Seminelí
Mātiu 27:24–66; Maʻake 15:15–38


Mātiu 27:24–66; Maʻake 15:15–38

ʻĪmisi
Jesus is on the cross between two malefactors, there is a crowd below that are watching. Outtakes include a sponge on a stick lifted up to Jesus by a Roman soldier, different views of the three me on the crosses, soldiers gambling and parting his clothes, Jesus walking wearing crown of thorns and covered in blood, and Caiaphas.

Lolotonga e aʻusia ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mamahi lahi fau ʻo e tautau ʻi he kolosí, naʻe manukiʻi Ia ʻe Hono ngaahi filí mo pehē kiate Ia ke Ne fakahaofi Ia mei he fakamamahí. Ka naʻá Ne kātekina ʻi he māʻoniʻoni, ʻo hokohoko atu ʻEne mamahi maʻatautolú. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke mahino lelei ange mo ke fakahoungaʻi ʻa e mamahi mo e pekia ʻa e Fakamoʻuí ʻi he funga kolosí ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻEne Fakaleleí.

Faiako ʻaki e Laumālié. ʻOku kamata e faiako ʻaki e Laumālié hano fakakaukauʻi lelei e teuteu ʻo e lēsoní. Ako e folofolá mo e naunau fakalēsoní ʻi he faʻa lotu, pea muimui ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke liliu e naunau fakalēsoní ke feʻunga mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó. ʻIkai ngata aí, feinga ke loto tauʻatāina ke maʻu mo muimui ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié lolotonga hoʻo faiakó, neongo kapau ʻoku ʻuhinga ia ke mavahe mei he fokotuʻutuʻu ʻo e lēsoní.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Mātiu 27:35–50 pe ko e lea ʻa Pīsope Sēleti Kōseí mei he lēsoni ko ʻení. Kole ange ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe pe ko e hā e ʻuhinga kiate kinautolu e pekia ʻa e Fakamoʻuí maʻanautolu fakatāutahá.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Naʻe foaki ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne moʻuí maʻatautolu.

Te ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení fekauʻaki mo e pekia ʻa Sīsū Kalaisí. Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke fakalaulauloto ai ki he meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e pekia ʻa e Fakamoʻuí mo e anga hoʻo ongo ki aí. ʻOkú ke tui nai naʻá Ne pekia ke fakahaofi koe? Kapau ko ia, te ke fakahaaʻi fēfē hoʻo houngaʻia ʻi Heʻene feilaulaú? ʻI hoʻo akó, fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoni atu ke ke tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení.

Ko Hono Tutuki ‘o Sīsū Kalaisí

Hili hono fakamaauʻi e Fakamoʻuí ʻe he kau Siú pea hoko atu kia Hēlota mo Pailató, naʻe fakamamahiʻi Ia pea ʻomi ki Kolokota (ʻa ia ne ʻiloa ko Kalevalé) ke tutuki.

Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e kupuʻi lea “Pea naʻa nau tutuki ia” ʻi he Mātiu 27:35 . Lau ʻa e fakamatala ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá ki he “Tutukí” ke ʻiloʻi pe ko e hā naʻe fekauʻaki mo e ngāue ko ʻení.

ʻĪmisi
Jesus Christ and the two thieves depicted during the Crucifixion. The Apostle John is standing below the cross of Christ. Mary, the mother of Christ is standing beside John. Two other women are kneeling at the base of the cross. There are Roman soldiers and Jews standing in the background.

Fakakaukau ke lau leʻolahi e ngaahi potufolofola ko ʻení kae muimui ki ai e kau akó. ʻE lava foki ke fakaafeʻi e kau akó ke nau tokoni ʻi hono lau leʻolahí.

Lau e ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí. Fakaʻilongaʻi e ngaahi fakaikiiki ʻokú ke ongoʻi ʻoku mahuʻingá.

  • Mātiu 27:27–31 . Naʻe manukiʻi ʻe he kau sōtia Lomá ʻa e Fakamoʻuí.

  • Mātiu 27:35–44 . Naʻe manukiʻi ʻa e Fakamoʻuí ʻi he kolosí.

  • Mātiu 27:45–46, 50 . Naʻe mamahi mo pekia e Fakamoʻuí ʻi he kolosí. Fakatokangaʻi ange: Naʻe tutuki ʻa Sīsū ʻi he “houa hono tolú” (9:00 a.m.; vakai, Maʻake 15:25). ʻOku ʻuhinga ʻa e “houa hono onó” ki he 12:00 hoʻatā; ʻoku ʻuhinga ʻa e “houa hono hivá” ki he 3:00 p.m.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ʻuhinga naʻe fehuʻi ai ʻe he Fakamoʻuí, “[ʻE] hoku ʻOtua, [ʻe] hoku ʻOtua, ko e hā kuó ke liʻaki ai aú?” (Mātiu 27:46).

