“Na’leb’ re xk’oxlankil: Rilb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’,” Kim, Taaqehin—Choq’ reheb’ li komon ut li junkab’al: Li Najter Chaq’rab’ 2022 (2021)
“Na’leb’ re xk’oxlankil: Rilb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’,” Kim, Taaqehin—Choq’ reheb’ li komon ut li junkab’al: 2022
Na’leb’ re xk’oxlankil
Rilb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’
Wankeb’ k’iila seraq’ sa’eb’ li hu sa’ xtiklajik li Najter Chaq’rab’ toj sa’ lix hu laj Job—ut eb’ li seraq’ a’in neke’xch’olob’ li resilal li tenamit rik’in jun musiq’ejil ilob’aal. Laj Noe kixyiib’ li jukub’ kab’l, laj Moises kixkoleb’ laj Israel, li xAna kitijok re naq taawanq xk’uula’al, ut wankeb’ xkomon chik. Sa’ lix hu laj Job ut chirix a’an, naqil jalan chik paay chi tz’iib’—eb’ laj tz’iib’anel sa’ li Najter Chaq’rab’ ke’ok chiroksinkil li utz’u’ujinb’il aatin re xch’olob’ankil li reek’ahomeb’ malaj li xninqal ru profeetil aatin.
Ak naqil b’ayaq li utz’u’ujinb’il aatin sa’ xtiklajik li Najter Chaq’rab’. Ut sa’ lix hu laj Job ut chirix a’an taqil naab’al chik. Eb’ li hu Job, Salmos, ut Proverbios nujenaqeb’ chi utz’u’ujinb’il aatin, jo’ ajwi’ lix tz’iib’ahomeb’ li profeet aj Isaias, aj Jeremias, ut aj Amos. Xb’aan naq moko juntaq’eet ta rilb’al li utz’u’ujinb’il aatin rik’in rilb’al jun li seraq’, moko juntaq’eet ta chan ru xtawb’al ru. Naru taab’aanu a’in re aatenq’ankil chixtawb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’.
Xtawb’al aana’leb’ chirix li utz’u’ujinb’il aatin aj Hebreo
Xb’een, us raj xk’eeb’al reetal naq li utz’u’ujinb’il aatin aj Hebreo sa’ li Najter Chaq’rab’ ink’a’ tz’iib’anb’il rik’in li rima, jo’ xkomoneb’ chik li utz’u’ujinb’il aatin. Wan li rima ut xk’iilasutinkil xyaab’eb’ li aatin sa’ li najter utz’u’ujinb’il aatin aj Hebreo, a’b’an wan naq nasachman naq jaltesinb’il ru sa’ jalan chik aatinob’aal. A’b’an toj taak’e reetal xk’iilasutinkileb’ li na’leb’, a’an li “paralelismo” xk’ab’a’. Naru xk’eeb’al reetal a’an sa’ li raqal a’in re laj Isaias:
-
Kʼe chawix laa metzʼew, at Sion;
-
kʼe chawix laa chaqʼal ru aqʼ, at xrabʼin Sion; (Isaias 52:1).
Sa’ Salmos 29 wan naab’al li paralelismo—a’in jun reheb’:
-
Li xyaab’ xkux li Qaawa’ a’an q’axal kaw,
-
li xyaab’ xkux li Qaawa’ a’an rajawal nim xwankil (Salmos 29:4).
Ut sa’ li aatin a’in, wi ak nakanaw naq wan xjuntaq’eetil li xkab’ ch’ol rik’in li xb’een, moko ch’a’aj ta chik xtawb’al ru:
-
Laa’in xintaqla chaq li we’ej sa’ chixjunil lee tenamit,
-
ut xink’e chi lajk li tzakemq sa’eb’ lee k’aleb’aal (Amos 4:6).
Sa’eb’ li raqal a’in, ka’sutinb’il jun li na’leb’ rik’in jalan jalanq aatin. Li ka’sutink naxk’ojob’ xyaalal li na’leb’, ut xjalanileb’ li aatin naxch’olob’ li na’leb’ chi us wi’chik.
Wan naq, na’oksiman li paralelismo re aatinak chirix wiib’ li na’leb’ li neke’xka’pak’ali rib’, chi jo’ka’in:
-
Li nasumenk rik’in q’unil aatin, naxkotz li josq’il;
-
a’ut li nasumenk sa’ josq’il, naxnimob’resi li ch’a’ajkilal (Proverbios 15:1).
