Bolea mo Tu Taudua

Thomas S. Monson

President of the Church

Meda sa qai dau yaloqaqa tikoga ka tu vakarau meda tutaka na veika eda sa vakabauta.

Kemuni na taciqu lomani, sa madigi talei meu mai tiko vata kei kemuni ena bogi nikua. Eda sa ivau cecere ka mataveitacini oi keda na lewe ni matabete ni Kalou.

Eda wilika ena Vunau kei na Veiyalayalati, wase 121, tikina e 36, “raica na kaukauwa ni ilesilesi vakabete sa kaukauwa ga vakalomalagi.” Sa qai dua dina na isolisoli totoka sa soli oqo vei keda—meda mai lewena na matabete, ni sa “kaukauwa ga vakalomalagi.” Na isolisoli talei oqo, e dina, ni sega walega ni kauta vata mai na veivakalougatataki uasivi ia sa vakakina na ilesilesi vakalou. Meda sa qai bulataka na noda bula meda kilikili ena veigauna ki na matabete eda sa taura tu. Eda sa bula tiko ena dua na gauna eda sa wavoliti tiko ena vuqa na veika ena rawa me rawai keda ki na veisalatu ena rawa me muataki keda ki na noda rusa. Na noda drotani mai na salatu vakaoqori ena gadrevi kina meda tudei tiko ka yaloqaqa.

Au nanuma lesu e dua na gauna—ka vakakina vei kemuni eso ena bogi nikua—na gauna e a viavia tautauvata tu kina na nodra ivakatagedegede e vuqa na tamata ki na noda ivakatagedegede. Sa sega ni vakakina ena gauna oqo. Walega oqo au a wilika e dua na itukutuku ena New York Times baleta e dua na vakadidike a vakayacori ena vula ikatakata ni 2008. A liutaka e dua na timi ni vakadidike e dua na dauvakadidike ni bula raraba ni Notre Dame ni nodra vakatarogi e 230 na itabagone qase cake e Amerika taucoko. Au vakabauta ni sa rawa meda kaya deivaki kina ni rawa ni tautauvata na kena itinitini ena veivanua e vuqa e vuravura.

Meu tukuna mada vakalailai vei kemuni eso na itukutuku veivakavukui oqo:

“Era taroga na dauveivakatarogi o ya e so na taro vakadodonu baleta na veika dodonu kei na veika cala, na digidigi ni bula savasava kei na ibalebale ni bula. E a balavu ka ituvaki cala na isau ni taro, … o ni raica ni ra tavaiyaya na itabagone mera tukuna na veika e kilikili ena veiulutaga oqori. Ia a sega vei ira na vakasama se vosa mera cakava kina.

“Ni ra tarogi mera vakamacalataka e dua na digidigi era na sotava, e rua na ikatolu vei ira era sega ni sauma rawa na taro se ra vakamacalataka eso na leqa e sega mada ga ni ka savasava, me vaka se ra na rawa ni sauma na vale me redetaki se sa tiko vei ira na ilavo mera sauma na mita ni vakele motoka.”

E tomani ena itukutuku:

“Na nodra vakabauta tudei, ka vuqa vei ira era taleva lesu tale tiko mai vakavica, ni digidigi ni bula savasava sa nona na tamata yadua ga. ‘E nona ga o koya,’ era kaya vakaoqori na saumi taro. ‘Qori e nona ga na tamata o ya. Meu kua ni vosa kina?’

“Na gole tani mai na talairawarawa dina, e vuqa vei ira na itabagone era sa mua ki na yasana tani, [era kaya]: ‘Au na vakayacora ga na veika au na marau kina se sa lomaqu ga. Sa sega tale niu kila na sala meu kila kina na ka meu cakava ia sa ka ga au kila e yaloqu.’”

Era a vakamatatataka na dauveivakatarogi ni lewelevu vei ira na itabagone era a veivosaki kaya “a sega ni soli vei ira na ivurevure—o ya e koronivuli, mataisoqosoqo se matavuvale—me susugi cake kina na nodra bula savasava.”¹

Kemuni na taciqu, e sega ni rawa vei kemuni o ni rogoci au tiko mena vakatitiqataki na veika sa savasava kei na kena e sega, ka sega talega ni vakatitiqataki na veika eda sa namaki tiko kina na lewe ni matabete ni Kalou. Eda sa vakavulici tiko ka na tomani tikoga na noda vakavulici ena lawa ni Kalou. Se cava ga na veika o ni raica se rogoca ena veivanua tale eso, na lawa oqo e sega ni veisau rawa.

