Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au 2024
12–18 ʻAokosi: “Tuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí” ʻAlamā 43–52


“12–18 ʻAokosi: ‘Tuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí.’ ʻAlamā 43–52,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: Tohi ʻa Molomoná 2024 (2023)

“12–18 ʻAokosi. ʻAlamā 43–52,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e ʻApí mo e Lotú: 2024 (2023)

ʻĪmisi
Molonai mo e fuka ʻo e tauʻatāiná

Maʻá e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Tauʻatāiná, tā fakatātaaʻi ʻe Scott M. Snow

12–18 ʻAokosi: “Tuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí”

ʻAlamā 43–52

ʻI he taimi ʻoku tau lau ai ʻa e ngaahi leá ni ʻi he kamataʻanga ʻo e ʻAlamā vahe 43—”Pea ko ʻeni ʻoku ou toe foki ki ha fakamatala ʻo e ngaahi tau ʻi he vahaʻa ʻo e kau Nīfaí mo e kau Leimaná”—ʻoku fakanatula pē ke tau fifili pe ko e hā naʻe fakakau ai ʻe Molomona ʻa e ngaahi talanoa tau ko ʻení ka naʻe siʻisiʻi ha feituʻu ke tohi ai ʻi he ʻū lauʻi peletí (vakai, Ngaahi Lea ʻa Molomoná 1:5). Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai haʻatau ngaahi feinga tau ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi heʻene ngaahi leá ʻoku ope atu ʻi he ngaahi fakamatala ʻo e fakaloloma mo e fakamamahi ʻo e taú. ʻOku teuteuʻi foki kitautolu ʻe heʻene ngaahi leá ki he tau ʻa ia “[ʻoku tau kau kotoa ki aí]” (Ngaahi Himí, fika 152), ʻa e tau ʻoku tau fepaki mo ia ʻi he ʻaho takitaha mo e ngaahi mālohi ʻo e koví. ‘Oku moʻoni ʻaupito ʻa e taú ni, pea ʻoku uesia ʻe hono nunuʻá ʻa ʻetau moʻui taʻengatá. Hangē ko e kau Nīfaí, ʻoku ueʻi kitautolu ʻe ha taumuʻa māʻoniʻoni—“[ko] hotau ʻOtuá, mo ʻetau lotú, mo e tauʻatāiná, mo ʻetau melinó, ko hotau ngaahi uaifí, mo ʻetau fānaú”—ʻa ia naʻe ui ʻe Molonai “[ko e] feinga ʻa e kau Kalisitiané” (ʻAlamā 46:12, 16).

Ngaahi Fakakaukau ki he Ako ʻi ʻApí mo e Lotú

ʻAlamā 43–52

ʻE lava ke tokoniʻi au ʻe Sīsū Kalaisi ʻi heʻeku ngaahi tau fakalaumālié.

ʻI hoʻo lau ʻa e ʻAlamā 43–52, fakatokangaʻi ange ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe he kau Nīfaí naʻá ne ʻai ke nau lavameʻa (pe ʻikai lavameʻá). Hili ia pea fakalaulauloto ki he founga te ke lava ai ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa kuó ke akó ke tokoni ke ke ikunaʻi hoʻo ngaahi tau fakalaumālié. Lekooti hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi lalo:

Vakai foki ki he meʻa te ke lava ʻo ako mei he ngaahi feinga ʻa e ngaahi fili ʻo e kau Nīfaí. Fakalaulauloto ki he founga ʻe ala ʻohofi ai koe ʻe Sētane ʻi ha ngaahi founga tatau:

Vakai foki, Russell M. Nelson, “Tali Lelei ʻa e Kahaʻú ʻi he Tui,” Liahona, Nōvema 2020, 73–76; “ʻOtua ko e Fakaū,” Ngaahi Himí, fika 30.

ʻĪmisi
Tau ʻa e kau Nīfaí mo e kau Leimaná

Minerva Teichert (1888–1976), Defense of a Nephite City, 1949–1951, lolo ʻi he papa mesonaiti, ʻinisi 36 × 48. Brigham Young University Museum of Art, 1969.

ʻAlamā 46:11–28; 48:7–17

ʻĪmisi
fakaʻilonga seminelí
“Tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí.”

ʻOkú ke fie holoki nai ʻa e mālohi ʻo e filí ʻi hoʻo moʻuí? Ko ha founga ʻe taha ko e muimui ki he naʻinaʻi ʻi he ʻAlamā 48:17 ke hoko ʻo “tatau … mo Molonai.” Fakakaukau ke ke ʻai ha lisi ʻo ha ngaahi foʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa Molonai ʻi hoʻo lau ʻa e ʻAlamā 46:11–28; 48:7–17. Ko e hā ʻokú ke ako meia Molonai fekauʻaki mo e “tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí”? (ʻAlamā 46:27).

