Kapitulo 5
Walay Gahom sa Yuta
Sa tibuok 1960, si Henry Burkhardt nakigbisog sa pagpabilin sa Simbahan nga aktibo sa German Democratic Republic. Ang GDR midili sa tanang misyonaryo gikan sa pagserbisyo sulod sa mga utlanan niini, busa ang mga Santos sa Silangang Germany mipuli sa responsibilidad alang sa pagproselyte sa ilang nasod. Tungod kay ang mga misyonaryo gidid-an gikan sa pagpanuktok sa kabalayan, niana, ang ilang pakigbahin sa ebanghelyo limitado. Sa Oktubre, ang gobyerno midili sa full-time nga mga misyonaryo gikan sa pagserbisyo sa mga siyudad diin ang Simbahan wala pay dagkong mga kongregasyon. Kini usab nagbutang og kataposan sa hapit tanang kalihokan sa Relief Society, MIA, ug Primary, nangatarongan nga ang gobyerno lamang ang responsable sa paghatag sa mga tagilungsod niini og mga kalingawan.
Usa ka opisyal misulti sa mga Santos nga ang gobyerno wala makagusto kanila tungod niini nga rason. “Aduna kamo sa tanan ninyong panginahanglan diha sa Simbahan.”
Sa wala madugay, ang Simbahan diha sa GDR nahimong hilabihan sa kahuyang ingon sa kaniadto. Kay sa mag-antos ubos niini nga kahimtang, daghang mga Santos sa Silangang Germany milayas sa nasod sa pagpangita og mas dakong kagawasan sa relihiyon ug oportunidad sa ekonomiya didto sa Kasadpang Germany. Ug dili lamang sila ra. Panon sa katawhan mibiya sa GDR, kasagaran nagtabok diha sa utlanan tali sa Silangan ug Kasadpang Berlin.
Kining dinaghang paglangyaw usa ka makauulaw ngadto sa gobyerno sa Silangang Germany ug sa mga kaalyadong Soviet. Daghang mga tawo, lakip ni Henry, mituo nga kini panahon na lamang ang gihulat sa dili pa sirhan ang tanang agianan ngadto sa Kasadpang Berlin. Uban sa punoang buhatan sa misyon diha sa kasadpang bahin sa siyudad, nahadlok si Henry nga ang maong mapintas nga lakang moputol sa mga Santos sa Silangang Germany gikan sa nahibilin sa Simbahan.
Sa Disyembre 18, si Alvin R. Dyer, ang presidente sa European Mission ug Kaabag ngadto sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles, mianha sa GDR sa pagpakigsulti ni Henry ug sa ubang lokal nga mga lider sa Simbahan mahitungod sa kaayohan sa mga Santos nga ubos sa ilang pag-amuma.
Ang Silangang German nga mga lider mipresentar og mingaw nga hulagway. Ang gobyerno mibutang og grabe nga mga pagdili sa pagpasulod gikan sa gawas nga nasod og bag-ohay nga gimantala nga mga basahon o ubang giimprinta nga mga materyal. Kini nga mga pagdili mihimo niini nga halos imposible alang sa mga Santos sa pagdawat og bag-ong mga magasin, mga manwal sa leksiyon, o mga hymnbook nga dili kini ipalusot sa sulod og hilom gikan sa Kasadpan. Ang nanambong sa branch mius-os. Ang mga meetinghouse magamit, apan ang uban nangaguba. Ug karon nga ang mga miting sa mga kabatan-onan nahunong, mga programa nga gipasiugdahan sa estado miabog sa daghang batan-ong mga tawo palayo gikan sa relihiyon. Mipasabot si Henry nga usahay ang mga branch naghimo og mga kalihokan sa kabatan-onan sa hilom, apan ang tanan diha sa miting miuyon nga ang pagbuhat sa mao makuyaw.
Ang bili sa salapi sa Silangang Germany mius-os usab, ug ang mga programa sa gobyerno sa kahopayan makalolooy sa kakulang. Daghang mga Santos nga pobre kaayo nga dili makapalit og pagkaon ug pang-sugnod, busa gamiton nila ang mga pundong salapi gikan sa account sa welfare sa Simbahan sa pagpalit og karbon [coal] ug mga patatas o sa yano dili na lamang mokaon.
Human sa miting, si Presidente Dyer pribadong nakigsulti ni Henry sa pagpahayag sa kabalaka mahitungod sa kahimtang sa misyonaryong buhat sa GDR. Kini dili lamang nga ang gobyerno sa Silangang German hilabihan sa nakadili kon asa ug unsaon sa mga misyonaryo nga makaserbisyo. Ang gobyerno nagpaabot nga ang tanang lig-on og lawas nga mga lalaki motrabaho pag-ayo, ug ang full-time nga serbisyo sa misyonaryo makita nga sama ka makadaot ngadto sa ekonomiya sa Silangang German. Ang kamatuoran nga kadaghanan sa mga misyonaryo nagdepende diha sa pinansyal nga suporta gikan sa lokal nga mga branch o gikan sa mga Santos sa Kasadpang Germany usa usab ka problema. Ngadto ni Presidente Dyer, kini sama kaayo og binayran nga pangalagad. Tungod niini nga mga rason, iyang gihangyo si Henry sa pag-release sa tanang full-time nga mga misyonaryo nga nagserbisyo sa GDR.
