ʻOku hā mahino ʻi he ngaahi talanoa ʻi he ʻAlamā 30–31 ʻa e mālohi ʻo e ngaahi leá—ki he koví mo e leleí. ʻOku fakamanamanaʻi ʻe he “fakahekeheke” mo e “ngaahi lea fielahi leʻo-lahi” ʻa e faiako loi ko Koliholá, ke ʻohifo ʻa e “laumālie ʻo ha tokolahi ki he fakaʻauhá” (ʻAlamā 30:31, 47). ʻI he founga tatau, naʻe tataki ʻe he ngaahi akonaki ʻa ha tangata Nīfai naʻe hē mei he moʻoní ko Sōlami, ha kulupu tokolahi ʻo e kakaí naʻa nau “tō ki he ngaahi hala lahi” mo “fakakeheʻi ʻa e ngaahi hāʻeleʻanga ʻo e ʻEikí” (ʻAlamā 31:9, 11).
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe tui taʻe-veiveiua ʻa ʻAlamā ko e folofola ʻa e ʻOtuá ʻe “mālohi lahi ange ʻene ngāué ʻi he fakakaukau ʻa e kakaí ʻi he heletā, pe ko ha toe meʻa kehe” (ʻAlamā 31:5). Naʻe fakahaaʻi ʻe he ngaahi lea ʻa ʻAlamaá ʻa e moʻoni taʻengatá pea naʻá ne ngāue ʻaki ʻa e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí ke fakalongolongoʻi ʻa Kolihola (vakai, ʻAlamā 30:39–50), pea naʻa nau fakaafeʻi ʻEne tāpuakí maʻanautolu naʻe ō mo ia ke fakafoki mai ʻa e kau Sōlamí ki he moʻoní (vakai, ʻAlamā 31:31–38). Ko ha ngaahi sīpinga mahuʻinga ʻeni ki he kau muimui ʻo Kalaisí he ʻahó ni ʻi he taimi ʻoku lahi ai ʻa e ngaahi pōpoaki halá. Te tau lava ʻo maʻu ʻa e moʻoní ʻi heʻetau falala ki he “ivi ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá,” ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe ʻAlamaá (ʻAlamā 31:5).
ʻOku feinga ʻa e filí ke kākaaʻi au ʻaki ʻa e ngaahi akonaki halá.
ʻI he ʻAlamā 30, ʻoku ui ʻa Kolihola ko e “Fili ia ʻo Kalaisí” (veesi 6). Ko e fili ʻo Kalaisí ko ha taha pe ko ha faʻahinga meʻa ʻoku fakafepaki fakahāhā pe fakapulipuli kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí. Ko e fē ʻa e ngaahi veesi ʻi he ʻAlamā 30:6–31 ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e feʻunga ʻa Kolihola mo e fakamatala ko ʻení? ʻE ala tokoni ʻa hono ako ʻo e ngaahi akonaki hala ʻa Koliholá ke ke ʻiloʻi mo fakasītuʻaʻi ʻa e ngaahi akonaki tatau. ʻE ala tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻi hoʻo akó:
Ko e hā ha ngaahi lēsoni fakatātā te ke lava ʻo fakakaukau ki ai ke mahino lelei ange ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí mo e ngaahi faʻifaʻitaki loi ʻa Sētané? Ko ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ko e mounu ʻoku fakaʻaongaʻi ki he taumātaʻú, paʻanga loí, mo e tuʻuaki loí. Te ke lava fēfē nai ʻo tala ha meʻa ʻoku loi? Te ke lava fēfē nai ʻo ʻiloʻi ʻa e moʻoní?
Fakakaukau ke hiki ʻa e ngaahi tokāteline loi naʻe akoʻi ʻe Kolihola ʻi he ʻAlamā 30:6–31. Ko e fē ʻi heʻene ngaahi akonakí ʻoku fakatauele ʻi he ʻaho ní? (vakai, ʻAlamā 30:12–18, 23–28). Ko e hā ha fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ʻi hono tali ʻo e ngaahi fakakaukau peheé? Ko e hā ha ngaahi pōpoaki hala ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he filí ke feinga ke kākaaʻi ʻaki koe ʻi he ʻaho ní?
Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe ʻAlamā ke fakafepakiʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻa Koliholá ʻaki ʻa e moʻoní? (vakai, ʻAlamā 30:31–54). Te ke fakaʻaongaʻi fēfē nai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni tatau ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí?
