“Kom̧win Lukkuun Lale,” Jebta 4 kōn Armej ro Rekwojarjar: Bwebwenato kōn Kabun̄ eo an Jisōs Kraist im Armej ro Rekwojarjar ilo Raan-ko Aliktata, Volume 1, Jon̄ak ko an Mool Eo, 1815–1846 (2018)
Jebta 4
Jebta 4
Kom̧win Lukkuun lale
Ron̄oul-juon-iiō rūtto in Emma Hale ekar jinointata ron̄ kōn Josep Smith iien eo ekar etal im jerbal n̄an Josiah Stowell ilo fall eo ilo 1825 Josiah ekar kōjerbal likao in im jemān n̄an jipan̄ e kappukōt m̧weiūk ko raorōk ilo meļaaj eo an.1 Bwebwenato in etto rej ba bwe juon kūrub in riito itak ro rekar kappukōt juon jelba kar kalbwini im kattiņo̧iki menin aorōk ko ilo eria in bukwi iiō ko moktaļo̧k. Kōn jeļā in ke Josep ewōr juon an menin letok n̄an kōjerbal dōkā ko an rilolo ro n̄an ukook, Josiah ekar leļo̧k n̄an e wōņāān ko rem̧m̧an im ajej eo em̧m̧an eļan̄n̄e enej jipan̄ ilo kappok in.2
Jemān Emma, Isaac, ekar errā ilo m̧akūtkūt in. Ke Josep im Jemān rej itok n̄an jikin kalib eo an Stowell ilo Harmony, Pennsylvania—juon bukwōn 150 maeļ ettoļo̧k turōk in Palmyra—Issac ekar jerbal āinwōt juon kam̧ool iien eo rekar jaini kwo̧n eo. Ekar barāinwōt kōtļo̧k bwe rijerbal ro ren jokwe ilo m̧weo im̧ōn.3
Emma ekar ioon Josep tokālik. Josep ekar dik jān Emma, ekar jiljino nee aitokan, im ekar āinwōt juon eo im eļap an jerbal. Iju in mejān ej ebōl im kōļar būļu, im eaajukuk im metak an etetal. Wāween an kōnono ekar jab lukkuun em̧m̧an, im jet iien ej kōjerbal elōn̄ naan ko n̄an kōmeļeļeik e make, ak n̄e ej kōnono elukkuun wājabdik. E im jemān rej jet em̧m̧aan ro rem̧m̧an im rekōņaan kabun̄jar ippāer make ijjelo̧kin etal n̄an im̧ōnjar eo ijo Emma im baam̧le eo an rej jar ie.4
Jim̧or Josep im Emma em̧m̧an ippāer ikkure namōj. Jān ke ekar dik, Emma ekar itok limoin ilo kūdia im jam̧bo kōn kōrkōr ilo reba eo iturin m̧weo im̧ōn. Josep ekar jab juon eo ekapāāl kōn kūdia, ak ekar jeļā eotaak im ikkūre kōn bo̧o̧l. Ekar pidodo an pād ipeļaakin armej im ettōn̄dikdik, ekkā wōt an kwaļo̧k kōjak ko ak bwebwenato ko rekōjak. Emma em̧m̧an wōt ikkōn̄, ak barāinwōt em̧m̧an ippān kōm̧m̧an kōjak ko rem̧m̧an im emaron̄ kōnono ippān kōnono. Barāinwōt em̧m̧an ippān riit im al.5
Elōn̄ wiik ko rekar eļļā im Emma ekar ļapļo̧k an jeļā kajjeen Josep, jinen im jemān rekar ļapļo̧k aer inepata kōn jem̧jerā eo aerro. Josep ekar juon rijerbal ejeram̧ōļ jān bar juon jikin, im rekar kōjatdikdik bwe leddik eo nejier enej bōjrak an m̧ōņōņō ippān im maron̄ m̧are ippān juon iaan baam̧le ko rem̧weie ilo bukwōn eo aer. Jemān Emma ekar barāinwōt inepata kōn pere in kappok menin aorōk eo im kar pere eddo eo an Josep ilo jerbal eo. Ekar jab lukkuun aorōk n̄an Isaac Hale ke Josep ekar kajjieon̄ in kareel Josiah Stowell bwen kam̧ōj kappok eo ke ekar alikkar ke ejjeļo̧k tōprak enej waļo̧k jān men eo.6
