Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123: “ʻE ʻOtua, ʻOkú Ke ʻi Fē?”


“18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123: ‘ʻE ʻOtua, ʻOkú Ke ʻi Fē?’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: 2021

ʻĪmisi
Fale Fakapōpula Lipetií

Faʻahitaʻu Failaú ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, tā fakatātaaʻi ʻe Al Rounds

18–24 ʻOkatopa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123

“ʻE ʻOtua, ʻOkú Ke ʻi Fē?”

ʻI hoʻo ako e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–23, fakakaukau ki he meʻa kuo ʻosi ʻilo ʻe he fānau ʻi hoʻo kalasí. Lotua ke ke ʻilo e founga ke fakatupulaki ai e meʻa ʻoku nau ʻiló.

Lekooti Hoʻo Ngaahi Ongó

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Kapau naʻá ke poupouʻi e fānaú ke vahevahe ha meʻa ne nau ako ʻi he kalasí he uike kuo ʻosí mo honau ngaahi fāmilí, ʻoange ha faingamālie kiate kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi ʻausiá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Iiki Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8; 122:7

ʻE lava e ngaahi taimi faingataʻá ʻo hoko ko ha lelei kiate kitautolu.

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi lea ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií ha faingamālie ke tokoni ki he fānaú ke nau ʻiloʻi ʻoku faingataʻa e moʻuí ʻi ha ngaahi taimi ʻe niʻihi, ka ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaafeʻi e fānaú ke nau fakafanongo ki he foʻi lea “melinó” ʻi hoʻo vahevahe mo kinautolu e “Vahe 46: Ko Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula ʻi Lipetií” (Ngaahi Talanoa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, 172–74) pe Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8. Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo falala ki he ʻEikí ʻo hangē ko Siosefá koeʻuhí ke tau lava ʻo maʻu ha ongoʻi nonga. Fakamatalaʻi ange neongo naʻe aʻusia ʻe Siosefa ha ngaahi meʻa faingataʻa, ka naʻá ne feʻao mo e ʻEikí.

  • Ke tokoni ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻe lava ʻo hoko ʻetau ngaahi faingataʻá ʻo “ʻo ʻaonga kiate [kitautolu]” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:7), talanoa kiate kinautolu fekauʻaki mo e founga ʻoku tupu ai hotau uouá ʻi heʻetau toʻo ha meʻa mamafá. Tuku ke nau pehē pē ʻoku nau hiki ha meʻa mamafa pe fai ha ngāue faingataʻa. Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke tokonia kitautolu ʻe heʻetau foua e ngaahi taimi faingataʻá ke tupulaki hotau ngaahi laumālié—kapau te tau tafoki ki he ʻEikí ki ha tokoni. Vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻe lava ke fakafekauʻaki ki ai e fānau ʻokú ke akoʻí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau toe lau mo koe e kupuʻi lea “Pea ʻe hoko ia ʻo ʻaonga kiate [kitautolu].”

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8

ʻOku ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi hoku lotó.

Naʻe folofola ʻa Sīsū Kalaisi ʻo fakahā kia Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, kuó Ne ʻalu hifo ʻo maʻulalo ange he meʻa kotoa pē (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8). ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻokú Ne ʻafioʻi e meʻa ʻoku tau fouá pea ʻe lava ke tau tafoki kiate Ia.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Ke tokoni ki he fānaú ke nau ako ke tafoki kia Kalaisi ʻi heʻenau aʻusia ha ngaahi meʻa faingataʻá, kole ange ke nau fakahaaʻi atu honau fōtungá ʻi he taimi ʻoku nau lotomamahi, mamahiʻia pe ilifia aí. Ko hai te ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi peheni aí? Lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:8, pea fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻeni ʻoku ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi hotau lotó, pea te Ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu.

  • Hivaʻi fakataha ʻa e “Ko Sīsuú Naʻá Ne Hangē Ha kiʻi Tamasiʻí” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 34), peá ke fakamoʻoni ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi koeʻuhí ʻokú Ne ʻafioʻi e anga hotau lotó.

