Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
16–22 ʻAokosi. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92: “Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo hano Talaʻofa”


“16–22 ʻAokosi. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92: ‘Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo hano Talaʻofa,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“16–22 ʻAokosi. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
tangata mo e fefine ʻokú na feimeʻatokoni

16–22 ʻAokosi

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92

“Ko ha Tefitoʻi Moʻoni mo hano Talaʻofa”

Ako ʻi he faʻa lotu e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89–92, pea lekooti ha faʻahinga ongo fakalaumālie pē ʻokú ke maʻu. Ongoʻi ngofua ki he founga “ʻoku fakahā ʻe he Laumālié ʻa e moʻoní” kiate koe ʻi hoʻo ako e (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91:4).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻI he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá, naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e kaumātuʻa ʻo ʻIsilelí fekauʻaki mo hono langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. Naʻa nau aleaʻi ha ngaahi moʻoni fakalaumālie, lotu fakataha, ʻaukai, mo teuteu ke malangaʻi e ongoongoleleí. Ka naʻe ʻi ai ha meʻa fekauʻaki mo e ʻātakaí ʻe ngalikehe kiate kitautolu he ʻahó ni, pea naʻe ʻikai ke ngalikehe foki ia kia ʻEma Sāmita. Lolotonga e ngaahi fakatahá, naʻe ifi mo mama tapaka e kau tangatá, ʻa ia naʻe angamaheni he taimi ko iá, ka naʻe tau ia ʻi he faliki papa lanu ʻuliʻulí pea namu mālohi. Naʻe vahevahe ʻe ʻEma kia Siosefa e meʻa naʻá ne hohaʻa ki aí, pea naʻe fehuʻi ʻe Siosefa ki he ʻEikí. Ko hono olá ko ha fakahā naʻe ope atu ia ʻi he ifi tapaká mo e ʻuli mei he tapaká. Naʻá ne tuku ki he Kāingalotú, ʻi he lauʻi toʻu tangata ka hoko maí, “ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa”—ko ha ngaahi talaʻofa ʻo e moʻui lelei fakaesinó, “potó,” mo e “ngaahi fuʻu koloa mahuʻinga ʻo e ʻiló” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:3, 19).

Vakai foki, Kau Māʻoniʻoní, 1:166–68.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89

Ko e Lea ʻo e Potó “ko ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa.”

ʻI he taimi naʻe fuofua fanongo ai e kaumātuʻa ʻi he Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá ki hono lau ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Lea ʻo e Potó, ne tuai e kemo ʻenau “lī ʻenau foʻi tapaká mo e mama tapaká ki he afí” (Kau Māʻoniʻoní, 1:168). ‘I he taimi ko iá, naʻe lau e Lea ʻo e Potó ko ha fakatokanga kae ʻikai ko ha fekau, ka naʻa nau fie fakahā ʻenau loto-fiemālie ke talangofuá. Mahalo kuó ke ʻosi “lī” mei hoʻo moʻuí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakatokanga mai ki ai e Lea ʻo e Potó, ka ko e hā ha toe meʻa te ke lava ʻo ako mei he fakahā ko ʻení? Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ko ʻení:

  • Kumi ha ngaahi kupuʻi lea naʻe ʻikai te ke fakatokangaʻi—pe fakakaukau lahi ki ai—kimuʻa. Ko e hā ha meʻa ʻokú ke ako mei ai?

  • ʻOku ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89 ha ngaahi talaʻofa ʻe niʻihi (vakai, veesi 18–21). ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā e ngaahi talaʻofa ko ʻení?

  • Ko e hā ‘oku akoʻi atu ʻe he fakahā ko ʻení ʻo kau ki he ʻEikí?

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga kuó ke vakai ki ai ʻo e “ngaahi kovi mo e ngaahi filioʻi … ʻi he loto ʻo ha kau tangata kākā”? (veesi 4).

  • Fakakaukau ki he fakahaá “ko ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa” (veesi 3)—ko ha ngaahi moʻoni tuʻuloa ʻokú ne tataki e fakahoko ʻo e ngaahi filí—kae ʻikai ko ha lisi pē ʻo e ngaahi meʻa ke fai mo ʻikai faí. Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke maʻu te ne lava ʻo tataki hoʻo ngaahi filí?

Kuo fakatokanga mai foki e kau palōfita ʻi onopōní ki he ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki mo e ngaahi tōʻonga ʻoku mahulu atu ʻi he ngaahi meʻa ne fakamatala ki ai ʻi he Lea ʻo e Potó (vakai, “Moʻui Lelei Fakaesino mo Fakaelotó,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 25–27). Ko e hā ʻoku ueʻi koe ke ke fai ke tokangaʻi lelei ange ai ho ʻatamaí mo e sinó?

Vakai foki, Taniela 1; 1 Kolinitō 6:19–20; addictionrecovery.ChurchofJesusChrist.org.

ʻĪmisi
tamaiki tangata ʻoku lele ʻi ha matātahi

‘Oku akoʻi mai ʻe he Lea ʻo e Potó ke tau tokangaʻi hotau sinó.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:1–17

ʻOku maʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e “ngaahi kī ʻo e puleʻangá.”

Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino ʻi he vahe 90, fekauʻaki mo e “ngāue fakafaifekau mo e ngāue fakapalesiteni” (veesi 12) ʻa Siosefa Sāmita, Sitenei Likitoni mo Feletiliki G. Uiliamisi—ko e kau mēmipa ʻi he meʻa ʻoku tau ui he taimí ni ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí. Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki mo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mei he veesi 1–17? Toe vakaiʻi e ngaahi pōpoaki fakamuimuitaha mei he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku hanga fēfē ʻe heʻenau ngaahi leá ʻo “fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻangá” kiate koé? (veesi 14). ʻOku nau “fakamaau [fēfē] ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻo e siasi mo e puleʻanga ko ʻení”? (veesi 16).

