2021
Ko e ʻElito ‘o e Toetuʻú: Ko e Sīsū Kalaisi Moʻuí
Māʻasi 2021


“Ko e ʻElito ‘o e Toetuʻú: Ko e Sīsū Kalaisi Moʻuí,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e To‘u Tupú, Māʻasi 2021, 2–5.

Ko e ʻElito ‘o e Toetuʻú: Ko e Sīsū Kalaisi Moʻuí

‘I hono fakamanatua ʻo e Toetu‘ú, ʻoku tau fiefia ‘oku moʻui he taimí ni ‘a Sīsū Kalaisi pea maʻatautolu kotoa.

ʻĪmisi
Ko e hū ʻa Sīsū Kalaisi ki Selusalema ʻi ha ʻasi

‘I he faʻahita‘u ko ʻeni ‘o e Toetuʻú, ‘oku tau fakamanatu ai ʻa e Sīsū Kalaisi Moʻuí. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe hotau Fakamoʻuí ʻi he ʻofa haohaoa: “Ke mou maʻu ʻa e fiemālié ʻiate au. Te mou maʻu ʻa e mamahí ʻi māmani; ka mou loto-toʻa; kuó u ikuʻi ʻa māmani” (Sione 16:33).

‘I hono fakamanatua ʻo e Toetu‘ú, ʻoku tau fiefia ‘oku moʻui ‘a Sīsū Kalaisi— ʻikai ko ia pē, ka ‘i he taimi ní; ʻikai maʻá ha niʻihi pē, ka maʻá e kakai kotoa pē. Naʻá Ne pea ʻokú Ne hāʻele mai ke fakamoʻui ʻa e loto mafesí, fakatauʻatāinaʻi ʻa e pōpulá, fakaʻā ʻa e kuí, mo vete ange ʻa kinautolu kuo laveá (vakai, Luke 4:18). Ko kitautolu kotoa ia. ʻOku fakahoko ʻEne talaʻofa huhuʻí, neongo pe ko e hā hotau kuohilí, hotau lolotongá, pe ko ʻetau hohaʻa ki hotau kahaʻú.

Hosana mo Halelu‘ia

‘I he Sāpate Pāmé, naʻe hū ʻa Sīsū ki Selusalema ʻo heka ‘i ha ʻuhiki‘i ʻasi pea ko e “kakai tokolahi… naʻa nau toʻo mai ʻa e ngaahi vaʻa [paame], ʻo nau ʻalu atu ke fakafetaulaki kiate Ia”(Sione 12:12– 13; vakai foki, Mātiu 21:8–9; Ma‘ake 11:8–10). ‘I he talatukufakaholó, ko e pāmé ko ha fakataipe toputapu ke fakahaa‘i ʻa e fiefia ‘i hotau ʻEikí. Na‘e fakatokangaʻi ʻeni ʻe he kau faivelengá ko hono fakahoko ʻa e kikité mo kalanga ʻi he ‘iloʻilo pau, “Hosana ‘i ʻolunga” (Mātiu 21:9). Ko e ʻuhinga ʻo e Hōsaná ko e “fakahaofi he taimí ni” (vakai, Bible Dictionary, “Hosanna”).

ʻOsi ha uike ʻe taha mei he Sāpate Pāmé, ko e Sāpate Toetuʻú ia. ʻOku akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí “ke totongi ha moʻua naʻe ʻikai ʻOʻona, … he naʻa tau moʻua ʻi ha moʻua he ʻikai ke tau lava ʻo totongi.”1 ʻIo, “ʻe fakamoʻui ʻa e [fānau kotoa ʻa e ʻOtuá], ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí, “tuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí.”Ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:3 ʻOku tau hiva haleluʻia ʻi he Toetuʻú. Ko e ʻuhinga ʻo e Haleluʻiá ko e “fakafetaʻi kiate koe ʻEiki Sihova” (vakai, Bible Dictionary, “Hallelujah”).

