“Lēsoni 194—Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Taukeí mo e Ngaahi Ivi Malavá: Ko e Fakalakalaka ʻi he Tokoni ʻa e ʻEikí,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí (2025)
“Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Taukeí mo e Ngaahi Ivi Malavá,” Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava – Tohi Lēsoni ʻa e Faiako Seminelí
Lēsoni 194: Ko e Teuteu ki he Akó mo e Ngāue Maʻuʻanga Moʻuí ʻi he Kahaʻú
Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Taukeí mo e Ngaahi Ivi Malavá
Ko e Fakalakalaka ʻi he Tokoni ʻa e ʻEikí
ʻI heʻetau fai ʻetau tafaʻakí, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau fakatupulaki ha ngaahi taukei mo ha ngaahi ivi malava te ne tokoniʻi kitautolu ke tau teuteu ki he ngaahi fatongia ʻi he kahaʻú mo aʻusia ʻa e meʻa te tau malava ʻi heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ke tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ki he kau akó ke nau faʻu ha palani ke fakatupulaki ʻa e ngaahi taukei mo e ngaahi ivi malavá ʻa ia te ne teuteuʻi kinautolu ki ha ngāue maʻuʻanga moʻui mo ha ngaahi fatongia kehe ʻi he kahaʻú.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó
ʻE ola lelei taha ʻa e lēsoni ko ʻení hili hono akoʻi ʻa e lēsoni ʻoku ui ko e “Ko Hono ʻIloʻi Ho Ngaahi Mālohingá mo e Ngaahi Ivi Malavá.” Kapau naʻe ʻikai ke ke lava ʻo akoʻi ʻa e lēsoni ko iá, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻekitivitī mei aí ko ha konga ʻo e lēsoni ko ʻení.
Tokanga taha ki he feituʻu ʻokú ke huʻu ki aí
Fakakaukau ke kamata ʻa e lēsoní ʻaki hano fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi ʻīmisi ko ʻení pe tā ha ngaahi fakatātā tatau ʻi he palakipoé. Te ke lava ʻo tuhu ki he fakatātā ʻuluakí ʻi he taimi ʻokú ke fakamatalaʻi ai ʻa e ʻuluaki finemui ʻi he tūkunga ʻi laló, pea tuhu leva ki he ʻīmisi hono uá ʻi hono fakamatalaʻi ʻo e toʻu tupu hono uá.
Fakakaukauloto naʻá ke ʻiloʻi ha ongo toʻu tupu ʻokú na ongoʻi mātuʻaki kehekehe ʻi heʻena ngaahi taukeí mo e meʻa ʻokú na malavá. ʻOku lahi ʻa e ngaahi talēniti ʻoku lava ke fakatokangaʻi mei he ʻuluakí, ka ko e fika uá ʻokú ne faʻa ongoʻi hangē ʻoku ʻikai ke ne maʻu ʻa e ngaahi talēniti ʻoku fiemaʻu ke lavameʻa ai ʻi he moʻuí.
-
Ko e hā ha faleʻi pe ngaahi fakatokanga te ke fai ki he kakai ko ʻení fekauʻaki mo honau ngaahi talēnití, taukeí, pe ivi malavá? Ko e hā hono ʻuhingá?
Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ko ʻení pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau sio ʻoku fakatātaaʻí. Te nau lava ʻo vahevahe ha ngaahi lēsoni fakalaumālie te nau lava ʻo ako mei he saati ʻi he fakatātaá.
Kimuʻa pea vahevahe ʻa e lea ʻa ʻEletā Kalake G. Kilipati ʻo e Kau Fitungofulú, mahalo ʻe tokoni ke fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e tahifo ʻo ha lainé ki heʻene fakalakalaka ki ʻolunga pe ki laló.
Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Kalake G. Kilipati ʻo e Kau Fitungofulú fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e tokanga taha ki he feituʻu ʻokú ke huʻu ki ai ʻi he moʻuí kae ʻikai ko e feituʻu ʻokú ke kamata aí:
ʻE siʻisiʻi ʻaupito hano fakatefito hotau kahaʻú ʻi he feituʻu ʻoku tau kamata aí ka ʻe lahilahi ange hano fakatefito ʻi he loloto ʻo ʻetau fakalakalaká. ʻOku ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ivi malava fakalangí ʻo tatau ai pē pe ko e fē feituʻu te tau kamata aí. … ʻOku fakakaukauʻi ʻe Kalaisi ʻa e meʻa ʻoku tau fai ʻaki ʻa e meʻa ʻoku foaki mai kiate kitautolú. Neongo ʻoku tokanga ʻa māmani ki he tuʻunga ʻo hotau kamataʻangá, ka ʻoku tokanga taha ʻa e ʻOtuá ki heʻetau fakalakalaká. ʻI he founga ʻa e ʻEikí, te Ne fai ʻa e meʻa kotoa pē te Ne lavá ke tokoni ke liliu e huʻunga ʻo ʻetau fakalakalaká ke fakataumuʻa ki hēvani. (Clark G. Gilbert, “Tupulaki Lahi Ange ʻia Kalaisi: Ko e Talanoa Fakatātā ʻo e Lainé,” Liahona, Nōvema 2021, 20)
-
Ko e hā naʻá ke ako ʻo kau kia Sīsū Kalaisí mei he ngaahi lea ʻa ʻEletā Kilipatí?
