Ngaahi Fakamafola Fakataʻú
Fanongo ki Hono Leʻó ʻi he Ngaahi Taimi Faingataʻá


Fanongo ki Hono Leʻó ʻi he Ngaahi Taimi Faingataʻá

Fakamafola Ako Fakataʻu ʻa e S&I ki he 2020

Tūsite, 9 Sune 2020

Ko ha tāpuaki ke u ʻi heni mo kimoutolu he ʻahó ni. ʻOku ou maʻu ha ʻofa lahi kiate kimoutolu ʻoku ngāue faivelenga ʻi he Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú (S&I). Ne u kamata ngāue taimi kakato ko ha faiako semineli he taʻu ʻe 42 kuohilí ʻi he taʻú ni, pea ʻoku ou fifili pe kuo ʻalu kotoa e fuʻu taimi ko iá ki fē. ʻOku ou mataʻikoloa ʻaki e ngaahi manatumelie ʻoku ou maʻu mo e kau akó, kaungā faiakó, mo e kaungā-ngāue kehe kuó u ngāue fakataha mo kinautolu he ngaahi taʻu kuohilí ʻi ha ngaahi ngāue kehekehe. ʻOku ou ofo he kau faiako e laumano kuo ui ʻa ia kuo nau foaki ha konga lahi honau taimí mo e lotó ke tāpuekina e moʻui ʻa e toʻu tupú. Kuó u kau ki ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi kalasí ʻi ha ngaahi fonua ʻi he funga ʻo e māmaní pea kuo ongo kiate au ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi kalasi ko iá. Kuó u aʻusia mo Jill ha tuʻunga ʻo e moʻuí ʻa ia ʻoku matuʻotuʻa feʻunga ai ha niʻihi ʻo homa ngaahi makapuná ke nau kau atu ki he seminelí mo e ʻinisititiutí, pea ʻokú ma houngaʻia ʻiate kimoutolu ʻoku mou tākiekina ʻenau moʻuí. Fakamālō atu kiate kimoutolu hono kotoa ʻoku mou kau he ngāue maʻongoʻongá ni.

ʻI he konga kimuʻa ʻo e taʻu ní, naʻe tukuange mai ai ʻe Palesiteni Russell M. Nelson ha foʻi vitiō ko e “ʻOku Founga Fēfē Hoʻo Fanongo Kiate Iá?”1 Naʻá ne pehē ʻi he foʻi vitiō ko iá, “ʻI he taʻu makehe ko ʻeni ʻoku tau fakamanatua ai ʻa e taʻu ʻe 200 ʻo e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí, ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke fakakaukau loloto pea toe lahi ange fekauʻaki mo e tefitoʻi fehuʻi ko ʻení: ʻOku founga fēfē hoʻo fanongo Kiate Ia? ʻOku ou fakaafeʻi foki kimoutolu ke fai ʻa e meʻa kotoa ʻoku fie maʻú kae lava ke mou toutou fanongo lelei ange ai kiate Ia.” Kuó u fakalaulaulotoa e fakaafé ni, tautautefito ki he tuʻunga ʻo e mahaki COVID-19 ne kamata mafola ʻi he funga ʻo e māmaní ʻo ʻikai fuoloa mei he taimi ne tuku mai ai e foʻi vitioó.

Kuó u fakakaukau foki kuo hoko e ngaahi māhina kuohilí ko ha faingamālie makehe ke toe fakaleleiʻi ai e founga ʻoku ou fanongo ai kiate Iá. Kuo tokolahi fau ha kakai kuo mole atu honau ngaahi ʻofaʻanga ʻi he mahaki fakamamahí ni. Kuo liliu ʻe he mahaki fakaʻauhá ʻetau ngaahi moʻuí mo e ngaahi taimi-tēpilé pea kuó ne liliu ha konga lahi ʻo ʻetau ngāue fakaʻaho kuo tau angamaheni ki aí. Kuó ne liliu hotau ngaahi feituʻu ki he akoʻí, moihuú mo e ʻeveʻevá. Kuo fakakounaʻi kitautolu ke tau fakahoko e ngaahi meʻá ʻi ha founga kehe. ʻOkú ne ʻomi kiate kitautolu, ʻi he S&I, ha faingamālie ke toe sivisiviʻi e meʻa ʻoku tau faí mo e founga ʻoku tau fakahoko ai iá pea mo vakai pe ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau fakahoko ha ngaahi liliu. Te Ne tataki kitautolu ʻo kapau te tau fanongo kiate Ia.