Sa una, nagpanuko si Henry sa pagtuman niini nga hangyo. Ang mga misyonaryo wala na makigbahin sa ebanghelyo sa matag balay, busa ang Simbahan wala makahimo og bisan unsa nga kagubot alang sa gobyerno. Ug pipila ka mga branch sa Simbahan sa gihapon nagdepende diha sa mga misyonaryo alang sa pagpangulo sa pagkapari. Kon ang mga misyonaryo i-release, ang mga branch mabungkag. Apan gitahod ni Henry si Presidente Dyer ug gisunod ang tambag, bisan pa sa iyang mga pagpanagana.
Pila ka bulan ang milabay, batan-ong mga Santos sa Kasadpan ug Silangang German nagtagbo sa Kasadpang Berlin alang sa usa ka MIA nga komperensiya. Ang tanan nahibalo nga ang utlanan masirhan bisan unsang orasa, ug dihay kakulba sa kahanginan. Apan balik-balik, ang batan-ong mga Santos mipahayag og usa ka mao gihapon nga tema samtang sila mihatag sa ilang mga pagpamatuod: Wala sila mahibalo unsa ang ilang kaugmaon, apan bisan kon wala na gayod silay oportunidad nga magkauban pag-usab, sila nahibalo nga ang ebanghelyo tinuod sa duha ka bahin sa politikanhong nabahin nga nasod.
Ug sila magpabilin nga lig-on sa ilang hugot nga pagtuo.
Ang pagkaylap sa diktador nga mga gobyerno sa tibuok sentral ug silangang Europe ug sa ubang mga bahin sa kalibotan hilabihan ka nakapaalarma ni Presidente McKay. Sulod sa sobra sa usa ka dekada karon, iyang natan-aw ang mao nga mga gobyerno nga nakabaton og gahom, nakapasiugda og pagkawalay Dios, nakapahuyang og relihiyosong pagtuo sa mga dapit sama sa silangang Germany ug Czechoslovakia, diin ang Simbahan makausa nabuhi.
Ang mainitong debosyon sa mga Santos mihatag kaniya og paglaom, bisan pa niana. Ang Estados Unidos ug kasadpang Europe nagsinati og dakong kauswagan, ug ang pipila ka mga tawo nahadlok nga ang katilingban mahimong mas mabalaka sa bahandi ug kahimtang kay sa Dios. Si Presidente McKay wala maghunahuna niini nga tinuod sa mga miyembro sa Simbahan. Samtang iyang gihimamat ang mga Santos sa tibuok kalibotan, gidayeg niya ang ilang pagkadili hakog. “Nagduhaduha ako nga diha bay panahon sukad nga ang pagkamiyembro sa Simbahan may mas dako nga espirituwalidad—mas dakong kaandam sa paghatag ug pagserbisyo,” misulti siya sa usa ka reporter kaniadtong Enero 1961.
Siya ilabi nga natandog sa pagkamanggihatagon sa mga Santos sa pagbayad sa ikapulo ug mga halad. Sa milabay nga mga henerasyon, ang paggasto sa buhat sa Ginoo sa kasagaran nahimong usa ka hagit alang sa Simbahan. Ang kontribusyon sa mga Santos, gihiusa uban sa pagsalig sa mga bulontaryong serbisyo ug abot sa mga buhis gikan sa nagkalainlaing mga negosyo, mitugot sa Simbahan sa pagpadayon sa pagbayad sa daghan niini nga mga paningkamot, lakip ang mga programa sa pang-edukasyon, kaayohan [welfare], misyonaryo, ug mga pagtukod.
Bisan tuod og ang programa sa pagtukod ilabi ka mahal, mituo si Presidente McKay nga ang gasto importante sa nagtubo nga Simbahan. “Ang katuyoan niini nga mga gambalay,” siya mipahayag, “wala matuman kon ang mga bungbong natukod, ang atop maayo nga pagkabutang, ang tore nakompleto, ug ang pagpahinungod nga pag-ampo gihalad. Kini gitukod alang sa paglig-on sa kalag.”
Ang bag-ong mga chapel sa tibuok kalibotan miserbisyo isip importanting lugar nga kapundokan diin ang mga Santos makasimba sa Dios ug makigdait sa usag usa. Sa Denton, Texas, usa ka gamay nga siyudad sa habagatang Estados Unidos, duha ka dosenang mga miyembro sa Simbahan misugod og miting sa 1959 diha sa panimalay ni John ug Magaret Porter. Sa dihang ang grupo dili na paarang sa Porter nga panimalay, sila mipundok sa usa ka bakanting duha ka andana nga gambalay nga nagtulo ang atop. Sa pagka-1961, ang grupo nahimong usa ka branch nga adunay igo nga mga miyembro nga aktibo sa pag-aplay ngadto sa Komitiba sa Gambalay sa Simbahan [Church Building Committee] alang sa usa ka pagtugot sa pagtukod og usa ka meetinghouse.
