E ’ere ānei i te mea ti’a ia tātou ’ia haere ā i roto i te hō’ē ’ohipa rahi roa mai teie te huru ?
’Ia ha’amana’o noa tātou i te ho’o tā Iosepha Semita ’e Hyrum i ’aufau, ’e te tahi ato’a mau tāne ’e mau vahine ’e mau tamari’i ha’apa’o maita’i, nō te ha’amau i te ’Ēkālesia.
Māuruuru maita’i e te peresideni nō teie ’ōmuara’a parau nehenehe mau. Te mau taea’e ’e te mau tuahine, ’a 215 matahiti i teienei, ’ua fānauhia te hō’ē tamāroa ia Joseph ’e Lucy Mack Smith i Vermont, i te hō’ē mata’eina’a tei parauhia New England i te pae apato’erau hiti’a o te rā nō te Fenua Marite.
E mea ti’aturi Joseph ’e Lucy Mack ia Iesu Mesia, e mea tuatāpapa i te mau pāpa’ira’a mo’a, e mea pure ma te ’ā’au ateate ’e e mea haere rāua ma te fa’aro’o i te Atua.
’Ua topa rāua i teie tamaiti ’āpī ra te i’oa ’o Iosepha Semita, tamaiti.
’Ua parau Brigham Young nō ni’a i te ’utuāfare Semita ra : « ’Ua hi’o ātea te Fatu [ia Iosepha Semita], ’e i tōna metua tāne, ’e i te metua tāne o tōna metua tāne, ’e i tōna hui tupuna ē tae roa a’era ia Aberahama, ’e mai Aberahama ē tae roa a’era i te diluvi, ’e mai te diluvi ē tae roa a’era ia Enoha, ’e mai ia Enoha ē tae roa ia Adamu. ’Ua hi’o noa ’oia i taua ’utuāfare ra ’e taua toto ra mai tōna pū ē tae roa mai i te fānaura’a o taua ta’ata ra. ’Ua fa’atōro’a-ātea-hia o [Iosepha Semita] i roto i te tau mure ’ore ».1
E mea herehia Iosepha Semita, tamaiti e tōna ’utuāfare, e mea piri roa i tōna tua’ana ia Hyrum, ono matahiti mai te reira i te fānaura’ahia Iosepha.
I te ’āva’e ’Ātopa i ma’iri, ’ua pārahi au i te pae auahi o te fare na’ina’i o Semita mā i Sharon, i Vermont, te vāhi ’ua fānauhia Iosepha. ’Ua putapū vau i te here o Hyrum ia Iosepha, ’e ’ua feruri au iāna tē tāpe’a ra i teie ’āiu tōna taea’e i roto i tōna rima ’e tē ha’api’i ra iāna ’ia hāhaere.
’Ua fa’aruru ’o Pāpā ’e Māmā Smith i te mau taupupūra’a ta’a ’ē, tei fa’ahepo ia rātou ’ia fa’anu’u haere i tō rāua ’utuāfare e rave rahi taime ’e i te hope’a, ’ua fa’aru’e i New England ’e ’ua rave i te fa’aotira’a itoito e fa’anu’u i te pae tō’o’a o te rā, i te tuha’a fenua nō New York.
Nō tō rātou tāhō’ē, i ora ai rātou i teie mau tāmatara’a ’e ’ua fa’aruru ’āmui i te ’ohipa rahi roa e ha’amata ’āpī i te orara’a i te hō’ē vāhi uru rā’au piri i te pae ’ahuru tā (0,4 km2) te ’ā’ano, i te fenua nō Manchester, piri ia Palmyra, i New York.
’Aita i pāpū iā’u ē tē ta’a ra ānei ia tātou i te teimaha pae tino ’e pae manava nō te ha’amata-’āpī-ra’a te ’utuāfare Semita i tō rātou orara’a—e tāmā i te fenua, tanu i te mā’a hotu ’e te ’āua fa’a’apu, patu i te fare nohora’a ’e te mau fare vaira’a mā’a, ’ohipa nō te tahi atu ’ona fa’a’apu nō te moni, hāmani i te mau tao’a nō te ho’o atu.
