Kapitulo 22
Mas Mahisama sa Atong Ginoo ug Agalon
Sa buntag sa Abril 7, 1984, si Ardeth Kapp milingkod sa atubangang laray sa Salt Lake Tabernacle. Si Gordon B. Hinckley, kinsa gitawag isip dugang nga magtatambag sa Unang Kapangulohan hapit tulo ka tuig ang milabay, nagbarog diha sa pulpito, nangayo sa pagpaluyo nga pagbotar sa kinatibuk-ang mga awtoridad ug mga opisyal sa Simbahan. Gipahibalo niya ang pagtawag sa duha ka bag-ong apostoles, si Russel M. Nelson ug Dallin H. Oaks. Giduso usab niya ang ngalan ni Ardeth isip ang bag-ong kinatibuk-ang presidente sa Young Women.
Ang mga Santos diha sa Tabernacle mipaluyo kanila nga inuyonan sa tanan. “Usa ka responsibilidad gihatag, usa ka tawag gihimo,” sa wala madugay gisulat ni Ardeth diha sa iyang journal, “ug ang mga miyembro mitubag nga may gugma.”
Upat ka tuig ang milabay, si Ardeth ug ang iyang mga magtatambag, si Patricia Holland ug Maurine Turley, ug ang iyang kaabag sa pagdumala, si Carolyn Rasmus, nag-abot sa usa ka payag nga hinimo sa troso diha sa kabukiran duol sa Provo, Utah. Kadto usa ka unang Dominggo sa bulan, ug mianha sila nga nagpuasa.
Ang gihatagan og importansiya sa ilang pagpuasa mao ang Personal nga Pag-uswag (Personal Progress), ang katumanan nga programa sa Simbahan alang sa batan-ong mga babaye sukad sa kataposan sa mga 1970. Si Ardeth nahimong usa ka sakop sa kinatibuk-ang kapangulohan sa Young Women nga mipaila sa Personal nga Pag-uswag, apan gibati niya nga daghang batan-ong mga babaye wala moapil sa programa.
Siya ug ang iyang mga magtatambag mituo nga gikinahanglan sa matag usa nga batan-ong babaye ang mas dako nga pagbati sa balaang katuyoan ug sa kaugalingong pagkatawo. Gituohan usab nila nga mas daghan ang mahimo sa pagtabang sa batan-ong babaye nga mobati nga nakita ug gidayeg samtang sila naninguha sa paghimo ug pagsunod sa mga pakigsaad ngadto sa Ginoo.
Diha sa payag nga hinimo sa troso, sila ni Ardeth, Patricia, Maurine, ug Carolyn milista og malukpanong mga baroganan nga ilang gihunahuna mga importante kaayo ngadto sa kinabuhi ug kaayohan sa usa ka batan-ong babaye. Ang matag usa kanila misibog ngadto sa usa ka luna diha sa mga kakahoyan sa pagpamalandong sa lista ug sa pagpamubo niini ngadto sa labing importante nga mga baroganan. Sa dihang sila mibalik ngadto sa payag nga hinimo sa troso, ilang nakita nga ang ilang lista tanan nagkaparehas. Usa ka kainit milukop kanila. Ilang gibati nga ang Ginoo naggiya kanila sa husto nga direksiyon.
Sa karon nga porma niini, gipunting sa Personal nga Pag-uswag ang mga hiyas nga gipakigbahin sa tanang mga denominasyon nga Kristiyano. Nahunahuna ni Ardeth ug sa iyang mga magtatambag nga kini kinahanglan nga maglakip usab sa tataw nga mga tinuohan sa Santos sa Ulahing mga Adlaw. Samtang ang mga babaye naghisgot kon unsa ang hatagan og gibug-aton, ilang giila ang lima ka hiyas nga makatabang sa bisan kinsa nga batan-ong babaye, walay pagsapayan kon diin siya nagpuyo, nagtubo nga mas duol sa Dios ug nasabtan ang iyang tinuod nga kaugalingong pagkatawo: hugot nga pagtuo, balaang kinaiyahan, masulundon, kahibalo, ug pagpili ug pagkamay-tulubagon.
Sa mga bulan nga misunod, si Ardeth ug ang iyang mga magtatambag mitukod og usa ka Young Women nga kinatibuk-ang konseho ug nagkasabot sa pito ka hiyas, nag-ilis sa pagkamasulondon ngadto sa indibidwal nga katakos, maayong mga buhat, ug integridad. Gipapilit ni Ardeth ang tag-as nga palid sa mga papel diha sa mga bongbong sa Young Women boardroom, ug siya ug ang ubang mga sakop sa konseho mipuno sa luna og mga panabot nga ilang nakuha gikan sa mga pagsiksik nga mga pagtuon ug mga panaghisgot uban sa mga batan-ong babaye sa Simbahan.
Ang konseho mituo nga ang matag batan-ong babaye kinahanglan nga mahibalo kon kinsa siya kaniadto ug giunsa niya sa paghaom diha sa plano sa Dios. Gikinahanglan sa matag batan-ong babaye nga makabaton og espirtuwal nga mga kasinatian, makahimo ug makasunod sa mga pakigsaad diha sa Ginoo, makadawat og pag-ila alang sa Kristohanong mga buhat, ug pagasuportahan sa iyang mga lider sa pagkapari.
