Fuakava Foʻoú 2023
10–16 ʻEpeleli. Mātiu 15–17; Maʻake 7–9: “Ko Koe ko e Kalaisí’”


“10–16 ʻEpeleli. Mātiu 15–17; Maʻake 7–9: ‘Ko Koe ko e Kalaisí’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023 (2022)

“10–16 ʻEpeleli. Mātiu 15–17; Maʻake 7–9,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2023

ʻĪmisi
Liliu ʻa Kalaisí

Ko e Liliú, tā ʻe Carl Heinrich Bloch

10–16 ʻEpeleli

Mātiu 15–17; Maʻake 7–9

“Ko Koe ko e Kalaisí”

ʻOku fakaafeʻi mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki hoʻo moʻuí ʻi hono lau ʻa e folofolá. Ko e taha ʻo e ngaahi misiona mahuʻinga ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi. ʻI hoʻo lau e folofolá he uike ní, tokanga ki he ngaahi ongo fakalaumālie ʻoku fakamālohia hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻIkai ʻoku ngali kehe ʻa e tuʻutuʻuni ʻe he kau Fālesí mo e kau Sātusí ke fakahaaʻi ange ʻe Sīsū ha “fakaʻilonga mei he langí”? Naʻe ʻikai feʻunga nai ʻEne ngaahi mana ʻiloá? Kae fēfē nai ʻEne ngaahi akonaki mālohí pe ngaahi founga kehekehe naʻá Ne fakakakato ai e ngaahi kikite ʻi he kuonga muʻá? Naʻe ʻikai tupunga ʻenau fie maʻú mei he siʻisiʻi e ngaahi fakaʻilongá, ka ʻi he taʻe fie “ʻilo ʻa e ngaahi fakaʻilongá” mo taʻe fie tali iá. (Vakai Mātiu 16:1–4.)

Naʻe mamata tonu ʻa Pita ki he ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí mo fanongo ki Heʻene ngaahi akonakí, ʻo hangē pē ko e kau Fālesí mo e kau Sātusí. Ka naʻe ʻikai maʻu e fakamoʻoni fakapapau ʻa Pita naʻá ne pehē ai, “Ko koe ko e Kalaisí, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí,” mei heʻene ngaahi ongo fakatuʻasinó—ʻa hono “kakanó mo e totó.” Naʻe fakahā ʻene fakamoʻoní kiate ia ʻe heʻetau “Tamai ʻoku ʻi he langí.” Ko e fakahaá ko e maka ia naʻe langa ai ʻe he Fakamoʻuí Hono Siasí ʻi he kuonga muʻá mo e kuongá ni—ʻa e fakahā mei he langí ki Heʻene kau tamaioʻeikí. Pea ko e maka ʻeni te tau lava ʻo langa ai hotau tuʻunga fakaākongá—ʻa e fakahā ko Sīsū ʻa e Kalaisí pea ʻoku maʻu Heʻene kau tamaioʻeikí ʻa e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí.” ʻI he taimi ʻoku tau langa ai ʻi he fakavaʻe ko ʻení, “ʻe ʻikai lavaʻi [kitautolu] ʻe he ngaahi matapā ʻo hētesí” (Mātiu 16:15–19).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakataautahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Mātiu 16:13–17

ʻOku maʻu e fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻi he fakahā.

Kapau naʻe fehuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki he kakaí he ʻahó ni, “ʻOku pehē ʻe he kakaí pe ko hai au ko e Foha ʻo e Tangatá?” ko e hā nai ʻenau lea ʻe faí? Ko e hā haʻamou tali ʻo ka fehuʻi atu ʻe Sīsū, “Ka ʻoku pehē ʻe kimoutolu ko hai au?” (Vakai Mātiu 16:13–15.)

Fakalaulauloto ki hoʻo fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí mo e founga ne ke maʻu ai iá. Ko e hā ʻokú ke ako mei he Mātiu 16:15–17 ʻe lava ke fakamālohia ai hoʻo fakamoʻoní? Kapau te ke fie ako lahi ange ki he fakamoʻoní mo e fakahā fakataautahá, vakaiʻi ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení: Sione 15:26; 2 Nīfai 31:17–18; ʻAlamā 5:45–48; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 8:2–3.

 

Mātiu 16:13–19; 17:1–9; Maʻake 9:2–9

ʻOku ʻi māmani he ʻahó ni ʻa e “[ngaahi] kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí.”

Ko e ngaahi “kī ʻo e puleʻanga ʻo e langí” ne talaʻofa ʻe he Fakamoʻuí ke foaki kia Pitá ko e ngaahi kī ia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (Mātiu 16:19). Ko e hā ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai kinautolú? Fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo lau fekauʻaki mo e talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Mātiu 16:13–19 mo hono fakahokó ʻi he Mātiu 17:1–9; Maʻake 9:2–9 (vakai foki Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Maʻake 9:3 [ʻi he Maʻake 9:4, footnote a]).

ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ke tokoni atu ke ke ako fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:2; 107:18–20; 110:11–16; 128:9–11; “Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá (scriptures.ChurchofJesusChrist.org); mo e pōpoaki ʻa ʻEletā Gary E. Stevenson ko e “ʻOku ʻi Fē ʻa e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí?,” (Liahona, Mē 2016, 29–32). Lolotonga hono ako e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení, fakakaukau ke hiki ha lisi ʻo e meʻa ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea mo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei aí. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku hoko ai e kií ko ha fakataipe lelei ki he totonu ke tataki e ngāue ʻa e lakanga fakataulaʻeikí?

Vakai foki ʻa Dallin H. Oaks, “Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Ngaahi Kií,” Liahona, Mē 2020, 69–72; Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Liliú.”

