Mataupu 35
E Le Mafai Ona Tatou Toilalo
Ao gafoa mai le 1950, sa faateteleina le Cold War i le va o le Iunaite Setete ma le Soviet Union. I lalo o faatosinaga a le Soviet, sa tapunia ai e faigamalo fou faakomunisi i Europa Tutotonu ma sasae o latou tuaoi ma suia o latou olaga faaleagafesootai ma le faaletamaoaiga. I le taimi lava lea, e tele atunuu Europa i sisifo sa ogatusa ma le Iunaite Setete ma Kanata e puipuia i latou lava mai osofaiga e ono i ai mai atunuu faakomunisi. Ma o se tuuga e fausia ma teuina auupega na amata ina ua uma ona faataunuuina ma le manuia e le Soviet Union lana faataitaiga muamua o auupega faaniukilia, ma faateia ai le lalolagi i le faapaina o se pomu e pei o na sa faaaoga e le Iunaite Setete e faasagatau ai ia Iapani i le taua.1
I Siekisolovakia, sa saunia ai taitai misiona o Wallace ma Martha Toronto mo le faate‘aeseina. O le malo faakomunisi o le atunuu, lea sa faaauau pea ona taulai atu ia i la’ua ma a la faifeautalai, sa le‘i leva ona pasia se tulafono e faasa ai le saolotoga faalelotu ma faasaina ai tagata ese mai le auauna atu o ni taitai faalelotu i le atunuu. O le aofai o faifeautalai o le Au Paia o Aso e Gata Ai na tutuli faamalosi i fafo o le atunuu ua faatupulaia nei i le sefululua, ma sa na o se taimi a o lei faate‘aeseina e le malo le vaega na totoe.
Sa tusi atu Wallace i le Au Peresitene Sili e uiga i le faalavelave, ma sa latou fautuaina o ia e aveese lona aiga ma le toatele o faifeautalai na totoe mai Siekisolovakia. Ae sa faamoemoe pea Peresitene Siaosi Alapati Samita ma ona fesoasoani ia maua e Wallace ma se tasi pe toalua ni faifeautalai o loo auauna atu o ni fesoasoani le faatagaga e nonofo ai pea.
“Sa e faamaoni ma lē fefe,” na ta‘u atu ai e le Au Peresitene Sili ia te ia. “Mo la outou taitaiga paia o le a faaauau pea ona matou ole atu i le Alii ma faalagolago i Lona mana faatoilalo e puipuia ma faamanuia ai Lana Ekalesia i lena nuu filifilia.”2
I le Aso Gafua, 30 Ianuari, sa logoina ai e tagata o le Paranesi a Prostějov ia Wallace e faapea, e toalua faifeautalai na auauna atu i lo latou aai, o Stanley Abbott ma Aldon Johnson, e lei o mai mo le Aoga Sa i le aso na muamua atu. I le taimi muamua sa manatu le Au Paia ua misia e faifeautalai a le o le la nofoaafi pe na poloka foi e le kiona mamafa. Ae talu mai lena taimi na iloa ai e tagata o le paranesi na laga le fale mautotogi o faifeautalai ma sa suesueina e leoleo se tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai i le lotoifale. O le taimi nei sa fefefe tagata uma i se mea e sili ona leaga.
Sa faafesootai e Wallace le amepasa o Amerika ma vave ai loa lava ona alu atu mo Prostějov. E ala i auala o faigamalo, sa ia iloa ai sa faafalepuipuiina ia faifeautalai mo le taumafai e asiasi i se tagata o le Ekalesia i se tolauapiga o galuega.
A o liliu atu aso i vaiaso, sa musu le malo o Siekisolovakia e fesootai sa‘o ma Wallace. Sa taofia e leoleo o le lotoifale i Prostějov le Au Paia mai le faia o fonotaga i le taulaga, ma o nisi o tagata o le paranesi sa fesiligia ma sauaina. E oo atu i le aso 20 o Fepuari, ua vaaia e Wallace le aveesea o isi faifeautalai e toasefulutasi, ae sa leai se tasi mai le misiona na faatagaina e asiasi pe talanoa ma Elder Abbott po o Elder Johnson.
Sa tuueseeseina faifeautalai sa faafalepuipui mai le tasi ma le isi, ae sa taofia Elder Abbott i se nofoaga tuuatoatasi. Na tuu atu e le falepuipui i faifeautalai se falaoa uliuli i le taeao ma se pesini supo i le po. Sa le mafai ona la taeele pe sui o la lavalava. I le taimi o faatalanoaga, sa faamata’u atu ai leoleo nana e sasa i la’ua i ai uamea ma faafalepuipui i la’ua mo le tele o tausaga pe afai la te le ta’uta‘u atu o i la’ua o ni sipai.3
I le aso 24 o Fepuari, na tali atu ai Mareta i se telefoni mai le amepasa o Amerika. Sa toe siitia atu e le malo o Siekisolovakia ia faifeautalai na faafalepuipuiina i Prague ma sa naunau e faasaoloto i la’ua pe afai la te folafola atu e tuua le atunuu i totonu o le lua itula. Sa vave ona faatau mai e Mareta ni pepa ulufale se lua i luga o se vaalele na tuu e malaga mo Suitiselani. Ona ia faafesootaia lea o Wallace, ma sa la malilie e feiloai i le malaevaalele, lea o le a tuuina atu ai faifeautalai.
