Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
ʻAho 16–22 ʻo Nōvemá. ‘Eta 6–11: “Koeʻuhí ke Fakangata ʻa e Angahalá”


“ʻAho 16–22 ʻo Nōvemá. ‘Eta 6–11: ʻKoeʻuhí ke Fakangata ʻa e Angahalá,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ‘a Molomoná 2020 (2020)

“ʻAho 16–22 ʻo Nōvemá. ʻEta 6–11,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
Ko e ngaahi lafalafa ʻo e kakai Sēletí ʻi he tahí

Te u Toe ʻOhake ʻa Kimoutolu mei he Lolotó, tā ‘e Jonathan Arthur Clarke

ʻAho 16–22 ʻo Nōvemá

ʻEta 6–11

“Koeʻuhí ke Fakangata ʻa e Angahalá”

Manatuʻi ko e ngaahi lekooti ʻoku ʻi he Tohi ʻa Molomoná naʻe hiki ia maʻa hotau kuongá. ʻI hoʻo teuteu ko ia ke faiakó, vakaiʻi ʻa e ngaahi fakamatala fakafolofola ko ʻení ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te nau lava ʻo fakamālohia e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻi heʻenau moʻuí.

Lekooti ʻa e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Ke tokoni ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha faʻahinga meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia ai ʻi he ʻEta 6–11, te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukauloto naʻe fakafaivaʻi e ngaahi vahe ko ʻení; ko e hā e kupuʻi lea mei he ʻEta 6–11 te nau fokotuʻu ʻaki hano hingoa? Tuku ange ha taimi ke nau fakakaukau ai ki heni, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻenau ngaahi hingoá mo fakamatalaʻi e ʻuhinga ne nau fili ai kinautolú.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné

ʻEta 6:1–12

‘E tataki kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau fononga fakamatelié.

  • Ko e lēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu ʻo Muimui ʻIate Aú—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí ʻoku fokotuʻu mai ai ke fakafehoanaki e folau ʻa e kakai Sēletí ʻi he tahí ki heʻetau fononga ʻi he matelié. Kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ne nau ʻosi ʻahiʻahiʻi e ʻekitivitī ko ʻení ʻi honau ʻapí ke nau vahevahe ha ngaahi ʻilo ne nau maʻu mei he fakafehoanaki ko ʻení. Ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fai ha ngaahi toe fakafehoanaki ʻi he kalasí, fakaafeʻi kinautolu ke nau vakai ki he ʻEta 6:1–12 ki ha ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e folaú ʻe lava ke hoko ko ha ʻuhinga ʻoku fakataipe (hangē ko e ngaahi foʻi maka ngingilá, ngaahi lafalafá, pea mo e matangí) pea hiki kinautolu ʻi he palakipoé. Hili ia pea ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi miniti ke ngāue tauhoa pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki, ke ako ʻa e ngaahi vēsí mo aleaʻi pe ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí. Hangē ko ‘ení, ko e hā hotau “fonua ʻo e talaʻofá”? (veesi 8). ʻOku tataki fēfē kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau fonongá?

  • Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ‘Eta 6:1–12 ke fakatupu ai ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he tafoki ki he ʻOtuá ke tau tupulaki ʻi hotau ngaahi ʻahiʻahí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke tokoni ʻa e lea ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ke fakafehoanaki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e “fuʻu matangi fakamanavahē” ʻoku ʻasi ʻi he veesi 5–8 ki he ngaahi meʻa fakamamahi ʻo e moʻuí. Ko e hā ne fai ʻe he kakai Sēletí ʻi he taimi naʻe “lōmekina ai ʻa kinautolu ‘e he ngaahi vai lahí”? (veesi 7). ʻE lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi aʻusia naʻe tokoni ai honau ngaahi mamahí ke nau laka atu ki muʻa. Naʻe tokoni fēfē ʻa e meʻa naʻa nau fai ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá ke nau fakalakalaka atu ki honau “fonua ʻo e talaʻofá”? Naʻe tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá? Poupouʻi kinautolu ke nau vakai ki he ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea mei he ʻEta 6 ʻi heʻenau vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá mo e ngaahi fakakaukaú.

    ʻĪmisi
    Ko e fononga ʻa e kakai Sēletí mo e fanga monumanú

    Ko e kolosi ʻa e kakai Sēletí ʻi ʻĒsiá, tā ʻe Minerva Teichert

‘Eta 6:7–18, 30; 9:28–35; 10:1–2

ʻOku tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau loto fakatōkilalo aí.