Ko e ngaahi meʻa toputapu naʻe hoko ʻi he vahaʻa ʻo e Sāpate Pāmé mo e Sāpate Toetuʻú ko e talanoa ia ʻo e hosana mo e haleluʻia. Ko e hosaná ko ʻetau tautapa ia ki he ʻOtuá ke fakahaofi kitautolu. ʻOku fakahaaʻi ʻe he haleluʻiá ʻa ʻetau fakahīkihiki ki he ʻEikí ko e ʻamanaki lelei ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí. ʻOku tau fakatokangaʻi ʻi he hosaná mo e haleluʻiá ʻa e Sīsū Kalaisi moʻuí, ko e ʻelito ia ʻo e Toetuʻú.

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí mo e Toetuʻú

ʻI he Sāpate Toetuʻú, ko e ʻaho 3 ʻo ʻEpeleli 1836, ʻi he ngaahi ʻaho kimuʻa ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, naʻe hā mai ai ʻa e Sīsū Kalaisi moʻuí hili hono fakatapui ʻa e Temipale Ketilaní. Naʻe fakamoʻoni kiate Ia ʻa kinautolu naʻe mamata kiate Iá ʻo hangē ko e faikehekehe ʻo e afí mo e vaí: “Naʻe tatau ʻa hono ongo fofongá mo e ulo ʻo e afí;naʻe hinehina ʻa e louʻulu ʻo hono ʻulú ʻo hangē ko e sinou maʻa;naʻe ulo ʻa hono fofongá ʻo mahulu ange ʻi he ngingila ʻo e laʻaá;pea naʻe tatau hono leʻó mo e tafe mālohi ʻo e ngaahi vai lahí,ʻio ʻa e leʻo ʻo Sihová” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:3; toki tānaki atu ʻa e fakamamafá).

Naʻe fakahā ʻe he Fakamoʻuí ʻi he meʻa ko iá, “Ko au ko e ʻuluaki mo e kimui; ko au ia ʻa ia ʻoku moʻuí, ko au ia ʻa ia naʻe fakapōngí; ko au homo taukapo ki he Tamaí.”(Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:4). Ko e toe fehangahangai fepoupouaki—ʻuluaki mo e kimui, moʻui mo e fakapoongi. Ko e ‘Ālifá mo e ʻŌmeká Ia, ko e kamataʻanga mo e ngataʻanga (vakai, Fakahā 1:8; 3 Nīfai 9:18; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1; 38:1; 45:7), ko e tupuʻanga mo e fakahaohaoʻanga ʻo [ʻetau] tuí (vakai, Hepelū 12:2; Molonai 6:4).

Hili ʻa e hā mai ʻa Sīsū Kalaisí, naʻe omi foki ʻa Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā. ʻI he fakahinohino fakalangí, naʻe fakafoki mai ʻa e ngaahi kī mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he kau palōfita maʻongoʻonga ko ʻeni ʻo e kuonga muʻá. Ko ia,“ʻoku tuku … ʻa e ngaahi kī ʻo e kuonga ko ʻení”Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:16 ʻi Hono Siasi kuo fakafoki maí ke faitāpuekina kotoa ai ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá.

Ko hono mahuʻingá, ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e “māfimafi mo e toetuʻu ʻa Kalaisí” ʻAlamā 41:2—ko e uho ia ʻo e Toetuʻú—ʻi ha fakafoki mai ʻe ua.

ʻUluakí, ʻoku kau ʻi he toetuʻú hano fakafoki fakaesino ki hotau “angatonú mo e haohaoá”; ʻa e “kupu kotoa mo e hokotanga hui kotoa pē,” “naʻa mo ha tuʻoni louʻulu mei he ʻulú he ʻikai mole ia.” ( ʻAlamā 40:23). ʻOku ʻomi ʻe he talaʻofá ni ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu kuo mole hanau kupu, kinautolu kuo ʻikai toe lava ʻo mamata, fanongo, pe lue; pe kinautolu kuo mole ki ha mahaki, puke fakaʻatamai, pe faʻahinga tōnounou. ʻOkú Ne kumi kitautolu. ʻOkú Ne fakamoʻui kitautolu.