Ni da bula voli kina ena veisiga yadua, sa na dau rawa ni bolei tikoga na noda vakabauta. Eda na raica ni da vakavolivoliti tiko mai vei ira eso ena so na gauna, ka tu vata kei ira na lewelailai, se tu taudua ga me baleta na veika e vakadonui kei na kena e sega. E sa savasava tiko beka na yaloda qaqa ki na noda vakabauta, ni da vakayacora eda na tu taudua beka kina? Ni da sa lewe ni matabete ni Kalou, sa yaga vakalevu sara meda vorata yani—ena yaloqaqa—na bolebole cava ga eda sotava ena noda bula. Meda nanuma kina na vosa nei Tennyson: “Na noqu kaukauwa sa vakatinitaki, baleta ni sa savasava na yaloqu.”²

Sa levu tikoga mai eso na tamata rogo kei na so tale—ena dua na inaki—era kilai vakalevu sara, mera dau vakacacana na veika vakalotu, e matadra na tamata, ka so na gauna, na Lotu sara mada ga. Kevaka sa sega ni teivaki tudei tiko na noda ivakadinadina, na veivakacacani vakaoqo sa na rawa meda lomatarotarotaka kina na noda vakabauta se veilecayaki ena noda vakatulewa.

Ena raivotu nei Liai baleta na vunikau ni bula, ka tiko ena 1 Nifai 8, a raica kina o Liai, vata kei ira tale eso, o ira era sa taura tu na ititoko kaukamea me yacova ni ra sa laki kania sara na vuanikau mai na vunikau ni bula, ni da sa kila tu ni sa matataka tiko na loloma ni Kalou. Sa oti o ya, e ka ni rarawa, ni ra sa kania oti na vuanikau, eso era sa qai madua ena vukudra eso era tu mai “ena vale cecere levu o ya,” ka matataka tiko na dokadoka ni luveni tamata, era sa dusi ira tiko mai ka vakalialiai ira tiko mai; ka ra sa lutu yani ki na salatu tani ka yali vakadua yani.³ Sa qai dua dina na iyaragi kaukauwa nei vu-ni-meca o ya me veivakacacani ka veivakalialiai! Me tokaruataki, kemuni na taciqu, eda sa yaloqaqa tiko beka meda tudei tiko ka sega ni yavalati rawa ni da sotava na veisaqasaqa dredre vakaoqori?

Au vakabauta ni isevu ni gauna meu tudei tiko ki na veika au sa vakabauta a yaco niu a se lewena tiko kina na Mataivalu e Wai ni Amerika ena mua ni iKarua ni Valu Levu.

A sega ni ka rawarawa vei au na keba vou ni vakaukauwa ni Mataivalu e Wai, se vua dua ga ena laki sasaga tiko kina. Ena imatai ni tolu na macawa au sa vakadeitaka ni sa na ca vakadua na noqu bula. Sa sega tale ni ra terenitaki au tiko na Mataivalu e Wai; era sa saga mera vakamatei au.

Au na dau nanuma tikoga na imatai ni Siga Tabu ni sa voleka mai ni oti na imatai ni macawa. Keimami sa rogoca e dua na itukutuku vinaka mai na vua na neimami iliuliu ni keba ni mataivalu. Ni keimami foleni tu ena buturara ni veiterenitaki ni liwavi keimami na caucau kei California, keimami sa rogoca mai vua: “Nikua na tamata kece ena laki lotu—taucoko sara, o ya, vakavo ga oi au. Au na laki vakacegu!” Oti sa kailavaka mai, “Kemuni kece na lotu Katolika, ni laki soqoni ena Camp Decatur—ka kakua ni lesu mai ni bera na tolu na kaloko. Maji yani e liu!” Era gole yani e dua na ilawalawa levu toka. Ka kailavaka mai na ikarua ni ivakaro, “Vei kemuni o ni Jiu, ni laki soqoni e Camp Henry—ka kakua ni lesu mai ni bera na tolu na kaloko. Maji yani e liu!” Era gole yani e dua na ilawalawa lailai toka ga. A qai kaya mai, “Vei kemuni na vo ni Protestants, ni laki soqoni ena olo ni vakatasuasua e Camp Farragut—ka kakua ni lesu mai ni bera na tolu na kaloko. Maji yani ki liu!”

A vakasauri ga mai na noqu sa vakasamataka, “Monson, o iko o sega ni Katolika; o iko o sega ni Jiu; o iko o sega ni Protestant. O iko o Momani, mo tucake tu ga eke!” Meu kaya sara vakadodonu vei kemuni ni a sa dua na ka dina na noqu galili. Au yaloqaqa ka yalodina tiko—ia au tu taudua.