I terā tau ’a tāpae ai te ’utuāfare i te mau pae tō’o’a o te rā nō New York, ’ua ’ū’ana roa te parau nō te fa’aro’o i terā vāhi—tei parauhia te piti o te Arara’a rahi.
I roto i terā tau titotitora’a mana’o ’e te mārōra’a i roto i te mau ha’apa’ora’a fa’aro’o, ’ua fāri’i Iosepha i te hō’ē ’ōrama māere, tei parauhia i teienei te ’Ōrama mātāmua. Tē fāna’o nei tātou e maha fa’ati’ara’a tumu tā’u e vauvau atu.2
’Ua pāpa’i Iosepha : « I roto i taua taime ’āehuehu rahi ra [i te pae fa’aro’o], ’ua tupu te fifi i roto i tō’u mana’o. Noa atu rā te huru o teie mau mana’o hōhonu ’e te pāpū i terā taime ’e terā taime, ’aita vau i ’āmui atu i taua mau pupu ta’ata ra. ’Ua haere pinepine rā vau i tā rātou mau purera’a… Nō te rahi rā o te mārōra’a ’e te mau pe’ape’a i roto i taua mau ha’apa’ora’a ’e’ē ra, e mea fifi roa ïa nā te hō’ē ta’ata ’āpī mai iā’u, ’o tei ’ore i mātau i te ta’ata ’e te huru o te mau mea, ’ia ’ite pāpū ’o vai tei ti’a ’e ’o vai tei hape ».3
’Ua hi’o Iosepha i roto i te Bibilia nō te pāhono i tāna mau uira’a ’e ’ua tai’o atu ra i te Iakobo 1:5 : « Tē ’ere ra rā te hō’ē o ’outou i te ’ite, e ani ’oia i te Atua ra, ’o tei hōro’a hua mai i te maita’i i te ta’ata ato’a ra, ma te pāto’i ’ore ; ’e e horo’ahia mai tāna ».4
’Ua parau ’oia : « ’Aita roa ā te hō’ē pāpa’ira’a mo’a i ō mā te pūai rahi a’e i roto i te ’ā’au o te ta’ata nei, mai tō teie nei ’īrava i ō mai i roto i tō’u nei ’ā’au. E au ē, ’ua ō mai te reira ma te pūai rahi i roto roa i tō’u nei ’ā’au. ’Ua feruri pinepine noa vau i te reira ».5
’E ’ua ta’a a’era ia Iosepha ē, ’aita te pāhonora’a i te mau uira’a ato’a o te orara’a i roto i te Bibilia ; tē ha’api’i nei rā i te tāne ’e i te vahine nāhea i te ’ite mai i te mau pāhonora’a i tā rātou mau uira’a maoti te ’āparau-’āfaro-ra’a i te Atua nā roto i te pure.
Tē nā ’ō fa’ahou ra ’oia : « Nō reira, mai te au i tā’u fa’aotira’a ’ia ani i te Atua, ’ua haere atu ra vau i roto i te uru rā’au nō te tāmata. E po’ipo’i ïa te reira nō te hō’ē mahana nehenehe ’e te ata ’ore, i te ha’amatara’a nō te tau māhanahana o te matahiti 1820 ».6
’Aita i maoro i reira ’ua nā ’ō Iosepha ē « [’Ua ma’iri ihora te ho’ē pou] māramarama ra i ni’a iho iā’u [’e] ’ua ’ite atu ra vau e piti ta’ata ; tō rāua teatea ’e te hanahana ’a ti’a noa ai rāua i ni’a a’e iā’u i roto i te reva ra, e ’ore roa ïa e ti’a ’ia fa’aauhia i te hō’ē noa atu mea. ’Ua parau mai ra te hō’ē o rāua iā’u, ma te fa’atoro atu i tōna rima i ni’a i te tahi, ’e ma te fa’ahiti i tō’u i’oa, i te na-’ō-ra’a mai ē—[’E Iosepha], ’O ta’u Tamaiti here teie. ’A fa’aro’o iāna ! »7
Paraparau a’era te Fa’aora : « Iosepha, tā’u tamaiti, ’ua fa’a’orehia tā ’oe mau hara. ’A haere i tō ’oe ’ē’a, ’a haere i roto i tā’u ha’apa’ora’a, ’e ’a ha’apa’o i tā’u mau fa’auera’a. Inaha, ’o vau nei te Fatu o te hanahana. ’Ua fa’asātaurohia vau nō te ao nei, ’e te mau ta’ata ato’a e ti’aturi i tō’u i’oa, e fāri’i rātou i te ora mure ’ore. »8
