Seminelí
Sione 18:33–40; Luke 23:8–11


Sione 18:33–40; Luke 23:8–11

Ko e ʻAhiʻahiʻi mo e Fakamamahiʻi ʻo Sīsuú

ʻĪmisi
Ecce Homo, by Antonio Ciseri.

Hili hono puke pōpula mo fakamaauʻi hala ʻo Sīsū ʻi he ʻao ʻo e kau taki ʻo e kau Siú, naʻe ʻoatu Ia ke fakamāuʻi ʻi he ʻao ʻo Pailató, ʻa ia naʻá ne maʻu ʻa e mafai ki he kakai Lomá. Naʻe fakavaivai angamalū ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai Lomá pea naʻe fakamamahi hono taaʻi mo tauteaʻi ke maté. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke ako lahi ange fekauʻaki mo e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai kotoa pē pea mo Hono ʻulungaanga haohaoá mo e founga te ke lava ai ʻo muimui lelei ange ki Heʻene sīpingá.

Ko hono ʻoange ki he kau akó ha ngaahi fili. ʻE ala tokoni ke fakaʻatā e kau akó ke nau fili e meʻa ʻoku nau fie akó. ʻE lava ke fakahoko ʻeni ʻaki hano ʻoange ha ngaahi talanoa faitatau ke nau ako, ngaahi fehuʻi ke tali, pe ngaahi ʻekitivitī ke nau fili mei ai.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakamanatu ki he kau akó ʻoku kau ʻi he ʻulungaanga ʻo ha taha ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaeangamaʻa ʻokú ne faʻu mo fakafaikehekeheʻi kinautolu fakafoʻituituí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí pea mo fakakaukau pe ko e fē ʻi Hono ngaahi ʻulungāngá te nau fie fakatupulaki kakató. Fakaafeʻi e kau akó ke nau haʻu mateuteu ki he kalasí ke vahevahe ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí pea mo e ʻuhinga ʻoku nau ongoʻi ai ʻe hoko ʻa e ʻulungaanga ko iá ko ha ʻulungaanga lelei ke te maʻú.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ongoʻi ngaohikovia

Fakaafeʻi e kau akó ke nau ʻoatu ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga angamaheni ʻe lava ke manukiʻi, tukuakiʻi loi, pe ngaohikovia ai ha taha taʻu hongofulu tupu?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala tali ʻaki ʻe ha tokotaha taʻu hongofulu tupu ʻa e faʻahinga ʻulungaanga peheé?

ʻOku fakataumuʻa ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ke ʻoange ki he kau akó ha faingamālie ke aleaʻi ai e ngaahi sīpinga angamaheni ʻo e manukí, tukuakiʻi loí, pe ngaohikoviá. Ka lave e kau akó ki ha ngaohikovia fakaesino pe fakasekisuale, fakamahinoʻi ange ʻoku ʻikai poupouʻi ʻa e ngaohikoviá pea ʻoku ʻikai totonu ke tau fakavaivai ki ai ka ʻoku totonu ke tau kumi tokoni mei ha kakai lalahi falalaʻanga ʻi he taimi pē ko iá. Ka fakahaaʻi ʻe he kau akó ha ngaahi aʻusia fakataautaha fekauʻaki mo ha ngaohikovia fakaesino pe fakasekisuale, talanoa mo kinautolu ʻi he ʻosi ʻa e kalasí pea fakakau mai honau kau taki ʻi he Siasí he taimi pē ko iá.

ʻE lava ke ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí mo tokoniʻi kitautolu ke tau tupulaki mei he ngaahi aʻusia faingataʻá. Te Ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau tali ʻa e faingataʻá mo e fakafepakí ʻi ha ngaahi founga faka-Kalaisí. Fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻá ke aʻusia fakataautaha ʻi hano manukiʻi, tukuakiʻi loi, pe ngaohikovia koe, kau ai e founga naʻá ke tali ʻakí mo hono ʻuhingá.

ʻI he fakaofi atu ʻa Sīsū Kalaisi ki he ngaahi meʻa fakaʻosi ne hoko ʻi Heʻene moʻuí, naʻe manukiʻi, tukuakiʻi loi, pea ngaohikovia Ia. ʻI hoʻo ako e ngaahi meʻa fakaʻosi ko ʻeni naʻe hoko ʻi he moʻui ʻa e Fakamoʻuí, kumi ha ngaahi ʻulungaanga naʻá ne tokoniʻi Ia ke Ne kātekina faivelenga pea fakakakato Hono misioná. Fakakaukauʻi foki ʻi he faʻa lotu ʻa e founga te ke lava ai ʻo muimui ʻi Heʻene sīpingá.