Te ke lava foki ʻo toe ako ʻa e founga hono ueʻi ʻe Molonai ha niʻihi kehe ʻi he “feinga ʻa e kau Kalisitiané” (vakai, ʻAlamā 46:11–22). Te ke fakamatalaʻi fēfē nai ʻa e feinga ko iá? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke ke kau ai ki aí? Te ke ueʻi fēfē nai ha niʻihi kehe ke nau kau mo kinautolu?

Ko e meʻa ʻe taha naʻe fai ʻe Molonai ke ueʻi fakalaumālie ʻa e niʻihi kehé ko e faʻu ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná, ʻa ia naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ke langaki fakalaumālie ʻa e kakai Nīfaí (vakai, veesi 12). Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fakamamafaʻi ʻe hotau kau taki ʻi he Siasí ʻi hotau kuongá? Te ke ala kumi kinautolu ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko ha Fakahinohino ki he Fai ʻo e Ngaahi Filí (tohitufa, 2022), “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” kaveinga ʻo e Kau Finemuí mo e Kōlomu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻEloné pe ha ngaahi pōpoaki ʻo ha konifelenisi lahi kimuí ni. Te ke lava ʻo fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa ʻoku nau akoʻí ki ha ngaahi fakamatala faingofua ke faʻu ʻaki haʻo fuka ʻo e tauʻatāiná—ko ha meʻa ke fakamanatu atu ke ke tauhi moʻoni ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

Vakai, Tefito ʻo e Ongoongoleleí, “Tui kia Sīsū Kalaisí,” Gospel Library.

ʻAlamā 47

ʻOku fakatauele mo kākā māmālie ʻa Sētane.

‘Oku ʻilo ʻe Sētane ʻoku ngalingali he ʻikai ke ke fai ha ngaahi angahala lalahi pe tui ki ha ngaahi loi lahi. Ko ia, ʻokú ne fakaʻaongaʻi leva ha ngaahi loi mo ha fanga kiʻi fakatauele iiki—ke taki mavahe koe mei he malu ʻo e moʻui angatonú.

Kumi ʻa e sīpinga ko ʻení ʻi he ʻAlamā 47, mo fakalaulauloto ki he founga ʻe ala feinga ai ʻa Sētane ke kākaaʻi koé. Fakakaukau ki he ngaahi ʻilo ko ʻeni meia ʻEletā Lōpeti D. Heilí:

“Naʻe feingaʻi ʻe he tangata lavaki ko ʻAmalekaiá ke ʻʻalu hifo’ ʻa Lehonitai ke na fetaulaki ʻi he teleʻá. Ka ʻi he hifo ʻa Lehonitai mei he feituʻu māʻolungá, naʻe fakakonahi ʻfakasiʻisiʻi’ ia kae ʻoua kuó ne mate pea tō ai ʻene kau taú ki he nima ʻo ʻAmalekaiá (vakai, ʻAlamā 47). ʻOku tauheleʻi kitautolu ʻe ha kakai ʻi he fakakikihí mo e tukuakiʻí ke tau hifo mei he potu māʻolungá. Ko e potu māʻolungá ʻa e feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e māmá. … Ko ha feituʻu ia ʻoku malu” (“Lototoʻa Faka-Kalaisitiané: Ko e Fiemaʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Liahona, Nōvema 2008, 74).

Vakai foki, Nehemaia 6:3; 2 Nīfai 26:22; 28:21–22.

ʻAlamā 50–51

ʻOku ʻomi ʻe he uouangatahá ʻa e malú.

Neongo e teunga tau mo e ngaahi kolotau ʻa e kau Nīfaí, ka naʻe ʻikai fuoloa kuo kapa ʻe he kau Leimaná ha konga lahi ʻo honau ngaahi koló (vakai, ʻAlamā 51:26–27). Naʻe hoko fēfē nai ia? Kumi ʻa e ngaahi talí ʻi hoʻo lau ʻa e ngaahi vahe ko ʻení (tautautefito ki he ʻAlamā 51:1–12). Fakalaulauloto ki he ngaahi fakatokanga ʻe ala ʻoatu ʻe he fakamatalá ni kiate koe mo ho fāmilí.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Liahona ʻo e māhina ní mo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.

