Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
ʻAho 3–9 ʻo ʻAokosí. ʻAlamā 43–52: “Tuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí”


“ʻAho 3–9 ʻo ʻAokosí. ‘Alamā 43–52: ʻTuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020)

“ʻAho 3–9 ʻo ʻAokosí. ʻAlamā 43–52,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
Molonai mo e Fuka ʻo e Tauʻatāiná

Ki he Ngaahi Tāpuaki ʻo e Tauʻatāiná, tā ʻe Scott M. Snow

ʻAho 3–9 ʻo ʻAokosí

ʻAlamā 43–52

“Tuʻu Maʻu ʻi he Tui kia Kalaisí”

Makehe mei hono vakaiʻi e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fokotuʻu atu hení, fekumi ki hao tataki fakalaumālie pē ʻoʻou ʻi hoʻo ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ʻAlamā 43–52 mo fakakaukau ki ha founga ke tokoniʻi ai e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau ʻilo ʻa e tokāteline ʻoku akoʻí.

Lekooti ʻa e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Koeʻuhí ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe e meʻa ʻoku nau ako mei he ʻAlamā 43–52, te ke lava ʻo ʻeke ange pe te nau tali fēfē ha taha ʻokú ne pehē, “ʻOku ʻikai ke u teitei ʻilo ʻe au haʻane fekauʻaki ʻo e ngaahi tau ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo ʻeku moʻuí.”

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné

ʻAlamā 43–52

ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he ngaahi tau ʻi he Tohi ʻa Molomoná fekauʻaki mo ʻetau ngaahi fepaki mo e koví.

  • ʻI heʻenau ako fakafoʻituitui mo fakafāmili ʻi he uike ní, mahalo ne fakakaukauloto pe lekooti ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e founga ne maluʻi lelei ai ʻe he kakai Nīfaí kinautolu mei he kakai Leimaná pea mo e anga hono ʻohofi ʻe he kakai Leimaná ʻa e kakai Nīfaí. Kapau naʻe fai ʻeni ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi ʻapi, fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻa e meʻa ne nau maʻú. Pe, ko haʻo tuku ange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ha taimi ke nau kumi e ngaahi meʻa ko ʻení he lolotonga ʻo e kalasí ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi potufolofola hangē ko ia ʻoku ʻi he lēsoni ‘o e uike ko ʻení ‘i he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí. ʻI he vahevahe ko ia ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e meʻa ne nau maʻú, poupouʻi kinautolu ke nau fakamatalaʻi ʻa e founga te tau lava ai ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa e kakai Nīfaí ʻo maluʻi kitautolu mei he koví pea mo e founga te tau lava ai ʻo ʻilo e ngaahi ʻohofi fakalaumālie ʻe Sētane kitautolú.

ʻAlamā 46:11–22

Kapau ‘oku tau lototoʻa ʻi hono maluʻi ʻetau tuí, te tau lava ʻo ueʻi fakalaumālie ai ha niʻihi kehe ke nau faivelenga.

  • Te ke tokoniʻi fēfē e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau muimui he sīpinga ʻa Molonaí ʻo maluʻi lototoʻa ʻenau tui ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí? ʻE lava ke lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ʻAlamā 46:11–22 mo fakapapauʻi e meʻa naʻe fai ʻe Molonaí pea mo e meʻa naʻá ne akoʻi naʻe fakatupu ai e faivelenga ange ʻa hono kakaí. Te ke lava ʻo hiki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi lalo he ʻuluʻi tohi ko e Sīpinga ʻa Molonaí. Hili ia peá ke kole ange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi tōʻonga ʻa Molonaí pea mo fokotuʻu mai pe ko e hā te tau lava ʻo fai he ʻahó ni ke maluʻi ʻetau tuí. Te ke lava ʻo hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi lalo he ʻuluʻi tohi ko e Maluʻi Loto-toʻa e Ongoongoleleí he ʻAhó Ni. Ko e hā ha ngaahi moʻoni mo ha ngaahi meʻa mahuʻinga kuo akoʻi ʻe hotau palōfitá kimuí ni, ʻoku totonu ke tau akoʻi mo taukaveʻi?

  • Te ke lava fēfē ke tokoniʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakaʻaongaʻi e meʻa naʻe fai ʻe Molonai mo e fuka ʻo e tauʻatāiná ʻi heʻenau moʻuí? Fakaafeʻi kinautolu ke nau lau e ʻAlamā 46:11–22 mo fakapapauʻi e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi mo kole ʻe Molonai ke poupouʻi ʻe hono kakaí. Ko e hā ha ngaahi moʻoni mo ha ngaahi ʻulungaanga mahuʻinga kuo fakamamafaʻi ʻe hotau kau taki faka-Siasí ʻi hotau kuongá? (Te mou ala fakamanatu ha niʻihi ʻo kinautolu ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻutupú,Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” pe ngaahi pōpoaki konifelenisi lahi fakamuimuitahá.) Ko e hā ha ngaahi palopalema ʻoku hoko ʻi heʻetau maluʻi ʻetau tuí he māmaní he ʻahó ni? Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa Molonaí? ʻOange ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ha faingamālie ke nau faʻu haʻanau fuka ʻo e tauʻatāina ʻe lava ke ne fakamanatu kiate kinautolu ke nau moʻui ʻaki pea mo maluʻi lototoʻa ʻenau tuí.