Vakai ki he “Naʻe ʻIkai ʻIate Ia ha Taha,” lava ke maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, mei he taimi 9:00 to 12:46, pe lau ‘a e fakamatala ko ‘eni.

ʻĪmisi
Official Portrait of Elder Jeffrey R. Holland. Photographed January 2018.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻaki ʻa e kotoa ʻo e tui mateaki ʻo hoku lotó … naʻe ʻikai liʻaki ʻe ha Tamai Haohaoa ʻa Hono ʻAló ʻi he mōmeniti ko iá. Ko ʻeku tui fakafoʻituituí ia, ne ʻikai ha taimi ʻe toe ofi ange ai ʻa e Tamaí ki Hono ʻAló, lolotonga ʻEne ngāue ʻi he māmaní, ka ko e ngaahi mōmeniti fakaʻosi ko ʻeni ʻo ʻEne mamahiʻiá. Ka neongo iá, … naʻe toʻo taimi nounou ʻe he Tamaí [meia Sīsū] ʻa e fakafiemālie ʻa Hono Laumālié, ʻa e poupou ko ia ʻo ʻEne ʻi ai pea mo Iá. [Ko e moʻoni, naʻe mahuʻinga ki he Fakaleleí, ke ʻafioʻi ʻe ʻe he ʻAlo haohaoa ko ʻeni kuo teʻeki ke ne lea kovi pe fai hala pe ala ki ha meʻa taʻemaʻá, ʻa e ongo ʻe maʻu ʻe he toenga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá—ʻa kitautolu, ʻa kitautolu kotoa—ʻi he taimi te tau fakahoko ai ha faʻahinga angahala peheé.] Ke taʻefakangatangata mo taʻengata ʻEne Fakaleleí, naʻe fiemaʻu ke Ne ongoʻi pe ʻoku fēfē ʻa e mate fakatuʻasinó mo fakalaumālié, ke Ne ongoʻi ʻa e mavahe ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtua fakalangí, kae tuku ha taha ke ongoʻi mātuʻaki liʻekina moʻoni ʻi he tuʻunga taupotu mo kakato tahá ʻo siva ʻa e ʻamanakí.

(Jeffrey R. Holland, “None Were with Him,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 87–88)

  • Ko e hā naʻe tokoni atu ʻa ʻEletā Hōlani ke mahino lelei ange kiate koe fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ʻoku makehe taha kiate koe fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mei he ngaahi meʻa ne hoko ko ʻení? Ko e hā hono ʻuhingá?

Ngaahi potufolofola fakafekauʻakí

Naʻe maʻu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mālohi ke fakahaofi Ia mei he aʻusia fakamā mo fakamamahi ʻi he kolosí (vakai, Mātiu 26:52–54), ka naʻe ʻikai ke Ne fai ia.

Lau ha potufolofola ʻe tolu pe lahi ange ke ʻiloʻi hono ʻuhingá. Fakakaukau ke faʻu ha saati hangē ko ʻení ke fokotuʻutuʻu hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e ongó. Te ke lava foki ʻo fakafehokotaki pe fakafekauʻaki ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení ki he Mātiu 27:26 pe faʻu ha fakaʻilonga ʻaki e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení mo ha hingoa te ke fili.

Fakakaukau ke ke tā e saati ko ʻení ʻi he palakipoé. Fakaafeʻi e kau akó ke nau ngāue tauhoa mo fakakulupu iiki ke fakafonu ia.

ʻUhinga naʻe afeitaulalo ai ʻa e Fakamoʻuí ki he tutukí

Ngaahi tāpuaki ʻoku malava ke tau maʻu koeʻuhí ko ʻEne fakahoko iá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:40–42

Loma 5:6–9

2 Kolinitō 5:21

Kolose 1:20

1 Pita 2:24

3 Nīfai 27:13–14

  • Ko e potufolofola fē naʻe mahuʻingamālie taha kiate koé? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻe finangalo ai ʻa e Fakamoʻuí ke tutuki ia maʻatautolú?

  • Ko e fē ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku hiki ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení ʻokú ke houngaʻia taha aí? Ko e hā hono ʻuhingá?

ʻOku mahuʻinga ke mahino naʻe tutuki ʻa Sīsū Kalaisi koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻo e māmaní, ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí. Ko e mamahi ‘a e Fakamoʻuí naʻe kamata ʻi he Ngoue ko Ketisemaní, naʻe fakakakato ia ʻi he funga kolosí ʻi Kolokota. Kapau naʻe ʻikai pekia e Fakamoʻuí koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá, he ʻikai ke tau lava ʻo toe foki ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní.

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ki ha taha ʻa e founga ʻoku hoko ai hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí? Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻuhingamālie ai kiate koé?