Ngaahi Fakakaukau ki hono Akoʻi ʻo e Fānaú

ʻAlamā 43:17–21; 48:7–8; 49:1–5; 50:1–6

Te u lava ʻo maʻu ʻa e maluʻi fakalaumālié ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e “Vahe 31: Ko Hono Ikunaʻi ʻe Molonai ʻa Seilahemená” (Ngaahi Talanoa ‘o e Tohi ‘a Molomoná, 85–88) ke fakamatala ki hoʻo fānaú ʻa e tau ʻi he vahaʻa ʻo e kau Nīfaí mo e kau Leimaná. ʻI hoʻo lau fekauʻaki mo e teunga tau ʻo e kau Nīfaí ʻi he ʻAlamā 43:19, te ke lava ʻo fakafehoanaki ʻa e teunga tau ʻokú ne maluʻi hotau sinó mo e ngaahi meʻa kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke maluʻi ʻaki hotau laumālié. Mahalo te ke lava mo hoʻo fānaú ʻo tā ha fakatātā ʻo ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine pea tānaki atu ha konga ʻo e teunga taú ki he fakatātaá ʻi he meʻa kotoa pē ʻe lava ke talaatu ʻe hoʻo fānaú ʻokú ne ʻo maluʻi fakalaumālie kitautolú.

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e ngaahi kolotau naʻe langa ʻe he kau Nīfaí: ʻAlamā 48:7–9; 49:1–9; 50:1–6. Hili hoʻomou lau fakataha ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, ʻe ala fiefia hoʻo fānaú ke langa ha kolotau ʻaki ha ngaahi meʻa hangē ko e ʻū seá mo e sipi kafú.  

ʻAlamā 46:11–16; 48:11–13, 16–17

Te u lava ʻo “tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí” ʻo hangē ko e ʻEikitau ko Molonaí.

  • ʻE lava ke mamata hoʻo fānaú ki he ngaahi fakatātā ʻi he lēsoni ko ʻení ke fai ʻa e talanoa ʻo e fuka ʻo e tauʻatāiná (vakai, ʻAlamā 46:11–16; “Vahe 32: ʻEikitau ko Molonaí mo e Fuka ʻo e Tauʻatāiná,” Ngaahi Talanoa ʻo e Tohi ʻa Molomoná, 89–90). Ko e hā naʻe fiemaʻu ʻe Molonai ke manatuʻi ʻe he kakaí? (vakai, veesi 12)? Ko e hā ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tau manatuʻí? Mahalo naʻa ala faʻu ʻe hoʻo fānaú haʻanau ngaahi fuka ʻo e tauʻatāiná” ʻaki ha ngaahi kupuʻi lea pe ngaahi fakatātā ʻe tokoni ke nau manatuʻi ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení.

  • Ke akoʻi hoʻo fānaú fekauʻaki mo e “tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí” ʻo hangē ko Molonaí (vakai, ʻAlamā 48:13), te ke lava ʻo tokoni ke nau kumi mo ala ki ha meʻa ʻoku tuʻu maʻú. ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ʻa e pehē ke “tuʻu maʻu” ʻi he tuí? Lau fakataha ʻa e ʻAlamā 48:11–12 ke ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻá ne ʻai ʻa Molonai ke tuʻu maʻu ʻi heʻene tui kia Kalaisí. Te mou lava foki ʻo hivaʻi fakataha ʻa e “Te u Loto-toʻá” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 85). Ko e hā ʻa e meʻa te tau lava ʻo fai ke tau “tuʻu maʻu ai ʻi he tui kia Kalaisí”?

ʻAlamā 47:4–19

ʻOku ʻahiʻahiʻi mo kākaaʻi māmālie kitautolu ʻe Sētane.

Lau fakataha ha ngaahi veesi kuo fili mei he ʻAlamā 47:4–19. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe mei hokó kapau naʻe tala ʻe ʻAmalekaia kia Lehonitai ʻa e meʻa naʻá ne palani ke faí ʻi he kamataʻangá? Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi vēsí ni fekauʻaki mo e feinga ʻa Sētane ke kākaaʻi kitautolú?

Tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau fakatupulaki ha loto falala. ʻE ʻi ai ha fānau ʻe niʻihi mahalo he ʻikai te nau ongoʻi te nau lava ʻo ako ʻa e ongoongoleleí ʻiate kinautolu pē. Ko ha founga ʻe taha ke fakatupulaki ai ʻenau loto falalá ko hano fakahīkihikiʻi kinautolu ʻi heʻenau kau ʻi he akó. Te ke fakaʻaongaʻi nai ʻi fē ʻa e fokotuʻu ko ʻení ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻi he lēsoni ko ʻení?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange, vakai ki he makasini Ko e Kaumeʻá ʻo e māhina ní.

ʻĪmisi
ʻOku pukepuke ʻe Molonai ʻa e fuka ʻo e tauʻatāiná

Fuka ʻo e Tauʻatāiná, tā fakatātaaʻi ʻe Larry Conrad Winborg

© 2018 ʻe Larry Conrad Winborg

Paaki