Emma ekar kōņaan Josep eļapļo̧k jān jabdewōt em̧m̧aan ekar jeļā kajjeer, im ekar jab bōjrak an joļo̧k an iien ippān. Alkin an tōprak an kareel Josiah n̄an kabōjrak kappok jelba, Josep ekar pād wōt ilo Harmony im jerbal ilo jikin kallib eo an Josiah. Jet iien ej jerbal n̄an Josep im Polly Knight, juon bar baamle eo ewor aer jikin kalib ilo eria eo. N̄e ejjab jerbal, ej ļo ļo̧k Emma.7
Josep im rilolo dōkā eo an kar jino kein kōnaan ilo Harmony. Elōn̄ ro im rerūtto ilo bukwōn eo rekar tōmak ilo rilolo, ak elōn̄ iaan ajri ro nejier im ro jibuier rekar jab. Leo nej nejin Josiah, ekar ba bwe Josep ekar riab e em̧m̧aan eo ulepān, im ekar boktok likao in n̄an imōn ekajet im ba ke ej juon riko̧o̧t.
Jutak m̧aan mejān riekajet eo, Josep ekar kōmeļeļe ke ekar loe dōka in. Josep Sr. ekar kwaļo̧k an kamool ke ekka an kar kajjitok ippān Anij bwe en kwaļo̧k maron̄ eo An kōn menin letok eo n̄an Josep āinwōt juon rilolo. Aliktata, Josiah ekar jutak maan jikin ekajet eo im bar ba ke Josep ekar jab kabwebwe e.
“Ij ke meļeļe,” Riekajet eo ekar ba, “ke kwōj tōmak ke rikalbuuj in emaron̄ elolo kōn jipan̄ jān dōka eo?”
Ejjab, Josiah ekar akwelap. “Ijeļā menin em̧ool.”
Josiah ekar juon em̧m̧aan eo euteij ilo ijo jikin, im armej ro rej errā ilo naan ko an. Āliktata, ekar ejjeļo̧k kam̧ool ke Josep ekar riab e, im riekajet eo ekar maron̄ joļo̧k abņōņō eo an jikin ekajet eo.8
Ilo Jeptōm̧ba 1826, Josep ekar bar ro̧o̧l n̄an bat eo n̄an bōk pileij ko, ak Moronai ekar ba n̄an e ke ejjan̄in pojak. “Bōjrak am̧ jerbal ippān rein rej kabbok jāān,” enjeļ eo ekar ba n̄ane. Elōn̄ em̧m̧aan ro renana ilubwiljier.9 Moronai ekar bar leļo̧k juon iiō n̄an an maron̄ kajejjet e mour eo an n̄an ankilaan Anij. Eļan̄n̄e eban, pileej kein reban maron̄ leļo̧k n̄an e.
Enjeļ eo ekar ba n̄an e bwe en boktok juon armej ippān tok eļan̄n̄e enej bar ro̧o̧ltok. Ekar ejja men eo ekar ba n̄an Josep jinoin an kar etal n̄an bat eo. Ak jān ke Alvin ekar mej, Josep ekar pok.
“Wōn armej eo ejim̧we?” ekar kajjitōk.
“Kwonaaj jeļā,” Moronai ekar ba.
Josep ekar pukōt ial ko an Irooj jān dōkā eo an rilolo. Armej eo ejim̧we, ekar katak, ej Emma.10
Josep ekar lukkuun epaake Emma iien eo wōt ekar ioone. Āinwōt Alvin, Emma ej juon eo emaron̄ jipan̄ e erom̧ em̧m̧aan eo Irooj aikuji n̄an kotak jerbal in An. Bōtaab Emma ekar ļapļo̧k jān menin. Josep ekar iakwe im kōņaan m̧are ki.11
Ilo Tijem̧ba, Josep ekar ron̄oul-juon iiō rūttoin. Tōre ko m̧oktaļo̧k, ekar kōtļo̧k e make bwe armej ren kōm̧akūtkūt e ilo wāween kōtmāne an ro rekōņaan in kōjerbale menin letok eo an n̄an jeraam̧m̧an eo aer.12 Ak āliktata in an kar loļo̧k bat in, ekar jeļā bwe ej aikuj in ļapļo̧k an kōpooje e make n̄an bōk pileej kein.