Tē parau fa’ahou ra Iosepha : « Nō reira, i tō’u ho’ira’a i tō’u ihora huru mau, ’e ’ua nehenehe fa’ahou iā’u ’ia paraparau, ’ua ani atu ra vau i teie nā ta’ata tē ti’a ra i ni’a a’e iā’u i roto i te māramarama, ē ’o tei hea te ha’apa’ora’a mau i roto i te mau ha’apa’ora’a ato’a ».9
Tē fa’ati’a ra ’oia : « ’Ua pāhonohia mai ra ’iā’u ē, tē ti’aturi ra te mau ha’apa’ora’a fa’aro’o ato’a i te mau ha’api’ira’a tumu hape, ’e ’aita hō’ē tei fāri’ihia e te Atua ’ei ’ēkālesia ’e ’ei bāsileia nōna. [’E] i terā taime, ’ua fāri’i [au] i te parau fafau ē, e fa’a’itehia te ’īra’a o te ’evanelia iā’u ’ia tae i te hō’ē taime ».10
’Ua pāpa’i ato’a Iosepha ē : « ’Ua ’ite au e rave rahi melahi i roto i terā ’ōrama ».11
I muri mai i terā ’ōrama hanahana, ’ua pāpa’i Iosepha ē : « ’Ua ’ī roa tō’u ’ā’au i te here, ’e e rave rahi mahana tō’u poupou-rahi-roa-ra’a… Tei pīha’i iho te Fatu iā’u ».12
’Ua matara mai ’oia mai roto mai i te uru rā’au mo’a nō te ha’amata i tāna fa’aineinera’a nō te riro ’ei peropheta nā te Atua.
’Ua ha’amata ato’a Iosepha ’ia ’ite e aha tā te mau peropheta tahito i fa’aruru—te tīahira’a, te pāto’ira’a ’e te hāmani-’ino-ra’a. Tē ha’amana’o ra Iosepha i te fa’a’itera’a i te mea tāna i ’ite ’e i fa’aro’o i te hō’ē o te mau ti’a tei tūra’i i te arara’a pae fa’aro’o :
« ’Ua māere roa vau i tōna huru, ’ua fa’ariro ’oia i tā’u mau parau ’ei mea faufa’a ’ore roa, ’e ’ua parau mai ra ’oia ē, nā te diabolo ana’e taua mau mea ra ’e ’aore e ’ōrama fa’ahou ’e ’aore ato’a e heheura’a i teie mau mahana, ’ua hope ana’e te reira mau mea i te tau nō te mau ’āpōsetolo, ’e ’aore roa taua mau mea ra e tupu fa’ahou.
« ’Ua ’ite ’oi’oi rā vau ē, nō tō’u fa’a’itera’a i taua mau parau ra, ’ua fa’ahapa pūai mai te mau ’orometua o taua mau fa’aro’o ra iā’u, ’e ’o te tumu ho’i te reira nō te hāmani-’ino-ra’a rahi tei tupu noa i te rahi… mai te reira te huru o te mau fa’aro’o ato’a—’ua tāhō’ē rātou nō te hāmani ’ino mai iā’u ».13
E toru matahiti i muri iho, i te matahiti 1823, ’ua matara fa’ahou ā te mau ra’i ’ei tuha’a nō te Fa’aho’i-fa’ahou-ra’a tāmau o te ’evanelia a Iesu Mesia i te mau mahana hope’a nei. ’Ua pāpa’i Iosepha ē, ’ua fā mai te hō’ē melahi, tōna i’oa ’o Moroni, ma te parau ē « e ’ohipa tā te Atua e hōro’a mai iā’u ’ia rave… [’e] tē vai ra te hō’ē buka i pāpa’ihia i ni’a iho i te mau ’api ’auro » tei roto « i taua buka ra te ’īra’a o te ’Evanelia mure ’ore ’o tei hōro’ahia mai e te Fa’aora i taua feiā tahito ra [nō Amerika] ».14
Ē i te hope’a, ’ua noa’a ia Iosepha te mau pāpa’a parau tahito, ’ua ’īritihia ’e ’ua nene’ihia, ’o te Buka a Moromona ïa tā tātou e ’ite nei.