Vakai foki, Henry B. Eyring, “Ko e Mālohi ʻo e Poupou ʻi he Tuí,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 58–60.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24

“ʻE fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhi ko [ʻeku] leleí.”

Fakalaulauloto ki ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia naʻe fakamoʻoniʻi atu ai e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24. Fakakaukau ke lekooti hoʻo ngaahi aʻusiá pea vahevahe kinautolu mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe taha ʻokú ke ʻofa ai—mahalo ko ha taha ʻokú ne fie maʻu ha fakafiemālie pe poupou. Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi tāpuaki ʻokú ke kei tatali ki ai, fakalaulauloto ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke kei faivelenga ai ʻi hoʻo tatali ke vakai ki he founga “ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhi ko hoʻomou leleí.”

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:28–31

Ko hai ʻa Viena Siekisí?

Naʻe fanauʻi ʻa Viena Siekisi ʻi he ʻaho 10 ʻo Sune, 1787 ʻi Masāsuseti. Ko ha fefine tui lahi ʻa Viena naʻá ne faingamālie fakapaʻanga, pea naʻá ne fuofua fetaulaki mo e kau faifekaú ʻi he 1831. Hili hono maʻu ha fakamoʻoni fakalaumālie naʻe moʻoni ʻenau pōpoakí, naʻá ne fononga ke fetaulaki mo e Palōfitá ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ʻa ia naʻe papitaiso ai iá.

Naʻe talangofua ʻa Viena ki he akonaki ʻa e ʻEikí kiate ia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:28–31. Naʻe hoko ʻene fakatapui ki he ʻEikí, kau ai ha ngaahi foaki naʻá ne fai kimuʻa ʻi Ketilani, ʻi ha taimi mahuʻinga ki he Siasí, ʻi he feinga ʻa e kau takí ke fakatau ʻa e kelekele ʻe langa ai e Temipale Ketilaní. Naʻe “faivelenga, ʻo ʻikai nofo noa” ʻa Viena he kotoa ʻene moʻuí pea ne faifai peá ne malava ʻo “nofo hifo ʻi he melino” (veesi 31) ʻi he Teleʻa Sōlekí, ʻa ia naʻá ne pekia ai ʻi hono taʻu 96.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89.Mahalo ʻe fiefia e kau mēmipa ho fāmilí ʻi hono tā valivali pe kumi ha ʻū tā ʻo ha meʻakai mo e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki kehe ne fakamatala ki ai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89. Te mou lava leva ʻo fai ha kiʻi vaʻinga—ʻe lava e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo taufetongi ʻi hono fili ha ʻū tā kehekehe pē, faʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai totonu ke tau fakaʻaongaʻí ʻi he vevé mo e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau fakaʻaongaʻí ʻi ha peleti. Kuo fakahoko fēfē e ngaahi talaʻofa ʻi he veesi 18–21 ʻi heʻetau moʻuí?

ʻI hono lau e “Moʻui Lelei Fakaesino mo Fakaelotó” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú (25–27) ʻe lava ke ueʻi ai ha fealeaʻaki kau ki ha ngaahi founga kehe ke tokangaekina ai ʻetau moʻui leleí pea fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻOtuá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:5.Talanoa fekauʻaki mo e founga ʻokú ke “maʻu [ai] ʻa e ngaahi mafai ʻo e ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá [ngaahi fakahā pe kau palōfita] ʻa e ʻOtuá.” Te tau fakahaaʻi fēfē ʻoku ʻikai ko ha “meʻa maʻamaʻa” ia kiate kitautolu?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 91.Mahalo te mou aleaʻi e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai e faleʻi ʻa e ʻEikí kau ki he ʻApokelefá (vakai, veesi 1–2) ki he mītia ʻoku fehangahangai mo ho fāmilí ʻi he ʻaho ní (vakai foki, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ ʻApokelefá,” scriptures.ChurchofJesusChrist.org). Te ke lava foki ʻo vahevahe ha ngaahi aʻusia fakataautaha ʻi he taimi naʻe tokoni ai hono “fakamāmaʻi ʻe he Laumālié” (veesi 5) ke ke fakafaikehekeheʻi e moʻoní mo e halá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 92:2.ʻOku ʻuhinga ki he hā ke hoko ko ha “tokotaha faʻa ngāue” ʻi he Siasí?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Ko Hoku Temipale Mei he ʻEikí,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 73.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga kehekehe. Kumi ha ngaahi founga kehekehe ke fakakau ai ho fāmilí ʻi he ako folofola fakafāmilí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo hivaʻi ha ngaahi himi pe ngaahi hiva ʻa e fānaú ʻoku fekauʻaki ki ha veesi, tā ha fakatātā ʻo e meʻa ʻoku nau laú, pe fakamatalaʻi fakanounou ha veesi ʻi heʻenau lea pē ʻanautolu.

ʻĪmisi
fuaʻiʻakaú mo e vesitapoló

“Ko e kāingalotu kotoa pē ʻoku … fai ki he ngaahi tala ní, ʻo ʻaʻeva ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú, te nau maʻu ʻa e moʻui lelei ki honau pitó mo e uho ki honau ngaahi huí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18).

Paaki