Fuakava Foʻoú 2023
30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6: “Sīsū Kalaisi, ‘ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá’”


“30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6: ‘Sīsū Kalaisi, “ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá,”’” Haʻu ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023 (2022)

“30 ʻOkatopa–5 Nōvema. Hepelū 1–6,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2023

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻoku tuʻu mo ha kiʻi taʻahine

Lolo Faitoʻo ʻi Kiliatí, tā ʻe Annie Henrie

30 ʻOkatopa–5 Nōvema

Hepelū 1–6

Ko Sīsū Kalaisi, “ko e Tupuʻanga ʻo e Moʻui Taʻengatá”

ʻOku tokoni hono lekooti ʻo e ngaahi ongo fakalaumālié ke ke fakatokangaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke akoʻi kiate koé. ʻOku fakahaaʻi ʻe hoʻo ngāueʻi ʻo e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú ʻa hoʻo tui ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi ueʻi ko iá.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe pau ke tau takitaha siʻaki kotoa ha meʻa kae lava ke tau tali ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí—ngaahi tōʻonga kovi, tui hala, feohi taʻefeʻunga, pe ko ha meʻa kehe. Ki he kau Senitaile ʻi he Siasi faka-Kalisitiane he kuonga muʻá, naʻe faʻa ʻuhinga ʻa e uluí ki hono liʻaki ʻo e ngaahi ʻotua loí. Ki he kakai Hepeluú (pe kakai Siú), kapau naʻe ʻikai faingataʻa ange, naʻe hoko ʻa e uluí ko ha meʻa fakafihi. Ko hono moʻoní, naʻe makatuʻunga ʻenau tuí mo e tukufakaholó ʻi he moihū ki he ʻOtua moʻoní mo e ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau palōfitá, ʻa ia naʻe talu mei he ngaahi taʻu ʻe lauiafe kimuʻá. Ka naʻe akoʻi ʻe he kau ʻAposetoló kuo fakakakato ʻa e fono ʻa Mōsesé ʻia Sīsū Kalaisi pea naʻe ʻi ai ha fono māʻolunga ange ke muimui ki ai ʻa e kakai tuí. ʻOku ʻuhinga nai hono tali ʻo e tui faka-Kalisitiané ke tukuange ai ʻe he kakai Hepeluú ʻenau tuí mo e hisitōlia kimuʻá? Naʻe feinga ʻa e Tohi ki he Kakai Hepeluú tokoni ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi peheé ʻaki hono akoʻi ʻoku mahuʻinga ʻa e fono ʻa Mōsesé, kau palōfitá, mo e ngaahi ouaú, ka ʻoku maʻongoʻonga ange ʻa Sīsū Kalaisi (vakai Hepelū 1:1–4; 3:1–6; 7:23–28). Ko hono moʻoní, ʻoku fakatefito mo fakamoʻoni ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa pē kia Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá mo e Mīsaia kuo talaʻofa maí ʻa ia naʻe tatali ki ai ʻa e kakai Siú.

ʻOku ʻuhinga e uluí ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ko iá mo e ʻaho ní, ko hono ʻai ʻa Sīsū Kalaisi ko e uho ʻo ʻetau moihuú mo ʻetau moʻuí. ʻOku ʻuhinga ia ke pikitai ki he moʻoní pea tukuange ʻa e meʻa ʻokú ne tohoakiʻi ʻetau tokangá meiate Iá, he ko Ia ʻa e “tupuʻanga ʻo e moʻui taʻengatá kiate kinautolu kotoa pē ʻoku talangofua kiate iá” (Hepelū 5:9).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakataautahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Ko hai naʻá ne tohi ʻa e Tohi ki he Kakai Hepeluú?

Kuo veiveiua ʻa e kau mataotao ʻe niʻihi pe naʻe tohi nai ʻe Paula ʻa e Tohi ki he Kakai Hepeluú. ʻOku kiʻi kehe ʻa e faʻunga ʻo e tohi Hepeluú mei he ʻū tohi kehe ʻa Paulá, pea naʻe ʻikai fakahingoa ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi he fuofua tatau ʻo e fakamatalá. Ka koeʻuhí ʻoku fenāpasi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku fakamatalaʻi ʻi he tohi Hepeluú mo e ngaahi akonaki kehe ʻa Paulá, kuo tali ai ʻe he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻi heʻenau tauhi ki he tukufakaholo faka-Kalisitiané, ʻo pehē naʻe kau ʻa Paula ʻi hono tohi ʻa e tohí ni.