-
Ko e hā naʻá ke maʻu ʻi he fakamatala ko ʻení te ne lava ʻo ʻoatu ha ʻamanaki lelei mo ha fakalotolahi kiate koe ʻi hono fakatupulaki ʻo e ngaahi talēnití, taukeí, pe ngaahi ivi malavá?
Fakamatalaʻi ange ʻe nofotaha ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi hono fakatupulaki ʻo e ngaahi taukei mo e ngaahi meʻa te tau malavá ʻa ia ʻe lava ʻo tokoni ke tau teuteu ki ha ngāue maʻuʻanga moʻui ʻi he kahaʻú pe ngaahi fatongia kehe te tau maʻu.
Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he ngaahi taukei pe ngaahi ivi malava ʻoku nau fie fakatupulaki ke mateuteu lelei ange ai ki honau ngaahi fatongia pe ngaahi faingamālie fakangāue ʻi he kahaʻú. Te nau lava ʻo hiki ʻeni ʻi heʻenau tohinoá. ʻE tokoni ke vakai ʻa e kau akó ki ha ngaahi fakamatala ne nau hiki lolotonga ʻa e lēsoni “Ko Hono ʻIloʻi Ho Ngaahi Mālohingá mo e Ngaahi Ivi Malavá.”
Poupouʻi e kau akó ʻi heʻenau ako ʻi he ʻaho ní ke tokanga ki he ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e founga te nau lava ai ʻo fakatupulaki honau ngaahi talēnití, taukeí, pe ngaahi ivi malavá ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí.
Ko hono fakatupulaki ʻo e ngaahi taukeí mo e ngaahi ivi malavá
Kimuʻa pea fakaafeʻi e kau akó ke kau ʻi he ʻekitivitī ako ko ʻení, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukauʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ʻEikí ke fakatupulaki ha ngaahi taukei mo ha ngaahi ivi malava.
Hili ia pea fokotuʻutuʻu e kau akó ki ha kulupu iiki ke nau lava ʻo ʻiloʻi ha ngaahi moʻoni mei he folofolá. Te ke lava ʻo ʻoange ki he kulupu takitaha ha veesi kehekehe pea kole ange ke nau lau, aleaʻi, pea hiki ha foʻi moʻoni pe tefitoʻi moʻoni ʻi he palakipoé ʻo fakatefito ʻi he potufolofola ne vahe angé.
Lau e ngaahi veesi ko ʻení pea kumi ha ngaahi moʻoni. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo ngaahi feinga ke fakatupulaki ʻa e ngaahi taukeí mo e ngaahi ivi malavá.
Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:7; 46:8–9; 75:3, 29; 1 Nīfai 7:12
Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni ne nau ʻiló. Te nau lava ʻo vahevahe ha ngaahi moʻoni ʻoku tatau mo ʻení:
-
Kapau te tau kole ha tokoni mei he ʻOtuá, te Ne tali ʻetau ngaahi lotú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:7).
-
ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fekumi ki he ngaahi meʻafoaki fakalaumālié koeʻuhí ke ʻaonga ia kiate kitautolu mo e niʻihi kehé (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:8–9).
-
ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau fakaʻehiʻehi mei he nofo noá pea ngāue ʻaki hotau tūkuingatá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:3, 29).
-
ʻE lava ke fai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē maʻatautolu ʻo fakatatau ki Hono finangaló, kapau te tau ngāue ʻaki ʻetau tui kiate Iá (vakai, 1 Nīfai 7:12).
-
ʻOkú ke pehē ʻoku felāveʻi fēfē ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení mo hono fakatupulaki ʻo e ngaahi talēnití, taukeí, pe ngaahi ivi malavá?
-
Ko e fē ha taimi kuó ke lava ai pe ko ha kakai ʻokú ke ʻiloʻi ʻo fakatupulaki ha ngaahi taukei pe ivi malava ʻaki hono fakaʻaongaʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení?
Hili ʻa e tali ʻa e kau akó ki he fehuʻi kimuʻá, fakakaukau ke vahevahe ʻa e “Tuí mo e Taumuʻá” (4:40), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke kumi ʻa e ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi moʻoni ne nau ʻiló.
Ko hono fakatupulaki mo fakaʻaongaʻi ho ngaahi talēnití
ʻOku fakataumuʻa ʻa e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní ke ʻoange ki he kau akó ha faingamālie ke faʻu ha palani fakataautaha ke fakatupulaki ha talēniti, taukei, pe ivi malava kuo nau ʻilo ʻa ia ʻe lava ʻo tokoni ke nau teuteu ai ki ha ngaahi fatongia pe ngaahi faingamālie fakangāue ʻi he kahaʻú. Poupouʻi ʻa e kau akó ke nau falala ki he Laumālié ʻi heʻenau fekumi ki ha ngaahi founga ke fakatupulaki mo ako. Mahalo te ke fakakaukau ke fakamanatu ki he kau akó ʻoku ʻi ai ha ngaahi talēniti ʻe niʻihi ʻoku fakanatula pē ʻene hokó, ka ʻoku fiemaʻu ʻe he niʻihi ia ha ngāue mo ha ngāue fakafoʻituitui.