Mokta jān an ro̧o̧l n̄an Harmony, Josep ekar kōnono ippān jinen im jemān. “Ij ba wōt ke ij tōn m̧are,” ekar ba n̄an er, “im, n̄e ejjeļo̧k amiro jum̧ae, Miss Emma Hale ej kalet eo aō.” Jinen im Jemān rekar kauteij kālet eo an, im Lucy ekar ba n̄an e bwe en jokwe ippāer eļan̄n̄e em̧ōj aerro m̧are.13
Josep ekar bōk elap iien emaron̄ ippān Emma ilo iien m̧ōlo, jet iien ej kōjerbale waan Knights’ ro eļan̄n̄e sno ko rej kōm̧m̧an bwe en pen n̄an an etal n̄an m̧weo imōn Hales’ ro. Ak jinen im jemān Emma rekar wōt dike, im kijejeto eo an n̄an wiin baam̧le eo ekar jab tōprak.14
Ilo Jānwōde 1827, Emma ekar etal n̄an m̧weo imōn Stowell ro, ijo e im Josep rekar joļo̧k aerro iien ippān doon ie ilo ejjeļo̧k an baam̧le eo an Emma mijōk erro kōn dike. Josep ekar kajjitōk an m̧areik Emma, im ilo jinoin, Emma ekar ilbok. Ejeļā bwe jinen im jemān renaaj jum̧ae m̧are in.15 Ak Josep ekar ba n̄an e bwe en ļōmņak kake. Remaron̄ etal n̄an juon jikin ettoļo̧k im m̧are.
Emma ekar kile kajjitōk eo an. Ilo an nej m̧areik Josep enaaj kainepata jinen im jemān, ak ej an kālet, im ej iakwe Josep.16
Jet iien ekadu, ilo Jānwōde 18, 1827, Josep im Emma rekar m̧are ilo m̧weo imōn riekajet eo ilo bukwōn eo. Innām alikin m̧are eo rekar etal n̄an Manchester im jino mour eo aerro ippān doon ilo em eo ekāāl mōn jinen im jemān Josep. Ekar juon em eo em̧m̧an, ak Josep Sr. im Lucy eļap aer kar joļo̧k kake, kar rum̧wij n̄an kōļļāik m̧uri, im rekar luuji jikin in. Rekar kiiō jata jān ro aer ijo.17
Ekar em̧m̧an ippān Smith ro ilo an Josep im Emma kar pād ippāer. Ekar kūr in aorōk an in nejier ekar kainepata er. Armej rekar rōn kōn pileij kooļ kein im jet iien rej etal im pukōti.18
Juon raan Josep ekar etal n̄an bukwōn eo n̄an kōm̧m̧ane juon jerbal. Ilo aer kar kōttare n̄an mōn̄ā in jota, jinen im jemān rekar iruj ke ekar jab ro̧o̧l tok. Rekar kōtar iumwin awa ko relōn̄, rej jab maron̄ kiki. Āliktata Josep ekar kōpeļļo̧k kōjem eo im etal im kajju n̄an jea eo im jijjōt, emok.
“Etke kwolukkun rumūūj?” Jemān ekar kajjitōk.
“Ikar bōk juon ennaan eo eļap ilo mour in aō,” Josep ekar ba.
“Wōn ņe ej kōjerbal eok?” jemān ekar bo̧je.