Ko e fakamaauʻi taʻetotonu mo tautea mate ʻa Sīsuú

Fakaʻaliʻali, fakamatalaʻi fakanounou, pe vahevahe nounou ʻa e fakamatala ko ʻení:

Hili e mamahi ʻa Sīsū ʻi he Ngoue ko Ketisemaní, naʻe puke pōpula Ia, pea naʻe fakamaauʻi taʻetotonu Ia ʻe he kau taki ʻo e kau Siú (Sanitaliné) mo fakahalaiaʻi Ia ki he mate. Ka neongo ia, koeʻuhí naʻe puleʻi ʻe he kau Lomá ʻa ʻIsileli, naʻe toki lava pē ke fakamafaiʻi ʻe he kau Lomá ʻa hono tauteaʻí. ʻI he ʻuhinga ko ʻení, naʻe fekauʻi atu ai ʻe he kau Siú ʻa Sīsū kia Pailato, ko e taki Loma ʻi Siuteá, ʻo tukuakiʻi Ia ki he angatuʻu ki he puleʻanga Lomá ʻi Heʻene pehē “ko e Tuʻi [Ia] ʻo e kakai Siú” (vakai, Maʻake 15:2). Naʻe fekauʻi atu ʻe Pailato ʻa Sīsū kia Hēlota ʻAnitipasi, ʻa ia naʻe ʻi Selusalema ki he Kātoanga ʻo e Laka Atú, mo ʻamanaki ʻe fakamaauʻi Ia ʻe Hēlota ʻi Kāleli, ka naʻe toe fakafoki mai ʻe Hēlota ʻa Sīsū kia Pailato.

Fakakaukau ke vahe ki he kau akó ha ngaahi fakamatala ke lau ke fakapapauʻi ʻoku lau kotoa e ngaahi fakamatalá.

Lau ha fakamatala ʻe ua pe lahi ange mei he ngaahi fakamatala ko ʻení, ʻa ia ʻoku fakamatala ki he founga naʻe tukuakiʻi taʻetotonu ai ʻa Sīsuú pea iku ʻo fakahalaiaʻi. ʻI hoʻo laú, kumi ki he tali ʻa Sīsū ʻi he ngaahi tūkunga takitaha ko ʻení. Manatuʻi naʻá Ne maʻu ʻa e mālohi ke fakatauʻatāinaʻi Ia mei he ngaahi tūkunga ko ʻení (vakai, Mātiu 26:52–54).

1. Ko e fakafehuʻi ʻe he Sanitaliné ʻa Sīsū. Lau ʻa e Mātiu 26:57–68 , pe mamataʻi e foʻi vitiō “Fakamāuʻi ʻo Sīsū ʻe Kaiafasí, Fakafisingaʻi ʻe Pita ʻOkú ne ʻIloʻi Iá” mei he taimi 0:00 ki he 1:39. ʻOku lava ke maʻu ʻa e vitioó ni ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

nbsp;

3. Ko e hā ʻa Sīsū kia Hēlotá. Lau ʻa e Luke 23:8–11 .

4. Ko e kaumaeaʻi ʻe he kau sōtia Lomá ʻa Sīsuú pea toe fakafehuʻi tuʻo ua ʻe Pailató. Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ko e kaumaeá ko ha uipi ia naʻe faʻa fakapipiki ki ai ha ʻū meʻa māsila (hangē ko ha kongokonga maka, ukamea, pe hui) ʻo haʻi ki ha niʻihi ʻo e ngaahi foʻi maeá. Ne ʻi ai ha kakai tokolahi ne ʻikai ke nau moʻui hili hono tā kinautolú koeʻuhi ko e lahi fau ʻo e mamahi fakaesino naʻá ne fakatupú.

ʻI hono vahevahe ʻe he kau akó ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, feinga ke fakakau e ngaahi tali mei he kau ako kuo nau lau ha ngaahi talanoa kehé.

  • Naʻe tali fēfē ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi tūkunga ko ʻení?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe tali pehē ai ʻa e Fakamoʻuí?

‘Ulungaanga ʻo Sīsū Kalaisí

Lau ʻa e 1 Nīfai 19:9 pea mo e ngaahi fakamatala ko ʻení, ʻo fekumi ki ha ngaahi fakakaukau ki he ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí.