Vakai foki e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Ngaahi Tohi ʻa Paulá.”

Hepelū 1–5

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e “tatau ʻaupito” ʻo e Tamai Hēvaní.

ʻOku faingataʻa ki he kau Siu tokolahi ke nau tali ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku fakamoʻoni ai e Tohi ki he kakai Hepeluú kiate Iá. Hangē ko ʻení, ʻi hoʻo lau ʻa e ʻuluaki vahe ʻe nimá, te ke lava ʻo hiki ha lisi ʻo e ngaahi huafa, fatongia, ʻulungaanga, mo e ngāue ʻa Sīsū Kalaisi ʻoku fakamatala ki aí. Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí? Ko e hā ʻokú ne akoʻi atu fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní?

Ko e hā ʻoku tānaki atu ʻe he fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ki he mahino ʻokú ke maʻu ki he ngaahi akonaki ʻi he ngaahi vahe ko ʻení? “Naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū … ke fakatupulaki e mahino ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ki he ʻOtuá pea mo kole kiate kinautolu ke nau ʻofa ki heʻenau Tamai Hēvaní he ʻokú Ne pea te Ne ʻofa maʻu ai pē ʻiate kinautolu. … Ko ia ko hono fafanga ko ia ʻo e fiekaiá, fakamoʻui e mahakí, valokiʻi ʻo e mālualoí, kole ke tuí—ko hono fakahaaʻi mai ia ʻe Kalaisi kiate kitautolu ʻa e founga ʻo e Tamaí” (The Grandeur of God,” Liahona, Nov. 2003, 72).

Hepelū 2:9–18; 4:12–16; 5:7–8

Naʻe kātekina ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhí ke lava ʻo mahino kiate Ia pea tokoniʻi au ʻi heʻeku faingataʻaʻiá.

ʻOkú ke ongoʻi nai ʻe lava ke ke “haʻu mālohi ai ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻaloʻofá” ʻo fekumi ki he ʻaloʻofá? (Hepelū 4:16). Ko ha pōpoaki ʻe taha ʻo e Tohi ki he Kakai Hepeluú neongo ʻetau ngaahi angahalá mo e vaivaí, ka ʻoku faingofua pē ke tau ofi ki he ʻOtuá mo maʻu ʻEne ʻaloʻofá. Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he Hepelū 2:9–18; 4:12–16; 5:7–8 ʻokú ne fakamālohia hoʻo loto-falala ʻe tokoniʻi koe ʻe Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo ngaahi faingataʻaʻia fakamatelié? Fakakaukau ke hiki ʻi ha tohinoa hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ongo fekauʻaki mo e meʻa kuo fai ʻe he Fakamoʻuí maʻaú.

Vakai foki e Mōsaia 3:7–11; ʻAlamā 7:11–13; 34; Matthew S. Holland, “Ko e Meʻafoaki Fakaʻofoʻofa ʻo e ʻAló,” Liahona, Nōvema 2020, 45–47.

Hepelū 3:74:11

ʻOku ʻatā e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá kiate kinautolu ʻoku “ʻikai fakafefeka honau lotó.”

ʻI hono toe fai ʻo e talanoa kau ki he kakai ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe fakaʻamu ʻe Paula ke ne fakalotoʻi ʻa e kau Siú ke nau fakaʻehiʻehi mei he fehalaaki ne fai ʻe heʻenau ngaahi kuí—ʻa ia ko hono fakafisingaʻi e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá koeʻuhí ko e taʻetuí. (Te ke lava ʻo lau e talanoa naʻe fakamatala ki ai ʻa Paulá ʻi he Nōmipa 14:1–12, 26–35.)