Moko yal kisach ta laj tz’iib’anel naq kiroksi li paralelismo. Laj tz’iib’anel kiraj b’an roksinkil. Li paralelismo kixtenq’a chixch’olob’ankil li musiq’ejil eek’ahom malaj na’leb’ rik’in wankilal ut ch’ina-usal. Jo’kan ut, naq nakak’e reetal li paralelismo sa’ li Najter Chaq’rab’, patz’ aawib’ chan ru nakatxtenq’a chixtawb’al ru li raatin laj tz’iib’ahom re. K’a’ru kiraj xyeeb’al laj Isaias naq kixjuntaq’eeta “wankilal” rik’in “tiqib’ank-ib’ jo’ sa’ xhoonalil li ninq’e,” ut “Sion” rik’in “Jerusalen”? (Isaias 52:1). K’a’ru naqanaw chirix li aatin “sumenk rik’in q’unil aatin” wi naqanaw naq a’an xka’pak’alil li aatin “sumenk rik’in josq’il”? (Proverbios 15:1).
Li utz’u’ujinb’il aatin aj Hebreo chanchan jun ak’ amiiw
Naru taajuntaq’eeta rilb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin rik’in xnawb’al ru jun ak’ kristiaan. Maare taajuntaq’eeta rilb’al ru li utz’u’ujinb’il aatin sa’ Najter Chaq’rab’ rik’in xnawb’al ru ani li jalan lix tenamit ut jalan li raatinob’aal—ut li kiwan xyu’am wiib’ mil chihab’ chaq. Us ta li kristiaan a’in tixye li k’a’ru ink’a’ naqataw ru sa’ xtiklajik, toj wan xloq’al li raatin a’an choq’ qe. Rik’in qakuyum ut quxtaan, li kristiaan a’in naru taa’ok choq’ chaab’il qamiiw. Tento taqanumsi qahoonal sa’ komonil, ut tento taqayal xtawb’al ru lix na’leb’ a’an. Maare taqak’e reetal naq sa’ qach’ool naqataw qu chiqib’il qib’ chi us.
Chi jo’kan, naq xb’een sut taawil ru jun raqal sa’ Isaias, k’oxla naq a’an chanchan xnawb’al ru jun li kristiaan. Patz’ aawib’, “K’a’ru xink’oxla chirix a’an?” K’a’ru xatxk’e chireek’ankil—us ta ink’a’ nakataw ru chixjunil li naxye? Toja’ naq taawil wi’chik, k’iila sut wi naru. Wan naq truuq taataw ru chi us wi taayaab’asi li aatin. K’e reetaleb’ li aatin kiroksi laj Isaias, jo’eb’ li aatin li neke’xyiib’ jun jalam-uuch sa’ laa k’a’uxl. K’a’ru nakate’xk’e chireek’ankil li jalam-uuch a’an? K’a’ru li maare kireek’a laj Isaias? Naq taatzol chi kok’ aj xsa’ li raatineb’ laj tz’iib’anel sa’ li Najter Chaq’rab’, tat-ok chixk’eeb’al reetal naq ke’xsik’ ru li aatin te’roksi re xch’olob’ankil jun musiq’ejil na’leb’ jwal nim ru.
Li utz’u’ujinb’il aatin a’an chanchan jun chaab’il amiiw xb’aan naq nokoxtenq’a chixtawb’al ru li qeek’ahom ut li qanumsihom. Li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’ jwal loq’ xb’aan naq nokoxtenq’a chixtawb’al ru li qeek’ahom ut li qanumsihom li q’axal ninqeb’ xwankil—a’eb’ li neke’xch’olob’ li qawanjik rik’in li Dios.
Naq nakawil li utz’u’ujinb’il aatin sa’ li Najter Chaq’rab’, chijultiko’q aawe naq jwal chaab’il wi’chik xtzolb’al li loq’laj hu naq nokoxk’am rik’in li Jesukristo. K’e reetaleb’ li eetalil ut li na’leb’ li neke’xkawob’resi laa paab’aal chirix a’an. Ab’i li naxye li Santil Musiq’ej naq yookat chi tzolok.