I le malaevaalele, sa na o sina taimi na maua atu ai e Wallace nai faifeautalai ma tuu atu a la pepa ulufale ma nisi o faatonuga. O Mareta, i le taimi lea, sa tu i luga o se nofoaga e matamata atu ai na lata ane. Ina ua ia vaai atu i leoleo o faafeao atu alii talavou e toalua i se vaalele, sa ia talotalo atu ia i laua. Sa foliga paeee ma veuveua ia faifeautalai, ma sa ia valaau atu e fesili atu pe o lelei mea uma.
“Ioe,” sa la tali atu ai, ma toe talotalo mai. Ona la o lea i le vaalele, ma sa vaavaai atu Mareta a o mou atu le vaalele i ao pogisa o loo tautau i luga o le aai.4
I aso na sosoo ai, sa faanatinati atu ai Mareta e sauni mo le o ese atu o lona aiga. Sa ia fuafua e malaga na o ia ma le fanau e toaono, e aofia ai se atalii pepe, a o nofo ai pea Wallace i Siekisolovakia pe afai e faatagaina ai e le malo.
O le aso a o lei malaga ese atu i latou, sa aai ai le aiga i le aoauli ina ua o mai tamaloloa i peleue e fai i pa‘u o manu i le fale o le misiona ma faatonu atu e talanoa ma Wallace. O le taimi lava lena na iloa ai e Mareta o i laua o leoleo nana. Sa ma‘i tigaina o ia ma ua vaivai faalelagona, ma o lo la i ai iina na atili ai ona leaga ona lagona. Ina ua mavae le mea na tupu i faifeautalai, ma i le toatele o tagatanuu o Siekisolovakia, sa lei iloa e ia le mea e ono fai e leoleo i lana tane.
“Mareta, e tatau ona matou o ma nei alii,” o le tala lea a Wallace. Sa ia mautinoa sa la mananao e fesiligia o ia e uiga i faifeautalai na faate‘aina talu ai nei. “Nei tei ua ou te le toe foi mai,” na ia fai atu ai, “ave tamaiti e pei ona fuafuaina taeao ma ave i latou i le fale.”
Na te’a atu itula e aunoa ma se upu mai ia Wallace, ma sa foliga mai o le a alu Mareta e aunoa ma le iloaina o le mea na tupu i lana tane. Ona oo lea i le fitu itula talu ona aveese atu o ia e leoleo, ae toe foi mai Wallace i le fale e ave lona aiga i le nofoaafi.
I le nofoaga mo nofoaafi, sa potopoto ai se motu o tagata o le Ekalesia, ma ave ni afifi na tumu i fualaau aina, o mea sa taoina, ma sanuisi mo Mareta ma tamaiti. Sa tuuina atu e nisi o le Au Paia meaai i faamalama o le nofoaafi a o amata ona aluese atu. O isi na tamomoe i luga o le tulaga ma feula atu ni kisi. Sa tilotilo atu Mareta ia i latou, ma ona mata ua tumu i loimata, seia oo ina taamilo i se pioga ma sa lilo atu ai.5
“Ua sau Peresitene Mauss i Nagoya. E mafai ona e alu ma feiloai ia te ia?”
O le fesili a faifeautalai na faateia ai Toshiko Yanagida. Sa faatalitali o ia e faalogologo atu i le peresitene fou o le Misiona a Iapani talu ona ia tusi atu ia te ia e uiga i le aumaia o se paranesi o le gagana Iapani i lona nuu o Nagoya. E lei toe tusi mai lava Peresitene Mauss, o lea sa ia le mautinoa ai pe na ia mauaina le tusi.6
Sa malie Toshiko e o, ma sa latou feiloai ma faifeautalai ia Peresitene Mauss i le nofoaga o nofoaafi i se taimi puupuu mulimuli ane. O le taimi lava na ia taunuu ai, sa ia fesili atu ai ia te ia pe na ia faitauina lana tusi. “Na ou faia,” o lana tala lea. “O le mafuaaga lena na ou sau ai.” Sa manao o ia e fesoasoani ia te ia e saili se nofoaga e fai ai sauniga a le Ekalesia i le taulaga. Sa fiafia Toshiko.7
Sa amata loa la latou sailiga i le taimi lava lena. Sa le toatele ni Au Paia i Nagoya—na o faifeautalai, aiga o Toshiko , ma se tamaitai e igoa ia Yoshie Adachi i se aai e ono selau afe tagata—o lea sa latou le manaomia ai se avanoa tele e feiloai ai. Ae sa tonu ia Peresitene Mauss e totogi se fale tele i se aoga tele i le aai.