Naʻe fakamatalaʻi ‘e Pīsope Sēleti Kōsei ʻa e founga ʻoku fakataautaha ai e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí kiate kitautolu takitahá.

ʻĪmisi
Official Portrait of Bishop Gerald Causse. Photographed in March

Neongo e taʻefakangatangata mo fakaemāmani lahi e Fakalelei ʻa e ʻEikí, ka ko ha meʻaʻofa fakataautaha mo vāofi ia kuo fakafeʻungaʻi mo kitautolu fakafoʻituitui. Hangē ko hono fakaafeʻi ʻe Sīsū e kau ākonga Nīfaí kotoa ke ala ki Hono ngaahi mataʻikafó, naʻá Ne pekia maʻatautolu takitaha, fakataautaha ʻo hangē ko koe pē pe ko au ʻoku ʻi he māmaní. ʻOkú Ne fai mai ha fakaafe fakataautaha kiate kitautolu ke tau haʻu kiate Ia pea maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻo ʻEne Fakaleleí.

(Gérald Caussé, “Ko ha Fakamoʻoni Moʻui ʻo e Kalaisi Moʻuí,” Ensign pe Liahona, Mē 2020, 40)

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku mahuʻinga ke fakatokangaʻi e natula fakataautaha ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí?

Fakakaukau ke tā ha ngaahi himi fekauʻaki mo e faingataʻaʻia mo e Tutuki ʻo e Fakamoʻuí hangē ko e “ʻE ʻEiki Ko e Tāpuhā” (Ngaahi Himí, fika 38) pe “Ne Kalusefai ʻa e ʻEikí” (Ngaahi Himí, fika 99) lolotonga hono fakakakato ʻe he kau akó ʻa e ʻekitivitī ko ʻení. ʻE lava ke fai ʻe he kau akó ha tohi kiate kinautolu pē ʻi he kahaʻú ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau ʻi he ʻekitivitī ko ʻení, ko ha founga ʻe taha hono hiki ʻo e tohinoá.

Ke tokoniʻi koe ke ke ongoʻi mo manatuʻi ʻa e natula fakataautaha ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí maʻaú, hiki ha tohinoa. Fakakaukau ke fakakau e ngaahi meʻá ni:

  • Ngaahi tāpuaki te ke lava ʻo maʻu koeʻuhí ko e mamahi mo e pekia ʻa e Fakamoʻuí ʻi he kolosí maʻaú

  • Ko e ʻuhinga kiate koe ʻo ʻEne pekia fakataautaha maʻaú

  • Ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní

Hili ha taimi feʻunga, ʻoange ki he kau akó ha faingamālie ke vahevahe ʻenau tohinoá. Fakakaukau ke fai hoʻo fakamoʻoni ki hono Tutuki ʻo Sīsū Kalaisí mo hono mahuʻinga ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻoku mahuʻinga fekauʻaki mo e feituʻu mo e taimi ʻo hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí?

Naʻe fakamatala ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of President Russell M. Nelson taken January 2018

Naʻe fakahoko ʻa e konga hono ua ʻo ʻEne fakaleleí ʻi he kolosí. …

Naʻe tukuange ʻe Pailato ʻa e Lami ʻa e ʻOtuá ke tutuki ʻi he taimi tatau pē naʻe teuteuʻi ai ʻa e fanga lami Taʻe-ha-melé ki he feilaulaú. (Vakai, Sione 19:13–34 .)

Naʻe hoko e Tutukí ʻi ha tafungofunga ne ui ko Kolokota (faka-Kalisi) pe ko Kālevale (faka-Latina) ko hono ʻuhingá “ko e ngeʻesi ʻulú.” Naʻe fakataipe ʻe he ngeʻesi ʻulú e maté. ʻI ha feituʻu hangē ko ʻení, naʻe fakakakato ai e feilaulau fakaleleí. ʻI he funga kolosí, naʻe hiki hake ai e Fakamoʻui ʻo e māmaní ki he maté ʻi he tumutumu ʻo e maʻongoʻonga tahá—ko hono ʻiloʻi ia mo e moʻoni ʻo e mālohi ʻo e ʻEikí ki he maté.

(Russell M. Nelson, “Why This Holy Land?,” Ensign,Dec. 1989, 18–19)

Ko e hā naʻe ʻikai fakahaofi ai ʻe Sīsū Kalaisi Ia?

Naʻe fakamatala ‘a ʻEletā Lōnolo A. Lasipeni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait (as of June 2016) of Elder Ronald A. Rasband of the Quorum of the Twelve Apostles.