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Lopeti D. Heili (1932–2017) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e meʻá ni:

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Robert D. Hales of the Quorum of the Twelve Apostles, 2003

Ke tali ʻi ha founga faka-Kalaisí, he ʻikai lava ke tomuʻa tohi ia pe fakatefito ʻi ha founga tuku pau. Naʻe kehe pē e tali ʻa e Fakamoʻuí ʻi he tūkunga kotoa. ʻI hono tukuakiʻi Ia ʻe he Tuʻi angakovi ko Hēlotá, naʻá Ne fakalongo pē. ʻI Heʻene tuʻu ʻi he ʻao ʻo Pailató, naʻá Ne fai ha fakamoʻoni faingofua mo mālohi ki Hono faka-ʻOtuá mo ʻEne taumuʻá. …

ʻOku maʻu hala ha kakai ʻo nau pehē ʻoku tau foʻi pe vaivai ʻi heʻetau fakalongolongó, angamaluú, faʻa fakamolemolé, mo fakamoʻoni ʻi he loto fakatōkilaló. Ka ke “ʻofa ki [hotau] ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa [kitautolú], fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate [kitautolú], pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku fai kovi mo fakatangaʻi [kitautolú]” ( Mātiu 5:44) ʻe fie maʻu ia ke tau maʻu ha tui, mālohi, kae meʻa tēpuú ko e loto-toʻa faka-Kalaisí.

Robert D. Hales, “Lototoʻa Faka-Kalaisí: Ko e Fie Maʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 72)

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar, Quorum of the Twelve Apostles official portrait. 2020.

Fakakaukau foki ki he founga naʻe tukuakiʻi mo fakahalaiaʻi ai ʻa e ʻEikí ʻi he ʻao ʻo Pailató ke tutukí [vakai, Mātiu 27:2 , 11–26 ]. … ʻOku fakamoʻoniʻi e angamalū ʻa Sīsuú ʻi Heʻene tali loto-lelei, faʻa fakamaʻumaʻu, mo ʻikai ke Ne fie ngāue ʻaki Hono mālohi taʻe-fakangatangatá ki ha lelei fakatāutahá.

(David A. Bednar, “Angamalū mo Loto-Fakatōkilalo,” Ensign pe Liahona, Mē 2018, 33)

  • Ko e hā ʻokú ke ako kau kia Sīsū Kalaisi mei Heʻene tali ʻi he ngaahi tūkunga faingataʻa ko ʻení?

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he ngaahi ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻa ʻEne “angaʻofa … ki he fānau ʻa e tangatá”? ( 1 Nīfai 19:9).

  • ʻE tokoni fēfē nai hono ʻiloʻi ʻoku maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ke ke ʻofa mo falala lahi ange ai kiate Iá?

ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi, naʻe ʻai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e niʻihi kehé, ʻi ha ngaahi meʻa lahi, ke nau haʻisia ki heʻenau ngaahi angafaí (vakai, Maʻake 11:15–17 , Sione 2:13–16 , Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 133:48–51). ʻI heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau loto ke tali e manukí, tukuakiʻi loí, pe ngaohikoviá ʻaki ʻa e ʻofa, loto-toʻa, mo e angamalū. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻeni ʻoku totonu ke tau fakaʻatā e niʻihi kehé ke nau ngaohikovia pe fakamamahiʻi kitautolu. “ʻOku fakahalaiaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tōʻonga ngaohikoviá ʻi ha faʻahinga founga pē—kau ai ʻa e liʻekiná mo e ngaohikovia fakatuʻasino, fakasekisuale, pe lea kakahá” (First Presidency letter, “Preventing and Responding to Abuse,” Mar. 26, 2018). Kapau kuo ngaohikovia kitautolu, ʻoku mahuʻinga ke tau kumi tokoni mei ha tokotaha lahi falalaʻanga he vave tahá.

  1. Fakakaukau ki he taimi naʻá ke ongoʻi ai ʻoku manukiʻi, tukuakiʻi loi, pe ngaohikovia koe. Fekumi ki he tokoni ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke ʻiloʻi e ngaahi founga faka-Kalaisi totonu te ke lava ʻo tali ʻaki e tūkunga ko ʻení. Hiki e meʻa naʻá ke fakahoko leleí mo e founga ʻe lava ke ke fakaleleiʻi ai iá.

  2. Hiki ha sīpinga ʻe ua ʻo e ngaahi taimi pe tūkunga kuo tokoniʻi pe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe hono manatuʻi e ʻulungaanga ʻo Kalaisí. ʻE kehe fēfē nai hoʻo moʻuí kapau te ke feinga maʻu pē ke fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí?

  3. Fili ha ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻe taha ʻokú ke fie fakatupulaki kakato ange. Fakakaukau ki ha ngaahi taimi ʻi ho ʻahó te ke lava ai ʻo akoako fakaʻaongaʻi e ʻulungaanga ko ʻení.