Sa faia e le Au Paia i Nagoya la latou uluai sauniga o le Aoga Sa ia Ianuari 1950. Ina ia faatosina mai nisi tagata, sa tuu e Toshiko ma faifeautalai ni lautusi faailo i se nusipepa i le lotoifale. O le Aso Sa na sosoo ai, e 150 tagata na o mai i le fale tele. O sauniga a le Au Paia o Aso e Gata Ai e masani ona aumaia ai le motu o tagata i Iapani ina ua mavae le taua, a o saili e le toatele o tagata le faamoemoe ma se taulaiga ina ua mavae le mafatiaga sa latou oo i ai.8 Ae mo le toatele, o le naunau i le Ekalesia sa le tumau, aemaise a o faatupulaia le mausali o le tamaoaiga o le atunuu. A o lagonaina e ni nai tagata toalaiti le manaomia ona liliu atu i le faatuatua, na faaitiitia le auai i sauniga.9
Mo le la vaega, o Toshiko ma lona toalua, o Tokichi, sa tauivi ma ni vaega o le avea ma ni Au Paia o Aso e Gata Ai—aemaise lava le totogiina o le sefuluai. E lei tele ni tupe na maua e Tokichi, ma o nisi taimi sa la tau mafaufau ai pe na lava se latou tupe e totogi ai le meaai a lo la atalii i le aoga. Sa la faamoemoe foi e faatau se fale.
Ina ua maea se tasi o sauniga a le Ekalesia, sa fesili Toshiko i se faifeautalai e uiga i le sefuluai. “Ua matua matitiva tagata Iapani i le taimi nei ina ua mavae le taua,” o lana tala lea. “E faigata tele le sefuluai mo i matou. Pe tatau ona ma totogia pea?”10
Sa tali atu le faifeautalai na poloaiina e le Atua tagata uma e totogi le sefuluai, ma sa ia saunoa e uiga i faamanuiaga o le usiusitai i le mataupu faavae. Sa masalosalo Toshiko—ma sa ita teisi. “O mafaufauga faaAmerika lenei,” sa ia fai ifo ai ia te ia lava.
Sa uunaia o ia e isi faifeautalai ina ia faatuatua. Sa folafola atu e se tasi tamaitai faifeautalai ia Toshiko o le totogiina o le sefuluai e mafai ona fesoasoani i lona aiga e ausia ai la latou sini o le umia o so latou lava fale. I le mananao ai ia usiusitai, sa tonu ai ia Toshiko ma Tokichi e totogi a la sefuluai ma talitonu o le a oo mai faamanuiaga.11
Pe tusa o le taimi lea, na amata ai ona faia e tamaitai faifeautalai ni fonotaga e le aloa’ia a le Aualofa i lo latou fale mautotogi mo Toshiko ma isi tamaitai i le eria. Sa latou fefaasoaai ai savali o le talalelei, talanoaina ni auala aoga e tausia ai o latou aiga, ma aoao ai e kuka meaai taugofie. E pei o Aualofa i isi vaega o le lalolagi, sa latou faia ni pasā, lea sa latou faatauina atu ai ni sukalati ma isi oloa e sue ai ni tupe mo a latou gaoioiga. Pe tusa ma se tausaga talu ona amata faia fonotaga a le Au Paia i Nagoya, sa faatulagaina aloaia ai se Aualofa, faatasi ai ma Toshiko o se peresitene.12
Sa amata foi ona la vaaia ma Tokichi faamanuiaga ua oo mai i le totogiina o le sefuluai. Sa la faatauina se fanua taugofie i le aai ma tusia ai ni mamanu mo se fale. Ona la talosaga lea mo se nonogatupe mo se fale e ala i se polokalama fou a le malo, ma o le taimi lava na latou maua ai le faamaoniga e fausia, sa amata loa ona latou galulue i luga o se faavae.
Sa sologa lelei le faagasologa seia oo ina iloa e se asiasi fale e le mafai ona oo mai fuimu i lo latou fanua. “O lenei laueleele e le o se fanua e talafeagai mo le fausiaina o se fale,” na ia tau atu ai ia i latou. “E le mafai ona toe faaauau i le fausiaina.”
I le le mautinoa ai po o le a le mea e fai, sa talanoa atu ai Toshiko ma Tokichi i faifeautalai. “O i matou e toaono o le a anapopogi ma tatalo mo oulua,” na tau atu ai e se alii faifeautalai ia i la’ua. “Ia oulua faia foi le mea lava lea.”
Mo aso e lua na sosoo ai, sa anapopogi ma tatalo ai le au Yanagida faatasi ma faifeautalai. Ona sau lea o le asiasi fale e toeiloilo lo latou fanua. Sa i ai sona uiga tauleleia o le maua’i, ma i le taimi muamua sa ia tuuina atu i le au Yanagida sina faamoemoe itiiti o le pasia o le asiasiga. Ae a o ia tilotilo atu i le fanua, sa ia matauina ai se vaifofo. I se faalavelave faafuasei, e mafai ona oo atu le matagaluega tineimu i le fanua i le na o le aveeseina o se pa sa lata ane. E mafai e le au Yanagidas ona fauina lo latou fale.
