Na’leb’ re xk’oxlankil

Eb’ li hu re esilal sa’ li Najter Chaq’rab’

Eb’ li hu chalen Josue toj Ester nawb’ileb’ ru jo’ “hu re esilal” sa’ li Najter Chaq’rab’. A’ut, wan ajwi’ li esil chirix li kik’ulman sa’ xkomoneb’ chik li hu sa’ li Najter Chaq’rab’. Nayeeman a’in chirixeb’ li hu a’in xb’aan naq eb’ laj tz’iib’ahom reheb’ ke’raj xk’utb’al xyaalal li ruq’ li Dios sa’ resilal li tenamit Israel. Ink’a’ ke’xsik’ xyeeb’al k’a’ru wan sa’ lix chaq’rab’ laj Moises, jo’ nab’aanuman sa’ Levitico ut Deuteronomio. Ink’a’ ke’xsik’ nimank-u chi moko tz’uyink rik’in utz’u’ujinb’il aatin, jo’ nab’aanuman sa’ Salmos ut Lamentaciones. Ink’a’ ke’xsik’ xk’utb’al li raatineb’ li profeet, jo’ nab’aanuman sa’ Isaias ut Esekiel. Ke’xsik’ b’an xk’utb’al jun li seraq’.

Chan ru seraq’inb’il

Naq seraq’inb’il jun li esil, wan li ani naseraq’ink re a’ yaal xna’leb’—malaj xna’leb’ wiib’ oxib’eb’ li kristiaan. Yaal naq jalan jalanq chan ru xtz’ilb’al rix jun li uutz’u’uj, jun li pek, malaj jun li toon che’. Chi jo’kan ajwi’, jalan jalanq chan ru xtz’ilb’al rix jun li seraq’, a’ yaal xna’leb’ ani kitz’iib’ank re. Lix na’leb’ laj tz’iib’anel najala a’ yaal xtenamitil ut xpaab’ahom. Xtawb’al ru li na’leb’ a’in nokoxtenq’a chixk’eeb’al reetal naq wan li na’leb’ yeeb’il resil ut wan ajwi’ li na’leb’ ink’a’ yeeb’il resil xb’aaneb’ laj tz’iib’ahom reheb’ li hu a’in.¹ Ke’xtz’iib’a li na’leb’ li maare ink’a’ ke’xtz’iib’a raj ani chik. Ut ke’xye k’a’ru ke’xpaab’ chirixeb’ li na’leb’ a’an. Naru rilb’al k’iila na’leb’ jalan jalanqeb’ sa’eb’ li hu re li Najter Chaq’rab’ (ut wan naq jalan jalanq li na’leb’ chi sa’ jun ajwi’ li hu).² Wi naqanaw ru k’a’ru xna’leb’eb’, chaab’il chik taqataw ruheb’ li hu a’in.

Jun na’leb’ li nak’utman sa’ chixjunileb’ li hu a’in re li Najter Chaq’rab’, a’an xna’leb’eb’ li ralal xk’ajol laj Israel, lix tenamit li Dios re sumwank. Lix paab’aaleb’ chirix li Qaawa’ kixtenq’aheb’ chirilb’al li ruq’ sa’ xyu’ameb’ ut lix b’aanuhom sa’ xtenamiteb’. Us ta ink’a’ k’utb’il a’in sa’eb’ li ruchich’och’il hu chirix li resilal, li musiq’ejil na’leb’ li wan sa’eb’ li hu re li Najter Chaq’rab’ naxnimob’resi xloq’aleb’ li hu a’in choq’ reheb’ li neke’xsik’ xkawresinkil xpaab’aaleb’ chirix li Dios.

Li na’leb’ chirix li rela’ li Najter Chaq’rab’

Eb’ li hu chirix li resilal li Najter Chaq’rab’ neke’tikla chirix li hu Deuteronomio, sa’ xraqik lix b’eenikeb’ laj Israelita sa’ li yamyookil ch’och’. Lix hu laj Josue naxye resileb’ laj Israelita naq ke’ok sa’ li ch’och’ Kanahan ut chan ru ke’xq’ax ru. Sa’ li hu Jueces toj 2 Kronikas, nayeeman k’a’ru ke’xk’ul laj Israelita sa’ li yeechi’inb’il ch’och’, chalen chaq rokikeb’ toj reetal naq Asiria ut Babilonia ke’numta sa’ xb’eeneb’. Lix hu laj Esdras ut lix hu laj Nehemias neke’xye resil xsutq’ijikeb’ wiib’ oxib’ li ch’uut aj Israelita sa’ lix jolomil tenamit, Jerusalen, k’iila chihab’ chirix a’an. Ut lix hu li xEster naxseraq’i lix wanjikeb’ laj Israelita sa’ li tenamit Persia.