Sa pagsugod sa 1985, si Ardeth ug ang iyang konseho nag-andam sa ilang mga ideya ngadto sa Tagdumala nga Konseho sa Pagkapari sa Simbahan alang sa pag-aprobar. Ubos sa pagpangulo ni Presidente Kimball, ang paghimo og desisyon pinaagi sa mga konseho nahimong mas kanunay diha sa Simbahan. Ang Tagdumala nga Konseho sa Pagkapari mao ang usa sa tulo nga punoang mga konseho sa pagdumala nga mihimo og mga rekomendasyon nga palisiya ngadto sa Unang Kapangulohan ug sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles. Kini nga mga konseho milakip og daghang apostoles ug ubang kinatibuk-ang mga awtoridad. Atol sa iyang miting sa kapangulohan uban sa Tagdumala nga Konseho sa Pagkapari, gilauman ni Ardeth ang pagpresentar sa klaro nga paagi sa panan-awon sa konseho alang sa Young Women. Apan dili siya kapaniguro kon unsaon sa paghimo niini.
Usa ka buntag sa Enero, mimata og sayo si Ardeth ug mikuha og usa ka dalag nga sulatanang papel nga iyang gitipigan sa kilid sa iyang katre. Tanan nga nahisgotan niya ug sa konseho sukad sa ilang pagkatawag miabot og dungan sa iyang hunahuna sama sa usa ka matahom nga hulagway nga gihimo sa nagkalainlaing materyal (mosaic). Misugod siya sa pagsulat hangtod ang mga pulong ug inspirasyon midagayday nga walay paghunong. Sa dihang nahuman niya pagsulat ang iyang kataposan nga pulong, nahubsan siya sa emosyon apan nabayaw sa espirituwal nga paagi. Nahibalo siya kon unsay iyang isulti ngadto sa konseho.
Unom ka semana ang milabay, si Ardeth ug ang iyang mga magtatambag miluhod sa pag-ampo diha sa Church Administration Building. Sa pipila ka minuto, sila mopresentar sa ilang plano alang sa kaugmaon sa Young women ngadto sa Tagdumala nga Konseho sa Pagkapari. Kon ang plano husto, sila miampo, himoa nga ang mga kaigsoonan mohatag og paghunahuna ngadto niini. Apan kon kini sayop, mihangyo sila sa Ginoo sa pagtak-op sa ilang mga hunahuna hinoon.
Sa wala madugay, gidapit sila ngadto sa usa ka duol nga boardroom diin si Ezra Taft Benson, ang presidente sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles, milingkod kauban sa mga sakop sa konseho.
Nagbarog sa atubangan sa kwarto, misugod si Ardeth sa iyang pagpresentar. “Ang among gitutokan dili kaayo diha sa mga programa,” miingon siya, “apan diha sa sukaranang mga baroganan nga makatabang sa mga batan-ong mga babaye nga makahibalo ug makapuyo sa ebanghelyo.”
Namulong siya sa daghang mga problema nga giatubang sa batan-ong mga babaye sa katilingban: makadaot nga medya ug mga pahibalo (advertising), krimen, sekswal nga imoralidad, dili husto nga paagi sa pagkaon, abuso sa druga ug alkohol, paghikog. Mihatag siya og mga kasayoran (data) nga nagpakita nga ang batan-ong mga babaye sa Simbahan adunay mas diyutay nga mga kapangohaan, mga oportunidad alang sa pagkamailhan, ug hamtong nga mga lider kay sa batan-ong mga lalaki nga aduna. Sa pagtandi sa mga programa sa Young Women ug sa Young Men, si Ardeth miingon, wala siya misugyot nga gikinahanglan nila nga makigparehas. Hinoon, ilang gikinahanglan ang pagdawat sa tanang mga kapangohaan ug suporta nga kinahanglanon sa pagtabang sa kabatan-onan nga magmalampuson.
Sa kataposan, mitanyag si Ardeth ug ang iyang mga magtatambag sa pagporma sa Young Women libot sa pito ka hiyas. “Ang mao nga porma,” miingon si Ardeth, “makahatag og kaugalingong pagkatawo alang sa batan-ong mga babaye aron sila ug ang uban mas makasabot og maayo kon unsa ang kahulogan niini nga mahimong usa ka batan-ong babaye.”
Human sa pagpresentar, si Presidente Benson midapit sa konseho sa pagtindog agi og pag-ila sa importansya sa gipresentar. “Dili lamang ang among mga dunggan naabli,” miingon siya, “apan hasta usab ang among mga agianan sa luha.”
Human nianang adlawa, si Elder Dean L. Larsen, usa ka sakop sa konseho, mitawag ni Ardeth sa telepono. “Unsa ka dali kamo makabaton og satellite nga sibya nga maandam alang sa batan-ong mga babaye?” nangutana siya.