“Ou te matea atonu na faia e oulua e toalua se mea e tulaga ese le lelei i le taimi ua tuanai,” na fai atu ai le asiasi fale ia i laua. “I o‘u tausaga uma ou te le’i vaai muamua i se mea faamalieloto.”
Sa matuai fiafia lava Toshiko ma Tokichi. Sa laua anapopogi ma tatalo ma totogi a latou sefuluai. Ma e pei lava ona folafola mai e le tamaitai faifeautalai, o le a i ai so oulua lava fale.13
I le amataga o le 1951, sa feagai ai Tavita O. MaKei ma luitau o loo feagai ma le polokalama faafaifeautalai a le Ekalesia. I le aluga o le ono masina ua tuanai, sa ia matamata mamao mai ai a o i ai se isi feteenaiga i le lalolagi atoa, o le taimi lea i Asia i sasae. I le lagolagoina ai e Saina ma le Soviet Union, o le malo faakomunisi o Korea i Matu sa tau ma Korea i Saute. I le fefe ai i le salalau atu o le faakomunisi, na auina atu ai e le Iunaite Setete ma ana paaga fitafita e lagolago le au Korea i Saute i la latou taua.14
I lena taimi, pe tusa ma le lima afe faifeautalai faamisiona a le Ekalesia, toeitiiti lava o i latou uma na o mai mai le Iunaite Setete, ma e faitau selau faifeautalai fou sa valaauina i masina taitasi.15 Ae o le taua i Korea na faatupuina ai se manaoga fou mo fitafita, ma ua toe filifilia foi e le malo o le Iunaite Setete ni alii talavou e sefuluiva i le luasefuluono tausaga le matutua—o le tupulaga lava lea na aumaia ai e le Ekalesia le toatele o ana faifeautalai. Ina ua maea ona iloiloina ma le faaeteete, sa tuutuu ifo mo se taimi le tumau e le Au Peresitene Sili le tausaga o le faifeautalai mai le luasefulu i le sefuluiva, ma tuuina atu ai i alii talavou se avanoa e auauna atu ai i se misiona ae latou te lei feagai ma faaosoosoga o loo maua i le olaga faamiliteli, pe afai ae filifilia i latou.16
I le avea ai ma fesoasoani i le Au Peresitene Sili o lē na vaaia le galuega faafaifeautalai, sa vave ona feagai Peresitene MaKei ma uunaiga mai le tele o itu. O nisi taimi sa ia maua ai ni tusi mai le Au Paia o e sa tuuaia taitai i le faaalia o le faaituau e ala i le fautuaina atu o nisi o alii talavou mo ni misiona, o lea na faatagaina ai i latou e tolopo le tautua faamiliteli, ae tuua ai isi e filifilia i le tautua faamiliteli. O le taimi lea, na tuuaia ai e tagatanuu o le lotoifale ma fono faatonu le Ekalesia i le lafoaia o ona tiute faalotonuu e ala i le faaauau pea ona valaauina alii talavou e avea ma faifeautalai.17
E lei vaai faapena taitai o le Ekalesia. Ua leva ona latou uunaia le Au Paia e tali atu i le valaau a lo latou atunuu i soo se taimi lava e oo mai ai.18 Ae, ina ua uma ona feutagai ma taitai aloaia o le militeli i Iuta, sa faia e le Au Peresitene Sili nisi suiga i le aiaiga faavae o loo i ai nei. Mo le umi o le taua, na latou filifili ai, o alii talavou e agavaa mo le tautua faamiliteli o le a le toe valaauina i ni misiona talai. O le a faatapulaaina valaauga i tamaitai e lei faaipoipo ma alii matutua atu, ulugalii ua faaipoipo, tagata matutua, ma alii talavou e le agavaa mo le tautua faamiliteli. Sa valaauina foi e le Ekalesia nisi ulugalii matutua e auauna atu i ni misiona.19
I lena taumalulu, a o soalaupuleina e Peresitene MaKei ma taitai o le fono faatonu, na amata ona faaletonu le soifua maloloina o Peresitene Siaosi Alapati Samita. Sa asiasi atu Peresitene MaKei i le perofeta i lona aso soifua, 4 Aperila, ma maua atu ai o ia ua lata ina maliu, na siomia e lona aiga. I le tumu ai i lagona ootia, sa faamanuia ai e Peresitene MaKei le perofeta i le na o ni nai itula a o lei maliu o ia.20
E lua aso mulimuli ane, ae tatala e Peresitene MaKei le sauniga muamua o le konafesi aoao ia Aperila 1951. A o tu ai i le pulelaa o le Tapeneko, sa ia saunoa ai e uiga i le soifuaga lelei o Peresitene Samita. “O lona tagata o se agaga tamalii,” sa ia fai atu ai i le faapotopotoga, “e sili ona fiafia pe a mafai ona ia faafiafiaina isi.”