Oti au sa qai rogoca na vosa kamica duadua meu bau rogoca me tukuna o iliuliu ni keba oqo. A rai mai na vanua au tu kina ka taroga, “Ia o cei o dou vakatokai kemudou kina?” Me yacova na gauna o ya au a sega ni kila ni so era tucake tu e dakuqu ena rara ni veiterenitaki o ya. E voleka ni keitou cavuta vata ga, “Momani!” E dredre meu vakamacalataka na marau a vakasinaita na yaloqu niu raivuki ka raica eso tale na sotia-e-wai.

A mila ga na uluna o iliuliu ni keba ni kidroa kina ka mani kaya mai, “Ia, dou lewa ga na vanua mo dou laki soqoni kina. Ka kakua ni guilecava mo dou kakua ni lesu mai ni bera na tolu na kaloko. Maji yani ki liu!”

Ni keimami sa maji yani, au nanuma sara na qaqa ni sere ni lotu au a vulica ena yabaki ni Lalai ena veiyabaki yani e liu:

Bolea meu dua na Momani;
Bolea mo tu taudua.
Bolea me noqu na inaki dei;
Bolea meu vakaraitaka.

E dina ga ni veisau na veika au mai sotava ena kena au namaka tiko mai, sa lomaqu dina tu meu tu taudua, ke a gadrevi vakakina.

Vakatekivu mai na siga o ya a yaco eso na gauna me sega kina ni dua me tu e dakuqu ia au sa mai tu taudua ga. Au sa vakavinavinaka kina niu a vakatulewa kina ena gauna makawa o ya meu yaloqaqa tiko ka dina, ka vakavakarau meu taqomaka na noqu lotu, ke sa gadrevi vakakina.

Ke yaco ena dua na gauna meda yalolailai ki na ilesilesi sa tu e matada, kemuni na veitacini, meu wasea mada vei kemuni e dua na itukutuku a vakaraitaka ena 1987 na Peresitedi ni Lotu ena gauna o ya o Peresitedi Ezra Taft Benson ni a vosa tiko vei ira e lewelevu na lewenilotu mai California. A kaya kina o Peresitedi Benson:

“Ena veitabayabaki taucoko, era sa dau veiqaravi sobu mai na parofita ena veituvaki ni gauna ki na siga nikua. E vakaoba era sa mate yani kei ira mera na qai sucu mai era sa wanonovi keda tikoga. Kakua ni nanuma ni lasu oqo—ko ni sa itabatamata digitaki. …

E volekata na ono na udolu na yabaki sa oti sa maroroi kemuni tiko mai na Kalou mo ni na sucu mai ena iotioti ni gauna ni bera na ikarua ni lesu mai ni Turaga. Eso na tamata era na vuki tani yani, ia na matanitu ni Kalou ena tudei me kidavaka kina na nona lesu mai na kena iLiuliu—sai Jisu Karisito.

“E dina ga ni na vakatauvatani tiko na itabatamata oqo ki na gauna ivalavala ca ena gauna i Noa, ena gauna a vakasavasavataka kina na vuravura oqo na Turaga ena ualuvu, ia sa tiko e dua na duidui levu ena gauna oqo: Na Kalou [vata ga o ya] sa mai maroroya tu kina oqo ena iotioti ni gauna eso … na Luvena qaqa, era na veivuke tiko ki na kena laveti cake vakayaloqaqa na matanitu.”⁴

Io, kemuni na veitacini, eda sa matataka tiko eso vei ira na Luvena kaukauwa. Sa noda itavi kina meda kilikili kaya ki na veivakalougatataki lagilagi taucoko nei Tamada Vakalomalagi sa vakarautaka tu vei keda. Na vanua cava ga eda lako kina, sa lako vata tiko kei keda na noda matabete. Eda sa tucake tiko beka ena vanua tabu? Yalovinaka, ni bera ni ko vakacacani iko kei na nomu matabete ena nomu via lako ki na veivanua se vakaitavi ena itavi e sega ni kilikili vei iko se na matabete oqori, tu mada vakadua ka raica mada na kena revurevu. Sa soli oti tu vei keda na Matabete i Eroni. Ena cakacaka oqori, sa ciqoma kina na tamata yadua na kaukauwa sa tu kina na idola ni veiqaravi ni agilosi. E kaya kina o Peresitedi Gordon B. Hinckley:

“Sa sega ni rawa mo cakava e dua na ka me vakavuna me latia vei iko na nodra veiqaravi na agilosi ena vukumu.