Niana nga panahon, ang mga miyembro sa Simbahan nga nagpuyo og mga misyon gipaabot nga mohatag og 30 porsiyento sa kantidad sa bag-ong mga meetinghouse. Sa mga stake, ang gipaabot 50 porsiyento. Sa pag-awhag sa mga Santos sa Denton sa paghatag og kontribusyon ngadto sa chapel, ang presidente sa stake nga si Ervin Atkerson gitupngan ang unang $1,000 nga gihatag ngadto sa pundo sa iyang kaugalingon nga kwarta. Uban sa pag-aprobar gikan sa Simbahan, si John Porte dayon personal nga mipalit og 1.2 ka ektarya nga yuta, gibaligya ang 0.4 ka ektarya ngadto sa usa ka restawran, ug gihatag ang 0.8 ka ektarya alang sa gambalay.
Ang mga kongregasyon nga mitukod og mga meetinghouse sa sayo nga bahin sa mga 1960 adunay daghang giaprobahan nga arkitektural nga mga plano nga kapilian. Pipila sa mga plano mitugot sa mga meetinghouse nga tukoron lapas sa tagal nga panahon, sa duha o tulo ka hugna, nag-agad sa gidak-on ug pagtubo sa ward o branch. Ang unang hugna sa usa ka gambalay naglangkob sa mga klasehanan ug usa ka dako nga multipurpose nga kwarto nga mahimong gamiton nga usa ka chapel. Ang ikaduhang hugna gidugang ang usa ka dakong chapel ug kwarto sa Primary, ug ang ikatulo nga hugna giapil ang cultural hall, kusina, ug daghan pang mga kwarto. Tungod sa ilang branch nga kusog ang pagtubo, ang mga Santos sa Denton mipili sa pagtukod og usa ka meetinghouse nga gibase sa usa ka plano nga gihiusa ang unang duha ka hugna. Samtang ang usa ka empleyado sa Simbahan nga superbisor sa konstruksyon midumala sa proyekto, ang mga Santos sa Denton mihatag kadaghanan sa trabaho.
Usa ka miyembro sa branch, si Riley Swanson, usa ka tighimo og kabinet mao ang mitrabaho sa nindot nga buhat sa kahoy alang sa chapel. Si Riley usa ka lokal nga kinabig kinsa mihunong sa pagpanabako aron sa pagpasakop sa Simbahan. Sa dihang misugod ang pagtukod, misugod siya sa pagtrabaho magabii aron siya makagahin sa iyang mga adlaw sa pagtrabaho diha sa chapel isip usa ka full-time nga boluntaryo.
Uban sa mga meetinghouse nga gitukod sa tibuok kalibotan, giplano usab sa Simbahan ang pagtukod og usa ka dakong gambalay nga opisina didto sa Siyudad sa Salt Lake sa paghatag og lugar nga katrabahoan alang sa kinatibuk-ang mga lider sa Simbahan ug mga empleyado sa Simbahan. Ug ang mga plano nagpadayon alang sa usa ka bag-ong sentro alang sa mga bisita [visitor’s center] diha sa Temple Square, usa ka kaha [vault] sa pagtipig og mga rekord sa genealogy didto sa lawom sa kabukiran duol sa Siyudad sa Salt Lake, ug usa ka bag-ong templo sa Oakland, California.
Nakakita usab si Presidente McKay og paglaom diha sa mga kabatan-onan sa Simbahan ug sa ilang tinguha sa pagpakibahin sa ebanghelyo. Sa 1959, gidapit niya ang tanang miyembro sa Simbahan sa pagpangita, pagtudlo, ug sa pagpakig-uban og bag-ong mga miyembro ug sa may purohan nga mga makabig. Sukad niana, ang misyonaryong buhat mikusog, ilabi na sa Great Britain, diin ang templo sa tinuod midala og “bag-ong kapanahonan” sa Simbahan. Ang mga bunyag sa kinabig sa British Mission misugod sa pagdaghan kaayo, ilabi na sa batan-ong mga tawo, naggiya sa Simbahan sa paghimo sa British North Mission ug sa Manchester Stake sa pagka-Marso 1960. Usa ka tuig ang milabay, si Presidente McKay mibalik og kausa pa ngadto sa England sa pagtukod sa London Stake ug sa pagpahinungod sa usa ka matahom bag-o nga chapel duol sa Hyde Park diha taliwala sa London.
Samtang didto sa Great Britain, gibalik ni Presidente McKay ang iyang pagdapit alang sa tanang miyembro sa pag-apil sa misyonaryo nga buhat. “Kon ang tanang miyembro modala niana nga responsibilidad,” gipahinumdoman niya ang mga misyonaryo sa North British Mission, “walay gahom sa yuta ang makahunong niini nga Simbahan sa pagtubo.”