“Sa Nobiyembre,” miingon si Ardeth.
Nasorpresa si Elder Larsen. “Niana ka dugay?”
“Kita kinahanglan nga makapahimutang sa tanan sa hustong dapit,” mitubag si Ardeth. “Kita walay ikaduhang higayon.”
Sa Disyembre 14, 1984, si Presidente Gordon B. Hinckley mipahinungod og usa ka balay sa Ginoo (templo) sa Siyudad sa Guatemala, Guatemala. Samtang siya mitan-aw, si Carmen O’Donnal, ang matrona sa bag-ong templo, nahibulong sa milagrosong pag-uswag sa Simbahan sa tibuok Central ug Habagatang America.
Sa 1948, sa panahon nga gibunyagan si Carmen diha sa usa ka gamay nga swimming pool habagatan sa Siyudad sa Guatemala, siya usa sa labing sayo nga nagpasakop sa Simbahan sa Guatemala. Karon ang nasod adunay labaw sa 30,000 ka Santos sa Ulahing mga Adlaw, labaw sa katunga kanila gibunyagan sa milabay nga upat ka tuig. Nagkadaghan ang mga tawo diha sa rehiyon nga naghimo og mga pakigsaad sa pagsunod ni Jesukristo, ug ang pagtukod sa templo mao ang sentro niini nga buluhaton.
“Ang Ginoo nagtugot kanako nga mabuhi sa pagtan-aw niini nga milagro uban sa akong kaugalingong mga mata,” miingon siya atol sa pagpahinungod.
Sa wala pa ang iyang call isip matrona sa templo, si Carmen ug ang iyang bana, si John, kanunay nga nagtrabaho sa Mexico City Temple, nga gipahinungod kaniadtong Disyembre 1983. Kini mao ang unang balay sa Ginoo sa Mexico, nga adunay labaw sa 360,000 ka mga miyembro—labaw kay sa bisan haing uban nga nagsulti og Kinatsila nga nasod sa kalibotan. Taliwala niadtong kinsa mitambong sa pagpahinungod niini mao sila si Isabel Santana ug Juan Machuca, ang kanhi mga magtutudlo sa Centro Escolar Benemérito de las Américas, kinsa naminyo sobra sa usa ka dekada ang milabay. Sila karon namuyo sa Tijuana, Mexico, diin si Juan mitrabaho alang sa Church Educational System.
Mas layo pa ngadto sa habagatan, ang Simbahan mipadayon sa pag-uswag sa Brazil. Sa dihang ang São Paulo Temple gipahinungod sa 1978, ang nasod dihay 56,000 ka Santos sa napulog duha ka stake. Sayo sa mga 1985, ang pagkamiyembro mitubo ngadto sa mga 200,000 sa kap-atan ug pito ka stake. Ug samtang ang Simbahan mitubo, mao usab ang mga responsibilidad ni Hélio da Rocha Camargo. Human sa iyang serbisyo isip bishop sa São Paulo Ikaduhang Ward, miserbisyo siya isip usa ka presidente sa stake sa São Paulo, misyon presidente sa Rio de Janeiro, ug usa ka regional representative sa Napulog Duha. Dayon, sa Abril 6, 1985, siya gipaluyohan isip usa ka sakop sa Unang Korum sa Seventy, ang unang kinatibuk-ang awtoridad gikan sa Brazil.
“Kini usa ka kasinatian nga ako dili gayod gusto nga aduna,” gisultihan niya ang mga Santos diha sa Salt Lake Tabernacle. Apan ang iyang hugot nga pagtuo sa gipahiuli nga ebanghelyo lig-on, sama sa daghang uban nga mga lider sa tibuok kalibotan. “Nasayod ako nga ang Ginoo buhi,” siya mipamatuod. “Ako nasayod nga ako anak sa Dios, ug nga kini nga ebanghelyo mao ang plano alang sa kalipay sa tanang anak sa Dios dinhi niini nga kalibotan.”
Sa Chile, sa maong panahon, dihay labaw sa 130,000 ka Santos sa kap-atan ka stake. Sa duol na ang pagpahinungod sa Mexico City Temple, ang Chilean nga mga Santos nagmaya sa pagpahinungod sa Santiago Chile Temple, ang unang balay sa Ginoo diha sa usa ka Kinatsila og sinultihan nga nasod. Liboan ka mga Santos nagpundok alang sa okasyon, ang uban kanila nagbiyahe og gatosan ka kilometro pinaagi sa bus.
Si Carlos ug si Elsa Cifuentes diha sa templo alang sa pagpahinungod. Si Carlos usa sa labing una nga mga miyembro sa Chile. Sa 1958, duha ka misyonaryo miduol kaniya diha sa garahe niya sa luyo nga lagwerta, mipailaila sa ilang mga kaugalingon isip mga representante ni Jesukristo, ug nangutana kon gusto ba siya makakat-on mahitungod sa Simbahan. Gibunyagan siya sa wala madugay. Sa 1972, sa dihang ang unang stake naporma sa Chile, si Carlos gitawag nga mahimo niini nga presidente.