Hangē ʻoku hoko e ngaahi taimi faingataʻá mo e ngaahi taimi fakamamahí ko ha ngaahi taimi makehe ia ʻo e tataki fakalangí maʻanautolu ʻoku nau tali lelei iá. Fakakaukau ki he meʻa ne iku ai ki he ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí. Ko ha taimi ia ʻo e “moveuveu mo e fakavahavahaʻa ʻi he kakaí, ʻa ia naʻe ʻikai ke siʻi”2pea mo ha taimi ʻo e “fuʻu moveuveu mo e vākovi.”3 Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá naʻe “ueʻi hake [ʻene] fakakaukaú ke fifili fakamātoato pea hohaʻa lahi.”4 Naʻá ne “ongoʻi ke tangi koeʻuhí ko [ʻene] ngaahi angahala ʻaʻaná pea mo e ngaahi angahala ʻa e māmaní.”5 Naʻe lolotonga e taimi faingataʻa ko ʻení naʻá ne ʻalu ai ki he vaotā ʻakaú pea naʻe fakaava ʻa e langí.

Kae fēfē hono taimi ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií? Naʻe mātuʻaki fulikivanu e ngaahi tūkungá kiate ia fakataautaha, pea ʻoku pau pē ne matuʻaki mafatukituku e mafasia naʻá ne ongoʻi ʻi he taimi ne tuli ai e Kāingalotú mei Mīsuli lolotonga ʻene ʻi he fale fakapōpulá. Ka ʻi he taimi faingataʻa ko iá ne fakamaama ʻe he ʻEikí e fakakaukau ʻa Siosefá.

ʻI he taimi ne fehangahangai ai ʻa ʻAlamā ko e Lahí mo e faingataʻa ʻo hono fakakaukauʻi e ngaahi palopalema ʻi he Siasí ʻa ia ne tokolahi ai ha kāingalotu ne nau faiangahala, naʻá ne “puputuʻu ʻi hono lotó”6mo fifili pe ʻe fēfē haʻane tokangaʻi e kāingalotu ko ia kuo nau maumauʻi e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne “manavahē telia naʻa ʻiloange kuó ne fai taʻetotonu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá,”7 ko ia naʻá ne “fakahā hake hono laumālié kotoa ki he ʻOtuá,”8 pea naʻe akoʻi ia ʻe he ʻEikí ʻi he founga ke tokangaekina ʻaki e kau maumaufonó.

Fakakaukau ki he ngaahi tūkunga matuʻaki faingataʻa mo e lahi ko ia ʻa e maté mo e fakaʻauhá ʻi he Hemisifia Hihifó ʻa ia ne hoko fakataha mo hono Tutuki ʻo e Fakamoʻuí. ʻI he lotolotonga ʻo e fakapoʻulí, ne nau ongoʻi pea mahino kiate kinautolu kotoa e leʻo ʻo e Fakamoʻuí.9 Kimui ange, ʻi he taimi ne haʻohaʻo mai ai e kakaí ʻi he temipalé, ne nau ongona e leʻo ʻo e Tamaí ka ne ʻikai mahino ia kae ʻoua kuo nau fanongo ki ai ko hono tuʻo tolú ʻo nau “fakaava honau telingá ke ongoʻi ia; pea naʻe hanga honau matá ki he feituʻu naʻe ongo ia mei aí.”10 Ko e taimi ia ne nau fanongo ai ki hono fakafeʻiloaki ʻe he Tamaí ʻa e ʻAló mo nau ongona e ngaahi lea “mou fanongo kiate ia.”11 Ko e kamataʻanga ʻeni ʻo e ngaahi meʻa fakaofo ne hoko ʻi he ngāue ʻa e Fakamoʻuí ki he kakai ʻa ia ne monūʻia ke fanongo kiate Iá.

ʻI he ngaahi sīpinga takitaha ko ʻení, ne ʻi ai ha taumalingi ʻo e fakahaá ʻa ia ne hoko ko ha tāpuaki ki he Siasí pea ki he māmaní—ki he kakai ʻi he taimi ko iámo e ngaahi taʻu ka hoko maí. Ne maʻu foki ʻe kinautolu ne ʻi aí ha ngaahi fakahā ne matuʻaki fakafoʻituitui mo e ngaahi tāpuaki.

