Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
ʻAho 23–29 ʻo Nōvemá. ‘Eta 12–15: “ʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tui”


“ʻAho 23–29 ʻo Nōvemá. ‘Eta 12–15: ʻʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tui,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ‘a Molomoná 2020 (2020)

“ʻAho 23–29 ʻo Nōvemá. ʻEta 12–15,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2020

ʻĪmisi
Ko e Hū ʻa ʻEta ki ha ʻAna

Ko e Toitoi ʻa ʻEta ʻi ha ʻAna ʻi he Maká, tā ʻe Gary Ernest Smith

ʻAho 23–29 ʻo Nōvemá

ʻEta 12–15

“ʻOku Fakahoko ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻi he Tui”

ʻOku ʻikai ko e taumuʻa ʻo e lēsoni ko ʻení ke tala atu ʻa e meʻa ʻe hoko ʻi he kalasí. Ko ha fakalahi—‘ikai ko ha fetongi ʻo e—fakahā fakatāutahá. Tuku ke tataki ʻe he Laumālié hoʻo ako fakatāutahá mo e teuteú, peá ke toki vakaiʻi pe ʻe lava ʻo tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻi he lēsoní ke ʻilo ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí mo vahevahe ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻi he ‘Eta 12–15.

Lekooti ʻa e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Ke tokoni ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí e meʻa naʻa nau ako ʻi heʻenau ako fakatāutaha pe fakafāmili ʻa e folofolá, te ke lava ʻo hiki ʻi he palakipoé ha ngaahi kupuʻi lea hangē ko ʻení “Kuó u ako …” “ʻOku ʻi ai ʻeku fakamoʻoni …” mo e “Kuó u aʻusia …” Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha meʻa mei he ʻEta 12–15 te ne ala fakakakato ha taha ʻo e ngaahi sētesi ʻi he palakipoé.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Akoʻi e Tokāteliné

ʻEta 12:2–22

Te tau maʻu ha fakamoʻoni ki he moʻoní ʻi heʻetau tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Ke tokoni ke fakalaulauloto ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki hono ʻuhinga ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí, te ke lava ʻo ʻeke ange pe ko e hā ha ngaahi ʻīmisi pe ngaahi foʻi lea ʻoku nau fakakaukau ki ai ʻi he taimi ʻoku nau fanongo ai ki he foʻi lea fakaʻaongaʻí. (Te mou lava ke kumi ʻa e foʻi leá ʻi ha tikisinale.) Ko e hā hano ʻaonga ʻo e fakamālohisinó ki hotau sinó? Te tau lava fēfē ke fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he tuí? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo “fakaʻaongaʻi e tui” kia Kalaisí? ʻE lava ke fakatotolo ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he ‘Eta 12:2–22 pea aleaʻi e founga naʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he kakai ʻoku ʻasi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ʻa e tuí. ʻE lava fēfē ke tau muimui ʻi heʻenau ngaahi sīpingá? Fakatatau mo e ngaahi vēsí ni, ko e hā ha ngaahi ola ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi sīpinga ʻo e tuí ʻi he ʻEta 12:7–22 ha fakamanatu lelei ‘o ha ngaahi talanoa fakalaumālie ne mou ʻosi ako fakataha ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Mahalo naʻa lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi sīpinga kehe ʻo e tuí mo e meʻa ne nau ʻilo mei aí (ʻe lava ke maʻu ha niʻihi ʻi he Hepelū 11). Te nau lava foki ke vahevahe ha ngaahi sīpinga lelei mei heʻenau hisitōlia fakafāmilí pe mei heʻenau moʻuí. Kuo fakamālohia fēfē ‘e he ngaahi sīpinga ko ’ení ‘a ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí mo e Tamai Hēvaní?

  • ʻOku fonu ʻa e ‘Eta 12 ʻi ha ngaahi ʻilo mo ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e tuí. ʻE lava ke maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi veesi ʻi he vahe ko ʻení ʻokú ne akoʻi kinautolu ʻi he tuí. Hili ia pea te nau lava ke hiki e meʻa ne nau ʻiló ʻi he palakipoé.

‘Eta 12:1–9, 28, 32

ʻOku fakaiku ʻa e tuí ki ha “‘amanaki ki ha māmani lelei ange.”

