icon sang panghunahuna

Mga Dapat Tandaan

Pagbasa sang Binalaybay sa Daan nga Katipan

Sa mga libro sa Daan nga Katipan antes sang libro ni Job, masami mga istorya ang aton makita—mga panaysayon nga nagalaragway sang mga hitabo sa kasaysayan halin sa espirituhanon nga perspektibo. Nagpatindog si Noe sang arka, ginluwas ni Moises ang Israel, nangamuyo si Ana nga makaangkon sang anak nga lalaki, kag madamo pa. Pagsugod sang Job, makita naton ang lain nga klase sang panulat, sang magsaylo sa lenggwahe nga binalaybay ang mga manunulat sa Daan nga Katipan para ipahayag ang madalom nga mga balatyagon kag importante kaayo nga mga propesiya sa indi malimtan nga paagi.

Nakita na naton ang pila ka mga halimbawa sang binalaybay nga nagalapta sa mga libro sang kasaysayan sa Daan nga Katipan. Kag halin sa libro ni Job paabante, mas madamo pa gid kita sang makita nga amo sini. Ang libro ni Job, Salmo, kag Mga Hulubaton halos tanan binalaybay, amo man ang bahin sang mga sinulatan sang mga propeta pareho nanday Isaias, Jeremias, kag Amos. Tungod lain ang pagbasa sang binalaybay sa pagbasa sang istorya, masami nagakinahanglan ini sang lain nga pamaagi para maintiendihan. Ari ang pila ka mga talandaan agud mangin mas makahulugan ang imo pagbasa sang binalaybay sa Daan nga Katipan.

Pag-intiendi sang Hebreo nga Binalaybay

Una, makabulig sa imo nga tandaan nga ang Hebreo nga binalaybay sa Daan nga Katipan wala nabase sa pagsinanto sang tunog sang mga tinaga, pareho sa iban nga klase sang mga binalaybay. Kag bisan nga ang ritmo, hampang sang mga tinaga, kag pagsulit-sulit sang mga tunog komon nga mga kinaiya sang dumaan nga binalaybay nga Hebreo, masami nagakadula ini sa paglubad sa iban nga lenggwahe. Ugaling, isa ka kinaiya nga imo makita, amo ang pagsulit-sulit sang mga panghunahuna ukon mga ideya, nga kon kaisa ginatawag “pagpaanggid (parallelism).” Ini nga bersikulo sang Isaias may simple nga halimbawa:

• Suklob ka sang imo kusog, O Sion;

• suklob ka sang imo mga bayo nga matahum, O Jerusalem (Isaias 52:1).

Ang ika-29 nga Salmo may madamo nga linya sang pagsulit-sulit—ari ang isa ka halimbawa:

• Ang tingug sang Ginuo gamhanan;

• Ang tingug sang Ginuo puno sang pagkahari (Salmo 29:4).

Kag ari ang isa ka halimbawa sa diin mas makapahapos sa pag-intiendi sang dinalan ang paghibalo nga ang ikaduha nga linya may koneksyon sa una:

• Ginhatagan ko man kamo sing pagkatinlo sang mga ngipon sa tanan ninyong kabanwaan,

• kag pagkakulang sing kalan-on sa tanan ninyong duog (Amos 4:6).

Sa sining mga halimbawa, ginasulit ang mga ideya nga may diutay nga kinalain. Ining pamaagi nagahatag importansya sa ginsulit nga ideya samtang ginagamit ang mga kinalain para mas ipaathag sing lubos ukon padakuon ini.

Sa iban nga mga kaso, ang duha ka magkaanggid nga dinalan nagagamit sang pareho nga lenggwahe para ipahayag ang kabaliskaran sang mga ideya, pareho sining halimbawa:

• Ang mahumok nga panalabton nagapalugpay sang kasingkal:

• apang ang matigdas nga pulong nagapaibwal sang kaakig (Mga Hulubaton 15:1).

Ining pagpaanggid wala natabuan lang. Ginhungod ini sang mga tagsulat. Nagtugot ini sa ila nga ipabutyag ang espirituhanon nga mga balatyagon ukon kamatuoran sa paagi nga para sa ila pareho nga mabaskog kag matahum. Gani kon matalupangdan mo ang pagpaanggid sa panulat sa Daan nga Katipan, pamangkuta ang imo kaugalingon kon paano ka sini ginabuligan nga maintiendihan ang mensahe sang tagsulat. Halimbawa, ano ayhan ang buot silingon ni Isaias sa pagpaangid sang “kusog” sa “mga bayo nga matahum” kag sang “Sion” sa “Jerusalem”? (Isaias 52:1). Ano ang pwede naton hangpon sa dinalan nga “mahumok nga sabat” kon kabalo kita nga ang kabaliskaran sini amo ang “matigdas nga pulong”? (Mga Hulubaton 15:1).

