2023
Ko ha Ngaahi Faleʻi ki he Fehangahangai mo ha Kahaʻu Fakailifia mo Taʻepau
Māʻasi 2023


Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko ha Ngaahi Faleʻi ki he Fehangahangai mo ha Kahaʻu Fakailifia mo Taʻepau

ʻI heʻeku moʻui fakataautaha mo fakapalofesinalé, kuó u fehangahangai ai mo ha ngaahi meʻa taʻepau mo ako e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní ke tau ikunaʻí.

ʻĪmisi
leta fuhu

ʻI heʻeku kei siʻí, naʻe hiki mai hoku fāmilí mei Tonga ki he ʻIunaiteti Siteití. Ko ʻeku tangataʻeikí ko ha taha fuhu leta ʻi he taimi ne mau nofo ai ʻi Tongá, peá ne kamata akoʻi leva au ke u fuhu leta ʻi he hili pē ʻemau tūʻuta ʻi ʻAmeliká. Ko ʻene palani paú ke u hoko ko e hau ʻo e pāuini mamafá ʻi māmani ʻi ha ʻaho. Naʻá ne akoʻi au ke ʻoua te u ilifia. ʻOku ʻikai totonu ke ke ilifia ʻi he malaʻe fuhú kapau ʻokú ke loto ke ke ikuna. Mahalo naʻe ʻikai mālohi ʻeku tangataʻeikí ʻi he Siasí he taimi ko iá, ka naʻá ne akoʻi lahi au fekauʻaki mo e fehangahangai mo e faingataʻá pea loto-toʻa ʻi he fehangahangai mo e ilifiá.

Naʻe teuteuʻi makehe au ʻe he ako ke fuhu letá ki heʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí. Naʻá ku hū ki he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí ʻi ha sikolasipi ʻakapulu. Pea naʻa mo hono fakahoko ʻo e meʻa ʻe lau ʻe ha kakai tokolahi mahalo ko e meʻa fakailifia taha ia ke fai ʻi ha malaʻe ʻakapulu—ke hapo ha ʻaka mai—naʻá ku fakahoko fiemālie pē ia. Naʻe ʻikai ke u teitei ilifia. Ko hono moʻoní, naʻá ku saiʻia ʻi he pole ʻo e ʻakapulú.

Naʻe ʻosi ʻamanaki pē ʻeku tangataʻeikí ʻe ʻi ai haʻaku maʻuʻanga moʻui fakapalofesinale ʻi he sipotí—naʻe iku ki he ʻakapulú, kae ʻikai ko e fuhu letá. Ka te u pehē naʻe tokoniʻi au ʻe hoku akoʻí ke u fakatou maʻu e tuí mo hanganaki atu ʻi he tui mo e ʻamanaki lelei ʻi he taimi taʻepaú.

ʻĪmisi
ko e fakafiefia ʻa e tangataʻeiki ʻa Vai Sikāhemá ʻi he tataʻo ʻa Vai ʻi he malaʻe ʻakapulú

ʻOku fakafiefiaʻi ʻe he tamai ʻa Vaí ʻa e tataʻo hono fohá ʻi he malaʻe ʻakapulú.

Faitaaʻi ʻe Mark Philbrick / BYU © BYU Photo

ʻI hoʻomou hoko ko e kakai lalahi kei talavoú, ʻoku mou fehangahangai ai mo ha ngaahi meʻa faingataʻa mo fakailifia lahi—ngaahi meʻa fakataautaha hangē ko e fakahoko ha ngaahi fili fekauʻaki mo e akó, maʻuʻanga moʻuí, nofomalí, mo e fāmilí. Pea ʻoku mou toe fepaki foki mo ha ngaahi palopalema kehekehe, hangē ko e faingataʻaʻia fakaʻekonōmiká, ngaahi ʻahiʻahi fakasōsialé, fepakipaki fakapolitikalé, pea naʻa mo e taú. Ka mei he aʻusia tonu ʻi heʻeku moʻuí, ʻoku ou ʻiloʻi ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau moʻuí, ʻokú Ne ʻi ai maʻu pē ke fakahinohinoʻi kakato kitautolu.