Pipila ka bulan human mipauli si Presidente McKay gikan sa Great Britain, ang Unang Kapangulohan nakadawat og pahinumdom [memo] gikan ni LaMar Williams mahitungod sa dinosena nga mga sulat nga iyang nadawat gikan sa mga tawo sa Nigeria. “Kon ang ebanghelyo isangyaw ngadto niining baga nga gidaghanon sa mga tawo, kinsa sa tinuod mga anak sa Dios,” misulat si LaMar, “kini ingon ngari kanako nga kini tukma nga higayon sa pagpakisayod og usa ka sinugdanan sa buhat.”
Si Presidente McKay nakaalinggat na sa interes sa mga taga-Nigeria sa gipahiuli nga ebanghelyo. Sa miaging tuig, nakapangutana siya ni Glen Fisher, usa ka presidente sa misyon nga mibalik gikan sa Habagatang Afrika, sa pagbisita sa Nigeria. Adunay maayo nga report si Glen sa pagkaandam sa nasod alang sa misyonaryong buhat, naghatag ni Presidente McKay og daghan nga hunahunaon sa panahon nga ang pahinumdom ni LaMar miabot.
Sa Hulyo 1, 1961, gitubag ni Presidente McKay ang pahinumdom diha sa usa ka miting sa Unang Kapangulohan ug sa Korum sa Napulog Duha. Nahibalo nga ang gidili nga pagkapari sa Simbahan mohatag og seryoso nga mga hagit alang sa misyonaryo nga buhat sa Nigeria, gipakigsama niya ang sitwasyon ngadto sa problema nga giatubang sa karaang apostoles sa dihang ang mga pangutana miabot mahitungod sa pagtudlo sa ebanghelyo ngadto sa mga Hentil. Kadto nga apostoles wala milihok hangtod human nadawat ni Pedro ang usa ka pagpadayag gikan sa Dios.
Nangayo og paggiya si Presidente McKay gikan sa Ginoo kabahin sa pagdili sa pagkapari, apan wala siya makadawat og tataw nga tubag. Alang sa karon, siya walay tuyo sa pag-abli og usa ka misyon sa Nigeria hangtod siya usab mahibalo sa kabubut-on sa Ginoo.
Sa gihapon, siya mituo nga si LaMar husto. Gikinahanglan sa Simbahan ang dugang nga impormasyon, ug siya misugyot sa pagpadala og mga representante ngadto sa Nigeria sa pag-obserbar sa hugot nga pagtuo sa mga taga-Nigeria. Human maghisgot sa pahinumdom, ang apostoles mihatag sa ilang suporta ngadto sa sugyot sa propeta.
Niini nga panahon, ang desisayis anyos ang panuigon nga si Suzie Towse adunay usa ka naandan nga kalihokan. Matag adlaw, kon mahuman siya sa iyang rota sa pamantalaan, mopauli siya ug mangayo og permiso sa iyang amahan nga magpasakop sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Nainteresado siya sa Simbahan sulod sa mga usa ka tuig. Usa ka higala nakadapit kaniya ngadto sa usa ka kalihokan sa mga kabatan-onan diha sa lokal nga branch sa Beverly, England, ug si Suzie wala madugay nakagusto sa gipahiuli nga ebanghelyo. Apan ang iyang Katoliko ug Methodist nga mga ginikanan nagtuo nga ang iyang tinguha sa pagpasakop sa Simbahan usa lamang ka hugna, ug sila midumili sa pagtugot sa iyang bunyag.
Sa gihapon si Suzie determinado nga mahimong usa ka Santos sa Ulahing mga Adlaw. Siya usa sa liboan ka tawo diha sa British Isles kinsa nadani ngadto sa Simbahan nianang panahona. Sama ni Suzie, daghan kanila nakakat-on mahitungod sa Simbahan pinaagi sa usa ka bag-ong pagpailaila nga programa [referral program] sa misyon, diin miawhag sa mga Santos sa pagdapit og mga higala ug pamilya ngadto sa mga miting sa Simbahan ug ipahimutang sila nga magkakita sa mga misyonaryo. Sa pagkatinuod, sa panahon nga ang higala ni Suzie mipailaila kaniya ngadto sa Simbahan, labaw kay sa 85 ka porsyento sa bag-ong mga bunyag sa British Mission nagagikan sa mga pagpailaila.
Sukad nga nakakat-on mahitungod sa Simbahan, si Suzie nakaatubang og mahinungdanon nga oposisyon. Human makadawat og kopya sa Basahon ni Mormon, gidala niya kini ngadto sa iyang Katoliko nga pari sa pagkuha sa iyang pagtugot sa pagbasa niini. Siya kasagarang maloloy-on nga tawo, apan sa dihang iyang gipakita kaniya ang basahon, ang iyang tibuok nga hitsura nausab. Miingon siya nga ang Basahon ni Mormon iya sa yawa ug gipasanginlan siya nga gipatakboyan ang iyang balay og supak sa pagtuo nga pagtulon-an. Niana iya dayong gilabni ang basahon gikan sa iyang [Suzie] kamot ug giitsa ngadto sa daoban [fireplace]. Wala maigo sa kalayo ang basahon, ug gipaninguha ni Suzie ang pagkuha niini sa dili pa siya mapugos sa pari sa pagpagawas diha sa atubangang pultahan.