Ut aran naraqe’ lix tusleb’aal chihab’ li Najter Chaq’rab’. Li ani naril li Santil Hu xb’een sut maare nasach xch’ool naq ak choyb’il arin li resilal li Najter Chaq’rab’ us ta toj wan naab’aleb’ chik li perel sa’ li hu. Chirix lix hu li xEster, ink’a’ mas naqil chirix li resilaleb’ laj Israelita. Eb’ li hu li neke’chal chirix a’an—jo’eb’ lix huheb’ li profeet—neke’k’ulman sa’ xq’ehileb’ li hu li ak xe’chal chiruheb’.³ Chi jo’kan, li profeet aj Jeremias kik’anjelak sa’ xq’ehil li tz’iib’anb’il sa’ 2 Reyes 22–25 (li wan ajwi’ sa’ 2 Kronikas 34–36). Xnawb’al a’in naru xjalb’al chan ru nakawil ruheb’ li hu re esilal ut eb’ lix huheb’ li profeet.

Wankeb’ li raqal sa’ li loq’laj hu li chanchaneb’ xjachal li rompecabezas li ink’a’ naqanaw b’ar neke’ok.

Naq wan k’a’ru ink’a’ naqataw ru

Naq nakawil ru li Najter Chaq’rab’, jo’ yalaq chik resilal najter kutan, taak’e reetal li b’aanunb’il malaj li yeeb’il li jwal jalan malaj li ink’a’ us sa’ li qakutan anajwan. Yaal naq wan a’an—jalan jalanq xna’leb’eb’ laj tz’iib’ahom re li Najter Chaq’rab’ chirix li ruchich’och’ rik’in li qana’leb’ laa’o. Jalan xna’leb’eb’ li najter aj tz’iib’anel rik’in li qe chirix li pleetik, chan ru rilb’al xb’onol li tib’elej, ut lix wanjikeb’ li ixq.

Chi jo’kan, k’a’ru taqab’aanu naq naqileb’ li raqal li neke’xch’a’ajkila qach’ool? Xb’een, maare us xk’oxlankil xyaalal li raqal chi jalan paay ru. Chan ru nak’anjelak sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios chirix li kolb’a-ib’? Chan ru nak’anjelak rik’in li nakanaw chirix li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo? Chan ru nak’anjelak rik’in li k’utb’esinb’il na’leb’ sa’ jalan chik li loq’laj hu malaj sa’ raatineb’ li yo’yookil profeet? Ut chan ru nak’anjelak rik’in li aatin naxhasb’a aawe li Musiq’ej sa’ laa ch’ool ut sa’ laa k’a’uxl?

Wan naq, chanchan naq ink’a’ nak’anjelak li raqal us ta naqak’oxla chixjunil li na’leb’ a’in. Wan naq li raqal chanchan jun xjachal li rompecabezas li maak’a’ xna’aj sa’ xyanq li ak yiib’anb’il. Maare ink’a’ us xyalb’al xch’ikb’al sa’ xyanq xkomoneb’ li jachal. A’b’an ink’a’ us ajwi’ xtz’eqb’al chixjunil li rompecabezas. Maare tento taak’uula li jachal a’an junpaataq. Naq taatzol xkomon ut taayiib’ xkomon chik li rompecabezas, maare taak’e reetal chan ru te’xk’ul rib’ chixjunileb’ li jachal.

Maare us ajwi’ xk’eeb’al reetal naq eb’ li seraq’ sa’ li loq’laj hu ke’tz’iib’aak xb’aaneb’ li winq li moko tz’aqaleb’ ta re ru (chi’ilmanq Eb’ lix Raqalil li Paab’aal 1:8). Chiru k’iila cient chihab’, ke’wan “k’iila na’leb’ saqen ru ut loq’eb’ li isinb’ileb’ chaq sa’ li [Santil Hu],” jo’ li na’leb’ q’axal nim xwankil chirix li tzol’leb’ ut li k’ojob’anb’il k’anjel (1 Nefi 13:28; chi’ilmanq ajwi’ li raqal 29, 40). Jo’kan ajwi’, tento taqak’e reetal naq moko tz’aqal ta li qana’leb’ laa’o; junelik wan li na’leb’ ink’a’ naqataw ru ut li patz’om maji’ naqanaw xsumenkil.