Ko e Ivi Tākiekina ʻo e Ngaahi Kaungāmeʻa Leleí mo e Kakai Leleí

Naʻá ku monūʻia ke maʻu e ngaahi kaungāmeʻa lelei, ʻi heʻeku foki mai mei heʻeku ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakafeʻiloaki au ʻe haku kaungāmeʻa ne u fetaulaki mo ia ʻi he senitā akoʻanga fakafaifekaú ki he fefine ʻe hoko kimui ange ko hoku uaifí. Kuo teʻeki ai ke u teitei tukuhifo ʻa e foʻi moʻoni ko ia ʻoku makatuʻunga ʻi ho ngaahi kaungāmeʻá ʻa hoʻo lavameʻa pe tōnounou ʻi he moʻuí. ʻE lava ke tokoni atu ho ngaahi kaungāmeʻá mo e kau fai fakahinohinó ke ke fai ha ngaahi fili te nau tataki koe ke ke ofi ange pe mamaʻo ange mei he ʻOtuá.

ʻI he taimi naʻá ku ʻi he Timi ʻAkapulu Fakafonuá aí, naʻá ku tanganeʻia ʻia Kifooti Nilasoni (Gifford Nielsen), naʻe vaʻinga maʻu pē maʻa BYU kimuʻa pea toki ʻalu ki he NFL, pea iku ai ko ha taha faiongoongo sipoti pea kimui ange ko ha Fitungofulu Taki Māʻolunga. Naʻá ku fetaulaki mo ia ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻi ha malaʻe tā-pulú, pea naʻá ne fai mai ha faleʻi naʻá ne liliu e halanga ʻo ʻeku maʻuʻanga moʻui fakapalofesinalé.

Naʻá ma tangutu ʻi ha meʻalele tā-pulu, ko au pē mo ia, pea hili ʻeku fakamatala ange ʻeku palani te u hiki ʻo ngāue televīsone hili ʻeku mālōlō mei he vaʻinga ʻakapulú ʻo hangē pē ko iá, naʻá ne faleʻi au ke ʻoua ʻe toe hoko atu ʻeku tulifua ki ha maʻuʻanga moʻui te ne fiemaʻu ke u ʻi he vaʻingá ʻi he ʻaho Sāpaté. ʻI he founga ko iá, te u lava maʻu pē ai ke ʻi ai haku fatongia ʻi he ʻaho Sāpaté mo ngāue ʻi he Siasí.

Naʻe faingofua pehē, ka ko ha faleʻi ia naʻe ʻikai ke u fakakaukau ki ai. Pea kuó ne liliu e huʻunga ʻo ʻeku moʻuí.

Ko e Taukaveʻi ʻo e Meʻa ʻOkú Ke Tui ki Aí

Ko e lahi taha ʻo ʻeku vaʻinga ʻi he NFL naʻe fakailifia mo taʻepau. Ko e peseti pē ʻe 2 ʻo e kau vaʻinga ʻakapulu he kolisí ʻoku nau aʻu ki he NFL, pea naʻa mo e taimi naʻá ku lava ai ʻo kau ʻi he timí, naʻe malava pē ke toʻo au ʻi ha faʻahinga taimi pē. Ko ha tāpuaki maʻongoʻonga ke u hao lōloa mai ʻo hangē ko ia naʻe hoko kiate aú, ka ko e moʻui hala ʻi ha pāletuʻá naʻe faingataʻa. Naʻe fiemaʻu ha tui lahi.

ʻI he NFL, ʻokú ke hiki mei he timi ki he timi, ʻi he taʻu ki he taʻu, ʻo hikihiki takai ʻi he fonuá. ʻOku ngali fakaʻofoʻofa, ka ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi e ngaahi konga ʻoku ʻikai fuʻu fakaʻofoʻofá. Ko ha founga faingataʻa ia ke moʻui ai. Pea ko ha founga faingataʻa foki ia ki ha ongomeʻa mali ke moʻui pehē; ko e ʻuhinga ia ʻe taha ʻoku lahi ai e vetemalí ʻi he kau sipoti fakapalofesinalé.

Ko e meʻa naʻe tokoní ko ʻeku ʻiloʻi ʻa hoku tuʻungá. Naʻe ʻi ai haku fakavaʻe mālohi ʻia Kalaisi, pea naʻá ku fakahoko maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa ko ia naʻa nau pukepuke au ke ofi kiate Ia mo e Tamai Hēvaní.