  • ʻE lava nai ʻe ha taha ʻi hoʻo kalasí ke fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ha taula ki ha vaká? Te ke lava ʻo fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha vaka pea mo ha taula (pe tā e fakatātaá ʻi he palakipoé) pea aleaʻi e meʻa ʻe hoko ki ha vaka ʻoku ʻikai hano taula. Ko e hā ʻe hoko kiate kitautolu he taimi ʻoku ʻikai ai haʻatau ʻamanakí? Hili ia pea ʻe lava ke lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ‘Eta 12:4 pea mo talanoaʻi ʻa e founga ʻoku tatau ai ʻa e ʻamanaki leleí mo ha “taula ki [hotau] Laumālié.” Te nau lava foki ke lau mo e ʻEta 12:1–9, 28, mo e 32 pea vahevahe e ngaahi ʻilo ne nau maʻu fekauʻaki mo e ʻamanaki leleí. Ko e hā ʻoku totonu ke tau ʻamanaki ki aí? (vakai, ‘Eta 12:4; Molonai 7:41; vakai foki, Sione 16:33).

ʻEta 12:23–29

Tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke hoko ʻo mālohi ʻa e ngaahi meʻa vaivaí.

  • Ke tokoni ke fakatātaaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e ngaahi moʻoni naʻe ako ʻe Molonai fekauʻaki mo e vaivaí mo e mālohí ʻi he ‘Eta 12, te ke ala fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha taha mahalo ʻoku loto foʻi koeʻuhí ko hono ngaahi vaivaí. Hili ia pea poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakatotolo ʻi he ʻEta 12:23–29 ke ʻiloʻi e ngaahi pōpoaki ʻe ala tokoni ki he taha ko iá. Kapau ne ʻi heni ʻa Molonai he ʻahó ni, ko e hā te ne ala lea ʻaki ke fakalotolahiʻi e tokotaha ko iá? ʻE lava foki ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi aʻusia mei heʻenau moʻuí ʻi ha taimi ne tokoniʻi ai ʻe he Fakamoʻuí “ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu” (ʻEta 12:27). ‘Oku kehe fēfē ʻa e liliu ko ʻení mei he feinga ke fakatupulaki fakafoʻituitui ha taha kae ʻikai fakafalala ki he Fakamoʻuí? Ke ʻilo lahi ki he tefitó ni, vakai ki he fakamatala naʻe fai ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.”

  • Ko e aʻusia ʻa Molonaí ko e taha pē ia ʻo ha ngaahi aʻusia lahi ʻi he folofolá ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e founga ʻe lava ai ʻe he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ke liliu hotau ngaahi vaivaí ko e mālohí. Mahalo naʻa ʻaonga ke vahevahe ʻa e kalasí ki ha ngaahi kulupu, vahe ki he kulupu takitaha ke nau fili ha taha ʻi he folofolá naʻe ʻi ai hano vaivai, pea aleaʻi e founga naʻe ʻai ai ʻe he ʻEikí e taha ko iá ke mālohí. (ʻOku fokotuʻu atu ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.”) Te ke ala fokotuʻu ange foki ke fakamanatu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí e ʻuhinga ʻo e ʻaloʻofá ʻi he Bible Dictionary pe Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí (peesi 77–78). ‘Oku fakatātaaʻi fēfē ʻe he ngaahi sīpinga fakafolofola ne nau akó e mālohi ʻo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí? ʻOku tau fakaafeʻi fēfē ʻa e mālohi ko ʻení ki heʻetau moʻuí?

  • ʻOku angamaheni ʻaki ke fakafehoanaki hotau ngaahi vaivaí ki ha mālohinga ʻo ha taha ʻoku ʻasi ki tuʻa; naʻa mo Molonai naʻá ne ongoʻi naʻe ʻikai lelei hono fakafehoanaki ia ki he tokoua ʻo Sēletí (vakai, ʻEta 12:24). Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ke fakafehoanaki kitautolu ki he niʻihi kehé? Fakatatau mo e ‘Eta 12:26–27, ko e hā e founga ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau sio ai ki hotau vaivaí? (vakai foki, lea ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”). Ko e hā e founga ʻokú Ne fie maʻu ke tau vakai ʻaki ki he vaivai ʻo e kakai kehé? (vakai, ‘Eta 12:26).