Xtawb’al li k’a’ru nim xloq’al

A’b’anan, moko na’ajman ta naq eb’ li patz’om maak’a’ xsumenkileb’ toohe’xram chixtawb’al li junelikil na’leb’ nim xloq’al li wan sa’ li Najter Chaq’rab’—us ta muqb’ileb’ li na’leb’ a’an rub’el lix ch’a’ajkilaleb’ ut lix maakeb’ li kristiaan moko tz’aqaleb’ ta re ru. Q’axaleb’ loq’ li na’leb’ ut li seraq’ li neke’xch’olob’ xyaalal lix rahom li Dios—ut li neke’xjayali qach’ool rik’in lix mayej li Jesukristo. Yalaq chan ru naqileb’, li loq’laj na’leb’ a’in q’axal neke’lemtz’un sa’ li kutan a’in jo’ sa’ najter kutan. Ut xb’aan naq eb’ li seraq’ a’in neke’xye resil lix tenamit li Dios re sumwank—eb’ li winq ut eb’ li ixq li ke’wan xmajelal a’ut li ke’xra li Qaawa’ ut ke’k’anjelak chiru—neke’tam li loq’laj na’leb’ sa’eb’ li hu re li Najter Chaq’rab’.

Eb’ li raqalil

1. Eb’ li seraq’ sa’ li Santil Hu li wankeb’ qik’in anajwan tz’iib’anb’ileb’ ut k’osb’ileb’ ru xb’aan k’iila kristiaan, li ke’k’anjelak k’iila chihab’, ut wan naq k’iila cient chihab’, chirix li kik’ulman sa’ li tz’iib’anb’il. Ke’roksi naab’al li esilal ut kex’sik’ ru k’a’ru te’xk’e sa’ li hu ut k’a’ru ink’a’.

2. Naru rilb’al a’an chi jo’ka’in: Us ta juntaq’eet xq’ehil 1–2 Kronikas rik’in 1 Samuel 31 toj 2 Reyes, 1–2 Kronikas naxk’ut li na’leb’ chi jalan paay ru. Ink’a’ b’aanunb’il a’in sa’ 1 Samuel–2 Reyes, a’b’an 1–2 Kronikas mas na’aatinak chirix li awa’b’ejihom re Juda sa’ xtz’e li saq’e ut chi kok’ aj xsa’ ink’a’ naxye resil li ink’a’ us kixb’aanu laj David ut laj Salomon (re rilb’al a’in, juntaq’eeta 2 Samuel 10–12 rik’in 1 Kronikas 19–20 ut 1 Reyes 10–11 rik’in 2 Kronikas 9). Sa’ Kim, Taaqehin natz’ilman rix 1 ut 2 Reyes, a’ut us ajwi’ xjuntaq’eetankil li seraq’ a’an rik’in 1 ut 2 Kronikas. Maare us xnawb’al naq ke’ok chixtusub’ankil 1 Samuel–2 Reyes rub’elaj naq Babilonia kinumta sa’ xb’een Juda, ut ke’xchoy li esil naq wankeb’ aran Babilonia. Li esil sa’ 1–2 Kronikas kitusub’aman chirix naq eb’ laj Judio ak ke’sutq’i sa’ Jerusalen. Naq nakawileb’ ru, naru taak’oxla chan ru xnumsihomeb’ li tenamit sa’eb’ li hoonal a’an ke’xjal lix na’leb’eb’ laj k’uub’anel reheb’ li hu a’an.

3. Sa’ xtiklajik li hu a’in taataw li raqal “Li na’leb’ sa’ li Najter Chaq’rab’,” jun tusleb’aal chihab’ li naxk’ut jo’q’e ke’k’anjelak li jar profeet sa’ resilal li tenamit Israel (a’ yaal li na’leb’ wan qe). Taak’e reetal naq lix k’ihaleb’ li hu sa’ li Najter Chaq’rab’ wankeb’ sa’ xraqik li tusleb’aal chihab’—ka’ch’in chik ma ke’q’axe’ ru, ke’isiik, ut ke’jek’iik li ralal xk’ajol laj Israel xb’aaneb’ li xik’ ke’ilok reheb’.