Lolotonga e aʻusia ʻa Siosefa ʻi he Vaoʻakau Tapú—makehe mei hono ʻilo ʻoku ʻikai totonu ke kau ki ha siasí—naʻe akoʻi ia ʻi ha “ngaahi meʻa lahi kehe”12 Naʻe folofola ange foki ʻe he ʻEikí kuo fakamolemoleʻi ʻene ngaahi angahalá.13

ʻI he Fale Fakapōpula Lipetií, ne talaʻofa kia Siosefa “ʻe kumi maʻu ai pē ʻe he loto-maʻá, pea mo e potó, pea mo e anga-fakaʻeiʻeikí, pea mo e angamaʻá, ki he akonaki, mo e mafai, mo e ngaahi tāpuaki mei ho nimá.”14

Ne ʻikai ngata pē ʻi hono fakahinohinoʻi ʻo ʻAlamā ko e Lahí he founga ke tokangaʻi ʻaki e kau maumaufonó ka naʻá ne toe maʻu ha pōpoaki ne matuʻaki fakataautaha. Naʻe fakahā kiate ia te ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.15

Ne ʻikai ngata pē ʻi hono akoʻi ʻo e kakai ne nau ongona e Fakamoʻuí ʻi Heʻene ʻaʻahi ki he fonua ko Mahú fekauʻaki mo e tokāteline ʻo Kalaisí mo ha ngaahi akonaki matuʻaki mahuʻinga kehe, ka ne fakaʻatā foki kinautolu takitaha ke nau ala ki he ngaahi mataʻikafo ʻi Hono sinó pea hoko ko ha kau fakamoʻoni fakataautaha ki hono moʻoni ʻo e Fakamoʻuí.16

He ʻikai ke tau ʻamanaki ʻataʻatā pē ke maʻu ha tataki mo ha ueʻi fakalaumālie ki ha ngaahi fili ʻi hotau ngaahi fatongiá mo e uiuiʻí, ka ʻoku ʻofa feʻunga ʻa e ʻEikí ʻiate kitautolu ke ʻomi ha ngaahi tāpuaki fakataautaha mo ha ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá.

ʻOku tau lau ʻi he fakaʻosinga ʻo e tohi ʻa ʻAlamaá, “koeʻuhí ko hono fuoloa fau ʻo e tau ʻi he vahaʻa ʻo e kau Nīfaí mo e kau Leimaná kuo hoko ai ʻo fuʻu loto-fefeka ʻaupito ʻa e tokolahi, … pea kuo fakamolū ʻa e loto ʻo e tokolahi koeʻuhí ko ʻenau ngaahi faingataʻaʻiá, ʻo nau fakavaivaiʻi ai ʻa kinautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he fuʻu anga-fakatōkilalo lahi.”17. ʻI heʻetau fehangahangai mo e ngaahi taimi faingataʻá ni, ʻe lava ke tau fakavaivai mo loto fakatōkilalo ʻE hoko ai ʻeni ko ha faingamālie fungani—ko ha taimi fakaofo—ke fanongo ai kiate Ia.

Kuo tau maʻu ha ngaahi liliu feʻunga he ngaahi māhina kuo hilí ke tokoni ke tau ako ai e ngaahi meʻa ʻe malava ke mole atú—ʻa e ngaahi meʻa kuo nau tokonia lelei kitautolu ka ʻoku ʻikai toe mahuʻinga ʻi he hoko atú pea mahalo te ne fakatuaiʻi ʻetau fakalakalaká kapau te tau pikitai kiate kinautolu. ʻE malava pē ke tau ʻi ha kuonga te tau lava ai ʻo fakatonutonu mo teuteu ki he kahaʻú kae toe siʻi ange e ngaahi fakangatangatá ʻi he ngaahi meʻa kuo tau mātā he kuohilí.

Kuó u fifili he ngaahi taimi ʻe niʻihi pe kuo ui nai au ʻi ha ngaahi taimi lahi kae “ʻIkai te u fie fanongo.”18 ʻE malava ke tokonia kitautolu ʻe he tūkunga lolotongá ke tau ikunaʻi ia. ʻOku ou ongoʻi ʻoku tau maʻu ha faingamālie ke liliu mo teuteu ai “ʻi ha founga kuo teʻeki ai ke ʻiloa.”19