“Maayo, wala nay balikbalikon karon,” nakaingon siya human niana.
Wala madugay nahimo siyang kanunay nga anaa sa mga miting sa Beverly Branch. Human magsimba sulod sa katuigan diha sa inadornohang kapelya sa Katoliko, nakita ni Suzie nga ingon og lain sa unang pagsimba nga diyotay og tawo diha sa usa ka kwarto sa hotel nga walay tabon ang mga salog ug gahi, kahoy nga mga lingkoranan. Apan human sa pagtambong sa iyang unang miting sa sakramento, gibati niya ang init nga panghimatuod nga ang mga pulong nga iyang nabati didto mga tinuod. Ang Espiritu mihatag og lawom nga saksi nganha kaniya nga siya kinahanglan gayod nga mobalik.
Gibati niya ang samang espiritu diha sa mga miting sa MIA, diin mas daghan pa kaayo og tawo. Pipila sa mga kabatan-onan, sama ni Suzie, gipailaila ngadto sa Simbahan pinaagi sa mga higala. Ang uban mga young men kinsa nakakaplag sa Simbahan pinaagi sa pagdula og baseball uban sa mga misyonaryo. Sulod sa mga dekada, ang mga misyonaryo migamit sa mga sport sa pakigkita og batan-ong mga tawo ug ipailaila sila ug ang ilang mga ginikanan ngadto sa Simbahan. Bag-ohay, ang baseball nahimong ilabi ka nabantog diha sa British nga mga misyon, ug daghang mga young men ang mipasakop sa Simbahan aron sila makadula sa mga team nga gipadagan sa mga misyonaryo. Tungod kay ang mga lider sa misyon niini nga panahon kasagaran miila ug mipremyo sa mga misyonaryo kinsa mibunyag og labaw kay sa uban, ang pipila ka misyonaryo mipunting sa ilang mga paningkamot diha sa batan-ong mga tawo, kinsa sa kasagaaran, mas labaw ka andam nga mabunyagan kay sa mga hamtong.
Bisan tuod kining batan-ong mga kinabig sa kinatibuk-an midawat og pipila ka mga leksiyon sa ebanghelyo sa wala pa ang ilang bunyag, sila sa kasagaran mas interesado nga mahimong kabahin sa usa ka team sa sport kay sa motambong sa Simbahan. Sa kasagarang hitabo, ang ilang mga bunyag wala mogiya ngadto sa ubang sakop sa pamilya nga nagpasakop sa Simbahan, busa ang Beverly Branch ug kasagaran sa uban nga mga branch diha sa British Isles adunay dinosena nga mga kabatan-onan kinsa mga miyembro sa Simbahan sa ngalan lamang.
Semana human sa laing semana, hinoon, si Suzie mitambong sa mga miting sa Simbahan ug misulti ngadto sa iyang mga ginikanan mahitungod sa bunyag. Usa ka adlaw, human miabot sa panimalay gikan sa iyang rota sa pamantalaan, nakita niya ang iyang amahan nga ang tiil migawas gikan sa ilawom sa sakyanan nga iyang giayo. “Pa,” miingon siya, “makapabunyag ba ako?”
“Oo, makahimo ka, dalagita,” miingon siya, sa gihapon ilawom sa sakyanan. “Kon kini importante kaayo kanimo, ikaw makahimo.”
Nahingangha si Suzie. “Tinuoray gyod nang imo, Pa?” nangutana siya. “Gusto mong balikon kana pagsulti?”
Oo, mitubag siya. Kon gusto niya, makapabunyag siya.
“Salamat,” mihilak siya. “Salamat.” Misakay dayon siya sa iyang bisekleta ngadto sa apartment sa mga misyonaryo ug gihatag kanila ang nindot nga balita. Ni usa kanila nahingangha nga ang iyang amahan miusab sa iyang hunahuna.
“Nganong wala kamo masorpresa?” nangutana siya. “Ako nasorpresa.”
“Kami nahibalo nga siya mosugot,” mipasabot sila. “Kami kanunay nga nagpuasa alang kanimo.”
Sayo nga takna sa buntag sa Agosto 13, 1961, ang German Democratic Republic mipahimotang og mga barikada liyok sa utlanan sa Kasadpang Berlin. Mga tangke nagbaguod sa pagposisyon diha sa utlanan sa mga tabokanan, ug mga sundalo mipahimutang og mga machine gun sa mga bintana sa duol nga mga gambalay. Diha sa Branderburg Gate, usa ka makasaysayanong monumento diha taliwala sa siyudad, dako nga pundok sa katawhan nagtipon sa kasuko ug kalibog. Sa pagkasunod nga adlaw, gigamitan sa mga trabahador og dagko nga barina [jackhammer] ang kadalanan atubangan sa monumento ug misugod sa pagtukod ug usa ka habog nga temporaryong paril nga kongkretong mga bloke ug tunokon nga alambre [barbed wire] luyo sa naglinya nga may armas nga mga guwardiya.
Human sa mga bulan nga hungihong, ang Silangang German nga gobyerno sa kataposan misira sa utlanan tali sa Silangan ug Kasadpang Berlin.