  • Neongo ‘oku fakafōtunga ʻe he konga lahi ʻo e talanoa ʻo e kakai Sēletí ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e hīkisiá mo e faiangahalá, ka ʻoku toe kau ai ha ngaahi vahaʻataimi ʻo e loto fakatōkilaló mo e tuʻumālié te tau lava ʻo ako mei ai. Ke tokoni ke ako ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí mei he ngaahi sīpinga lelei ko ʻení, te ke lava ʻo vahevahe kinautolu ki ha kulupu ʻe ua pea vahe ki ha kulupu ʻe taha ke nau lau ʻa e ‘Eta 6:7–18 mo e 30 kae lau ʻe he kulupu ʻe tahá ʻa e ʻEta 9:28–35 mo e 10:1–2. Kole ange ke nau kumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ha fakamoʻoni naʻe loto fakatōkilalo ʻa e kakai Sēletí—pe naʻe ʻai ʻe honau ngaahi tūkungá ke nau loto fakatōkilalo—pea mo e founga hono tāpuakiʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ko e tupu mei aí. Ko e taimi ʻe maʻu ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha taimi feʻungá, fakaafeʻi ha kau mēmipa mei he kulupu takitaha ke nau vahevahe e meʻa naʻa nau akó. ʻOku tokoni fēfē ʻa e loto fakatōkilaló ke tau ʻunu ʻo ofi ange ki he ʻOtuá? ʻE lava ʻo tokoni hano hivaʻi pe fanongo ki ha himi fekauʻaki mo e loto fakatōkilaló, hangē ko e “ ʻOku Ou Fiemaʻu Koe” (Ngaahi Himi, fika 48) ki he ʻekitivitī ko ʻení.

ʻEta 7–11

ʻOku fakahinohino ʻe he kau taki angatonú ʻa e kakaí ki he ʻOtuá.

  • Naʻa mo kinautolu kuo teʻeki ai ke nau maʻu ha tuʻunga fakatakimuʻá, te nau lava ʻo ako mei he ngaahi sīpinga ʻo e angatonu mo e faiangahala ʻa e kau tuʻi Sēletí; ʻe lava ʻo tokoni kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení ke tau hoko ko ha kau taki lelei ange ʻi hotau ngaahi ʻapí, ʻi hotau ngaahi koló, mo e Siasí. Mahalo te ke lava ʻo kamata ha fealēleaʻaki ʻi he tefito ko ʻení ʻaki haʻo kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau pehē ko ha taki lelei. Fakaafeʻi ke nau vahevahe nounou ki ha niʻihi ʻo e ngaahi natula lelei ʻo e tokotaha ko iá, pea hiki ha lisi ʻi he palakipoé. Hili ia peá ke vahe ki he mēmipa takitaha ʻo e kalasí ke nau ako ki ha taha ʻo e ngaahi tuʻi Sēletí ʻi he ‘Eta 7–11. (ʻOku maʻu ha lisi ʻo e ngaahi tuʻi, mo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ʻoku nau fakamatalaʻi ʻenau pulé, ʻi he lēsoni ‘o e uike ko ʻení ‘i he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí.) ʻE lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e meʻa ʻoku nau ako mei he ngaahi tuʻi ko ʻení fekauʻaki mo e tuʻunga fakatakimuʻá, mo tānaki atu ha ngaahi ʻulungaanga lelei kehe ki he lisi ʻi he palakipoé. ʻOku ʻi ai ha ngaahi ʻulungaanga fakatakimuʻa lelei kehe ʻoku hiki ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.” Te tau lava fēfē ke fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga lelei ko ʻení mo hoko ko ha kau taki, neongo kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai hatau fatongia fakatakimuʻa mahino?

ʻĪmisi
learning icon

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Ke fakaʻaiʻai e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau manako ʻi hono lau e ‘Eta 12–15, te ke ala fakahā ange ʻoku ʻi he ngaahi vahe ko ʻení ʻa hono fakahaaʻi ʻe Molonai ki he ʻEikí ha niʻihi ʻo ʻene ngaahi ongo naʻe ʻikai ke malu fekauʻaki mo e ngaahi lekooti naʻá ne tauhí. ʻE lava ʻo tokoni e tali ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha ngaahi ongo taʻe-feʻunga peheé.