Mahalo he ʻikai ke ke fehangahangai mo ha maʻuʻanga moʻui ʻoku fonu fakamafasia mo fonu ʻahiʻahi pehē, ka ʻiate aú, naʻe fakaeʻa au ʻe he hoko ko ha taha sipoti fakapalofesinalé ki ha tōʻonga moʻui kehe mei he meʻa naʻá ku anga ki aí. Hangē ko ʻení, ko e taimi ʻoku mau tūʻuta ai ki he ngaahi kolo lalahí mo muʻomuʻa ʻi he folaú, naʻe ʻuluaki fie ō maʻu pē hoku kaungā-vaʻingá ʻo ʻeva mo kau ʻi ha ngaahi ʻekitivitī kehekehe naʻe ʻikai fenāpasi mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí, pea naʻá ku ʻiloʻi he taimi pē ko iá he ʻikai ke u lava ʻo fetōʻaki ʻi Saione mo Papilone. Naʻe ʻikai ke u lava au ʻo tali ange “tuku ke u kiʻi fakakaukau ki ai” ke fakafiemālieʻi kinautolu. Ka, naʻe fiemaʻu ke u tuʻu maʻu ʻi heʻeku tuí mo fakamatalaʻi e ʻuhinga he ʻikai ke u lava ai ʻo kau mo kinautolú.

ʻĪmisi
Fāmili Sikāhemá ʻi hona ʻaho malí

Ko Vai mo hono uaifi ko Kealá ʻi hona ʻaho malí

Ngaahi tā fakafāmilí ko e angalelei ia ʻa e tokotaha ʻoku ʻaʻana e fakamatalá

Naʻá ku monūʻia ʻi heʻeku mali lolotonga ʻeku ʻi he kolisí. ʻI he taimi naʻá ku ʻalu ai ki he NFL, naʻá ku ʻi ai mo hoku uaifí mo ʻema kiʻi pēpē māhina onó. Naʻá ma mali ʻi he temipalé, pea naʻá ku ʻiloʻi e mahuʻinga ʻo e ngaahi fuakava ko iá kiate aú mo e meʻa naʻa nau fiemaʻu meiate aú. Ko ia naʻá ku talaange ki hoku kaungā-vaʻingá, “ʻIkai, ʻoku ʻikai ke u fai ia.” Pea ʻi heʻenau vilikikihí, ne u pehē ange, “Naʻá ku mali mo hoku uaifí ʻi he fale ʻo e ʻEikí ʻo ma fakahoko ai ha ngaahi fuakava toputapu. ʻOku mahuʻinga ange ʻa e ngaahi fuakava ko iá kiate au ʻi ha toe meʻa.”

Pea ko e meʻa ʻoku ngali kehé he ko e taimi naʻa nau fai mai ai e ngaahi fehuʻi ko iá mo ʻiloʻi pau pe ko e faʻahinga tangata fēfē aú, naʻe kamata leva ke maluʻi au ʻe he kaungā-vaʻinga tatau ko iá mo fakaʻapaʻapaʻi ʻeku tuʻunga moʻuí mo e ngaahi fuakavá. ʻOku fiemaʻu ʻa e loto-toʻá ke taukaveʻi ʻa e meʻa ʻokú ke tui ki ai mo mataʻikoloa ʻakí.

Naʻe fakamanavahē ʻa e fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi lahi ʻi he kamataʻangá, ka ʻi heʻeku falala ki he Tamai Hēvaní mo manatuʻi ʻa e toputapu mo e ʻuhinga ʻo ʻeku ngaahi fuakavá ʻi heʻeku fehangahangai mo e faingataʻá, naʻe tokoni maʻu pē ia ke u tuʻu maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻi heʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí. Te ke lava ʻo fai e meʻa tatau ʻi ha faʻahinga tūkunga pē ʻokú ke ʻi ai ʻi he kotoa hoʻo fonongá.

Muimui ʻi he Palōfitá

ʻOku ou ʻiloʻi ʻi hoʻomou hoko ko e kakai lalahi kei talavou ʻo e ʻaho ní, ʻoku mou fehangahangai mo ha ngaahi meʻa taʻepau mo manavasiʻi lahi ki he kahaʻú. Pea mahalo te ke fifili pe ko e hā e meʻa ke faí mo e founga ke ikunaʻi ai iá. Ko e tali faingofuá ke muimui ʻi he fakahinohino ʻa e palōfitá, Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni. ʻI he taimi ʻoku lea ai ha palōfita ʻa e ʻOtuá mo ʻoatu ha faʻahinga meʻa paú, ʻoku faingofua tatau pē ia mo e muimui ki he faleʻi ko iá.

Kuó u fakatokangaʻi ʻoku manako ʻa Palesiteni Nalesoni ke ʻoatu ha ngaahi lisi faingofua ʻo e ngaahi meʻa te tau lava ʻo fai ke tuʻu maʻu ai ʻi heʻetau tuí. ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí, kuó ne ʻomi ai ki he kāingalotu ʻo e Siasí ha meʻa ʻe nima ke fai ke fakatupulaki ʻetau tuí, founga ʻe nima ke fakatupulaki ai ʻetau ngaʻunu fakalaumālié, meʻa ʻe tolu ʻoku totonu ke ke fai ʻi hoʻo kamata ʻa e taʻu foʻoú, mo ha toe meʻa lahi ange.