ʻOku ou poupou ki he ngaahi ngāue kuo fakahoko ke aʻusia ʻetau taumuʻá ʻaki ʻa e nofotaha ʻi he founga lelei taha ke tāpuekina ai e ngaahi moʻui ʻo e toʻu tangata tupu hake ko ʻení ʻi hotau kuonga feliliuakí. Kuó u mālieʻia maʻu pē, ʻi he taimi ʻoku akoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e Siasí fekauʻaki mo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié ʻokú Ne folofola ʻo pehē “ʻoku foaki ki [ha] niʻihi ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi he pulé … ʻo fakafeʻungaʻi ʻene ngaahi ʻaloʻofá ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e fānau ʻa e tangatá.”20 ʻOku feliliuaki e ngaahi tuʻunga ʻo e fānau ʻo e tangatá, pea ʻokú Ne fakafeʻungaʻi ʻEne ʻaloʻofá ʻo fakatatau mo e ngaahi tuʻunga ko iá. ʻOku tau fie maʻu e meʻafoaki ko ʻeni ʻo e ʻilo e ngaahi faikehekehe ʻo e pulé koeʻuhí ke tau lava ʻo tokoni fakatatau ki he ngaahi tuʻunga ʻo e fānau ʻa e tangatá. Kuo liliu e ngaahi tuʻungá ni pea ʻe liliu ia ʻi he kahaʻú.

ʻI heʻetau ako ke fanongo lelei ange kiate Ia mo maʻu e tokoni ʻoku tau fie maʻu ke akoʻi ʻaki ʻetau kau ako maʻongoʻongá, ʻoku ou ʻiloʻi te tau maʻu foki mo ha ngaahi koloa mahuʻinga fakataautaha mo ha ʻilo—ʻo hangē tofu pē ko ia ne maʻu ʻe Siosefa Sāmita, ʻAlamā, pea mo e kakai ʻo Mahú. Te tau maʻu e ngaahi pōpoaki fakataautaha ko ʻení ʻi heʻetau loto-fakatōkilalo mo tali e tataki ʻa e ʻEikí. ʻE malava ke hoko taʻeʻamanekina mai ia, ʻo hangē ko ʻene faʻa hoko ki he niʻihi ʻoku tokanga ki he niʻihi kehé, ka ko ha ngaahi tāpuaki mālohi fau ia.

ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e taʻu kuo ʻosí, ne fakaʻaliʻali fakataha ai ha tokotaha hiva Noauei ko Sissel mo e Kuaea mo e ʻOkesitulā Tāpanekalé ʻi he Temipale Sikueá. Naʻá ne hivaʻi ha foʻi hiva mālie ne ui ko e “Slow Down” [Māmālie Hifó].21 Naʻe mālie mo ongo mālohi ʻaupito. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke kumi ia ʻi he YouTube.com peá ke sio ai. ʻOku ngali fenāpasi moʻoni e pōpoakí mo e taimí ni. Ko ha konga ʻeni ʻo hono fakaleá:

ʻI he lotolotonga ʻo ʻeku puputuʻú

ʻI he taimi ʻo e fiemaʻu vivilí

ʻI he taimi ʻoku veiveiua ai ʻeku fakakaukaú

ʻOku ongo mai ha leʻo angavaivai.

Māmālie hifo, māmālie hifo, tuʻu maʻu.

Tuʻu maʻu pea tatali, ki he Laumālie ʻo e ʻEikí.

Māmālie hifo pea fanongo ki Hono leʻó

Pea ʻiloʻi ko e ʻOtuá Ia.

ʻI he taimi ʻo e faingataʻá

ʻI he taimi ʻoku ou ongoʻi taʻepauʻia aí,

ʻI he taimi ʻoku taulōfuʻu ai ʻa e faingataʻá

ʻOku ongo mai ha leʻo angavaivai ʻaupito, mātuʻaki haohaoa.

Māmālie hifo, māmālie hifo, tuʻu maʻu, ʻa ʻeku fānau.

Tuʻu maʻu pea tatali, ki he Laumālie ʻo e ʻEikí.

Māmālie hifo pea fanongo ki Hono leʻó

Pea ʻiloʻi ko e ʻOtuá Ia.

Tau ngāue lelei ʻaki muʻa e mōmeniti fakahisitōliá ni. Māmālie hifo. Fanongo kiate Ia. Pea laka atu ki muʻa. ʻE hoko heni ha liliu maʻá e kakai kei talavou ʻa ia ʻoku tau faifeinga ke tāpuekina ʻenau moʻuí, pea ʻe hoko ai ha liliu ʻiate kitautolu fakafoʻituitui.

ʻOku ou lotua ke tāpuekina fakataautaha kimoutolu ʻe he ʻEikí , ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Paaki