“Enjeļ eo an Irooj,” Josep ekar uwaak. “Ej ba ke em̧ōj aō likjab.” Raan eo n̄an aō bar ioon Moronai ej itok wōt. “Ij aikuj in jerkak im kōm̧m̧an,” ekar ba. “Ij aikuj kōpooj n̄a make kōn ta ko Anij ej kakien n̄a n̄an kōm̧m̧ane.”19
Ālikin an jem̧ļo̧k iien totak ilo fall eo , Josiah Stowell im Josep Knight rekar itok n̄an Manchester ilo juon peejnej. Em̧m̧aan rein ruo rekar jeļā bwe kein kemān in lotok eo an Moronai n̄an Josep ej epaaktok, im rekar kōņaan jeļā eļan̄n̄e Moronai enaaj ke kiiō lōke Josep kōn pileij ko.
Ro rej kappok mweiuk ko raorōk rekar barāinwōt jeļā kōn iien eo Josep enaaj bōk reko̧o̧t ko. Ālikin juon iaer, em̧m̧aan etan Samuel Lawrence, kar itoitak ilo bat eo, n̄an kapukōte pileij ko. Ilo an inepata kōn Samuel, Josep ekar jilkinļo̧k jemān n̄an m̧weo imōn Samuel joteen in Jeptōm̧ba 21 n̄an lale ļo̧k Samuel im jelm̧ae e āinwōt n̄e ej etal n̄an bat eo.20
Innām Josep ekar kōppojak n̄an an karo̧o̧l pileij ko. Aolep iiō ilo an loļo̧k bat eo ej pojān bōk jikin raan eo juon, ak n̄an kabōjrak ro rej kappok m̧weiūk ko raorōk, ekar karōk n̄an jikrōkļo̧k ilo bat eo ālikin lukwōn bon̄—jibbon̄in ļo̧k Jeptōm̧ba 22 ej jino—iien eo ejjeļo̧k rekar kōtmāne ke ekar etal.
Ak ej aikuj in kar pukōte kilen n̄an kōjparok pileij ko eļan̄n̄e enaaj būki. Ālkin an jet iaan baam̧le ko kiki, Josep ekar kajjitōk iippān jinen eļan̄n̄e juon bo̧o̧k eo im ej lo̧o̧ke. Ekar ejjeļo̧k ippān Lucy im ekar inepata.
Eaar ba “Āinwōt juon.” “Enej em̧m̧an jekdo̧o̧n n̄e enaaj ejjeļo̧k.”21
Emma ekar itok, kōppojak n̄an etal, im e im Josep rekar uwe ioon wa eo waan Josep Knight im etal ilo bon̄ eo.22 Ke rekar tōpar bat eo, Emma ekar kōttar ilo wa eo ilo an Josep waļōnļo̧k ilo toļ eo ejepāpe eo n̄an ijo pileij ko rekar pād ie.
Moronai ekar waļo̧k, im Josep ekar kotak lōn̄tak pileij kooļ ko im dōka an rilolo jān bo̧o̧k dōkā eo. Mokta jān an Josep wanlalļo̧k jān bat eo, Moronai ekar kakeememej ke ejjjab aikuj in kwaļo̧k pileij ko eļan̄n̄e n̄an ro im Irooj enaaj karōk, kallim̧ur ke pileij ko renaaj oņaake eļan̄n̄e enaaj kajjieon̄ jon̄an wōt an maron̄ n̄an kōjparoki.
“Kwoj aikuj lukkuun lale im tōmak n̄an lōke eo am,” Moronai ekar ba n̄ane, “ak kajoor eo an em̧m̧aan ro renana enaaj bōk ioom, bwe rōnaaj kōm̧m̧ane im ikkure jabdewōt men n̄an bōk men kein jen eok. Im eļan̄n̄e kwojab lale lo̧k ijōn, renaaj wiin.”23
Josep ekar bōk pileij ko laļ ļo̧k, ak m̧okta jān an tōpar wa eo, ekar kakoņ men ko ilo juon alaļ em̧wilal ijo remaron̄ kōjparok m̧ae iien eo enaaj wōr juon bo̧o̧k in ļo̧o̧k. Ekar loe Emma, im erro ekar ro̧o̧l n̄an m̧weo ilo an kar tak al.24
Ilo m̧weo imōn Smith ro, Lucy ekar kōttar ilo inepata Josep im Emma ilo an kōmat kijjen Josep Sr., Josep Knight, im Josiah Stowell. Ekar lukkun ikūmkūm ejja iien eo ej jerbal, mijak kōnke ekkōl n̄e ļaddik eo nejin ej itok ak ejjeļo̧k pileij.25
Juon iien eo ekadu, Josep im Emma rekar itok n̄an m̧weo. Lucy ekar reiļo̧k n̄an Josep im lale n̄e epād pileij ko ippān bōtaab ekar etal jān ruum̧ eo ilo wūdiddid ke ej loe pein Josep ejjeļo̧k koban.