Sa panahon nga ang Santiago Chile Temple gipahinungod, naluya ang lawas ni Carlos tungod sa kanser. Apan nangusog siya sa pagtindog ug sa paghatag og mainiton nga pagpamatuod. “Nahibalo ako sa walay pagduhaduha nga kini buluhaton sa Ginoo,” miingon siya. “Nasayod ako nga ang Dios buhi. Nasayod ako nga si Jesukristo, Iyang Anak, buhi.” Namatay si Carlos usa ka bulan wala madugay.
Sa kasilinganang Argentina, nagpadayon ang pagtukod sa usa ka balay sa Ginoo sa Buenos Aires. Ang singkwenta y kwatro ka tuig ang panuigon nga si Betty Campi nagserbisyo isip presidente sa Primary sa stake diha sa usa ka baryo sa lungsod nga gitawag og Mercedes. Sa panahon sa iyang kinabuhi, iyang nabantayan ang Simbahan nga nagtubo gikan sa usa ka gamay kaayo nga liso ngadto sa usa ka gamhanan nga tugas, sama lamang sa gipanagna ni Melvin J. Ballard nga kini mahimo. Sa 1942, ang tuig sa iyang pagbunyag, dihay mga pito ka gatos nga mga miyembro sa Simbahan sa Argentina. Sa karon ang gidaghanon hapit walo ka libo. Si Betty matinud-anong naghupot og aktibong rekomend sa templo, naghinamhinam nga nagpaabot sa adlaw nga siya makagamit niini sa iyang yutang natawhan.
Ug ang Argentina wala mag-inusara. Sa laing dapit sa Habagatang Amerika, mga plano alang sa mga templo sa Columbia, Peru, ug Ecuador nagpadayon. Si Brigham Young ug si Joseph F. Smith nakapanagna nga ang mga templo pagatukuron tabok sa yuta. Karon kini nahinabo.
Human sa iyang bunyag, si Olga Kovářová naghinamhinam sa pagpakigbahin sa iyang kalipay ngadto sa iyang pamilya ug mga higala. Apan tungod kay ang gobyerno sa Czechoslovakia wala moila sa Simbahan, nahibalo siya nga ang iyang mga oportunidad mahimong limitado. Usab, ang iyang henerasyon nakatubo diha sa katilingban nga walay pagtuo sa Dios ug nahibalo og gamay kaayo mahitungod sa relihiyon. Kon siya misulay sa pagsulti sa katawhan mahitungod sa Simbahan, tingali sila dili makasabot kon unsay iyang gisulti.
Samtang iyang gihunahuna ug giampo ang mahitungod kon unsaon sa pagpakigbahin sa iyang gituohan, nakigsulti siya ngadto ni Otakar Vojkůvka mahitungod sa iyang kalisod. “Ikaw makahimo nga usa ka yoga nga magtutudlo,” siya miingon. Ang gobyerno wala magpugong og panudlo sa yoga, ug nakita kini ni Otakar nga usa ka maayong paagi sa pakighimamat og bag-ong mga tawo ug sa pagbuhat sa buluhaton sa Dios.
Sa una, naghunahuna si Olga nga ang iyang sugyot katingad-an. Apan samtang siya mas naghunahuna mahitungod niini, naamgohan niya nga siya adunay padulngan nga laing butang.
Sa sunod nga adlaw, mipirma si Olga alang sa pagbansay sa magtutudlo sa yoga. Ug wala madugay nahuman niya ang kurso, misugod siya sa pagtudlo og mga klase diha sa gym sa Uherské Hradiště, iyang lungsod nga natawhan sa sentral sa Czechoslovakia. Nasorpresa siya sa unsa ka nabantog ang mga kurso. Ang mga gidak-on sa klase nagikan sa 60 ngadto sa 120 ka estudyante. Mga tawo sa tanang edad mipalista alang sa iyang mga leksiyon, naghinamhinam sa pagkat-on pa og dugang mahitungod sa pisikal ug mental nga kahimsog.
Sa panahon sa matag klase, gitudlo ni Olga ang mga ehersisyo sa yoga gisundan og usa ka yano nga leksiyon gibase sa tinuod nga mga baroganan. Gigamit niya ang dili relihiyosong pinulongan, naggamit og makabayaw nga mga kinutlo sa mga mambabalak ug mga tigpangatarongan gikan sa silangang Europa sa pagsuporta kon unsay iyang gitudlo.
Pinaagi sa iyang pagtudlo, nakaamgo si Olga kon unsa ka nagkinahanglan ang iyang mga estudyante alang sa mas positibo nga mga mensahe sa ilang mga kinabuhi. Pipila sa mga tawo ingon og nagtambong lamang sa iyang klase alang sa mga leksiyon.
Wala madugay, siya ug si Otakar mipaila og pipila sa ilang mga estudyante ngadto sa Simbahan, ug daghan kanila mipili sa pagpabunyag.
Ang mga klase maayo kaayo sa pagkadawat nga si Olga ug si Otakar mimugna og mga kampo sa yoga alang sa ilang interesado nga mga estudyante. Mga pundok sa tigsingkwenta ka tawo migahin og taas nga semana nga pagpahulay sa panahon sa ting-init nakadawat og kaayohan gikan sa kang Olga ug Otakar nga panudlo.