Mulimuli ane i le konafesi, sa lagolagoina ai e le Au Paia ia Tavita O. MaKei e avea ma peresitene o le Ekalesia, faatasi ai ma Stephen L Richards ma J. Reuben Clark o ona fesoasoani. “E leai se tasi e mafai ona pulefaamalumalu i lenei Ekalesia e aunoa ma le muamua ona ogatusa ma le ao o le Ekalesia, lo tatou Alii ma le Faaola, o Iesu Keriso,” na ta‘u atu ai e Peresitene MaKei i le Au Paia a o ia tapunia le konafesi. “A aunoa ma Lana taitaiga paia ma musumusuga faifai pea, e le mafai ona faamanuiaina i tatou. Faatasi ai ma Lana taitaiga, faatasi ai ma Ana musumusuga, e le mafai ona tatou toilalo.”21
A o vaavaai atu le perofeta fou i le lumanai, sa ia te ia le faitau fia sefulu o tausaga o le poto masani e taialaina ai o ia. E toatele tagata na talitonu i lona tagata umi malualii, o ona fofoga ootia, ma lona lauao sinasina na fesoasoani ia te ia e foliga ai o se perofeta. O ona uiga malie, alofa i tagata, ma le latalata atu i le Agaga na alofagia ai foi o ia e alii ma tamaitai i totonu ma fafo atu o le Ekalesia. O ona tausaga o se faiaoga ma se puleaoga sa iloa lelei lava i ona uiga. Sa toʻa ma mauaʻi o ia i lalo o popolega ma o se failauga faagauailoto e masani ona sii mai solo i ana lauga. O taimi e le i ai o ia i tofiga o le Ekalesia, sa masani ona galue o ia i le faatoaga a lona aiga i Huntsville, Iuta.
E tele mataupu na mamafa i le mafaufau o Peresitene MaKei a o amata lona tulai mai o se peresitene. I le taimi o lana galuega faaaposetolo, sa masani ona ia saunoa e uiga i le paia o le faaipoipoga, aiga, ma le a‘otauina, ma o lona gauai atu pea i nei mea e faamuamua, na fesoasoani ia te ia e taitai ai le Ekalesia i le ala sa’o. O le faaiuga o le Taua Lona Lua a le Lalolagi na aumaia ai le “faateleina o pepe fou” i le Iunaite Setete a o toe foi atu fitafita i le fale, faaipoipo, ma faamautu i le olaga faaleaiga. Faatasi ai ma le fesoasoani tautupe mai le malo, o le toatele o nei alii sa lesitala i iunivesite ina ia aotauina ma maua ai ni aoaoga taua faalematata. Sa naunau Peresitene MaKei e ofo atu ia i latou le lagolago.22
Sa popole foi o ia i le matautia o le Taua a Korea ma le salalau atu o le faakomunisi i ni vaega patino o le lalolagi. I lena taimi, e toatele taitai faalemalo ma faalelotu sa tautatala e faasagatau i le faakomunisi. E pei foi o i latou, sa talitonu Peresitene MaKei o pulega faakomunisi na latou taofia tapuaiga ma taofia le saolotoga.
“O le Ekalesia a Keriso e tu mo le uunaiga o le alofa,” na ia folafola atu ai a o lei leva ona uma le konafesi aoao, “lea e iu lava ina na o le pau lea o le mana o le a aumaia i tagata le togiolaina ma le filemu.”23
I lena tautotogo, i le Aai o Sate Leki, sa iloa ai e le peresitene aoao o le Peraimeri o Adele Cannon Howells ua fai ifo lona soifua maloloina. Sa na o le onosefulu-lima ona tausaga, ae o se tauiviga ma le fiva rumatika a o laitiiti sa aafia ai lona fatu. E ui i lona tulaga, sa musu o ia e taofi le galue.24
O lana fuafuaga e faia se faasologa o atavali o le Tusi a Mamona mo le tausaga lona limasefulu o le Uo a Tamaiti sa iu lava ina agai i luma. E ui sa lei manatu tagata uma o le faafaigaluegaina o se tusiata aoaoina faapolofesa e pei o Arnold Frieberg o le faaaogaaga sili lea o le taimi po o tupe, ae sa talitonu Adele o atavali o le a faaosofia ai le fiafia o tamaiti i le Tusi a Mamona ma aoga tele ai le tupe faaalu.25