Josep ekar anōk ļo̧k jinen. “Jinō,” ekar ba, “kwon jab kōm̧m̧an bwe en pen.” Ekar jake ļo̧k juon men im kar kalipupu ki kōn juon an̄kijep. Buļōn ed eo, Lucy ekar en̄jake debbōn in pea in māj kūlaaj. Men ko rej Urim im Thummim, dōka an rilolo ro im Irooj ekar kōpooji n̄an ukōte pileij ko.26
Lucy ekar m̧ōņōņō. Iturin mejān Josep ej āinwōt n̄e em̧ōj an juon men eddo kotake. Ak ke ej kobaļo̧k ippān ro jet ilo m̧weo, ekar mejān būrom̧ōj im kar m̧ōn̄ā in jibbon̄ ilo ejjeļo̧k keroro. Ālikin an mōj, ekar likut bōran ioon pein im jilļo̧k. “Ilukkun inepata,” ekar ba n̄an Josep Knight.
“Ekwe,” lōllap eo ekar ba, “Joļo̧k aō bōd.’
“Elukkuun ļap aō inepata,” Josep ebar ba, iturin mejān ekar oktak n̄an ettōn̄. “Elapļo̧k jon̄oul kōttan an em̧m̧an jān jon̄an aō kar pija ki!” Ekar etal wōt an kōnono kōn jon̄an im eddo eo an pileij kein im kōnono ilo m̧ōņōņō kōn Urim im Thummim eo.
“Imaron̄ loe aolep kain,” ekar ba. “Relukkuun aiboojoj.”27
Raan eo ālkin an kar bōk pileij ko, Josep ekar etal n̄an an kōm̧m̧ane juon aiboj laļ ilo juon bukwōn epaak n̄an an maron̄ lōn wōņāān juon lockbox. Ejja jibbon̄ eo wōt, ke ekar etal n̄an kōm̧m̧an jet jerbal lōn̄in ļo̧k bat eo jān mweo imōn Smith ro, Josep Sr. ekar rōn an jet em̧m̧aan kōnaan n̄an aer ko̧o̧te pileij ko̧o̧l ko. “Ej pād ippād pileij ko,” juon iaer ekar ba, “jekdo̧o̧n Joe Smith ak rinana ro ilo bat.”
Eruj, Josep Sr. kar ro̧o̧l n̄an m̧weo imōn im ba n̄an Emma. Ekar ba en̄ak ia eo pileij ko repād ie, ak ejeļā bwe Josep ekar kōjparoki.
“Aaet,” Josep Sr, ekar uwaak, “ak keememej kōn ta ko redik Esau ekar kōjakoki ej jeraam̧m̧an im jim̧we in lōtak eo an. Emaron̄ āindein n̄an Josep.”28
N̄an kalikkar ke elukkuun koņ pileij ko, Emma ekar tallōn̄ ioon juon kidia im uwe eļap ļo̧k jān juon awa n̄an jikin kallib eo Josep ej jerbal ie. Ekar loe ilo turin aiboj laļ eo, ekar lukkuun ettonoon im menokadu jān jerbal ko an raan eo. Ke ekar rōn kōn jorrāān eo, Josep ekar mijōk lowaan Urim im Thummim ko im loe ke pileij ko rekar koņ.
Ilo mweo, Josep Sr. ekar ito itak namōj in m̧weo, reito reitak aolep minit ko n̄an iaļ eo im m̧ae emaron̄ loe Josep im Emma.