Ne kalanga hake e kakai taʻetuí kiate Ia ʻi Kalevale, “ʻAlu hifo mei he ʻakaú” [Mātiu 27:40]. Naʻá Ne mei malava pē ʻo fakahoko ha mana pehē. Ka naʻá Ne ʻosi ʻafioʻi ʻa e ngataʻangá mei he kamataʻangá, pea naʻá Ne finangalo ke talangofua ki he Palani ʻEne Tamaí. ʻOku ʻikai totonu ke toe ngalo e sīpinga ko iá meiate kitautolu.

(Ronald A. Rasband, “Vakai! Ko e ʻOtua Au ʻo e Ngaahi Maná,” Ensign pe Liahona, Mē 2021, 111)

Ko e kakai ʻe toko fiha ʻoku ʻaonga ki ai e mamahi mo hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Quentin L. Cook. Called to the Quorum of the Twelve Apostles on 6 October 2007.

[Naʻe fuesia ʻe he Fakamoʻuí] … ha mamahi fakalilifu ʻi Ketisemani mo e funga kolosí kae lava ke [haohaoa] ʻEne Fakaleleí. … Naʻá Ne fakahoko ʻeni maʻá e tangata mo e fefine kotoa kuo fakatupu pea ʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá.

(Quentin L. Cook, “Ko e Meʻa Fakaʻaho Taʻengatá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 52)

Ko e hā naʻe mei aʻusia ʻe he Fakamoʻuí ʻi he kolosí?

Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi (1862–1933) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Portrait of James E. Talmage.

ʻOku hangē naʻe ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi faingataʻaʻia fakamanavahē naʻe hoko ki he tutukí, ka naʻe toe fakalalahi ange ʻa e mamahi ʻo Ketisemaní, ʻo mahulu hake ia ʻi he mālohi fakaetangata ke kātekiná. ʻI he houa fakamamahi taha ko iá, naʻe toko taha pē ʻa Kalaisi ne mei pekiá, ʻo tuenoa ʻi he tūkunga fakalilifua tahá. Koeʻuhí ke lava ʻo kakato ʻa e feilaulau māʻolunga taha ʻa e ʻAló, ʻoku hangē kuo toʻo atu ʻe he Tamaí ʻa e poupou ʻa Hono ʻAó he taimi pē ko iá, kae tuku ki he Fakamoʻui ʻo e tangatá ʻa e nāunau ʻo hono ikunaʻi kakato ʻo e ngaahi mālohi ʻo e angahalá mo e maté.

Jesus the Christ [1916], 464

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Head and shoulders portrait of Elder Bruce R. McConkie.

Pea naʻe toki ʻuliʻuli leva ʻa e langí. Naʻe ʻufiʻufi ʻe he fakapoʻuli ʻa e fonuá ʻi ha houa ʻe tolu, ʻo hangē ko ia naʻe hoko ʻi he kau Nīfaí. Naʻe ʻi ai ha fuʻu afā lahi, ʻo hangē kuo mamahi ʻa e ʻOtua ʻo Natulá.

Pea ko e moʻoni naʻá Ne mamahi, he lolotonga ʻEne tautau ʻi he kolosí ʻi ha toe houa ʻe tolu, mei he hoʻataá ki he 3:00 P.M., naʻe toe hoko atu e ngaahi faingataʻa mo e mamahi taʻefakangatangata ʻo Ketisemaní.

(Bruce R. McConkie, “The Purifying Power of Gethsemane,” Ensign, May 1985, 10)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Lēsoni fakalongolongo

ʻE ala tokoni ke liliu ʻa e founga ʻoku fakahoko ai ʻa e lēsoni ko ʻení. Ko ha sīpinga ʻe taha ko hano fai ha “lēsoni fakalongolongo,” ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali ai e ngaahi talanoá, folofolá, vitioó, mo e ngaahi fehuʻí, pea lava ke hiki fakalongolongo ʻe he kau akó ʻenau ngaahi talí, fakakaukaú, mo e ongó ʻi heʻenau tohinoa akó. Tuku ha taimi ʻi he fakaʻosinga ʻo e kalasí ke aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e meʻa ne nau ako mo ongoʻí.

Naʻe fakakakato ʻe he pekia ʻa Sīsuú ʻa e kikité

ʻE lava ke fakafehoanaki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he pekia ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi kikite naʻe fai ʻe he kau palōfita kimuʻá. ʻOku kau ʻi he ngaahi vēsí ʻa e Saame 22:1, 78, 16, 18 ; Saame 34:20 ; Saame 69:21 ; ʻĪsaia 50:6 ; 53:3–7 ; 53:12 ; Sakalaia 12:10 ; 13:6 ; 1 Nīfai 11:33 ; 19:9–14 ; mo e 2 Nīfai 6:9 . Te nau lava leva ʻo vahevahe ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi kikité. ʻE lava ke fakamālohia heni e mahino ʻa e kau akó ki he folofola ʻa e ʻOtuá pea pehē ki heʻenau tui ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngataʻangá mei he kamataʻangá.

Paaki