“Lēsoni 103: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:117–141: ʻFekumi ki he ʻIló ʻi he Ako pea ʻi he Tui,’” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)
“Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:117–141,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí
Lēsoni 103: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:76–80, 117–141
Fekumi ki he ʻIló ʻi he Ako pea ʻi he Tui
Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he konga ko ʻeni ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88, ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e akó peá Ne fekauʻi ʻa Siosefa Sāmita mo ha niʻihi kehe ke nau fokotuʻutuʻu ʻa e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Naʻe fiemaʻu ʻa kinautolu naʻe kau ki he akó ke nau fekumi ki he ʻiló “mei he ngaahi tohi lelei tahá” pea ako fakataha ʻi he “ako pea ʻi he tui” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118). ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ki he kau akó ke nau ako ʻi he tui kia Sīsū Kalaisi ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke u ako
Ke kamata e lēsoní, fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e ngaahi lēsoni fakaako ʻoku nau saiʻia taha aí pe fakamatalaʻi nounou ha tefito ʻoku nau fiefia ʻi he ako ki aí. Kapau ʻe fiemaʻu, fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e ako fakamāmaní ki ha ako ʻoku ʻikai fehokotaki mo e tui fakalotú.
-
Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke maʻu fakatouʻosi ʻa e ʻilo fakaemāmaní mo e fakalaumālié ʻi heʻetau moʻuí?
-
ʻE kehe fēfē nai hono ako ʻo e ngaahi lēsoni fakaako hangē ko e fiká pe saienisí mei hono ako ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? Ko e hā nai e founga ʻe ala tatau aí?
ʻI Sānuali ʻo e 1833, naʻe muimui ʻa Siosefa Sāmita mo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kehe naʻe nofo ʻi Ketilani, ʻOhaiō, ki he ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ke fokotuʻu ha ʻapiako naʻe ui ko e Akoʻanga ʻo e Kau Palōfitá. Lolotonga e faʻahitaʻu momoko ʻo e 1833, naʻe fakataha ʻa e kau mēmipa ʻo e akó ʻi ha loki ʻi ʻolunga ʻi he Falekoloa Niueli K. Uitenií. Naʻa nau fakataha kimui ange ʻi he ʻōfisi paaki ʻa e Siasí mo e Temipale Ketilaní. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:77–80, ʻo kumi e meʻa ne fekauʻi ʻe he ʻEikí ke ako ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení.
Te ke lava ʻo hiki ha ngaahi lēsoni ʻi he palakipoé hangē ko e siolosiá, hisitōliá, ʻesitulōnomií, politikalé, mo e siokālafí pea tuku ki he kau akó ke nau feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku ʻuhinga ki he ngaahi kaveinga ko ʻení.
-
Ko e hā naʻá ke ʻiló?
-
Fakatatau ki he veesi 80, ko e hā naʻe fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau tangata ko ʻení ke nau ako ha ngaahi kaveinga kehekehe peheé?
-
Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoni ai hono ako e ngaahi meʻa ko ʻení ke tau teuteu ke ngāue maʻá e ʻEikí?
Vahevahe mo e kau akó ʻe nofotaha ʻa e toenga ʻo e lēsoní ʻi ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e akó ʻa ia te ne lava ʻo fakamālohia ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí mo teuteuʻi kinautolu ke nau tauhi lelei ange kiate Ia. Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha fakahā fakataautaha fekauʻaki mo e meʻa te nau lava ʻo fai ke tupulaki ai ʻi heʻenau tuí mo e akó.
Fekumi ki he ʻiló ʻi he ako pea mo e tui
Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118 ko ha potufolofola fakataukei fakatokāteline ia. Fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi potufolofola fakataukei fakatokāteliné ʻi ha founga makehe koeʻuhí ke nau lava ʻo maʻu ngofua kinautolu.
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118, ʻo kumi e founga ʻoku fakaafeʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fekumi ki he ʻiló.
Hili e fekumi ʻa e kau akó ʻi he potufolofolá, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe ʻa e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ʻiló. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e fekumi faivelengá, feakoʻiʻakí, fekumi ki he potó mei he ngaahi tohi lelei tahá, pea fekumi ki he ʻiló ʻi he ako pea ʻi he tui.