Nangandoy si Olga sa iyang mga ginikanan, si Zdenĕk and Danuška, nga makabati sa samang kalipay nga nadiskobre sa iyang mga estudyante pinaagi sa kampo, ug sila giampo niya sa kanunay. Apan ang relihiyon dili importante nga bahin sa inadlaw nga panginabuhi sa iyang mga ginikanan, ug walay usa ka branch sa ilang lungsod. Gikinahanglan ni Olga ang mabinantayon nga pagsugod og panagsultihanay.
Nasayod sa iyang inahan nga nakigbisog uban sa labad sa ulo, miingon si Olga usa ka adlaw niana, “Ma, gusto kong motudlo kanimo unsaon sa paglingaw-lingaw ug sa paglig-on og pipila ka kusog sa imong liog. Kini mahimong motabang kanimo.”
“Nasayod ka nga ako kanunay nga mosalig kanimo,” mitubag ang iyang inahan.
Gipakita ni Olga ang pipila ka yanong mga ehersisyo ug mirekomendar sa iyang inahan sa pagpadayon sa pagbuhat niini sa iyang kaugalingon. Sulod sa mga bulan, ang mga labad sa ulo nawala. Siya ug ang amahan ni Olga na-interesado sa yoga ug mitambong sa usa sa mga kampo sa yoga. Sulod sa pipila ka adlaw, ang iyang amahan hingpit nga nalingaw diha sa kampo ug mao ang labing malipayon nga iyang nakita siya sukad. Ang iyang inahan usab misagop sa naandang mga buhat ug sa mga ideya nga gipakigbahin diha sa mga leksiyon. Wala madugay si Olga misugod sa pagpakigbahin sa iyang mga tinuohan ngadto kanila usab.
Diha dayon ang mga ginikanan ni Olga nakagusto sa Basahon ni Mormon ug sa mga pagtulon-an niini. Nakabaton usab sila og mga pagpamatuod kabahin ni Joseph Smith isip usa ka propeta sa Dios. Wala madugay, ang iyang amahan ug inahan mihukom sa pagpasakop sa Simbahan.
Gibunyagan sila sa samang tigumanan sa tubig diin si Olga midawat sa ordinansa. Pagkahuman, si Olga ug ang iyang mga ginikanan mipauli ug milingkod alirong sa lamesa sa kusina, naggunitay sa mga kamot ug nanghilak sa hingpit nga kalipay. “Kini angay alang sa usa ka pagsaulog,” miingon ang iyang inahan.
Mihimo sila sa kinaham nga meryenda ni Olga ug mipakigbahin sa ilang mga pagpamatuod ngadto sa usag usa. Dako kaayo og pahiyom, miingon ang iyang amahan, “Importanting mga sinugdanan mahitabo sa dili kaayo importante nga mga dapit!”
“Ako nanghinaot nga kamo mobati kon unsay akong gibati sa sulod,” miingon si Henry Burkhardt. “Ako nanghinaot usab nga ako makasulti kaninyo kon unsa nga pasalamat ako aduna sa akong kasingkasing niini nga panahon.”
Kadto Hunyo 29, 1985. Si Henry nagtindog diha sa pulpito sa bag-ong nahuman nga Freiberg German Democratic Republic Temple, namulong sa usa ka puno nga kwarto sa mga Santos kinsa mianha alang sa pagpahinungod sa templo. Gisugdan ni Presidente Gordon B. Hinckley ang mga serbisyo og mas sayo niana nga buntag, ug si Elder Thomas S. Monson namulong usab.
Si Henry dili na ang presidente sa Dresden Mission. Hinoon, naangkon niya ang dungog sa pagpamulong sa mga Santos isip ang bag-ong presidente sa Freiberg Temple.
“Sulod sa labaw sa treynta ka tuig,” miingon siya, “kini nahimo nakong tinguha sa pagbuhat og usa ka butang sa paghimo nga posible alang sa mga Santos niini nga nasod sa pag-adto sa usa ka balay sa Ginoo.” Namulong siya kabahin sa dihang siya ug ang iyang asawa, si Inge, naselyo didto sa Swiss Temple sa 1955, sa wala pa ang utlanan tali sa Silangan ug Kasadpan nga Germany nasira. Karon sobra ang iyang kalipay nga ang mga Santos diha sa GDR ug sa ubang mga nasod nga ubos sa politikanhong impluwensiya sa Soviet Union adunay usa ka templo sa Freiberg.
“Kini ang kabubut-on sa Ginoo,” miingon siya. “Ang Ginoo mihimo niini nga posible sa pagtukod niini nga balay, usa ka balay diha diin kita makadawat og mga panalangin nga dili mahatag sa bisan diin nga dapit gawas dinhi sa Iyang balay.”