    ʻĪmisi
    Ko e tauʻi ʻe he Kakai Nīfaí ʻa e Kakai Leimaná

    Minerva Teichert K. (1888–1976), Ko e Maluʻi ʻo ha Kolo ʻo e Kakai Nīfaí, 1935, lolo ʻi he papa mesonaiti, ‘inisi ʻe 36 x 48. Musiume ʻo e ʻĀtí ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí

ʻAlamā 47

ʻOku ʻahiʻahiʻi mo kākaaʻi māmālie kitautolu ʻe Sētane.

  • ʻE ala ʻaonga ki hoʻo kalasí hono ako ʻo e ʻAlamā 47, ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi e founga ʻoku fakafōtunga tatau ai ʻe he olopoto ʻa ʻAmalekaiá e meʻa ʻoku fai ʻe Sētane ke kākaaʻi kitautolú. Te ke lava ʻo kamata ʻaki haʻo kole ki ha taha ke ne fakamatalaʻi nounou e meʻa ʻoku hā ʻi he ʻAlamā 47. Te ke lava ʻo fakaafeʻi ha ongo mēmipa ʻo e kalasí ke na fakakaukau ko ʻAmalekaia mo Lehonitai kinaua pea fai ʻa e talanoá, ke mālie. Ko e hā naʻe fai ʻe ʻAmalekaia ʻoku fakamanatu mai ai e ngaahi meʻa ʻoku fai ʻe Sētane ke ʻahiʻahiʻi mo kākaaʻi kitautolú? Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vakai ki ha ngaahi veesi pau ʻi heʻenau aleaʻi ʻa e fehuʻi ko ʻení. ʻOku ʻi he lea ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ha toe sīpinga ʻo e founga hono kākaaʻi kitautolu ʻe Sētané. Ko e hā ha faleʻi te tau lava ʻo fefakahokoʻaki ke tokoni ke tau tokanga ki he founga ʻoku ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ʻe Sētane ʻi he ʻaho ní? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke maluʻi ai kitautolú?

ʻAlamā 48:7–17

ʻI heʻetau feinga ko ia ke faivelenga hangē ko Molonaí, te tau hangē lahi ange ai ko e Fakamoʻuí.

  • ʻE lava ke ueʻi ʻe ha pōtalanoa ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo Molonaí, ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí, ke nau feinga ke muimui ʻi heʻene sīpingá. Te ke ala kamata ʻaki hano fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo Molonai, hangē ko ia ʻoku ʻi he lēsoni ʻo e uike ní ‘i he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí. Hili ia pea fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e ʻAlamā 44:3–4 mo e 48:7–13 pea hiki ʻi he palakipoé ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa Molonaí. Te mou lava leva ʻo lau ʻa e ʻAlamā 48:17 mo fakamatalaʻi hono hanga ʻe he ngaahi ʻulungaanga ʻo Molonaí, ʻo hangē ko ia ʻoku lisi atu ʻi he palakipoé, ʻo ʻai ia ke ne lava ʻo ikunaʻi e ivi tākiekina ʻo Sētané kae hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí. Te tau lava fēfē ke hoko ʻo hangē lahi ange ko Molonai?

‘Alamā 48:7–9; 49:1–9; 50:1–6

Te tau lava ʻo maluʻi kitautolu mo hotau fāmilí mei he filí.

  • ʻE lava ke ʻaonga ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau fefanongoʻaki ki heʻenau takitaha fakamatala ki he founga te nau lava ai ʻo maluʻi kinautolu mo honau ngaahi fāmilí mei he ngaahi kākā mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻa Sētané. Ke tataki fakalaumālie ha faʻahinga fealēleaʻaki pehē, te mou lava ʻo lau fakataha ʻa e ʻAlamā 48:7–9; 49:1–9; mo e 50:1–6. ʻI heʻetau fakakaukau ki heʻetau fie maʻu ʻo ha ngaahi maluʻi fakalaumālie mei he angahalá, ko e hā te tau lava ʻo ako mei he feinga ʻa e kakai Nīfaí ke maluʻi kinautolú? Te tau langa fēfē ha ngaahi maluʻi fakalaumālie ke maluʻi kitautolu mo hotau fāmilí mei he ngaahi ivi tākiekina ʻo e angahalá mo e koví? Poupouʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha ngaahi fakakaukau kuo ʻaonga kiate kinautolu. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke “ʻoua naʻa tuku ʻa e ngaahi teuteú”? (ʻAlamā 50:1).