’Ua riro tōna taea’e ’o Hyrum, tei turu tāmau iāna i te taime iho ā rā nō te tāpūra’a māuiui rahi ’e te ri’ari’a o tōna ’āvae, i te matahiti 1813 ra, ’ei hō’ē o te mau ’ite nō te mau ’api ’auro. ’O ’oia te hō’ē o te ono melo nō te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i fa’anaho-ra’a-hia te reira i te matahiti 1830.
I te roara’a o tō rāua orara’a, ’ua fa’aruru ’āmui Iosepha ’e Hyrum i te mau ta’ata ’ino ’e te hāmani-’ino-ra’a. ’Ei hi’ora’a, ’ua mihimihi rāua i roto i te vaira’a ahoaho o te fare tāpe’ara’a nō Liberty i Missouri, e pae ’āva’e te maoro, i te tau to’eto’e ra nō 1838–39.
I te ’āva’e ’Ēperēra 1839, ’ua pāpa’i Iosepha i tāna vahine ia Emma nō te fa’ata’a atu i tō rātou vaira’a i te fare tāpe’ara’a nō Liberty : « ’Ia mana’o vau, ’a pae atura ’āva’e ’e ono mahana vau i raro a’e i te hi’opo’ara’a o te hō’ē tīa’i, te pō ’e te ao, ’e i roto i teie mau papa’i ’e te mau ’āuri ’e te ’avī ’ūputa o teie fare tāpe’ara’a mo’emo’e ’e te pōiri ’e te havahava… E fa’anu’uhia mātou mai teie atu [vāhi], fāito ’ē noa atu ā, ’ua ’oa’oa rā mātou nō te reira. Noa atu ā te mea e tupu mai, e ’ere i te mea ’ino a’e i teie ’āpo’o nei… E’ita mātou e mihi ri’i a’e ia Liberty i te mata’eina’a nō Clay ra i Missouri. ’Ua tāhiti ā muri noa atu mātou i teie vāhi ».15
I mua i te hāmani-’ino-ra’a, ’ua fa’a’ite Hyrum i tōna fa’aro’o i te parau a te Fatu, mai te parau nō te horo-’ē-ra’a i tōna mau ’enemi mai te mea e nā reira ’oia i te mā’iti. I roto i te hō’ē ha’amaita’ira’a tei fāri’ihia i te matahiti 1835 i te rima o Iosepha Semita, ’ua parau te Fatu iāna : « E noa’a tō ’oe mana nō te horo ’ē i te rima o tō ’oe mau ’enemi. E ’imi-fa’aea-’ore-hia ’ia haru i tō ’oe ora, terā rā, e ora mai ’oe.. E mea au ānei nā ’oe, ’e ’ua hina’aro ho’i ’oe, e fāri’i ïa ’oe i te mana nō te hōro’a ’oe iho i tō ’oe orara’a nō te fa’ahanahana i te Atua ».16
I te ’āva’e Tiunu 1844, ’ua hōro’ahia ia Hyrum te mā’itira’a e ora, ’aore rā e hōro’a i tōna ora nō te fa’ahanahana i te Atua ’e « ’ia tā’ati atu ’oia i tōna fa’a’ite i tōna toto »—i pīha’i iho ’e ’āpiti i tōna taea’e here ia Iosepha.17
Hō’ē hepetoma nā mua a’e i teie tere pohe i Carthage, ’a taparahi-’ōpua-’ino-mau-hia ai rāua e te hō’ē pupu ta’ata taehae ’e te ’ōvīvī tei pēni i tō rātou mata ’eiaha rātou ’ia ’itehia, ’ua pāpa’i Iosepha : « ’Ua parau vau i tō’u taea’e Hyrum ’ia rave i tōna ’utuāfare ’e ’ia reva nā ni’a i te pahī auahi nō te haere i Cincinnati. »
Tē putapū nei ā tō’u ’ā’au ’ia ha’amana’o vau i te pāhonora’a a Hyrum : « Iosepha, e’ita tā’u e nehenehe e fa’aru’e ia ’oe ».18
Nō reira ’ua haere Iosepha ’e Hyrum i Carthage, i reira rāua i te maratiri-ra’a-hia nō te tumu ’e te i’oa o te Mesia.