Sa gihapon si Henry natingala, human sa daghang mga tuig sa pakig-atubang sa gobyerno nga oposisyon sa Simbahan, nga ang templo natukod nga may gamay kaayo nga kasamok. Human si Henry makabaton og yuta alang sa proyekto, ang arkitekto sa Simbahan nga si Emil Fetzer nakigtrabaho uban sa mga opisyal, mga arkitekto, ug mga enhinyero diha sa GDR sa paghuman sa desinyo alang sa templo. Nadasig sa kinaraan nga arkitektura nga German, sila nagkasabot og usa ka yano, moderno nga estraktura nga may gitina nga bildong mga bintana ug usa ka nag-inusarang tore nga nag-arko sa ibabaw sa ganghaan.
Ang seremonya nga nagmarka nga magsugod na ang pagtukod [groundbreaking] gihimo sa wala madugay. Sa katingala ni Henry, kasagaran sa mga opisyal sa gobyerno kinsa mitambong sa seremonya miduko sa ilang mga ulo sa panahon sa pag-ampo. Ang kontraktor sa gambalay usa ka kompaniya nga gipanag-iya sa gobyerno, busa ang proyekto walay problema sa pagkuha og mga trabahador o sa pagpa-aprobar sa mga permiso. Ang gobyerno mitugot sa Simbahan sa pagsumpay ngadto sa usa ka duol nga tubo sa natural nga gas aron ang templo dili magkinahanglan nga painiton pinaagi sa karbon. Ug si Henry ug si Emil nakahimo sa pagkaplag og tulo ka kristal nga mga kandelabra alang sa lawak sa celestial ug mga lawak sa pagselyo, usa ka talagsaon sa GDR.
Tingali ang labing dako nga kahibulong, hinoon, mao ang kaandam sa gobyerno sa pagtahod sa ka sagrado sa gambalay. Bisan og ang mga opisyal legal nga gitugotan sa pagpaniid og bisan unsa nga relihiyosong miting sa bisan unsang orasa diha sa nasod, ang gobyerno miuyon sa dili paghimo sa mao diha sa templo. Sa pagkatinuod, sa tibuok proseso sa pagtukod, ang mga opisyal nahimong matinahuron sa Simbahan, sa mga pagtulon-an niini, ug sa mga paggamit niini. Sa dihang miabot ang panahon sa pag-abli sa balay sa pag-abiabi sa mga tawo [open house] nobenta ka libo ka tawo mianha sa paglibot sa gambalay.
“Ang akong asawa ug ako mapasalamaton, akong mga kaigsoonan, nga kami makaserbisyo kaninyo dinhi niini nga balay,” misulti si Henry sa mga Santos diha sa pagpahinungod. “Kami nagbuhat niini sa malipayong paagi.”
Nagsunod sa pamulong ni Henry, mitindog si Inge ug mipamatuod isip ang matrona sa templo. “Gusto akong mosulti kaninyo nga ako wala gayod mibati og labaw nga kahingpit nga kalipay kay sa akong gibati kon ako anaa sa balay sa Ginoo,” siya mipahayag. “Kon ako maghunahuna sa atong batan-ong mga kaigsoonan kinsa adunay posibilidad sa umaabot nga kaugmaon sa pagsugod sa ilang panag-uban nga kinabuhi dinhi sa templo, giselyo sa panaghiusa, ug nga ang ilang mga anak matawo usab uban niini nga espiritu sa sulod, ang akong kasingkasing napuno pag-usab sa pasalamat.”
“Ako nagtuo nga kitang tanan nagtinguha nga mahimong mas mahisama sa atong Ginoo ug Agalon,” mipadayon siya, “ug ako naghatag sa akong pagpamatuod nga kon kita moanhi dinhi sa Iyang balaang templo ug kon kita andam sa pagserbisyo, niana kita makahimo sa pagbuhat sa mao.”
Sa Hulyo 18, 1985, liboan ka Orthodox nga mga Judeo, nagsul-ob sa nabatasan nga itom nga mga amerikana ug lapad og ngilit nga mga kalo, mipundok sa pagprotesta diha sa Jerusalem nga Western Wall. Uban sa pag-awhag sa pangulong mga rabbi sa siyudad, ang mga tigpahayag sa ilang protesta (demonstrator) miyukbo ug namulong og mga pag-ampo nga kasagarang gigahin alang sa mga adlaw sa pagbangutan. Sa ibabaw kanila nagbitay ang usa ka dako kaayo nga pulang bandera nga adunay tataw nga mensahe: “Mga Mormon hunonga ang inyong misyonaryo nga proyekto karon.”
Sukad sa pagsugod sa pagtukod usa ka tuig ang milabay, ang Simbahan nakahimo ug kanunay nga pag-uswag diha sa BYU Jerusalem Center alang sa Near Eastern Studies. Apan niana nga panahon, ang gidaghanon sa katawhan nga Orthodox sa siyudad miabot sa paghunahuna sa sentro isip usa ka hulga ngadto sa Judaismo. Sila hilabihan ka nahadlok sa dungog sa Simbahan alang sa misyonaryo nga buhat. Human sa Kalaglagan, sa dihang ang Nazi nga gobyerno hinan-ay nga gipamatay ang minilyon ka Judeo, daghang Orthodox nga mga Judeo nahimong piho nga sensitibo ngadto sa mga Kristiyanos nga nangita og mga kinabig taliwala sa ilang mga tawo. Gikahadlokan nila nga ang Jerusalem Center mahimong usa ka sentro sa kalihokan sa misyonaryong mga Santos sa Ulahing mga Adlaw diha sa Israel.