“Sa sega ni rawa mo bula tawa kilikili ena sala cava ga. Sa sega ni rawa mo lawaki. Sa sega ni rawa mo veidabui se lasu. Sa sega ni rawa mo cavuta walega na yaca ni Kalou se cavuta na vosa vakasisila ka me se tiko ga vei iko na dodonu ni nodra veiqaravi mai na agilosi.”⁵

Kevaka e dua vei kemuni e mani caka cala ena nomuni ilakolako, au vinakata mo kila vakavinaka ka sega ni lomatarotarotaka e dua na ka ni sa tiko dina e dua na sala lesu. Na cakacaka oqo e vakatokai na veivutuni. A solia na iVakabula na Nona bula me vakarautaka vei iko kei au na isolisoli talei o ya. E dina ga ni sega ni rawarawa na sala ni veivutuni oqo, na kena yalayala sa dina sara. Sa tukuni oti vei keda: “Ke sa vaka na ka kulakula na nomudou ivalavala ca, sa na vulavula me vaka na uca cevata.”⁶ “Kau na sega ni nanuma tale.”⁷ E vosa cecere dina. Sa dua dina na veivakalougatataki oqo! Sa qai dua dina na yalayala.

Ena so beka vei kemuni ko ni nanuma tiko, “Io, au sega ni bulataka tiko na ivunau taucoko kau sega ni vakayacora na veika e dodonu meu cakava, ia e toso vinaka sara tu ga na noqu bula. Au vakabauta niu rawa ni bula marau ka sega ni muria na ivunau.” Kemuni na taciqu, au sa yalataka vei kemuni ni na sega ni rawa ni vaka tiko ga oqori ena ilakolako balavu.

Ena vica na vula se qai oti toka ga au a taura kina e dua na ivola mai vua e dua na tagane a dau nanuma tu ni rawa me taura na sala ruarua oqo. Sa mai veivutuni o koya ka sa vakadodonutaka na nona bula ki na ivakavuvuli ni kosipeli kei na ivunau. Au vinakata meu wasea vei kemuni e dua na parakaravu mai na nona ivola, ni sa tukuna tiko na dina ni cala na vakasama ca: “Au sa mai vulica kina vakai au (ena sala kaukauwa) ni sa dina sara na ka e tukuna na iVakabula, ‘Sa sega e dua na tamata sa qarava rawa e rua na turaga; ni na cata e dua, ka lomani koya ka dua. Dou sa sega ni qarava rawa na Kalou kei na iyau.’⁸ Au sa saga dina vakaukauwa, me vaka ga e dua na tamata, meu cakava ruarua. E kena itinitini ga, sa lala vakadua na noqu bula, butobuto, ka galili ni oqo sa vakarautaka o Setani vei ira era vakabauta na nona veilawakitaki, veivakamatabokotaki kei na lasu.”

Ena kena gadrevi vei keda meda kaukauwa tiko meda tudei tiko ni da sagai meda dreti laivi yani ki na salatu cala se na domo kecega ni veirawai me kauti keda ki na sala vakatani, sa dodonu me dui tiko ga na noda ivakadinadina. Se ko se qai yabaki 12 se sa yabaki 112—se ena kedrau tadrua—ni cava ga sa rawa mo kila ga vakai iko sa dina sara na kosipeli i Jisu Karisito. Wilika na iVola i Momani. Tugana na kena ivakavuvuli. Kerea vua na Tamada Vakalomalagi ke ra sa ka dina. Sa tu vei keda na kena yalayala o ya “mo dou sa kerea ena yalodina ena lomamudou taucoko ka vakabauta na Karisito, e na vakatakila ko Koya e na kaukauwa ni Yalo Tabu ni sa dina.”⁹

Ni gauna eda sa kila ni dina na iVola i Momani, ka kila talega ni sa parofita dina o Josefa Simici ka raica dina na Kalou na Tamada Tawamudu kei na Luvena, o Jisu Karisito. Sa salamuria mai ni kosipeli sa vakalesuimai ena iotioti ni gauna oqo vei Josefa Simici—oka kina na kedrau vakalesuimai na Matabete i Eroni kei na Matabete i Melikiseteki.

Ni sa dua na noda ivakadinadina, sa qai noda itavi meda na wasea sara ga yani ena gauna vata oya na ivakadinadina oqori vei ira eso. E vuqa vei kemuni na veitacini ko ni sa kaulotu oti e vuravura taucoko. E vuqa vei kemuni na cauravou ko ni na laki kaulotu yani. Ni vakarautaki kemuni ki na madigi oqo. Ni vakadeitaka mo ni sa kilikili ki na veiqaravi oqo.