Ang kusog nga pagtubo sa paril wala makapahiluna ni Henry Burkhardt. Ingon sa iyang gikahadlokan, ang sirado nga mga utlanan miputol sa komunikasyon sa Kasadpan. Dili siya makatawag sa telepono, makapadala og telegrama, o makahulog og sulat ngadto sa opisina sa misyon. Kon maninguha siya sa pagtabok sa utlanan, ingon nga siya luwas sa paghimo sa miaging adlaw, ang mga guwardiya mosanta kaniya—gani tingali mopatay kaniya.
“Unsaon pagpadayon sa buhat?” naghunahuna siya. Bisan tuod ang mga district ug mga branch diha sa GDR naglihok ubos sa lokal nga mga lider, ug ang miyembro nga mga misyonaryo mipuli sa lugar sa full-time nga mga misyonaryo, si Henry kanunay nga nagsalig og labing minos pipila ka kontak ngadto sa punoang buhatan sa Berlin Mission sa Kasadpang Berlin. Unsa ang mahitabo karon nga ang paril mihimo og usa ka tinuod kaayo nga babag tali kanila?
Si Henry adunay iyang tubag sa kataposan sa Agosto. Samtang ang GDR midili sa mga tagilungsod niini gikan sa pagbiyahe sa gawas sa nasod, kini mitugot sa mga lumulupyo sa Kasadpang German nga adunay espesyal nga pagtugot sa pagbiyahe sulod sa mga utlanan niini. Sa Agosto 27, ang presidente sa Berlin Mission nga si Percy K. Fetzer ug usa sa iyang mga magtatambag, si David Owens, nakigkita ni Henry ug sa ubang mga Santos sa Silangang Berlin. Sa wala pa mosulod sa nasod, gikuhaan sa duha ka lalaki ang ilang sakyanan ug mga bulsa sa bisan unsa nga wala kinahanglana nga mga butang. Ilang nakita ang usa ka linya sa pulis ug mga sundalo diha sa checkpoint, nagpugong og pundok sa liboan ka mga tawo. Sa higayon nga ang mga sundalo mibulag sa panon, mosibog og gamay si Presidente Fetzer sa unahan, nagmaneho ngadto sa usa ka makalibog nga mga babag hangtod miabot siya sa agianan ngadto sa siyudad.
Si Henry ug ang mga Santos hilabihan sa kalipay sa pagkakita sa presidente sa misyon. Ang pagbisita dali kaayo, apan si Presidente Fetzer ug ang ubang mga lider sa Simbahan mihimo og susama nga mga pagbisita sa mga bulan nga misunod. Milihok sila nga mabinantayon, nahibalo nga ang ilang presensya sa Silangang Berlin makabutang kanila ug sa mga Santos sa kuyaw. Sa ka swerte, ang bag-ong mga pagdili dili ingon og makapahunahuna og dili mao sa unsay gustong buhaton sa mga Santos sa Silangang German. Ang pagtambong sa miting sa sakramento midaghan, ug daghang mga tawo mihatag og lig-ong pagpamatuod nga ang ebanghelyo tinuod.
Diha sa komperensiya sa lokal nga mga lider, si Henry miila nga ang mga kahimtang dili maayo alang sa mga Santos diha sa GDR. “Ang buhat sa Ginoo kinahanglan gayod nga dili mag-antos isip resulta sa mga kahimtang nga gipahamtang sa tawo,” mipahinumdom siya sa mga lider. “Kini kapin o kulang nag-agad kanato, ug giunsa nato pagdala ang atong mga calling, kon ang buhat ba sa Dios ipadayon sa unahan uban ang kalamposan dinhi niini nga nasod.”
Pila ka semana sa wala pa ang Oktubre 1961 nga kinatibuk-ang komperensiya, si Presidente David O. McKay midapit ni Elder Harold B. Lee ngadto sa iyang opisina sa Siyudad sa Salt Lake. Nakamata ang propeta sa alas sayis y medya niana nga buntag uban sa usa ka klaro nga panghunahuna nga ang umaabot nga sesyon sa pagkapari kinahanglan nga mopaila og usa ka bag-o nga programa nga gidesenyo sa paghiusa sa kurikulum sa Simbahan.
Sukad sa ikanapulog siyam nga siglo, ang matag organisasyon sa Simbahan—Sunday School, Primary, Young Men ug Young Women nga MIA, Relief Society ug mga korum sa pagkapari—nakasulat sa ilang sinemana nga mga leksiyon, independente sa usag usa. Sugod sa sayong bahin sa mga 1900, ang mga lider sa Simbahan nangita og mga paagi sa pagtakdo sa sinemana nga mga leksiyon ug mga kalihokan sa mga organisasyon ug mga korum sa Simbahan pinaagi sa paghatag og gibug-aton sa importanting doktrina ug sa paglikay sa bisan unsang pagbalik-balik o nagsapaw nga mga leksiyon. Apan kini nga mga paningkamot panagsa ra ug dali nga nahunong.