ʻEta 13–15

ʻOku ʻomi ʻe he fakasītuʻaʻi e kau palōfitá ha fakatuʻutāmaki fakalaumālie.

  • ʻI he ngaahi moʻoni mahuʻinga kuo akoʻi ʻi he ‘Eta 12, he ʻikai ke ke maʻu ha taimi lahi ʻi he kalasí ki he vahe 13–15. Ka neongo ia, mahalo naʻa ʻaonga ke ke kole ki ha mēmipa ʻo e kalasí ke ne fakamatalaʻi fakanounou e meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi vahe ko ʻení. Ke tokoni ke ʻilo ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi pōpoaki mahuʻinga mālie ʻi he fakamatala ko ʻení, te ke ala kole ange ke nau fakakakato ʻa e kupuʻi lea “ko ia ‘oku tau vakaí…” ʻaki ha lēsoni ne nau ako mei he tō ʻa e kakai Sēletí. Naʻe tatau fēfē ʻenau toó mo e tō ʻa e kakai Nīfaí? (vakai, hangē ko ‘ení, ʻEta 15:19 mo e Molonai 8:28). Ko e hā ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení, pea ko e hā te tau lava ʻo fai ke hao ai mei he ikuʻanga ʻo e kakai Sēletí? ʻE toe lava foki ke fakamanatu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e founga fehokotaki ʻo e ngataʻanga ʻa e tohi ʻa ʻEtá mo e ʻAmenai 1:19–22; Mōsaia 8:8; mo e Mōsaia 28:11–18.

ʻĪmisi
learningn icon

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

‘E kamata ke ako ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi he uike kahaʻú ʻa e tohi ʻa Molonaí. Mahalo te nau mahuʻingaʻia ke ʻiloʻi naʻe ʻikai ke ʻuluaki palani ʻa Molonai ke hiki ha meʻa lahi ange ʻi he ʻosi e tohi ʻa ʻEtá, ka naʻe moʻui fuoloa ange ʻi he meʻa naʻá ne ʻamanaki ki aí. Te nau kamata ʻi he uiké ni ke lau ʻa e ngaahi pōpoaki fakaʻosi naʻe ueʻi ʻa Molonai ke ne hiki kimuʻa pea toki pekiá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga maʻuʻanga tokoni

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

‘Oku fie maʻu ʻi he fakalakalaka fakalaumālié ke tau ʻilo hotau ngaahi vaivaí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, ʻi heʻene fakamatala ki he ‘Eta 12:27: “Naʻe pehē ʻe Molonai ʻi heʻene “fanongo ki he ngaahi folofolá ni,” naʻe “fakafiemālieʻi” ia (‘Eta 12:29). ʻE lava ke hoko kinautolu ko ha fakanonga kiate kitautolu kotoa. ʻOku ʻikai fakalakalaka ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi honau ngaahi vaivaí. Ko ha tāpuaki ke ke ʻiloʻi ho vaivaí, he ʻoku tokoni ia ke ke loto-fakatōkilalo ai pē mo ke fakatafoki maʻu pē koe ki he Fakamoʻuí. ʻOku ʻikai ngata pē hono fakafiemālieʻi koe ʻe he Laumālié, ka ko Ia foki ʻoku vaka ai hono liliu ʻe he Fakaleleí ho natulá. ʻOku hoko leva e meʻa vaivaí ʻo mālohi.” (“ʻOku Ou Tuku ʻEku Melinó Kiate Kimoutolu,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 16).

Hangē ko ‘ení: ʻOku ngaohi ke mālohi ʻa e meʻa vaivaí.

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

Akoʻi ʻa e “ʻuhingá.” “Taimi ʻe niʻihi ʻoku fifili e kau akó—tautautefito ki he toʻutupú—ki he founga ʻoku fekauʻaki ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo kinautolú pe ʻuhinga ʻoku totonu ai ke nau talangofua ki ha ngaahi fekau tukupau. Neongo ia, kapau ʻoku mahino kiate kinautolu e palani taʻengata ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefia ʻEne fānaú, ʻoku toe mahino lelei ange ai e ngaahi ʻuhinga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo e ngaahi fekaú pea tupulaki ange ai e holi ke talangofuá” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 20

Paaki