-
Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he veesi ko ení fekauʻaki mo e ʻiló?
-
Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e founga ke fakatupulaki ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí?
Kapau ʻe fiemaʻu, te ke lava ʻo talaange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he kamataʻanga ʻo e veesi 118 naʻe ʻi ai ha niʻihi naʻe siʻi ʻenau tuí. Te ke lava foki ʻo fakaafeʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ha ngaahi fakahinohino mahino naʻe fai ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi ʻa kinautolu naʻe siʻi ʻenau tuí.
Ko ha founga ʻeni ʻe taha ke fakalea ʻaki ha tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení: Kapau te tau fekumi faivelenga ki he ʻiló ʻi he ako mo e tui, ʻe tupulaki ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí.
-
Makehe mei he ako fakamātoato ʻi heʻetau akó, ʻokú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ako ʻi he tuí?
Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e ako ʻi he tuí. Te ke lava foki ʻo mamata ʻi he foʻi vitiō “Tali Lelei ʻa e Kahaʻú ʻi he Tui” mei he taimi 10:28 ki he 11:20.
Tali Lelei ʻa e Kahaʻú ʻi he Tui
Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:
Kuo akonekina kitautolu ʻe he ʻEikí ki he founga ke fakatupulaki ai ʻetau tuí ʻaki e fekumi ki he “ʻiló, ʻio, ʻi he ako pea ʻi he tui foki” [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118; naʻe tānaki atu hono fakamamafaʻí]. ʻOku tau fakamālohia ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau feinga ke tauhi ʻEne ngaahi fekaú mo “manatu maʻu ai pē kiate iá” [Molonai 4:3]. ʻIkai ngata aí, ʻoku tupulaki ʻetau tuí ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai ʻetau tui kiate Iá. Ko hono ʻuhinga ia ʻo e ako ʻi he tuí.
Hangē ko ʻení, ko e taimi kotoa pē ʻoku tau maʻu ai ʻa e tui ke talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá—neongo hono tukuhifo kitautolu ʻe he ngaahi fakakaukau manakoá—pe taimi kotoa pē ʻoku tau fakafepakiʻi ai ha fakafiefia pe ngaahi fakakaukau ʻoku poupouʻi ai ʻa e maumauʻi ʻo e fuakavá, ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai ʻetau tuí, ʻa ia ʻoku tupulaki leva ai ʻetau tuí. (Russell M. Nelson, “Tali Lelei ʻa e Kahaʻú ʻi he Tui,” Liahona, Nōvema 2020, 75)
-
Ko e hā naʻá ke ako mei he lea ʻa Palesiteni Nalesoní?
-
ʻOkú ke pehē ʻe lava fēfē ke fakaʻaongaʻi ʻa e ako ʻi he tuí ʻi ha ngaahi faingamālie ako kehekehe (hangē ko e ʻapí, akó, seminelí, mo e lotú)?
Ke tokoni ke vakaiʻi ʻe he kau akó ʻenau ngaahi feinga lolotonga ke fekumi ki he ʻiló ʻi he tuí, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke hiki e ngaahi tafaʻaki ko ʻení ʻi heʻenau tohinoa akó lolotonga hoʻo hiki kinautolu ʻi he palakipoé: ʻapí, akó, seminelí, mo e lotú. Poupouʻi e kau akó ke fakafuofuaʻi ʻenau feinga ke ako faivelenga ʻi he tuí ʻi he tafaʻaki takitaha ʻo fakaʻaongaʻi ha meʻafua mei he 1 ki he 5, pea ko e 5 ʻa e lelei tahá.
Kapau ʻe fiemaʻu, fakamanatu ange kiate kinautolu ʻoku kau ʻi he ʻuhinga ʻo e ʻilo ʻi he akó mo e tuí ʻa e femoʻuekina ʻi he ngaahi faingamālie akó pea ngāueʻi e ngaahi meʻa ʻoku nau ako mo ongoʻí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fili ha tafaʻaki ʻe taha te nau fie fakaleleiʻi pea ako ʻa e toenga ʻo e lēsoní mo fakakaukau ki he tafaʻaki ko iá.