Tē parau nei te fa’aarara’a mana nō ni’a i te maratiri : « ’Ua ’āfa’i mai [Iosepha Semita, te Peropheta ’e te Hi’o a te Fatu] i te Buka a Moromona, ’o tāna i ’īriti mai nā roto i te hōro’a ’e te mana ho’i o te Atua ’e nā roto iāna i nene’ihia ai te reira i ni’a i nā fenua ta’a ’ē e piti ra ; ’ua hāpono atu ra ho’i ’oia i te ’īra’a nō te ’evanelia mure ’ore, ’o tei vai i roto i taua buka ra, i nā tufa’a e maha nō te ao nei ; ’ua tu’u mai ho’i i te mau heheura’a ’e te mau fa’auera’a ’o tei roto i teie nei buka nō Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau nei, ’e e rave rahi atu ā te mau pāpa’ira’a pa’ari ’e te mau ha’api’ira’a ho’i ’ei maita’i nō te mau tamari’i nō te ta’ata nei ; ’ua ha’aputuputu mai na ho’i i nā tauatinira’a nō te feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei e rave rahi, ’ua fa’atupu ’oia i te hō’ē ’oire rahi, ’e ’ua vaiiho atu ra i te hō’ē ro’o ’e te i’oa ho’i ’o tē ’ore roa e ti’a ’ia fa’a’orehia atu… ’E mai te au i te pae rahi o tā te Fatu feiā i fa’atāhinuhia i tahito ra, ’ua tā’ati atu ra [Iosepha] i tōna tōro’a ’e tāna ’ohipa ho’i i tōna iho ra toto ; ’e ’ua nā reira ato’a tōna taea’e ra ’o Hyrum. Iroto i te orara’a nei ’aita rāua i ’amaha atu te tahi i te tahi, ’e i roto i te pohera’a ’aita ho’i rāua i fa’ata’a-’ē-hia atu !19
I muri iho i te maratiri, ’ua fa’aho’ihia te tino o Iosepha ’e Hyrum i Nauvoo, ’ua horoihia ’e ’ua ’ahuhia ’ia ’ite te ’utuāfare Semita i teie nā taea’e herehia. Tē ha’amana’o ra tō rāua metua vahine : « ’Ua fa’aitoito maoro vau i tō’u ’ā’au, ’ua fa’aitoito i tō’u vārua ’e ’ua pi’i i te Atua ’ia ha’apūai mai iā’u ; i te tomora’a rā vau i roto i te piha, ’e i tō’u ’itera’a i ta’u nā tamaiti to’opiti tei taparahi-pohe-hia, tē tārava ra i mua i tō’u mata, ’e i te fa’aro’ora’a vau i te heva ’e te ’ū’uru o tō’u ’utuāfare, ’e te ’auē o te vaha o tā rāua vahine, te mau tamari’i, te mau taea’e ’e te mau tuahine, ’ua oti roa vau. Topa a’era vau i roto i te ti’aorora’a i te Fatu, i roto i te ahoaho o tō’u vārua : ‘Ta’u Atua ē ! Ta’u Atua ē ! E aha ’oe i fa’aru’e ai i teie ’utuāfare ?’ »20
I taua taime ’oto ra ’e te ’ati, ’ua ha’amana’o ’oia ia rāua i te nā-ō-ra’a : « Māmā, ’eiaha e ta’i nō māua, ’ua upo’oti’a māua i tō te ao nei nā roto i te here ».21
’Ua upo’oti’a mau rāua i tō te ao nei. ’Ua riro Iosepha Semita ’e Hyrum mai te feiā mo’a ha’apa’o maita’i i roto i te buka nō te Apokalupo : « ’O te feiā i haere mai mai roto mai i te ’ati rahi ra, ’e ’ua horoi i tō rātou ’ahu, ’e ’ua teatea, i te toto o te ’Ārenio ra [’e tei] mua i te terono o te Atua ra, ’e i ha’amori ai rātou iāna i te ru’i ’e te ao i roto i tōna ra nao ; ’e nā tei pārahi i ni’a iho i te terono ra e pārahi i roto ia rātou nei.