“Jema,” Josep ekar ba ke rej itaak ļo̧k, “aolep men im koņ—ejjeļo̧k men in ilibōk.”29
Ak jej aikuj em̧m̧akutkut.
Ilo an kar ekairir n̄an bat eo, Josep ekar loe aļaļ ko ilo ijo ekar ņoje pileij ko ie im kar limi ilo juon jiin̄lij.30 Ekar kōbadiki ilo būlan wōjke ko im jino ro̧o̧l, mejān ekar lukkuun ekkōl kōn jorāān ko renaaj waļo̧k. Ibuļōn mar ko pinej kōn armej ro ilo iaļ eo, ak ej leļo̧k n̄an riko̧o̧t ro jikin ko relōn̄ n̄an ņoji.
Ilo an atbo̧kwōj pileij ko reddo, Josep ekar kōmaat jon̄an an ettōr ilo mar ko. Juon wōjke ekar wōtļo̧k kar pinej iaļ eo an, im ke ekar po̧po ioon, ekar en̄jake juon men eddo jān ilikin. Ke ekar reilikļo̧k, ekar loe juon em̧m̧aan ej itok n̄ane, ilo an jibwe juon bu.
Ilo an kar buuļ rapiji pileij ko ilo juon pā, Josep ekar un em̧m̧aan eo n̄an lal im ettōr ļo̧k wōt ilo joko rem̧wilal im debakbad. Ekar ettōr enan̄in jimattan m̧aeļ ke juon bar em̧m̧aan ej itok jān likin juon wōjke im den̄te Josep kōn lo̧ko̧n bu eo an. Josep ekar irre ippān em̧m̧aan eo im bar ko, ekar lukkuun kōņaan etal jān mar ko. Ak ke ekar lukkuun ettoļo̧k em̧m̧aan eo kein kajilu ekar nitbwil, jo̧k ioon juon pāl im ekar okjak. Ae aolep kajoor ko an, Josep ekar kalel leo im ettōr im ro̧o̧l n̄an m̧weo imōn31
Ke ej tōpar m̧weo imōn, Josep ekar delo̧k n̄an kōjem eo kōn jepjep ko reddo umwin juon pā. “Jema,” ekar jān, “Pileij ko kā ippa.”
Leddik eo jatin jon̄oul-emān-iiō, Katherine, ekar jipan̄ likūt jepjep eo ioon tebōļ eo ilo an ro jet ilo baam̧le eo an kuktok ippān doon ipeļaakin. Josep ekar jelā ke jemān im ļaddik eo jatin William kar kōņaan lale pileij ko, ak ekar kabōjrak erro.
“Eita ke jej jab maron̄ lale?” Josep Sr. ekar kajjitok.
“Jaab,” Josep eaar ba. “Ikar jab pokake mokta, ak ij itōn kōm̧m̧an bwe in pokake kiō.”
Ekar ba remaron̄ en̄jake wōt pileij eo ilo nuknuk, im ļaddik eo jatin Wiliam ekar kotak jepjep eo. Ekar lap ļo̧k an eddo jen deka, im William ekar lale ke peij ko ie rekar em̧akūtkūt āinwōt bōļo̧k.32 Josep ekar barāinwōt ekar jilkinļo̧k ļaddik eo jatin ediktata, Don Carlos, n̄an boktok juon lockbox jān Hyrum, eo ekar jo̧kwe ippān kōrā eo ippān, Jerusha, im leddik eo nejjiro ej kab lōtak.
Hyrum ekar etal tokālik, im ke pileij ko rekar ko̧n lowaan bo̧o̧k, Josep ekar okjak ņae iturin juon peet im jino an ba n̄an baam̧le eo an kōn em̧m̧aan ro ilo mar ko.
Ke ej kōnono, ekar kile ke ekar metak pein. Ilo iien nitbwil eo ekar jo̧raan addi-lep eo ilo pein.
“Ij aikuj bōjrak aō kōnaan, jema,” ekar mōkaj an ba, “im kwon itok im kōm̧m̧ane addi-lep e peiu.”33