Fakaafeʻi ha fānau ako loto vilitaki ʻe niʻihi ke vahevahe mo e kalasí ʻa e meʻa naʻa nau tohí. Fai ha fakalotolahi pea fakakaukau ke vahevahe hoʻo fakamoʻoni fakatāutahá, ko e taimi ʻe tafoki ai e kau akó kia Sīsū Kalaisí, te Ne tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ne nau ʻiló.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

John 18:36

”,”_id”:”00000179-b3d9-d48a-a5fd-f7ff8b160000”,”_type”:”9771b513-07b8-3c54-a27a-4cc40d5db033”}” link-text=”

John 18:36

” book=”00000172-3321-da94-abfa-fbb5bf900000” chapter=”00000172-3321-da94-abfa-fbb5c9780000” verse=”36” tooltip=”John 18:36”>Sione 18:36. Ko e hā ʻa e puleʻanga naʻe folofola ki ai ʻa Sīsuú?Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni:

ʻĪmisi
Portrait of Elder D. Todd Christofferson. Photographed in March 2020.

ʻI he taimi naʻe fakaʻuhingaʻi ai ʻe Taniela e misi ʻa e Tuʻi Pāpilone ko Nepukanesá, ʻo fakahā ki he tuʻí “ʻa ia ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho ʻamuí” [ Taniela 2:28 ], naʻá ne fakahā “‘e fokotuʻu ʻe he ʻOtua ʻo e langí ha puleʻanga, ʻa ia ʻe ʻikai ʻauha ʻo lauikuonga: pea ʻe ʻikai tuku ʻa e puleʻangá ki ha kakai kehe, ka te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga [kehe] kotoa pē, pea ʻe tuʻu maʻu ia ʻo taʻengata” [ Taniela 2:44 ]. Ko e Siasí ʻa e puleʻanga ko ia he ʻaho ʻamuí naʻe kikiteʻí, pea naʻe ʻikai fokotuʻu ia ʻe he tangatá, ka ko e ʻOtua ʻo e langí pea ʻoku teka atu ia ko e maka “naʻe tā mei he moʻungá taʻe kau ai ha nima” ke ne ʻufiʻufi ʻa e māmaní [ Taniela 2:45 ; vakai foki, veesi 35 ].

Ko hono taumuʻá ke fokotuʻu ʻa Saione ke teuteu atu ki he hāʻele mai mo e nofotuʻi ʻa Sīsū Kalaisí. Kimuʻa ʻi he ʻaho ko iá, ʻe ʻikai ko ha faʻahinga puleʻanga fakapolitikale—ʻo hangē ko e folofola ʻa e Fakamoʻuí, “ʻOku ʻikai ʻo māmani hoku puleʻangá” [ Sione 18:36 ; tānaki atu e fakamamafá]. Ka, ko ha maʻuʻanga ia ʻo Hono mafaí ʻi he māmaní, ko e fakahokoʻanga ʻo ʻEne ngaahi fuakava māʻoniʻoní, ko e tauhi ʻo Hono ngaahi temipalé, ko e maluʻiʻanga mo talakiʻanga ʻo ʻEne moʻoní, ko e feituʻu tānakiʻanga maʻa ʻIsileli kuo fakamoveteveté, pea mo ha “maluʻanga, pea ko ha … ungaʻanga mei he afaá, pea mei he houhaú ʻo ka lilingi kakato atu ia ki he māmaní hono kotoa” [ Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:6 ].

(D. Todd Christofferson, “ʻUhinga ʻo e Siasí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2015, 111)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Fetongitongi e ngaahi founga ako ʻa e tokotaha akó

Fakakaukau ke vahevahe e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu tautau toko fā. Vahe ki he mēmipa takitaha ʻo e kulupú ha taha ʻo e ngaahi talanoa ko ʻení: Mātiu 27:11–31; Maʻake 15:1–20; Luke 23:1–25; pe Sione 18:28–40 ; 19:1–16 . Kole ki he kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi fakaikiiki mahuʻinga lolotonga ʻenau laukongá. Te nau lava ʻo fakafehoanaki e ngaahi talanoá mo vakai ki he meʻa naʻe fakakau pe toʻo ʻe he tokotaha faʻu tohi takitaha. (Fakamanatu ki he kau akó naʻe ʻikai ke lekooti maʻu pē ʻe kinautolu naʻa nau hiki e ongoongoleleí ʻa e ngaahi meʻa naʻe hokó ʻi he hokohoko tatau.) ʻEke ange pe ʻoku ʻomi fēfē ʻe he tokolahi ʻo e kau faʻu tohí ha fakatātā lelei ange ʻo e Fakamoʻuí.

Fakafehoanaki ʻo Sīsū mo Pailató

Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Mātiu 27:11–31 pea fakafehoanaki e tali ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻe fehangahangai ai mo e fakafepakí pea mo e tali ʻa Pailató. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he founga te nau lava ai ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí pea taukaveʻi ʻa e moʻoní.

Paaki