Ko e talaʻofa hono ua ʻo e Toetuʻú mo e Fakalelei ʻa hotau ʻEikí ʻoku pehē, fakalaumālie, “ʻe toe fakafoki ʻa e meʻa kotoa pē ki honau anga totonú.”(ʻAlamā 41:4). ʻOku fakafōtunga ʻe he fakafoki fakalaumālie ko ʻení, ʻa ʻetau ngaahi ngāué mo ʻetau holí. ‘Okú ne fakafoki mai ‘a ia “‘oku leleí,” māʻoniʻoni,” “angatonu,” mo “angaʻofá” ( ʻAlamā 41:13). ʻOku ʻikai ha ofo ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻe he palōfita ko ʻAlamaá ʻa e foʻi lea fakafokítuʻo 222ʻi heʻene naʻinaʻi ke tau “faitotonu, fakamaau māʻoniʻoni, pea failelei maʻu ai pē.”(ʻAlamā 41:14).

Koeʻuhí “naʻe fai ʻe he ʻOtuá tonu ʻa e fakalelei ki he ngaahi angahala ʻa e māmaní” ( ʻAlamā 42:15), ʻe ʻikai leva ke ngata pē ʻi hono fakakakato ʻe he Fakalelei ʻa e ʻEikí ʻa e meʻa naʻe ʻi aí, ka ko e meʻa foki ʻe lava ke ʻi aí. Koeʻuhí ʻokú Ne ʻafioʻi ʻetau mamahí, faingataʻaʻiá, mahamahakí, mo e ngaahi “ʻahiʻahi kehekehé” ( ʻAlamā 7:11), ʻoku malava ke Ne tokoniʻi kitautolu ʻi he ʻaloʻofa ʻo fakatatau mo hotau ngaahi vaivaí (vakai, ʻAlamā 7:12). Koeʻuhí ko e “ʻOtuá ko ha ʻOtua haohaoa, mo angatonu, kae ʻumaʻā ko ha ʻOtua ʻaloʻofa foki,” ʻe lava leva ʻe he palani ʻo e ʻaloʻofá ʻo “fakalato ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú” (ʻAlamā 42:15). ʻOku tau fakatomala mo fai ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau ala lavá. ‘Okú Ne takatakaiʻi kitautolu ʻo taʻengata ʻi he “ongo toʻukupu ʻo ʻene ʻofá” (2 Nīfai 1:15).

Hiva‘i ha ngaahi Hiva ʻo e Fiefia Ta‘engatá

ʻOku ou fakamoʻoni mo kimoutolu ʻi he faʻahitaʻu Toetuʻu ko ʻení, ki he ʻOtua, ko ʻetau Tamai Taʻengatá, mo Hono Alo ʻOfaʻangá, ko e Sīsū Kalaisi moʻuí. Naʻe tutuki ʻi he anga fītaʻa ha kau tangata fakamatelie pea toetuʻu kimui ai. Ka ko e Sīsū Kalaisi moʻuí pē ʻi Hono sino haohaoa toetuʻú ʻoku kei hā ai ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e tutukí ʻi Hono ongo toʻukupú, toʻukupu kelekelé, mo e vakavaká. Ko Ia toko taha pē te Ne lava ke pehē, “Kuó u tohi tongi koe ʻi hoku ongo ʻaofi nimá” ( ʻĪsaia 49:16; 1 Nīfai 21:16). Ko Ia toko taha pē te Ne lava ke pehē: “Ko au ia ʻa ia naʻe hiki haké. Ko Sīsū au ʻa ia naʻe kalusefaí. Ko au ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:52).

ʻI he ngaahi taimi ko ʻení, ʻe lava ke tau ako ki he angalelei lahi ʻa e ʻOtuá mo ʻetau malava fakalangi ke fakatupulaki ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú ʻi heʻetau fekumi kiate Ia pea fetokoniʻakí. “ Pea ʻe hoko ʻo pehē ʻe tānaki fakataha mai ʻa e kau māʻoniʻoní mei he lotolotonga ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē, pea te nau haʻu ki Saione, ʻoku nau hiva ʻaki ʻa e ngaahi hiva ʻo e fiefia taʻengatá.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:71). ʻI he faʻahitaʻu ko ʻeni ʻo e hosana mo e haleluʻiá, hiva haleluʻia—he te Ne pule ʻo taʻengata pea taʻengata! Kalanga hosana, ki he ʻOtuá mo e Lamí!

Paaki