I le lua tausaga talu ai, sa ia maua ai le lagolago mai le Aoga Sa ma faatalitonuina uso o le Korama a Aposetolo e Toasefululua o le a aoga atavali. Sa tuufaatasia e taitai o le Aoga Sa ma Adele se komiti e vaaia le galuega faatino ma auina atu nisi o atatosi a Arnold ia Peresitene MaKei ma ona fesoasoani.26
Ia Ianuari 1951, sa fono ai Adele ma se sui mai le Aoga Sa ma le Au Peresitene Sili e talanoaina le talosaga.27 Sa la mananao uma ma Arnold e faaali atu tala o le Tusi a Mamona ia na tumu i le mana faaleagaga ma faatinoga faatauanau, e pei o le savavali atu o le autau talavou a Helamana e tau, faapea foi Samuelu le sa Lamana o loo vavalo e uiga i le soifua mai o le Faaola. Sa lei manao Arnold i atavali na faia i se sitaili faatamaitiiti. Sa talitonu o ia e manaomia e fanau ona vaai i le afioga a le Atua e mamana ma mamalu. Sa manao o ia ia foliga mamana faaletino ia toa o le Tusi a Mamona, e toetoe lava a tetele atu nai lo le olaga. “O le tulaga malosi o a’u atavali ua na o se faailoaga o le agaga i totonu,” sa ia faamatala mulimuli ane ai.28
Sa malilie faatasi le Au Peresitene Sili ma Adele o Arnold o le tusiata sa‘o mo le galuega.29 O le Aoga Sa ma le Kamupani o le Deseret Book lea e anaina e le Ekalesia, na tautino e totogi le lua-vaetolu o le tau muamua, ma sa totogi e Adele le isi vaetolu mai lana lava taga.30 I masina na sosoo ai, sa la faia ai ma Arnold ni fuafuaga mo atavali a o faaauau pea ona faaletonu lona soifua maloloina. Sa lei umi, ae faataotolia loa i le moega.31
I le po o le aso 13 o Aperila, sa fuafua ai Adele e faatau atu nisi o ana meatotino e totogi ai atavali.32 Sa ia valaauina foi Marion G. Romney, o se fesoasoani i le Korama a Aposetolo e Toasefululua, e talanoaina le Tusi a Mamona ma fanau a le Ekalesia. Sa ia saunoa e uiga i atavali ma lona manao ia latou faamaeaina i le tausaga a sau. Sa ia fai mai na ia faamoemoe o le a amata ona faitauina e tamaiti uma o le Ekalesia le Tusi a Mamona i le popofou o le olaga.
O le aoauli na sosoo ai, na maliu ai Adele. I lona falelauasiga, sa faamamaluina ai e Elder Romney le tamaitai fatufatuai ma le malosi o le sa foai fua atu i le faalapotopotoga a le Peraimeri. “Sa fiafia tele o ia i le galuega a le Peraimeri,” o lana tala lea. “O tagata uma sa ia pa‘i atu i ai na lagonaina le loloto o lona alofa mo i latou taitoatasi.”33
I se taimi puupuu mulimuli ane, na amata ai e Arnold Friberg lana uluai atavali o le Tusi a Mamona: Ua Vaai le Uso o Iareto i le Tamatamaiaao o le Alii.34
I talaane o le aai o Valence i Farani i sautesasae, sa o ai Jeanne Charrier ma lona tausoga e savalivali. I autafa o le Vaitafe o Rhône, i Valence sa i ai se nofoaga matagofie ma se falesa Katoliko Roma e tele seneturi le leva. E ui o le toatele o tagata i le aai o tagata Katoliko, ae o tagata o le aiga o Jeanne sa i ai faatasi ma ni nai tagata Porotesano. O le toe foi atu i tua i augatupulaga, sa lamatiaina o latou igoa ma e oo lava i o latou olaga mo o latou talitonuga.35
Na ola ae Jeanne o se Kerisiano tuuto, ae talu ai nei lava, i le taimi o ana suesuega i le iunivesite i mataupu o le matematika ma le filosofia, sa ia fetaiai ai ma ni manatu na taitai atu ai o ia e fesiligia lona faatuatuaga. Sa ia mafaufau loloto i upu lauiloa a le fai filosofia Farani o René Descartes—“Ua ou manatu, o le mea lea ua ou i ai.” Na aumaia e le malamalamaaga nisi fesili se tele. Sa ia mafaufau, “O au o le o fea, e faapefea, ma le aisea?”