Mga report kabahin sa pagbatok sa Orthodox ngadto sa proyekto mihasol sa Unang Kapangulohan, nag-aghat kanila sa pagpadala sa apostoles nga si Howard W. Hunter ug si James E. Faust ngadto sa Jerusalem. Miabang ang Simbahan sa yuta alang sa Jerusalem Center sa minaayo nga paagi, ug walay publiko nga mga pahayag sa pagprotesta sa panahon sa unang bahin sa proyekto. Ang sentro usab mipadayon sa pagkalipay sa suporta sa mayor sa Jerusalem nga si Teddy Kollek ug sa ubang mga lider nga Judeo diha sa siyudad. Sa pagkatinuod, ang pagtukod sa sentro anaa na sa ikaupat nga bahin padulong sa pagkahuman.
Sa adlaw human sa protesta diha sa Western Wall, si Elder Hunter ug Elder Faust nakigkita ni Rabbi Menachem Porush, usa ka Orthodox nga sakop sa parliyamentaryo, diha sa iyang opisina sa Jerusalem. Daghang uban nga mga lider sa Orthodox naghuot ngadto sa kwarto usab.
“Kami buot nga mohangyo kaninyo isip mga higala sa pagbiya sa hilom gikan sa proyekto,” misulti si Rabbi Porush sa apostoles. Siya usa ka dako, mapahamtangon nga tawo, apan siya misulti uban sa malomo, matinahurong tingog. “Wala ako mahibalo kon kamo hingpit ba nga nakasabot sa kahulogan sa unsay nahitabo diha sa Western Wall,” siya mipadayon. “Ang mga rabbi sa tibuok Israel nag-uban sa pagpundok sa paghatag og pagbati ngadto sa ilang pagbatok.”29
“Among gibati nga kami wala makabuhat og sayop sa pagtukod sa among sentro dinhi,” misulti si Elder Faust kaniya. Ang BYU nga mga estudyante kanunay nga mianhi sa Jerusalem sulod sa kapin sa kinse ka tuig nga walay bisan unsa nga mga kasamok. Ang ilang katuyoan mao ang pagtuon sa lokal nga kasaysayan ug kutura, dili ang pagpalakaw sa misyonaryo nga buhat. Sama ni Mayor Kollek, ang mga lider sa Simbahan mituo nga ang Balaan nga Yuta mahimong ikapakigbahin sa malinawon nga paagi sa nagkalainlaing mga tinuohan.
“Kami nahibalo mahitungod sa inyong lig-on nga misyonaryong programa sa kabatan-onan,” miingon ang laing rabbi diha sa kwarto. “Dili kami makatugot sa maong mga programa dinhi.”
“Mag-uyon kita nga hunongon ninyo ang pagtukod sulod sa duha ka semana nga gidugayon,” misugyot si Rabbi Porush. “Molupad ako ngadto sa Siyudad sa Salt Lake sa pagpasabot ngadto sa angay nga mga lider sa panginahanglan sa paghunong sa pagtukod.”
“Dili kami makapahunong sa pagtukod,” miingon si Elder Hunter. “Ubos kami sa usa ka kontrata.”
“Ako nakatukod na og daghang gambalay,” miingon si Rabbi Porush, “ug ako nahibalo nga makahimo og areglo sa paghunong sa pagtukod.”
“Kami dili makahunong sa pagtukod,” gibalik ni Elder Hunter, “apan kami makapadayon sa paghisgot og mga butang aron masulbad ang atong mga kalainan.”
“Palihog hunahunaa kini og maayo,” namugos ang rabbi.
Pagkasunod gabii, gitawag sa apostoles ang rabbi sa pagpahibalo kaniya nga ang ilang mga hunahuna wala mausab. Ang pagtukod magpadayon.
Sa dihang mibalik sila sa Siyudad sa Salt Lake, si Elder Hunter ug si Elder Faust nakigtinambagay uban sa Unang Kapangulohan ug sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mahitungod sa unsa pay ilang mahimo sa pag-angkon sa pagsalig niadtong kinsa mibatok sa proyekto.
Sa pagpakita nga ang Simbahan mipasalig sa dili pagbuhat og misyonaryo nga buhat sa Jerusalem Center, ang Unang Kapangulohan ug ang Korum sa Napulog Duha mihangyo ni Elder Hunter ug ni Elder Faust, ug sa presidente sa BYU nga si Jeffrey R. Holland sa pagsulat og pormal nga kasabotan nga dili mangabig sa pagsiguro og balik sa relihiyoso ug politikal nga mga lider sa Israel.
Ang komitiba nahuman sa kasabotan sa Agosto 1. Sa sunod nga adlaw, mibiya si Presidente Holland alang sa Jerusalem uban sa dokumento nga iyang gidala.
