoa ʻo ha kaungāmeʻa ʻi lalo ofi ki lotomālie, hingoa ʻo ha mēmipa ʻo e fāmilí ʻi he tuliki toʻomataʻu ʻi laló, pea ʻi ʻolungá ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻo ofi ki he lotomālié.
Hokó, kole ki he kau akó ke nau tā ha laine hangatonu mei honau hingoá kia Sīsū Kalaisi, pea mei he ngaahi hingoa kehé takitaha kia Sīsū Kalaisí.
Fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukauloto ʻoku ngaʻunu ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he pēsí kia Sīsū Kalaisi ʻi he ngaahi laine naʻe tā ʻe he tokotaha akó. Ko e hā e meʻa ʻoku hoko ki he vāmamaʻo ʻo e kakai ko ʻení ʻi he taimi ʻoku ofi ange ai ʻa e taha kotoa ki he Fakamoʻuí?
Kole ki he kau akó ke nau lau ʻa e Sione 17:18–26, ʻo kumi e meʻa ʻoku fakanatula ʻene hoko ki he vā fetuʻutaki ʻo e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he hoko ʻa e tokotaha kotoa pē ʻo hangē ko e Fakamoʻuí.
Ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e konifelenisi lahí ke fakaloloto ʻetau mahino ki he folofolá
ʻOange ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e lea ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻoku ui ko e “Ka Ne Mou ʻIlo Au,” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 102–5).