Kimuʻa pea ʻoange ha taimi ki he kau akó ke ngāueʻi ʻenau palaní, fakakaukau ke huluʻi ʻa e “Siʻisiʻi mo Faingofua” (3:31), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e vitiō ko ʻení ke tokoni ki he kau akó ke nau vakai ki he ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi sitepu faingofua te nau lava ʻo muimui ki ai ke aʻusia ʻenau ngaahi taumuʻá.
Tufa ʻa e laʻipepa tufa ko e “Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Taukeí mo e Ngaahi Ivi Malavá.” Kimuʻa pea ʻoange ha taimi ki he kau akó ke nau ngāue ki hení, fakakaukau ke fakakakato fakataha mo e kalasí ha sīpinga ʻe taha. Tuku ke fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki ha taukei pe ko ha ivi malava ke tokanga taha ki ai, pea fakaafeʻi leva kinautolu ke nau fakakaukauʻi ha ngaahi founga te nau lava ai ʻo fakakakato ʻa e ngaahi sitepu takitaha ke fakatupulaki ʻa e taukei pe ivi malava ko iá.
ʻI he taimi ʻe ngāue ai ʻa e kau akó ki he palaní ʻiate kinautolu peé, ʻe ala tokoni ke fakamanatu kiate kinautolu ʻa e taukei pe ivi malava naʻa nau fiemaʻu ke fakatupulaki ʻi he lēsoni ʻoku ui ko e “Ko Hono ʻIloʻi Ho Ngaahi Talēnití mo e Ngaahi Ivi Malavá.”
Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Taukeí mo e Ngaahi Ivi Malavá
Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sitepu ko ʻení ke tokoni atu ke ke faʻu ha palani ki hono fakatupulaki ʻo e ngaahi taukeí mo e ngaahi ivi malavá ʻa ia te ne teuteuʻi koe ki he ngaahi fatongia mo e ngaahi faingamālie fakangāue ʻi he kahaʻú:
-
Hiki ha taukei pe ivi malava ʻokú ke fie fakatupulaki ke tokoniʻi koe ke ke teuteu ki ha ngāue maʻuʻanga moʻui ʻi he kahaʻú pe ko ha ngaahi fatongia kehe te ke maʻu.
-
ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he taukei pe ivi malava ko ʻení ke ke hoko ʻo hangē ange ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?
-
Fokotuʻu ha taumuʻa pau ke tokoniʻi koe ke fakatupulaki ʻa e taukei pe ivi malava ko ʻení. Hiki ha sitepu pe ngāue pau ʻe ua pe tolu te ke fai ke aʻusia ai ʻa e taumuʻa ko ʻení.
-
Ko e hā ha tōʻonga moʻui pe ngaahi tōʻonga te ke liliu ke aʻusia ai hoʻo taumuʻá? Kamata siʻisiʻi. Hiki ha tōʻonga moʻui ʻe taha pe ua te ke lava ʻo liliu pe fakatupulaki ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke nau lalahi.
-
Te ke fekumi fēfē ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻo palaní? Te ke lava ʻo kumi ha potufolofola ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi founga te ke lava ʻo fai ai ʻení. ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e Lea Fakatātā 3:5–6; 2 Nīfai 32:3; ʻEta 12:27; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:7.
Fakaafeʻi ʻa e kau ako ʻoku nau loto-fiemālié ke nau fevahevaheʻaki ha ngaahi konga ʻo ʻenau palaní, ʻo tautau toko ua pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu iiki. Vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa pea ʻoange ha faingamālie ke nau vahevahe ai ha fakamatala tokoni. Te ke lava ʻo fakaʻaliʻali ha ngaahi ueʻi hangē ko ʻení ke tokoni ki hono tataki ʻa e faʻahinga fakamatala tokoni ʻe lava ke fai ʻe he kau akó:
-
Ko e meʻa ʻe taha ʻoku ou saiʻia ai ʻi hoʻo palaní ko e …
-
Ko ha meʻa kuó ne tokoniʻi au ke u lavaʻi ʻeku ngaahi taumuʻá ko e …
-
Ko ha fakakaukau ʻe taha te ke ala ʻahiʻahi ke tokoniʻi koe ke ke lavameʻá ko e …
Poupouʻi ʻa e kau akó ke ngāueʻi ʻa e palani kuo nau fokotuʻu maʻanautolú. Fakamoʻoni ki he malava mo e loto-fiemālie ʻa e ʻEikí ke tokoniʻi kinautolu ʻi heʻenau feinga ke fakatupulaki ʻenau ngaahi taukeí mo e ngaahi ivi malavá ʻi he teuteu ki he kahaʻú.