Fakakaukau pe ko e hā ha founga ʻe ʻaonga ai ʻa e Hepelū 3:74:11 kiate koé. Ke fai ʻení, te ke lava ʻo fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

  • Naʻe fakatupu houhau fēfē ʻa e kakai ʻIsilelí ki he ʻEikí? (vakai Hepelū 3:8–11). Ko e hā ha ngaahi nunuʻa ʻo e loto-fefeká?

  • Ko e fē nai ha taimi kuó u loto-fefeka ai? ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi tāpuaki ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke ʻomi maʻaku ʻoku teʻeki ke u maʻu koeʻuhí ko ʻeku taʻetuí?

  • Ko e hā te u lava ʻo fai ke fakatupulaki ai ha loto-vaivai mo ha loto-fakatomalá? (vakai, ʻEta 4:15; Lea Fakatātā 3:5–6; ʻAlamā 5:14–15).

Vakai foki e 1 Nīfai 2:16; 15:6–11; Sēkope 1:7–8; ʻAlamā 12:33–36; Neill F. Marriott, “Ko Hono Fakavaivaiʻi Hotau Lotó ki he ʻOtuá,” Liahona, Nōvema 2015, 30–32.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Hepelū 1:8–9.Ko e hā ha ngaahi founga kuo fakahā ai ʻe Sīsū ʻokú Ne ʻofa ki he māʻoniʻoní pea fehiʻa ki he angahalá? Kapau ʻoku tau maʻu ha holi taʻemāʻoniʻoni, ko e hā te tau lava ʻo fai ke liliu ai iá?

Hepelū 2:1–4.Te ke lava ʻo fakakaukau ki ha lēsoni fakataumuʻa ke tokoni ke mahino ki homou fāmilí e ʻuhinga ʻo e tauhi maʻu ki he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa ia “kuo tau fanongo ki aí”? Te ke lava ʻo fakatātaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻaki ha meʻa ʻoku faingataʻa ke puke maʻu ki ai. ʻOku faitatau fēfē ʻetau feinga ke pukepuke ʻetau fakamoʻoní mo ʻetau feinga ke puke maʻu ʻa e meʻa ko ʻení? Te tau fakapapauʻi fēfē ko e “ngaahi meʻa kuo tau fanongo ki aí” ʻoku ʻikai “tukuange” ia meiate kitautolu? (veesi 1).

Hepelū 2:9–10.Ke fakamatalaʻi ʻa e kupuʻi lea “ʻEiki ʻo ʻenau [faka]moʻuí,” te ke lava ʻo kamata ʻaki ʻa hono aleaʻi e meʻa ʻoku fakahoko ʻe ha ʻeikitau. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakamoʻui? ʻOku hoko fēfē ʻa Sīsū Kalaisi ko ha ʻeikitau kiate kitautolu mo hotau fakamoʻuí?

Hepelū 5:1–5.ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi veesi ko ʻení ke mou aleaʻi ʻa e ʻuhinga ke uiuiʻi ʻe he ʻOtuá ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e mafaí. Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisi ki hono maʻu mo fua e ngaahi fatongiá?

ʻĪmisi
Fakanofo ʻe Mōsese ʻa ʻĒlone

“ʻOku ʻikai toʻo ʻe ha tangata ʻa e ngāue tapú ni kiate ia, ka ko ia kuo ui ʻe he ʻOtuá, ʻo hangē ko ʻĒloné” (Hepelū 5:4). Ui ʻe Mōsese ʻa ʻĒlone ki he Ngāué, tā ʻa Harry Anderson

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Himi ʻoku fokotuʻu atú: “ʻOku ou Fie Maʻu Koe,” Ngaahi Himí, fika 48.

Ko Hono Fakatupulaki e Ako Fakataautahá

ʻAhiʻahiʻi ha ngaahi founga kehekehe. Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga kehekehe ki hono ako ʻo e folofolá, kae ʻoua ʻe ako ai pē folofolá ʻi he founga tatau. Ki ha ngaahi fakakaukau, vakai ki he “Ngaahi Fakakaukau ki hono Fakatupulaki Hoʻo Ako Fakataautaha ʻa e Folofolá” ʻi he kamataʻanga ʻo e maʻuʻanga tokoni ko ʻení.

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Maama ʻo e Māmaní,, tā ʻa Walter Rane

Paaki