ʻĪmisi
tā tongitongi ʻo Pita ʻokú ne puke ʻa e ngaahi kī

Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e mafai ke tataki ʻaki hono ngāue ʻaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Mātiu 17:14–21; Maʻake 9:14–29

ʻI heʻeku fekumi ki ha tui lahi angé, te u lava ʻo kamata ʻaki e tui ʻoku ou maʻú.

Naʻe ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga ke tālaʻa ai e tamai ʻoku fakamatala ki ai ʻi he Mātiu 17 mo e Maʻake 9 pe ʻe lava nai ʻe Sīsū ʻo fakamoʻui hono fohá. Naʻá ne ʻosi kole ki he kau ākonga ʻa Sīsuú ke nau fakamoʻui hono fohá, ka naʻe ʻikai ke nau lava. Ka ʻi heʻene kole ki he Fakamoʻuí ha maná, naʻá ne fili ke fakahaaʻi ʻene tuí. Naʻá ne pehē ange, “ʻEiki, ʻoku ou tui.” Hili iá naʻá ne fakahā leva naʻe ʻikai haohaoa ʻene tuí, ʻaki ʻene pehē, “Ke ke tokoniʻi au telia ʻeku taʻetuí.”

Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he Laumālié kiate koe ʻi hoʻo lau fekauʻaki mo e mana ko ʻení? Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he Tamai Hēvaní ke ke fakatupulaki hoʻo tuí? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakatupulaki ʻa e tui kuó ke ʻosi maʻú? Mahalo te ke lava ʻo faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi potufolofola mo e pōpoaki ʻo e konifelenisi lahí, pe ngaahi aʻusia kuó ne fakamālohia hoʻo tuí.

Vakai foki, Jeffrey R. Holland, “ʻEiki, ʻOku Ou Tui,” Liahona, Mē 2013, 93–95.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Mātiu 15:7–9; Maʻake 7:6–7.Ko e hā e faikehekehe ʻo e fakaʻapaʻapa ki he ʻOtuá ʻaki hotau loungutú, pe leá, mo e fakaʻapaʻapa kiate Ia ʻaki hotau lotó?

Mātiu 15:17–20; Maʻake 7:18–23.Ko e hā ʻoku tau tokanga ai ki he meʻa ʻoku tau kaí? Fakatatau ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻoku totonu ai ke tau toe tokanga ange ki he meʻa ʻoku haʻu mei hotau ngutú—pea mo hotau lotó? Te tau tauhi fēfē hotau lotó ke maʻá?

Mātiu 16:15–17.ʻOku fakahā fēfē mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ko Sīsū “ko e Kalaisí, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí”? (veesi 16). Te tau teuteuʻi fēfē kitautolu ke maʻu e fakahā ko ʻení meiate Iá?

Mātiu 16:13–19; 17:1–9.Ke akoʻi e fānaú fekauʻaki mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, te ke lava ʻo fai e talanoa ʻa ʻEletā Keuli E. Sitīvenisoni fekauʻaki mo hono lokaʻi ia ʻi tuʻa ʻi heʻene kaá (vakai ki he “ʻOku ʻi Fē ʻa e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí?” [Ensign pe Liahona, Mē 2016, 29–32]). Te ke lava ʻo tuku ki hoʻo fānaú ke nau fakaʻaongaʻi e ngaahi kī ki hono fakaava ʻo e falé, kaá pe ngaahi loka kehé. Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha laʻitā ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí pea fakamoʻoni ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, hangē ko ia ne maʻu ʻe Pitá.

Mātiu 17:20.Kuo hiki ha ngaahi moʻunga ʻe he kau palōfita ʻoku nau tui kia Sīsū Kalaisí (vakai Sēkope 4:6; Mōsese 7:13). Ka ko e angamahení, ʻoku ʻikai ko e mana ia ʻoku tau fie maʻú. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo pehē: “Kapau ʻoku tau maʻu ha tui ʻoku siʻisiʻi ʻo tatau mo ha tengaʻi mūsita, ʻe lava ʻo tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau hiki ʻa e ngaahi moʻunga ʻo e lotofoʻí mo e veiveiuá, ʻi he ngaahi ngāue ʻoku ʻi muʻa ʻiate kitautolú, ʻe heʻetau ngāue mo e fānau ʻa e ʻOtuá, kau ai e kau mēmipa ʻo e fāmilí, kāingalotu ʻo e Siasí, mo kinautolu ʻoku teʻeki mēmipa he Siasí” (“Ngaahi Meʻaʻofa Mahuʻinga Mei he ʻOtuá,” Liahona, Mē 2018, 10). Ko e hā ha ngaahi moʻunga ʻi heʻetau moʻuí ʻoku fie maʻu ke hiki? Te tau fakahaaʻi fēfē ʻetau tui ki he mālohi ʻo e ʻOtuá ke Ne tokoniʻi kitautolu ke hiki ʻa e ngaahi moʻunga ko ʻení?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Himi ʻoku fokotuʻu atú: “ʻOku Ou Tui Kia Kalaisi,” Ngaahi Himí, fika 66.

Ko Hono Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Faʻa fakataha maʻu pē. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo pehē: “ʻOua naʻa teitei tuku ke molenoa ha faingamālie ke fakatahatahaʻi mai ai ʻa e fānaú ke nau ako e tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku hāhāmolofia ke maʻu ha ngaahi momeniti pehē ʻi hono fakafehoanaki atu ki he ngaahi feinga ʻoku fai ʻe he filí” (“The Power of Teaching Doctrine,” Ensign, May 1999, 74).

ʻĪmisi
ko ha tangata mo hono foha ʻoku puke ʻi he ʻao ʻo Sīsuú

ʻEiki, Kuó u ʻOmi kiate Koe Hoku Fohá, tā ʻe Walter Rane

Paaki