    ʻĪmisi
    Sīsū ʻi he kelekelé ʻi Ketisemani

    ʻOku ʻafioʻi ʻe Sīsū hotau ngaahi mamahí. ʻOua Naʻa Fai Hoku Lotó, ka Ko e Finangalo ʻOʻoú, tā fakatātaaʻi ʻe Walter Rane.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17

ʻOku finangalo e ʻOtuá ke u fakahoko loto fiefia e meʻa te u lavá.

Neongo ne ʻi he Fale Fakapōpulá ʻa Siosefa Sāmita pea kuo tuli mo e Kāingalotú mei honau ngaahi ʻapí, naʻá ne poupouʻi e Kāingalotú ke nau “fai ʻi he loto fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku [nau] maʻu ʻa e mālohi ke faí.”

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Lau ki he fānaú e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau tuʻu mo fiefia ʻi he taimi te nau fanongo ai ki he foʻi lea ko e “loto-fiefia.” Fakaafeʻi kinautolu ke nau pehē pē ʻoku nau fakahoko ha ngaahi ngāue tokoni kehekehe ʻi ha founga loto-fiefia.

  • Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva fekauʻaki mo e ngāue tokoni loto-fiefiá hangē ko e “ ʻI heʻetau Tokoní” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 108). Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga ʻe lava ke nau ngāue tokoni loto-fiefia ai ki honau fāmilí pe ngaahi kaungāmeʻá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Lalahi Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9; 122:7–9

ʻE lava ke hoko hoku ngaahi faingataʻaʻiá ʻo lelei kiate au.

Ko e founga ʻe taha naʻe fakafiemālieʻi ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa Siosefa Sāmita lolotonga ʻene faingataʻaʻia ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií ko hono akoʻi ia, “ʻe foaki ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa pē ʻa e poto kiate koe, pea ʻe hoko ia ʻo ʻaonga kiate koe” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:7). ʻE lava ʻe he foʻi moʻoni ko ʻení ʻo tāpuekina e fānaú ʻi heʻenau fehangahangai mo honau ngaahi faingataʻaʻiá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaafeʻi e fānaú ke nau vahevahe e meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e aʻusia ʻa Siosefa Sāmita ʻi he fale fakapōpulá mo hono fakamālohiʻi e kāingalotú ke mavahe mei Mīsulí (vakai, vahe 45–47 ʻo e Ngaahi Talanoa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava, 167–75). ʻEke ki he fānaú pe te nau ongoʻi fēfē kapau ne ko Siosefa Sāmita kinautolu pe ko ha taha ʻo e Kāingalotu he taimi ko ʻení. Lau mo e fānaú e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9; 122:7–9, pea fakaafeʻi kinautolu ke kumi ha meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí naʻá ne mei fakanonga kinautolu. ʻE lava fēfē ke hoko ʻetau ngaahi aʻusia faingataʻá ʻo “ʻaonga kiate [kitautolu]”?

  • Kole ki ha toko ua ke na puke e ongo ngataʻanga ʻo ha foʻi afo ʻoku lōloa feʻunga ke fusi mei he tafaʻaki ʻe tahá ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí. Kole ki ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine ʻe taha ke ne tuhuʻi atu ha feituʻu ʻi he foʻi afó. Lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–8, pea fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he foʻi afó e ngaahi taʻu ʻo ʻitānití pea ʻoku hangē e feituʻu ne tuhuʻi atu ʻi he foʻi afó ko hotau ngaahi taʻu ʻi he māmaní. Ko e hā e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ʻe “fuofuoloa siʻi pē” ʻa hotau ngaahi faingataʻaʻia he māmaní?

  • Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukauloto pe ʻe fēfē nai haʻanau nofo ʻi ha māhina ʻe fā ʻi ha feituʻu hangē ko e Fale Fakapōpula Lipetií. Ko e hā te tau manatu lahi taha ki aí? Te tau fakaʻaongaʻi fēfē hotau taimí? Ko e hā ne ako ʻe Siosefa Sāmita ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9; 122:7–9 naʻe tokoni kiate ia ke kātakiʻi e aʻusia ko ʻení? Poupouʻi e fānaú ke nau fai ha tohi ki ha tokotaha ʻoku lolotonga faingataʻaʻia, pea fokotuʻu ange ke ne fakaʻaongaʻi ha meʻa mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–9; 122:7–9 ʻi heʻenau tohí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46

Kuo pau ke tau māʻoniʻoni ke maʻu e “ngaahi mālohi ʻo e langí.”

Tokoni ki he fānau ʻokú ke akoʻí ke nau ʻiloʻi te tau lava ʻo maʻu e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí ʻo kapau pē ʻoku tau anga māʻoniʻoni.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tā ha foʻi laine ʻaki e ngaahi lea mālohi lahí ʻi he tafaʻaki ʻe taha pea mālohi siʻisiʻí ʻi he tafaʻaki ʻe tahá. Tā ha foʻi tao ʻo tuhu ki lotomālie ʻo e lainé. Fili ha ngaahi lea pe kupuʻi lea ʻe niʻihi mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46 ʻokú ne akoʻi e founga ʻoku tau fakasiʻisiʻi pe fakatupulaki ai e mālohi fakalangí ʻi heʻetau moʻuí (hangē ko e “ʻufiʻufi ʻetau ngaahi angahalá,” “loto-hīkisiá,” “angavaivaí,” mo e “ʻofá”). Fakaafeʻi e fānaú ke nau taufetongi hono fili ha foʻi lea, ʻo fili pe ʻoku tākiekina ʻe he foʻi leá ki hano fakasiʻisiʻi pe fakatupulaki ʻo e mālohí, pea ʻunuakiʻi e foʻi taó ʻo fakatatau ki ai. Talanoa mo e fānaú fekauʻaki mo e kakai ʻoku nau ʻiloʻi kuo nau hoko ko ha tākiekina lelei ki he niʻihi kehé koeʻuhí ʻoku nau muimui he faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

  • Lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:41–42, 45, pea kole ki he fānaú ke nau hiki ha ngaahi ʻulungaanga ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau maʻu. Tokoniʻi kinautolu ke nau fakaʻuhingaʻi ha faʻahinga foʻi lea pē ʻoku ʻikai mahino kiate kinautolu. Vahe ki he tamasiʻi/taʻahine takitaha ha ʻulungaanga ʻe taha, pea tokoniʻi kinautolu ke fakakaukau ki ha founga ʻe lava ke nau fakahaaʻi ai ia. Hili e vahevahe ʻa e tokotaha kotoa, kole ange ke nau lau e veesi 45–46 pea hiki e ngaahi tāpuaki te nau maʻu kapau te nau fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga ko iá.

  • Lau fakataha e ʻuluaki laine ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:46. ʻE lava fēfē ke hoko e Laumālie Māʻoniʻoní ko hotau “takaua maʻu ai pē”? Hivaʻi fakataha e “Ko e Laumālie Māʻoniʻoní” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 56) pe ko ha foʻi hiva ʻe taha fekauʻaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he foʻi hivá fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau fie maʻu ai e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko hotau takaua maʻu peé?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akó

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Fakaafeʻi e fānaú ke nau fakakaukau ki ha taha ʻokú ne foua ha faingataʻa. Tokoniʻi kinautolu ke nau ʻilo ha meʻa naʻe ako ʻe Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií ʻe lava ke nau ʻo vahevahe mo e tokotaha ko iá.

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Poupouʻi e ako ʻi ʻapí. “Ko e ngaahi mātuʻá ko e kau faiako mahuʻinga taha kinautolu ʻo e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú—ʻokú na fakatou maʻu e tefitoʻi fatongia mo e mālohi lahi taha ke tākiekina ʻenau fānaú (vakai, Teutalōnome 6:6–7 ʻI hoʻo akoʻi e fānaú ʻi he lotú, fekumi ʻi he faʻa lotu ki he ngaahi founga ke poupou ai ki heʻenau mātuʻá ʻi honau fatongia mahuʻingá” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí,25).

Paaki