Isip usa ka presidente sa Relief Society sa Soweto, Habagatang Africa, si Julia Mavimbela gusto sa matag babaye sa iyang branch nga mobati nga gitahod ug gidawat. Sa iyang tibuok nga kinabuhi, iyang nakita ang mga babaye nga gidaugdaog tungod sa kakulang sa kwarta o kahimtang sa katilingban. Siya nangandoy alang sa tanan nga anaa sa iyang pag-amuma nga tagdon uban ang pagtahod.
Niini nga panahon, ang kababayen-an sa Simbahan mihimo og binulan nga “homemaking” nga mga leksiyon diin ilang tun-an ang mga baroganan sa pagbarog sa kinaugalingon nga paningkamot, pagdumala sa kwarta, unang tabang, nutrisyon, ug pagpugong sa sakit. Nahibalo nga daghan sa Soweto anaa sa pinansiyal nga kalisod, gitudloan ni Julia ang kababyen-an sa Relief Society kon unsaon sa pagtipig og pagkaon ug pagdaginot og tubig, unsaon pagtago og kwarta, unsaon paghimo kon gamay ra ang mahikap. Miaghat siya kanila sa pagpilot sa ilang daang mga sinina kay sa magpalit og bag-o.
Sa usa ka higayon, usa ka tawo mihatag og mga sinina ug ubang mga kabtangan ngadto sa branch. Hapit ang tanan diha sa Relief Society nanginahanglan, ug giampo ni Julia ang mahitungod kon unsaon sa pag-apud-apod sa mga donasyon sa angay nga paagi. Ang Ginoo miawhag kaniya sa paghatag sa matag sakop sa Relief Society og usa ka ginumerohan nga pirasong papel. Dayon siya sa walay pagpili mikuha og mga numero aron ang matag babaye nga hamtong nahatagan og patas nga higayon sa pagpili og usa ka butang gikan sa mga donasyon.
Bisan og kasagaran sa mga leksiyon sa Relief Society anaa sa Iningles, nag-andam si Julia og mga leksiyon sa Sotho ug Zulu alang sa hamtong nga mga babaye kinsa dili hanas sa Iningles. Kon mag-assign og mga sister sa Relief Society sa pagpangalagad ngadto sa usag usa isip mga visiting teacher, nagsalig siya sa inspirasyon alang sa giya. “Kini mao kinsa ang Ginoo buot kanimo nga bisitahan,” siya mosulti sa bag-ong gitawag nga mga sister. “Hatagi og bili ang mga panginahanglan diha niana nga panimalay, ug dayon kita makahisgot og dungan kon unsay atong mahimo alang kanila isip usa ka pamilya.”
Samtang si Julia nangulo sa Relief Society sa Soweto, iyang gisunod ang pag-uswag sa templo nga gitukod diha sa Johannesburg. Ilabi siyang nagpaabot nga makita ang estatuwa ni anghel Moroni nga ipasaka sa atop sa labing taas nga taluktokan sa templo. Apan sa dihang kana nga adlaw miabot, mga aktibista batok sa pagbulag og puyo sa puti og sa itom mipasundayag og usa ka “dili magpaduol og usa ka tawo,” usa ka tibuok komunidad nga strike sa pagpugong sa pagtrabahao ug pagpamalit diha sa mga dapit sa puti sa Johannesburg.
Gisuportahan ni Julia ang mga kawsa sa mga aktibista, apan siya determinado sa pagsaksi niining importante nga hitabo sa pagtukod sa templo. Giubanan sa iyang apo nga lalaki, miabot siya ngadto sa Johannesburg. Walay usa nga mihunong o nangutana kanila subay sa dalan. Diha sa dapit sa templo, nakahimo sila pagsaksi sa pagbutang sa estatuwa.
Usa ka tuig ang milabay, sa Septiyembre 14, 1985, nadawat ni Julia ang iyang pagtuga diha sa balay sa Ginoo. Sa unang higayon, gibati niya ang hingpit nga pagkanahisakop—usa ka pakigsaad sa pagkahiusa kauban sa iyang kaigsoonan diha sa ebanghelyo, bisan pa sa ilang kalainan sa kaliwat ug pinulongan. Ug, human sa dugay nga paghulat, siya naselyo ngadto sa iyang namatay nga bana, si John, ug ngadto sa iyang mga ginikanan.
“Unsa ka maanindot nga adlaw kini nahimo!” siya nagmaya. “Daghan kaayo nga panalangin ang nahatag ngari kanako.”
“Sa dakong kalipay ako mosaad, niining adlawa, sa pagpaningkamot og puyo nga ako mahimo sa kanunay nga takos sa pag-anha sa balay sa Ginoo ug sa pagserbisyo Kaniya, akong Manluluwas ug Manunubos,” miingon siya. “Oh, unsa ako nakadayeg og maayo nasayod kon kinsa ako ug nganong ako ania dinhi.”
“Ang kinabuhi tam-is, sa pagkatinuod, ug ang akong kopa nagaawas.”