ʻĪmisi
fakaʻilonga maʻuʻanga tokoni

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe hotau ngaahi ʻahiʻahí ke tau maʻu e moʻui taʻengatá.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sālesi A. Kālisi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻi haʻane lea ʻi ha konifelenisi lahi lolotonga e ngaahi taʻu faingataʻa ʻo e Tau Lahi hono Ua ʻa Māmaní: “ʻOku fakahā mai ko e taimi naʻe tukufolau ai ʻa e kakai Sēletí ʻi honau ngaahi lafalafá ki he fonua ko ʻeni ʻo e talaʻofá, naʻe tō ha ngaahi afā fakailifia mo fakamanavahē. Naʻe angi ʻa e matangí pea naʻa nau meimei ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki maʻu pē ʻi he fononga faingataʻa ko iá. Naʻe fakamālohia kinautolu ʻe he ʻOtuá. Pea ʻoku tau lau neongo naʻe hokohoko ʻa e ngaahi matangi mālohí mo e ngaahi afā ko ʻení, ʻo fakahoko e maumau ʻi heʻenau folaú, ka naʻe angi fakahangatonu maʻu pē ʻa e matangí ki he Fonua ʻo e Talaʻofá. Pea ko e ngaahi meʻa fakamamahi ko ʻeni ʻoku tau fouá, ʻa e ngaahi tau fakalilifú pea mo e ngaahi meʻa fakailifia kotoa ʻoku hokó, ʻoku ʻi he mālohi ia ʻo e ʻOtuá. Te Ne lava ke taʻofi kinautolu ʻi he taimi ʻoku finangalo ai ki aí, ʻi he taimi kuo fakahoko ai ʻEne ngaahi taumuʻa fakalangí. Kae ʻoua muʻa naʻa ngalo ʻiate kitautolu, ʻi he ʻōseni ko ʻeni ʻo e faingataʻá, ko hotau ngaahi faingataʻaʻiá, mo e ngaahi aʻusia ʻoku tau fou aí, ʻa ia ʻe ʻai ʻe he ʻOtuá ke nau ngāue fakataha ke lelei kiate kitautolú, kapau te tau talangofua kiate Ia—ʻe ʻave kotoa kitautolu ʻe he ngaahi meʻá ni ki he hūfangaʻanga malú, ki ha kahaʻu nāunauʻia, ki he moʻui taʻengatá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1943, 62).

Ngaahi ʻulungaanga lelei ʻo e kau taki angatonú.

“ʻOku ʻuhinga ʻa e lahí mo e takí ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ke vakai ki he niʻihi kehé ʻi honau tuʻunga moʻoní—hangē ko e ʻafio ʻa e ʻOtuá kiate kinautolú—pea toki ala atu ʻo tokoni kiate kinautolu. ʻOku ʻuhinga ia ke fiefia mo kinautolu ʻoku fiefiá, tangi mo kinautolu ʻoku mamahí, hiki hake ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá, pea ʻofa ʻi hotau kaungāʻapí ʻo hangē ko e ʻofa ʻa Kalaisi ʻiate kitautolú. …

“…ʻOku ʻikai fuʻu ʻuhinga e tuʻunga fakatakimuʻa ia ʻi he Siasí ki hono fakahinohinoʻi ʻo e niʻihi kehé, ka ʻoku ʻuhinga ia ko ʻetau loto fiemālie ke tataki kitautolu ʻe he ʻOtuá.” (Tieta F. ʻUkitofa, “Ko e Lahi Taha ʻIate Kimoutolú,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 79–80).

“Ko kinautolu fakatupu moʻui leleí pē ʻoku nau lava ke felanga-hake-ʻaki mo fepoupouʻaki ke aʻusia ha ngāue tokoni lelei ange, ki ha lavameʻa lahi ange, ki ha ivi lahi ange” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014],244).

“ʻOku akoʻi ʻe he māmaní kuo pau ke mālohi e kau takí; ka ʻoku akoʻi ʻe he ʻEikí ia kuo pau ke nau angavaivai. ʻOku maʻu ʻe he kau taki fakamāmaní e mālohí mo e ivi tākiekiná mei honau talēnití, taukei fakangāué mo e koloá. ʻOku maʻu ʻe he kau taki anga faka-Kalaisí e mālohí mo e ivi tākiekiná “ʻi he feifeingaʻi, ʻi he faʻa kātaki fuoloa, ʻi he angavaivai mo e angamalū, pea mo e ʻofa taʻemālualoi.” [TF 121: 41] “(Sitīveni W. ʻOueni, “Ko e Kau Taki Lelei Tahá ʻa e Kau Muimui Lelei Tahá,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 75).

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Poupouʻi ha ʻātakai ʻoku fakaʻapaʻapá. ‘Okú ke ongoʻi nai ʻoku ongoʻi fiemālie ʻa e taha kotoa he kalasí ke fakamatalaʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongó? “Tokoni ke mahino ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ʻoku ʻi ai ʻenau kaunga kotoa ki he laumālie ʻo e kalasí. Poupouʻi kinautolu ke nau tokoni ʻo fokotuʻu ha ʻātakai tauʻatāina, ʻofa, mo fakaʻapaʻapa ke ongoʻi malu ʻa e taha kotoa ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá, ngaahi fehuʻí, mo e fakamoʻoní” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 15).

Paaki