Si Presidente McKay, kinsa nakaapil sa unang pipila ka mga paningkamot sa pagtakdo, mituo nga kini panahon na sa pagsulay og usab. Sobra sa ikatulo nga bahin sa Simbahan ang nahimong miyembro sa milabay nga napulo ka tuig, ug ang bag-ong kurikulum wala sa kanunay motubag sa mga panginahanglan sa bag-ong mga Santos. Ang propeta ilabi nga nabalaka mahitungod sa mga leksiyon nga mihatag og mga ideya nga sayop o nahisalaag og layo kaayo gikan sa sukaranan nga mga pagtulon-an sa ebanghelyo. Gusto niya ang managsamang kurikulum nga gibase sa sukaranang mga baroganan sa ebanghelyo.
“Ang mao lamang programa nga balido sa atong paghunahuna,” mipahayag siya, “mao kana diin gituyo sa pagluwas sa mga kalag.”
Kanunay nga gitun-an ni Elder Lee ang butang uban sa gamay nga komitiba sulod sa sobra sa usa ka tuig. Siya usab gusto nga ang pagtudlo diha sa Simbahan magbutang og mas gibug-aton sa makaluwas nga doktrina. Ug sa kaulahian nasamok siya sa pagkahibalo nga ang mga gimantala nga mga materyal sa Simbahan sa pagbansay nahatag na ngadto sa lokal nga mga kongregasyon nga wala pa makakita niini ang apostoles. Gusto siya sa bag-ong programa nga mosiguro nga ang mga leksiyon ug tamdanang mga basahon midawat og igo nga rebyo sa dili pa kini moabot sa mga Santos. Mas maayong pagkatakdo taliwala sa mga organisasyon sa Simbahan, mituo siya, mowagtang sa kalibog.
Nagtinabangay, ang komitiba misugyot sa pagbaton og kurikulum nga gisulat ubos sa bag-ong baroganan sa pag-organisar. Imbis ang matag kinatibuk-ang organisasyon magsulat sa kaugalingon niining materyal nga leksiyon sa independente nga paagi, ang kurikulum pagabantayan sa tulo ka komitiba: usa alang sa mga kabataan, lain alang sa mga kabatan-onan, ug lain alang sa mga hamtong.
Mga representante sa nagkalainlaing mga organisasyon sa Simbahan, sa mga babaye ug sa mga lalaki, motabang sa pagpalambo og usa ka kurikulum nga gitutok sa pipila ka kinauyokan, makaluwas nga mga baroganan. Ang Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mobantay sa ilang buhat, ug usa ka Tanang-Konseho sa Simbahan sa Pagtakdo nga gipangunahan sa upat ka apostoles modumala sa mga kalihokan sa tulo ka komitiba.
Pinaagi sa pag-organisar sa kurikulum ngadto sa pundok sa edad, ang mga komitiba makalikay sa wala kinahanglana nga pagkadoble sa mga leksiyon. Ug ang pagpalambo sa mga leksiyon uban sa kinatibuk-ang mga awtoridad [general authorities] mitugot sa kurikulum nga makabenepisyo gikan sa ilang kasinatian sa pagbisita og mga miyembro sa mga kongregasyon sa tibuok kalibotan.
Sa diha nga ang komitiba mihimo sa mga sugyot niini, ang Unang Kapangulohan ug ang Korum sa Napulog Duha mirebyo ug mi-aprobar niini, untop sa panahon alang ni Elder Lee sa pagpaila sa bag-ong programa ngadto sa mga Santos diha sa sesyon sa pagkapari sa Oktubre nga kinatibuk-ang komperensiya.
“Diha sa pagsagop sa ingon nga programa,” mipahayag si Elder Lee, “kita mahimong posible ug malaumong motan-aw sa unahan sa paglangkob ug sa pagpayano sa kurikula sa Simbahan, mga pagmantala sa Simbahan, mga gambalay sa Simbahan, mga miting sa Simbahan, ug daghan pang uban nga importanting mga bahin sa buhat sa Ginoo.”
Nagtuo si Elder Lee nga ang lihok ni Presidente McKay sa pagsugod sa pakigtakdo sa kurikulum sa Simbahan dinasig. “Kon kita magbantay lamang sa presidente niini nga Simbahan,” mipamatuod siya, “atong makita siya nga naglihok sa pagbuhat sa butang nga alang sa kaluwasan sa mga anak sa katawhan diha sa labing epektibo nga paagi nga posible.”
Wala madugay human sa kinatibuk-ang komperensiya, si LaMar Williams milupad paingon sa Nigeria. Diha sa iyang bagahe, si LaMar midala og kamera ug tape rekorder aron siya sa kadugayan makapakigbahin sa Unang Kapangulohan sa mga nawong ug mga tingog sa mga tawo nga iyang nahimamat. Ang iyang kauban sa biyahe mao ang usa ka baynte anyos ang panuigon nga misyonaryo nga ginganlan og Marvin Jones, kinsa nagpadulong ngadto sa South African Mission.