I se taimi a o lei oo i le savaliga a Jeanne i luga o le mauga, o ana fesili na taitai atu ai o ia e tootuli ma saili le Alii. “Le Atua e,” sa ia tatalo ai, “afai o e i ai, o loo ou faatalitali mo se tali.”36
Sa le‘i aumaia e Jeanne ma lona tausoga se mea e feinu ai i le la savaliga ma na vave lava ona oo ina fia feinu. Sa la vaaia se vaega toalaiti o tagata ma filifili ai e fesili atu mo se vai. Sa fiafia se alii ma se tamaitai matutua e fesoasoani, ma sa la faailoa atu i laua lava o Léon ma Claire Fargier. O i laua o ni tagata o Le Ekalesia a Iesu Keriso Au Paia o Aso e Gata Ai, ma o alii talavou e toalua sa latou i ai faatasi o ni faifeautalai. Sa ofo atu e le vaega ia Jeanne ma lona tausoga se tamaitusi e uiga i le Ekalesia, ma sa valaaulia i laua e Léon i se konafesi a le misiona o loo loma ma se konaseti o meafaili manoa mai le Iunivesite o Polika Iaga.37
Sa fiailoa atili e Jeanne ma filifili ai e auai. I le konafesi, sa tuuina atu ai e se tasi ia te ia se Tusi a Mamona. O le taimi lava na ia toe foi ai i le fale ma amata ona faitauina, sa le mafai ona ia toe taofi. “O se mea moni lava lenei,” sa ia mafaufau ai.38
Ina ua mavae lena, sa amata ona faaalu e Jeanne se taimi tele ma le au Fargiers. Sa faaipoipo Léon ma Claire mo le sefulutolu tausaga ina ua papatisoina i laua i le Ekalesia i le 1932. A o lei oo i le Taua Lona Lua a le Lalolagi, sa auauna atu Léon o se faifeautalai ma taitaia sauniga o le Aso Sa mo le vaega toaitiiti o le Au Paia mai Valence ma Grenoble, o se taulaga e silia ma le fasefulu maila le mamao.39 O le taimi lava na amata ai le taua ma aveesea ai faifeautalai Amerika, sa vaaia ai e Léon se eria e tele atu. Sa malaga o ia i Farani atoa, ma faamanuia i e mama‘i ma faamanuia le faamanatuga. I ni nai aso sa mafai ona ia pueina se nofoaafi i le va o taulaga, ae o le tele lava o taimi sa ia savali pe tietie i lana uila, o nisi taimi mo le tele o itula i le aso.40
Ina ua la feiloai ma Jeanne, o Léon ma Claire o ni faifeautalai i le lotoifale i le Paranesi o Valence. O le tauivi ai e toe fausia ina ua mavae le faatafunaga o le taua, sa feiloai ai le aulotu toalaiti i se fale mautotogi. E ui lava i tulaga faatauvaa, sa tosina atu Jeanne i fonotaga ma naunau e aoao atili e uiga i le talalelei. Sa ia talosagaina nisi tusi ma sa tuuina atu i ai se kopi o le Mataupu Faavae ma Feagaiga. A o ia faitauina le tusi, sa le mafai ona ia faafitia le mana o ona upu.
“E moni lenei mea,” sa ia faaiu ai. “E le mafai i se isi lava ala.”41
E lei umi, ae manao Jeanne e papatiso, ae sa popole o ia i le ala o le a tali atu ai lona aiga. Sa matuai tetee leaga i latou i le Ekalesia, ma sa ia iloa o le a latou le lagolagoina lava lana filifiliga. Mo se taimi, sa ia lagonaina le vaeluaina i le va o lona faatuatuaga ma lona aiga, ma sa ia tuuesea le tuuto atu i le papatisoga. Ona ia manatua lea o le tala a Peteru ma isi aposetolo o le Feagaiga Fou i le aso o le Penetekoso: “E tatau ona tatou usiusitai i le Atua nai lo tagata.”
Sa tatagi a latou upu i lona mafaufau, ma sa ia iloa le mea e tatau ona ia faia. I se aso matagofie ia Me i le 1951, sa savali atu ai o ia i se vaipuna vevela i atumauga o Cévennes ma papatisoina ai e Léon Fargier. Sa manao o ia ia i ai ona matua iina faatasi ma ia, ae sa malosi tele lo la tetee i le talalelei toefuataiina, ma sa tonu ia te ia e tausia faalilolilo le papatisoga.42
Peitai, sa lei pine ae iloa e lona aiga, ma sa le toe mananao i se isi mea e fai ia te ia. Sa mamafa ia Jeanne lo latou teenaina. Sa talavou o ia—na o le luasefululima tausaga le matua—ma sa ia mafaufau pe faamata e sili atu le siitia atu i le Iunaite Setete ma faatasi ai ma le Au Paia iina.43 Ae sa aioi atu le au Fargiers ia te ia e nofo. Sa na o le iva selau le Au Paia i Farani, Peleseuma, ma Suitiselani e tautatala faaFarani, ma sa latou manaomia lana fesoasoani e fausia le Ekalesia i Valence.44
E valu selau limasefulu maila le mamao, i Brno, Siekisolovakia, sa tatala ai e Terezie Vojkůvková se afifi mai lana uo o Martha Toronto, lea na taunuu saogalemu atu i le aiga i le Iunaite Setete. I totonu, sa maua ai e Terezie ni lavalava mo lona aiga, ma sa matuai faafetai lava o ia. Sa tau le lava le faasoa a lona aiga talu lava ona leiloa le pisinisi fusitusi a lona toalua, o Otakar Vojkůvka i le lua tausaga ua mavae. Na ave faamalosi e le au pulega faa-Komunisi le pisinisi ma pueina Otakar, o se tagata faipisinisi faamanuiaina ma o le peresitene o le Paranesi a Brno. Ina ua uma ona onosaia le ono masina i se nofoaga o galuega mamafa, ua ia maua nei se totogi faanoanoa o se tagata faigaluega i falegaosimea.