Hangē ko ʻAlamaá, ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo onopōní ke tau ʻiloʻi ʻa e faikehekehe ʻo e moʻoní mei he ngaahi loi ʻa Sētané. Ko e hā ha faleʻi ʻokú ke maʻu ʻi he ngaahi pōpoaki ko ʻení: Gary E. Stevenson, “ʻOua Naʻá ke Kākaaʻi Au” (Liahona, Nōvema 2019, 93–96); Dallin H. Oaks, “Be Not Deceived” (Liahona, Nov. 2004, 43–46).
Vakai foki, Gospel Topics, “Seek Truth and Avoiding Deception,” [Fekumi ki he Moʻoní pea Fakaʻehiʻehi mei he Kākaá] Gospel Library; “Ko e Faitotonu ʻo Faka-ʻOtua,” Ngaahi Himí, fika 169.
ʻĪmisi
Talanoa ʻa Kolihola mo ʻAlamā
Ko Hono Fakafepakiʻi ʻe Kolihola ʻa ʻAlamaá, tā fakatātā ʻa Robert T. Barrett
ʻOku tokolahi ha kakai ʻi he kuongá ni ʻoku nau tui ʻoku ʻikai ha ʻOtua. Ko e hā ha meʻa ʻokú ke maʻu ʻi he ʻAlamā 30:39–46 ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá? Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne taʻofi kitautolu mei hono ʻiloʻi Iá? Ko e hā ha ngaahi fakamoʻoni kehe kuo foaki atu ʻe he ʻOtuá ʻokú Ne moʻuí?
ʻOku ʻikai poupouʻi ʻe he filí ʻa hono kau muimuí.
Ko e hā ʻokú ke ako mei he ʻAlamā 30:56–60 fekauʻaki mo e tōʻonga ʻa e tēvoló ki hono kau muimuí? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke maluʻi ai ho ʻapí mei hono ivi tākiekiná?
‘Oku maʻu ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e mālohi ke tataki ʻa e kakaí ki he māʻoniʻoní.
ʻE hangē ki ha niʻihi ko e palopalema ʻo e kau Sōlamí mo ʻenau fakamāvahevahe mei he kau Nīfaí ʻe ala fiemaʻu ange ha solovaʻanga fakapolitikale pe fakakautau (vakai, ʻAlamā 31:1–4). Ka naʻe ako ʻa ʻAlamā ke falala ki he “ivi ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá” (ʻAlamā 31:5). Ko e hā ʻokú ke ako mei he ʻAlamā 31:5 fekauʻaki mo e mālohi ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá? (vakai foki, Hepelū 4:12; 1 Nīfai 15:23–24; 2 Nīfai 31:20; Sēkope 2:8; Hilamani 3:29–30).
ʻI hoʻo ako ʻa e ʻAlamā 31, ko e hā ha ngaahi moʻoni kehe ʻo e ongoongoleleí te ke lava ʻo maʻu ʻoku kaunga ki hoʻo ngaahi aʻusia ʻi he moʻuí? Hangē ko ʻení:
Kuó ke mamata fēfē nai ki he taki ʻe he folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e kakaí ke nau fai ha ngaahi meʻa lelei ? (vakai, veesi 5).
Fakafehoanaki ʻa e ngaahi tōʻonga fakakaukau, ngaahi ongo, mo e ngaahi ngāue ʻa ʻAlamā fekauʻaki mo e niʻihi kehé (vakai, veesi 34–35) mo e ngaahi tōʻonga fakakaukau, ngaahi ongo, mo e ngaahi ngāue ʻa e kau Sōlamí (vakai, veesi 17–28). Te ke lava fēfē nai ʻo hangē ange ko ʻAlamaá?
Ko e hā ha meʻa ʻokú ke maʻu ʻi he ʻAlamā 31:30–38 ʻe ala tokoni ki he kakai ʻoku mamahi koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻa e niʻihi kehé?
ʻE lava ha taha pē ʻo liliu koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi.
Fakatokangaʻi ange ʻa e falukunga kakai naʻe ʻave ʻe ʻAlamā ke akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki he kau Sōlamí (vakai, ʻAlamā 31:6). Ko e hā ha meʻa ʻokú ke ako fekauʻaki mo e moʻui ʻa e kakai ko ʻení ʻi he Mōsaia 27:8–37; 28:4; ʻAlamā 10:1–6; 11:21–25; 15:3–12. Ko e hā nai ha pōpoaki maʻau mei heʻenau ngaahi aʻusiá?
ʻOku fakatokanga mai ʻa e Tohi ʻa Molomoná kiate au fekauʻaki mo e ngaahi akonaki loí.
Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha ʻū meʻa (hangē ko e paʻanga pe meʻakai) mo ha ʻū meʻavaʻinga ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻE lava ke iku ʻeni ki ha fealeaʻaki fekauʻaki mo e founga ke ʻiloʻi ai ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi meʻa ʻoku moʻoní pea mo e ngaahi meʻa ʻoku loí. Te ke lava leva ʻo tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau ʻiloʻi mei he ʻAlamā 30:12–18 ʻa e ngaahi loi pe akonaki hala naʻe akoʻi ʻe Kolihola fekauʻaki mo e ʻOtuá. ʻI he ʻAlamā 30:32–35, naʻe tali fēfē nai ʻe ʻAlamā ʻa e ngaahi loi ko iá? Ko e hā ʻoku tau ako mei heʻene sīpingá?
Naʻe fakamatala ʻa ʻAlamā fekauʻaki mo e founga ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻe he ngaahi meʻa ʻi he langí mo e māmaní ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá Kapau ʻe lava, luelue ʻi tuʻa fakataha mo hoʻo fānaú pe tuʻu ʻi ha veʻe matapā sioʻata lolotonga hoʻo lau ʻa e ʻAlamā 30:44. Kole ange ke nau fakamatalaʻi atu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau sio ki ai ʻoku tokoni kiate kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻofa ʻiate kinautolu. Te nau lava foki ʻo tā ha ʻū fakatātā ʻo e ngaahi meʻa ʻoku nau ʻiló (vakai, peesi ʻekitivitī ki he uike ní).
Lolotonga hoʻo hivaʻi mo hoʻo fānaú ʻa e “ʻOku ʻOfa ʻEku Tamai Hēvaní ʻIate Au” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 16–17), paasi takai ha foʻi pulu pe ko ha meʻa kehe. Toutou taʻofi ʻa e hivá pea kole ki he tokotaha ʻokú ne puke ʻa e meʻá ke ne vahevahe ha meʻa ʻe taha naʻe fakatupu ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ia ʻokú ne houngaʻia ai.
ʻOku ako ʻa e fānaú ʻi he ʻū fakatātaá. ʻE tokoni ʻa e ʻū fakatātaá ke mahino lelei ange mo manatuʻi fuoloa ange ʻe he fānaú ʻa e meʻa kuo akoʻi kiate kinautolú. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi ʻekitivitī maʻá e fānaú ʻi he lēsoni ko ʻení ʻoku nau fokotuʻu mai ha ʻū fakatātā ke fakaʻaongaʻi. Fakakaukau ke toe fakaʻaliʻali ʻa e ʻū fakatātā tatau pē ʻi he kahaʻú ke tokoni ke manatuʻi ʻe he fānaú ʻa e meʻa naʻa nau akó.
Te ke tokoniʻi fēfē nai hoʻo fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻoku mālohi ange ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻi ha “toe meʻa kehe”? (ʻAlamā 31:5). Fakakaukau ke kole ange kiate kinautolu ke nau fakakaukau ki ha meʻa pe ko ha tokotaha mālohi, pe fakaʻaliʻali ha ʻū fakatātā ʻo ha ngaahi meʻa mālohi. Ko e hā e meʻa ʻokú ne ʻai ke nau mālohí? Lau fakataha ʻa e ʻAlamā 31:5 pea fehuʻi ki hoʻo fānaú pe ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e veesi ko ʻení. Vahevahe ha aʻusia kuo hoko ai e folofola ʻa e ʻOtuá ko ha ivi tākiekina mālohi ʻiate koe.
Fakamatalaʻi fakanounou ʻa e talanoa ʻo ʻAlamā mo e kakai Sōlamí, ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi veesi mei he ʻAlamā 31:8–35 (vakai foki, “Vahe 28: Ko e Kau Sōlamí mo e Lameiumitomí,” Ngaahi Talanoa ʻo e Tohi ʻa Molomoná, 78–80). Tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau kumi ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻe lea ʻaki ʻe he kau Sōlamí ʻi heʻenau lotú (vakai, ʻAlamā 31:15–18) lolotonga ʻenau tokoni atu ke langa ha taua Lameiumitomi ʻaki ha ʻū poloka pe ha ngaahi foʻi maka. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ko e founga ʻeni ʻoku totonu ke tau lotu ʻakí. ʻI hoʻo talanoa mo hoʻo fānaú fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke tau lotu aí, tuku ke nau toʻo taha taha ʻa e ngaahi foʻi poloká pe ngaahi foʻi maká. Mahalo ʻe lava ke nau tauhi ha taha ʻo e ngaahi foʻi maká ʻi honau veʻe mohengá ko ha fakamanatu ke nau lotu ʻi he pongipongi mo e pō kotoa pē. ʻE lava foki ke nau fiefia ʻi hono teuteuʻi ʻenau foʻi maká.
Ke maʻu ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Ko e Kaumeʻá ʻo e māhina ní.