Ang ilang padulngan mao ang Port Harcourt, usa ka siyudad diha sa baybayon sa Nigeria, diin ang usa ka panon—hapit tanan sa mga tawo kinsa nakigbayloay og mga sulat ni LaMar—mihulat kanila. Wala diha sa panon, hinoon, mao si Honesty John Ekong, kansang mga sulat unang nakakuha sa atensiyon ni LaMar ngadto sa Africa.
Samtang nangumosta sa iyang mga higala, nahibulong si LaMar sa pagkahibalo nga sila wala makaila sa usag usa. Nagtuo siya nga sila managkauban sa trabaho. Diha sa grupo mao ang usa ka lalaki nga ginganlan og Matthew Udo-Ete, kinsa ang nakasulat sa labing daghang mga sulat ngadto ni LaMar. Gidala niya si LaMar ug si Marvin ngadto sa iyang gamay nga panimalay, diin usa ka panon sa mga tawo nagkapundok aron sa pagpaminaw kanila nga mamulong. Ang hangin mas init ug mas umog kay sa bisan unsa nga naandan ni LaMar, apan sulod sa sunod duha ka oras siya mitudlo sa mga tawo ug mitubag sa ilang mga pangutana mahitungod sa Simbahan.
Sa iyang unang Dominggo sa Nigeria, namulong si LaMar sa laing dako nga panon diha sa chapel ni Matthew. Ang mga tawo mianha gikan sa daghang kilometro sa pagpaminaw kaniya nga mamulong. Gitudloan niya sila mahitungod sa Dios nga Kapangulohan, ang Apostasiya, ug ang Pagpahiuli sa ebanghelyo pinaagi ni Joseph Smith. Gipasabot niya ang pagdili sa pagkapari ug misulti nga siya mianha sa Nigeria sa pagsusi kon ang iyang mga higala interesado pa ba sa Simbahan bisan kon dili sila makahupot sa pagkapari.
Sa dihang siya nahuman sa pagpamulong, gihatag niya ang panahon ngadto ni Matthew sa pagtapos sa miting. Sa kalit, ang mga tawo diha sa kongregasyon misugod sa pagsulti og pinulongan nga si LaMar dili makasabot. Mitan-aw si LaMar ngadto ni Matthew alang sa paghubad.
“Kita adunay mga tawo dinhi kinsa gusto nga mohatag og pagpamatuod,” miingon si Matthew.
Nasorpresa si LaMar. Nagdahom siya nga ang mga tawo gikapoy ug tingali gigutom. Hinoon, sa sunod tulo ka oras ang mga tawo mipakigbahin sa ilang mga pagpamatuod.
Usa kanila mao ang tigulang nga lalaki nga ubanon og buhok, puti og polo, ug rosas og kolor nga panapton miputos sa iyang mga bitiis. Ang iyang mga tiil walay sapatos. “Ako saysenta y singko anyos ang panuigon,” miingon siya, “ug ako masakiton. Naglakaw ako og baynte says ka kilometro niining buntaga.”
“Wala ako makakita ni Presidente McKay, ug ako wala makakita sa Dios,” siya mipadayon. “Apan ako nakakita kaninyo, ug ako mohupot kaninyo nga adunay personal nga tulubagon sa pagbalik ngadto ni Presidente McKay ug sa pagsulti kaniya nga kita sinsero.”
Usa ka babaye diha sa kongregasyon nangutana lamang ni LaMar, “Ikaw motugot ba niini nga gugma nga kami aduna alang sa Simbahan nga makawang?”
Lapas og gamay sa usa ka semana ang milabay, diha sa lungsod sa Uyo, si LaMar sa kataposan nakahimamat ni Honesty John Ekong. Iyang nahibaloan nga ang iyang higala nakabiyahe og sobra sa siyento saysenta ka kilometro sa pagsugat kaniya sa airport apan sa laing paagi wala niya igkakita siya. Gipakita si LaMar ni Honesty John sa mga bungbong sa iyang panimalay. Kini giadornohan og mga artikulo ug mga litrato sa kinatibuk-ang mga kadagkoan gikan sa mga magasin sa Simbahan.
Balik-balik, si LaMar nakadayeg sa hugot nga pagtuo sa mga taga-Nigeria. Iyang nahibaloan nga mga lima ka libo ka tawo sa hapit usa ka gatos ka kongregasyon buot nga mopasakop sa Simbahan. Apan siya walay makita nga paagi nga mouswag ang Nigeria kutob nga ang mga pagdili sa pagkapari ug sa templo anaa. Gusto siya nga mohatag sa iyang mga higala og mga kasigurohan mahitungod sa umaabot nga misyonaryo nga buhat sa ilang nasod, apan siya nahibalo nga siya walay awtoridad sa pagbuhat sa mao.
“Sila namugos nga kon ako mobuhat sa akong bahin kon ako moreport ngadto sa Unang Kapangulohan, ang Simbahan moabot sa Nigeria,” misulat siya sa iyang journal. “Wala sila makaamgo kon unsa ako ka dili importante diha sa kataposang pagtuki sa mao nga desisyon.”
Apan siya adunay paglaom. “Hay salamat ang tanang butang posible uban sa panabang sa Ginoo,” siya misulat.