Sa tusi atu Terezie ia Mareta e faafetai atu ia te ia mo le afifi. “E maualuga le tau o le matou fale mautotogi, ma e taugata tele le tausiga o lo matou nofoaga,” o lana tala lea i lana uo. “Ua uma ona faaaoga le vaega o le tupe maua mo taimi e maua ai i le ma’i, ma o lea ua tau leai ai se mea e faatau ai ni ofu mo le aiga.”45
I le tusi lava lea e tasi, sa ta‘ua ai e Terezie ia tapulaa fou sa latou onosaia ma isi Au Paia i Siekisolovakia i lalo o le malo faakomunisi. I ni nai vaiaso talu ona solaese Mareta mai le atunuu, sa faamalosia ai lona toalua, o Wallace, e mulimuli ia te ia. E lei leva lena, ae faatonuina e le malo komunisi le sui peresitene o le misiona, o se tagata o le Au Paia Siekisolovakia e igoa ia Rudolf Kubiska, e soloia le misiona. Sa poloaiina foi le Au Paia i le isi itu o le atunuu e taofi le faia o sauniga faitele.
I le le mautinoa ai pe faapefea ona tali atu i faatinoga a le malo, sa taumanatunatu nisi o le Au Paia pe tatau ona latou faatagaina le malo e tofia taitai o le Ekalesia ina ia mafai ona latou faaauau pea ona faia fonotaga, e pei ona sa faia i isi lotu. Peitai, sa lagona e le au peresitene o le misiona e le i ai se faatulagaga faapena.
Sa misia e Terezie le auai i sauniga faalevaiaso a le Ekalesia. “O Aso Sa e uumi ma e aunoa ma le agaga pe a le mafai ona faasoa atu o tatou lagona ma molimau i isi,” na ia tusi atu ai ia Mareta.
Ae, na te lei lagonaina le tuulafoaiina. I le avea ai ma se sui auai o le Pati FaaKomunisi, sa i ai ni fesootaiga faapolokiki a Peresitene Kubiska, lea na puipuia ai le Au Paia i Siekisolovakia mai sauaga matuia ma sauaga na mafatia ai nisi o vaega faalelotu. Faatasi ai ma nisi o faatonuga faaiu mai ia Peresitene Toronto, sa latou faatinoina ai foi i se auala filemu ma ona fesoasoani se fuafuaga faigofie e faaauau ai pea sauniga tapuai.46
Sa latou faatonuina le Au Paia i le ala e tapuai ai i le aiga. E tatau i tagata taitoatasi ma aiga ona tatalo, suesue i tusitusiga paia, faataatia ese sefuluai ma taulaga, ma aoao le talalelei mai soo se anomea a le Ekalesia na latou maua, e aofia ai lomiga talu ai nei o le Improvement Era lea na mataituina ma le faaeteete e le au Toronto e aveesea ai soo se faitioga o le faakomunisi. E faatasi i le masina, e mafai ona faapotopoto ni vaega toalaiti o le Au Paia i le fale o se tasi e aai ma feinu i le faamanatuga. Pe a talafeagai ai, e tatau i korama a le perisitua ona feiloai faalilolilo, ma o le a taumafai taitai o paranesi ma misiona e asiasi atu i le Au Paia.
I le avea ai ma se faaeteetega, e lei tusia i lalo e le au peresitene o le misiona nei faatonuga ae nai lo lena sa faasalalau tuugutu. O le faaauau ai e aunoa ma ni fonotaga faitele na fesoasoani i le toatele o le Au Paia i Siekisolovakia e iloa ai le taua tele o lo latou auai i le Ekalesia. Sa latou tuputupu ae faaleagaga, ma, e ui i le tulaga lamatia, ae sa faaauau pea ona faasoa atu e nisi o i latou le talalelei i a latou uo. Na oo lava ina papatisoina nisi tagata i le lotolotoi o sauaga.47
Faatasi ai ma le fesoasoani a le Au Paia i le Iunaite Setete, sa faatulaga ai e Terezie galuega o le malumalu a ona matua ina ia faia. Sa ia moomoo maimau pe ana mafai e ia ma lona aiga ona o i le malumalu ma faamauina ai faatasi. “O tagata o le Ekalesia i Siona, ou te taumafai e fai atu, e le talisapaiaina le avanoa sili ua latou maua e ola latalata ai i le malumalu o le Alii,” sa ia tusi atu ai ia Mareta.
“Pe o le a i ai ea se filemu e sili ona manaomia i tagata i luga o le fogaeleele?” sa ia toe tomanatu atili ai i le tusi. “Afai e na ona mafai ona tatou fealofani—i tatou uma lava—ma maimau e, pe ana mafai ona le toe i ai ni taua ma le ita!”48