« E ’ore rātou e po’ia fa’ahou, e ’ore ho’i e po’ihā fa’ahou ; e ’ore ho’i rātou e ri’ari’a e te mahana ’e te ve’ave’a.
« Nā te ’Ārenio ho’i tei pārahi i rōpū i te terono ra e fa’a’amu ia rātou, ’e e arata’i ho’i ia rātou i te mau pape ora piha’a ra : ’e nā te Atua e horoi hua i tō rātou roimata ».22
’A fa’ahanahana ai tātou i teie ’ōro’a ’oa’oa, te ’ōro’a nō te 200ra’a o te ’Ōrama mātāmua, ’ia ha’amana’o noa tātou i te ho’o tā Iosepha Semita ’e Hyrum i ’aufau, ’e te tahi ato’a mau tāne ’e mau vahine ’e mau tamari’i ha’apa’o maita’i, nō te ha’amau i te ’Ēkālesia ’ia ti’a ia ’outou ’e ’iā’u nei ’ia ’oa’oa i te mau ha’amaita’ira’a e rave rahi ’e teie mau parau mau ato’a i heheuhia ia tātou i teienei. ’Eiaha roa tō rātou ha’apa’o maita’i ’ia mo’ehia !
’Ua uiui noa tō’u mana’o, nō te aha pa’i i tītauhia ai ia Iosepha ’e Hyrum ’e tō rāua ’utuāfare ’ia mamae mai te reira. Penei a’e ’ua noa’a mai tō rātou ’ite i te Atua nā roto i te mamae e’ita roa e roa’a i te tahi noa atu rāve’a. Nā roto i te reira, ’ua feruri rātou nō ni’a ia Getesemane ’e te satauro o te Fa’aora. Mai tā Paulo i parau : « E mea hōro’ahia mai ia ’outou ia Iesu Mesia nei, tō ’outou pohe iāna, ’eiaha te fa’aro’o ana’e ra ».23
Hou tōna pohe i te matahiti 1844 ra, ’ua pāpa’i Iosepha i te hō’ē rata fa’aitoito i te feiā mo’a. E pi’ira’a ’ia ’ohipa, ’o tē tāmau nei i roto i te ’Ēkālesia i teie mahana :
« E au mau taea’e [e au mau tuahine] ē, e ’ere ānei i te mea ti’a ia tātou ’ia haere ā i roto i te hō’ē ’ohipa rahi roa mai teie te huru ? ’A haere i mua ’e ’eiaha rā ’ia haere i muri. ’A rohi, e au mau taea’e [e au mau tuahine], ’a haere ā, ’a haere ā ē tae noa atu i te taime e upo’oti’a ai ra !
« … Nō reira, ’ia pūpū atu tātou i te hō’ē ō i te Fatu mai te hō’ē feiā, te hō’ē ’ēkālesia, ’e mai te feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei, i roto i te parauti’a ».24
’A fa’aro’o ai tātou i te Vārua i roto i teie ’ōro’a fa’ahanahanara’a i te 200ra’a, i teie hope’a hepetoma, ’a feruri e aha te ō tā ’outou e pūpū atu i te Fatu i roto i te parauti’a, i te mau mahana e haere mai nei. ’A fa’aitoito—’a fa’a’ite i te reira i te hō’ē ta’ata tā ’outou e ti’aturi, ’e hau atu, ’a rave i te taime nō te rave i te reira !
’Ua ’ite au ē, ’ua māuruuru te Fa’aora ’ia pūpū tātou iāna i te hō’ē ō nō roto mai i te ’ā’au ’e i roto i te parauti’a, mai tāna i māuruuru i te ō ha’apa’o maita’i o nā taea’e fa’ahiahia ra, ’o Iosepha Semita rāua Hyrum, ’e o te tahi atu mau feiā mo’a ha’apa’o maita’i ato’a. Ma te tura rahi, tē parau pāpū nei au nō te reira i te i’oa mo’a ’e te hanahana o tō tātou Fatu Iesu Mesia, ’āmene.