lalaki nga nagasulat sa linukot nga sululatan

He Restoreth My Soul [Ginapahaulian Niya ang Akon Kalag], ni Walter Rane

Hebreo nga Binalaybay bilang Bag-o nga Abyan

Mahimo nga makabulig sa imo ang pagkompara sang pagbasa sang binalaybay sa pagpangilala sang bag-o nga tawo. Halimbawa, pwede mo ikomparar ang pagbasa sang binalaybay sa Daan nga Katipan sa pagpangilala sang taga-iban nga pungsod kag dumuluong nga kultura nga wala nagahambal sang aton lenggwahe—kag natabuan nga masobra na duha ka libo katuig ang pangidaron. Mahimo nga magahambal ining tawo sang mga butang nga indi naton maintiendihan sa primero, pero wala ina nagakahulugan nga wala sia sing malahalon nga ihambal sa aton. Upod ang pasensya kag diutay nga paghangop, ang aton bag-o nga kakilala sa ulihi mangin isa ka pinalangga nga abyan. Kinahanglan lang naton nga maghatag sing tiyempo nga mag-updanay, nga nagatinguha sa pagtan-aw sa mga butang halin sa iya panulok. Mahimo nga madiskubrehan naton nga sa aton mga tagipusuon nagaintiendihanay gale kita sing maayo.

Gani sa una nga beses nga imo mabasa ang dinalan sa Isaias, halimbawa, pamensara nga amo ini ang una mo nga pagpangilala sa bag-o nga tawo. Pamangkuta ang imo kaugalingon, “Ano ang akon masiling sa kabilugan?” Ano ang ginapabatyag sa imo sang dinalan—bisan nga wala mo maintiendihi ang tagsa ka tinaga? Dayon basaha ini liwat, sing makapila ka beses kon pwede. May pila nga nakakita sang dugang nga kahulugan sa pagbasa sang mga dinalan sing matunog. Tandai ang partikular nga mga tinaga nga gingamit ni Isaias, labi na ang mga tinaga nga nagahatag sang larawan sa imo panghunahuna. Ano ang ginapabatyag sinang mga litrato sa imo? Ano ang ginapanugyan sang imahe parte sa nabatyagan ni Isaias? Kon mas ginatun-an mo ang mga pulong sining mga mamalaybay sa Daan nga Katipan, mas madiskubrehan mo nga hungod nila nga ginpili ang ila mga tinaga kag pamaagi sa pagpahayag sang madalom nga espirituhanon nga mensahe.

Sarang mangin manami nga mga abyan ang mga binalaybay kay ginabuligan kita sini nga maintiendihan ang aton mga balatyagon kag mga eksperiyensya. Labing malahalon ang mga binalaybay sang Daan nga Katipan, tungod ginabuligan kita sini nga maintiendihan ang aton pinakaimportante nga mga balatyagon kag mga eksperiyensya—inang may mga kahilabtanan sa aton relasyon sa Dios.

Samtang imo ginatun-an ang mga binalaybay sa Daan nga Katipan, tandai nga mas nagadako ang bili sang pagtuon sang balaan nga mga kasulatan kon nagatudlo ini sa aton padulong kay Jesucristo. Magpangita sang mga simbolo, imahe, kag mga kamatuoran nga nagapatubo sang imo pagtuo sa Iya. Magpamati sa mga pagpabatyag sang Balaan nga Espiritu samtang ikaw nagatuon.

Literatura sang Kaalam

Isa ka kategorya sang binalaybay sa Daan nga Katipan amo ang ginatawag sang mga mangin-alamon nga “literatura sang kaalam.” Ang Job, Mga Hulubaton, kag Manugwali nagtupa sa sining kategorya. Samtang ang mga salmo nagapahayag sang mga balatyagon sang pagdayaw, pagpangasubo, kag pagsimba, ang literatura sang kaalam nagatutok sa wala nagadaan nga laygay ukon madalom, pilosopikal nga mga pamangkot. Ang libro ni Job, halimbawa, nagatungkad sang hustisya sang Dios kag sang mga rason sa likod sang tawhanon nga pag-antos. Ang Mga Hulubaton nagatanyag sang laygay kon paano magpangabuhi sing maayo, lakip na ang maalam nga mga hambalanon nga gintipon kag ginpasa halin sa nauna nga mga henerasyon. Kag ang Manugwali nagahangkat sang katuyuan sang kabuhi mismo—kon ang tanan daw umalagi lamang kag patsamba, sa diin naton makita ang tunay nga kahulugan? Pwede mo hunahunaon ang literatura sang kaalam bilang mahinalungon nga paghinambalanay upod sa inspirado nga mga manunudlo nga gusto magpaambit sang mga panghunahuna parte sa Dios kag sa kalibutan nga Iya gintuga—kag basi makabulig sa imo nga mas maintiendihan ining mga butang sing mas maayo sangsa sadto.