“Fokotuʻutuʻu ʻa kimoutolu”
Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119–126, ʻo kumi ha faleʻi mei he ʻEikí te ne lava ʻo fakatupulaki ʻetau malava ke [fekumi ki he ʻiló] ʻi he ako mo e tuí.
Te ke lava ʻo ʻomi ha kato ako pea teuteuʻi ha ʻū laʻipepa ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki. ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:119–126, fakaafeʻi kinautolu ke hiki ʻi ha ʻū laʻipepa kehekehe ha ngaahi akonaki mei he ʻEikí ʻe lava ʻo tokoni ke nau ako ʻi he tuí. ʻE lava ke lisi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tōʻonga fakakaukau mo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku poupouʻi ʻe he ʻEikí pea mo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí. ʻI heʻenau ʻosí, ʻe lava ke faʻo ʻe he kau akó ʻa e ʻū laʻipepá ki he kato akó.
-
Ko e fē ʻi he ngaahi tōʻonga fakakaukau pe ʻulungaanga ko ʻení kuó ne uesia hoʻo malava ke akó?
-
Ko e fē ʻi he ngaahi tōʻonga fakakaukau pe ʻulungaanga ko ʻení ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi ʻe he Laumālié ke ke feinga fakahokó?
Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi faingataʻa kehekehe ʻo e ako ʻi he tuí ʻe ala fehangahangai mo e toʻu tupú ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe (ʻapi, ʻapiako, seminelí, mo e lotú). Hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi lalo ʻi he tafaʻaki takitaha. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fili ha ʻū laʻipepa mei he kato akó. Hili iá ʻe lava ke lau ʻe he kau akó ʻa e meʻa ʻoku tohi aí pea kamataʻi ha fealeaʻaki fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he faleʻi ʻa e ʻEikí ha taha ke ne ikunaʻi ha taha ʻo e ngaahi faingataʻa ke akó. Te ke lava foki ʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga naʻe fakatātaaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e faleʻi ko ʻení.
Hangē ko ʻení, ʻe lava ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ha faingataʻa hangē ko e ako ki he ngaahi sivi fakaakó pe maʻu ha tali ki ha ngaahi lotu pau. Kapau naʻe fili ha laʻipepa mei he kató ʻoku tohi ai ʻa e fokotuʻu ha fale ʻo e ʻaukai, ʻe lava ke aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi aʻusia ʻo e founga ʻe lava ke fakatupulaki ai ʻe he ʻaukaí mo e lotú ʻenau malava ke ako mo fakatokangaʻi lelei ange e ngaahi tali mei he ʻEikí. Kapau naʻá ke kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha sīpinga ʻo e founga naʻe fakatātaaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e akó ʻi he ʻaukaí, mahalo te nau manatuʻi ʻa e founga naʻá Ne ʻaukai ai ke teuteu ki Heʻene ngāué mo e ngāue fakafaifekaú (vakai, Mātiu 4:1–10). Toutou fai ʻa e ʻekitivitií ke tokoni ki he kau akó ke nau fakatokangaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻenau moʻuí.
Fakaʻaongaʻi fakatāutahá
Ke fakaʻosi, ʻoange ha taimi ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi founga te nau fekumi lelei ange ai ki he ʻiló ʻi he tuí. Te ke lava ʻo poupouʻi kinautolu ke hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi heʻenau tohinoa akó ʻo fakaʻaongaʻi e ongo fehuʻi fakatupu fakakaukau ko ʻení.
-
Fili ha tafaʻaki hoʻo moʻuí ʻe lava ke toe lelei ange ai hoʻo feinga ke ako ʻi he tuí (hangē ko e ʻapí, akó, seminelí, mo e lotú).
-
ʻOkú ke pehē ʻe tokoniʻi fēfē koe ʻe he ako ʻi he tuí ʻi he tafaʻaki ko ʻení?
-
Ko e hā te ke feinga ke fai ke ke ako ai ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí?
Fakaafeʻi ha kau ako te nau loto-fiemālie ke vahevahe ha konga ʻo ʻenau ngaahi fakakaukaú. ʻE lava foki ke hoko ʻeni ko ha taimi lelei ke fakaafeʻi ha fakamoʻoni ʻa e kau akó meiate kinautolu kuo nau aʻusia ha ngaahi lavameʻa ʻi he kuohilí.