ʻOku ʻikai ke ne ʻomi ha lisi ʻo ha ngaahi meʻa ʻe hongofulu mā ua. Ko ha fanga kiʻi meʻa faingofua pē. Pea kapau te ke fai e fanga kiʻi meʻa faingofua ko iá ʻaki ʻa e loto fakapapau, ʻe liliu hoʻo moʻuí ʻi hoʻo fakahoko e fanga kiʻi meʻa faingofua tahá. ʻE tuʻu maʻu ho fakavaʻe ʻo e tuí, neongo ʻe ʻi ai ha ngaahi tūkunga fakailifia ʻi he māmaní. Fai e ngaahi meʻa ko iá pea te ke sai pē. ʻE maluʻi koe.

ʻOku fakamanatu mai kiate au e talanoa ʻi he Fuakava Motuʻá kia Neamani, ko e ʻōfisa fakakautau naʻe kiliá. Naʻe ʻalu ki he palōfita ko ʻIlaisá, ʻa ē naʻá ne talaange ke ʻalu ʻo kaukau tuʻo fitu ʻi he Vaitafe Soataní. Naʻe pehē ʻe he ʻōfisa fakakautaú naʻe fakavalevale, ka naʻe fakalotolahiʻi ia ko e senialé ʻe he kakai naʻe ʻiate iá ke ʻalu pē ʻo fakahoko. Pea naʻá ne maʻu ʻa e tui ke fakahoko ia—ko ha meʻa naʻe fuʻu faingofua. Pea naʻe fakamaʻa ia. (Vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 5:1–15.)

ʻĪmisi
Fāmili Sikāhemá

Ko e fāmili ʻo ʻEletā Sikāhemá

Tuku Ho Kahaʻú ʻi he Toʻukupu ʻo e Tamai Hēvaní

Ko e taimi ní, ʻoku ʻikai ke u ala hoko ko ha taha fuhu leta fakapalofesinale, ka naʻá ku ako ha ngaahi meʻa kau ki he fehangahangai mo e manavasiʻí. ʻI he ngaahi fili mo e ngaahi pole kotoa ʻoku mou fehangahangai mo ia he taimí ni ko e taautaha kei talavoú, ʻoku ou kōlenga atu ke mou fakahoko ʻa e meʻa kotoa te mou lavá ke kumia mo pukepuke maʻu pē ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālié. Ko e meʻa mahuʻinga tahá ia. Hangē ko ia naʻe akoʻi kimuí ni ʻe Palesiteni Nalesoní: “ʻE hokohoko atu hono ʻunuakiʻi kitautolu ki muʻa ʻe he ivi fakalaumālie leleí neongo ʻa e tailiili mo e taʻepau ʻoku tupu mei he ngaahi mahaki fakaʻauhá, peaukulá, puna ʻo e moʻungaafí, mo e fetāʻaki fakakautaú. ʻOku lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ivi fakalaumālié ke tau matuʻuaki ʻa e ngaahi ʻohofi fefeka, mo taʻetuku ʻa e filí mo matatali ʻene feinga ke fakaʻauha hotau fakavaʻe fakalaumālie fakatāutahá.”1

ʻI heʻeku kei siʻi angé mo fehangahangai mo e moʻoni ʻo e hiki ki ha fonua foʻou ko ha taha hikifonuá, naʻe ʻikai ke u mafakakaukaua ha moʻui ʻoku ʻikai ha meʻa taʻepau ai. ʻI he hokohoko atu ʻo ʻeku fehangahangai mo e ngaahi meʻa taʻepau ʻi heʻeku moʻuí mo ʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí, kuó u ʻiloʻi ai te tau lava ʻi heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisí, ke fehangahangai mo ha faʻahinga manavasiʻi pe faingataʻa pē ʻoku ʻi hotau halá.

ʻI hoʻo feohi mo e kakai leleí, fokotuʻu pea tuʻu maʻu ʻi hoʻo tuí, mo muimui ʻi he palōfitá, he ʻikai toe ngali fuʻu fakailifia ʻa e kahaʻú. Pea te ke lava ʻo laka ki muʻa ʻi he tui neongo ʻa e ilifiá pe taʻepaú. ʻI he taimi te ke tuku ai ho kahaʻú ki he toʻukupu ʻo ʻetau Tamai Hēvani ʻofá, te ke lava ʻo falala te Ne ʻi ai maʻu pē ke tokoniʻi koe.

Paaki