ʻĪmisi
learning icon

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Ko ha founga ʻe taha ke poupouʻi ai e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau lau e ʻAlamā 53–63 ko hano talaange ʻe ala tataki fakalaumālie kinautolu mo honau ngaahi fāmilí ʻe he fakamatala ʻi he ngaahi vahé ni, ke nau talangofua lahi ange mo fakatupulaki ha tui mālohi ange.

ʻĪmisi
fakaʻilonga maʻuʻanga tokoni

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Ko e ngaahi nunuʻa ʻo e tukulolo ki he fanga kiʻi ʻahiʻahi īkí.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻa e fepale ko ʻení ke akoʻi “ʻoku hū mai ʻa e ngaahi angahala fakatuʻutāmaki ki heʻetau moʻuí koeʻuhí ko ʻetau tomuʻa tukulolo ki he fanga kiʻi ʻahiʻahi īkí”:

“[Ko ha] kāmeli mo hono tauhí naʻá fononga he toafa ʻoneʻoné pea tō mai ha matangi. Naʻe fokotuʻu fakavavevave ʻe he sianá ni hono tēnití peá ne hū ki loto, ʻo ne tāpuniʻi mai e matapaá ke maluʻi ia mei he ʻoneʻone mamahi mo fakatupu lavea ʻo e matangi mālohí. Naʻe nofo pē foki ʻa e kāmelí ia ʻi tuʻa, pea ʻi he taimi naʻe tātā mai ai e matangí ʻo puhi mai e ʻoneʻoné ki hono sinó mo hono matá mo hono avaʻi ihú, ne ʻikai ke ne kei kātakiʻi peá ne kole atu ki he sianá ke ne hū atu muʻa ki he tēnití.

Naʻe pehē mai e tangata fonongá, “ʻOku feʻunga pē ʻa e tēnití ia mo au.’

Naʻe kole atu ʻa e kāmelí, “‘E lava ke tuku atu pē hoku ihú ki loto kae lava ke u mānava ha ʻea ʻoku ʻikai ke fonu ʻoneʻoné?’

Naʻe tali ʻe he tangata fonongá mo ne fakaava fakasiʻisiʻi hake ʻa e matapaá koeʻuhí ke lava e ihu ʻo e kāmelí ʻo hū mai, “ʻSai, mahalo ʻe sai pē.” Ne ongoʻi fiemālie e kāmelí he taimi ko iá! Ka ne ʻikai fuoloa kuó ne foʻi he mamahiʻia hono matá mo hono ongo telingá he ʻoneʻoné … :

“‘Oku vevela ʻaupito hoku ʻulú ʻi he ʻoneʻoné. ʻE lava ke hū atu pē muʻa hoku ʻulú ki loto?’

“Naʻe fakakaukau ʻa e tangata fonongá ni he ʻikai hano maumau, he ʻe feʻunga pē ʻa e ʻulu ia ʻo e kāmelí mo e konga ki ʻolunga ʻo e tēnití ʻoku ʻikai ke ne fakaʻaongaʻí. Ko ia, naʻe hū atu ai e ʻulu ʻo e kāmelí ki loto pea naʻá ne toe ongoʻi fiemālie ʻaupito—ka naʻe taimi siʻi pē.

Naʻá ne toe kole atu, “‘Ke kiʻi hū atu pē hoku konga ki muʻá’ pea naʻe toe hanga ʻe he tangata fonongá ni ʻo fakahū ʻa e konga ki muʻa mo e ongo vaʻe muʻa ʻo e kāmelí ki he loto tēnití. Naʻe iku pē ʻa e toutou kole ʻa e kāmelí mo hono tukuange ʻe he tangatá ʻo tō kotoa atu ki he loto tēnití ʻa e kāmelí. Ka naʻe fuʻu ʻefiʻefi ʻeni ʻo ʻikai ke na hao toko ua ai, pea hanga ai ʻe he kāmelí ʻo ʻakahi ʻa e tangata fonongá ki tuʻa ki he havilí mo e matangí”(Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 133–4).

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Ko ho uiuiʻí ʻoku fakahā fakalaumālie. “Ko ho uiuiʻi ke faiakó ʻoku mei he ʻEikí. … Kuo vaheʻi koe ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí; ko ia ʻokú ke maʻu ai e totonu ki he fakahā fakatāutaha ʻokú ke fie maʻu ke ke ikuná. ʻOku ʻaʻau ʻa e ngaahi tāpuakí ni ʻi hoʻo fekumi ki aí, faivelenga, mo feinga ke moʻui taau” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 5).

Paaki