Kevaka eda sa vakarautaki keda meda wasea na kosipeli, eda sa qai vakarau meda ciqoma na ivakasala nei Apositolo Pita, ni a vakarota, “Mo dou vakarau tiko mo dou tukuna vua na tamata yadua sa tarogi kemudou, na vu ni nuinui sa tu e na lomamudou.”¹⁰

Ena yaco mai na madigi ki na noda bula taucoko meda wasea kina na noda vakabauta, e dina ga ni da sega ni kila na gauna eda kacivi kina meda na vakayacora. A yaco vei au oqo ena 1957 niu a cakacaka tiko ena dua na kabani ni tabaivola ka tukuni meu gole i Dallas, mai Texas, ka vakatokai tu me “siti ni veimatalotu,” meu laki vosa ena dua na soqoni vakabisinisi. Ni oti mai na soqoni o ya, au a vodo basi wavoki sara meu sarava na siti oqo. Ni keimami sivita na veivalenilotu eso, a kaya mai o draiva, “Ena imawi na lotu Waisele,” se “Ena imatau oqori na valenilotu ni Katolika.”

Keimami a sivita sara e dua na valenilotu buloko damudamu e toka e delana, ka kaya sara mai o draiva, “Oqori na nodra valenilotu na Momani.” A voqa cake mai e dua na domo ni marama mai muri, “Draiva, e rawa ni o tukuna mada mai eso na ka baleti ira na Momani?”

A vakeleya sara o draiva e bati ni gaunisala na basi, a vuki mai ka kaya, “Kemuni, na ka ga au kila baleti ira na Momani o ya ni ra dau soqoni tiko ena valenilotu buloko damudamu o ya. E dua beka eke e kila tiko eso na ka baleti ira na Momani?”

Au a waraka me dua me vosa mai. Au a via raica e matadra yadudua na ivakatakilakila mera kila e dua na ka, me ra na vosa. E sega. Au sa kila kina ni sa na vakatau sara ga vei au me vaka a tukuna o Apositolo Pita “mo dou vakarau tiko mo dou tukuna vua na tamata yadua sa tarogi kemudou, na vu ni nuinui sa tu e na lomamudou.” Au sa qai kila kina na dina ni ivosavosa oqo “Ni sa yaco mai na gauna ni vakatulewa, sa tasevu makawa na gauna ni vakavakarau.”

Ena loma ni 15 na miniti vakacaca a tarava, a noqu madigi meu wasea vei ira ena basi o ya na noqu ivakadinadina baleta na Lotu kei na noda vakabauta. Au a vakavinavinakataka na noqu ivakadinadina kau a tu vakarau meu wasea.

Sa noqu masu mai na vu ni yaloqu kei na lomaqu taucoko ni oi keda kece eda sa lewena na matabete meda na doka na matabete oqo ka dina ki na kena veidinadinati a vakayacori ena gauna a vakatikori kina vei keda. E vuqa vei keda eda sa lewe ni matabete ni Kalou eda kila tu na veika sa vakabauta tiko o koya. Meda sa qai dau yaloqaqa tikoga ka tu vakarau meda tutaka na veika eda sa vakabauta, kevaka meda sa qai tu taudua ga ena veigauna eso, meda sa qai vakayacora ena yaloqaqa, ka vaqaqacotaki ni da sa kila ni ka dina na noda sa sega ni tu taudua ga ena gauna eda sa tu vata kina kei na Tamada Vakalomalagi.

Ni da vakasamataka na isolisoli cecere sa soli tu oqo vei keda—“raica na kaukauwa ni ilesilesi vakabete sa kaukauwa ga vakalomalagi”—me sa qai yaco na noda yalodina me viribaita ka taqomaka ka kilikili kaya ki na kena yalayala cecere. Meda sa qai muria ga na ivakasala ni iVakabula vei keda, ka tiko ena ika 3 ni Nifai: “Ia mo dou dulaka cake na nomudou rarama me cilavi vuravura. Raica sai au ga na rarama mo dou dulaka cake—me vaka dou sa raica niu kitaka.”¹¹

Meda sa qai gumatua cake ena muria na rarama o ya ka dulaka cake mera raica na kai vuravura ka sa noqu masu ka veivakalougatataki vei kemuni taucoko ko ni rogoca rawa na domoqu, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.