Laipelí
Tānaki ki ha Meʻa Fakatuʻutāmaki Naʻe Hoko: Ko ha Fakamatala Nounou maʻá e Kau Taki ʻo e Siasí mo e Ngaahi Houalotú


“Tānaki ki ha Meʻa Fakatuʻutāmaki Naʻe Hoko: Ko ha Fakamatala Nounou maʻá e Kau Taki ʻo e Siasí mo e Ngaahi Houalotú,” Mateuteu ki he Meʻa Fakatuʻupakeé (2023)

Tānaki ki ha Meʻa Fakatuʻutāmaki Naʻe Hoko: Ko ha Fakamatala Nounou maʻá e Kau Taki ʻo e Siasí mo e Ngaahi Houalotú

ʻĪmisi
fakataha alēlea ʻa e takí

Talateu

ʻI he taimi ʻe hoko ai ha meʻa fakatuʻutāmaki hangē ko ha mate fakatuʻupakē, ko ha fakatamaki fakanatula, tau, ngaahi fakatuʻutāmaki, pe uesia ʻo e Kāingalotu tokolahi ʻi ha ta‘emanonga fakalotofonua, ʻe lava ke fakataha mai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke fetuʻutaki, kaungā mamahi mo fefakafiemālieʻaki. ʻI he taimi ʻokú ke fokotuʻutuʻu ai ʻa e faʻahinga fakataha peheé, fealēleaʻaki mo e kau taki ʻo e Siasí pea fekumi ki ha tataki fakalangi ke mahino ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá pea palani ha founga ke tokoni ai ke feau kinautolu (vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, 4.3). Fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e taumuʻa ʻo e tānakí mo e meʻa ʻe fakamatalaʻí. ʻE toe lava foki ke feongoongoi ʻa e kau takí mo ha ʻetivaisa ʻi he Ngaahi Tokoni ʻa e Siasí ki he Fāmilí pe ko ha toe faifaleʻi fakapalōfesinale fakalalaʻanga kehe.

ʻOku kehekehe ʻa hono uesia ʻe he ngaahi meʻa fakamamahí mo e molé ʻa e kakaí. ʻI he taimi ʻoku fai ai ha talanoa ki ha ngaahi kulupu tokolahi hili ha ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ne hoko, ʻoku ʻikai faʻa ʻaonga ke kole ki he kakaí ke nau vahevahe ha ngaahi ongo loloto pe ngaahi aʻusia fakaʻauliliki. Ka ʻoku sai ange, ke tokanga taha ki hono ʻoange ha tataki fakalūkufua, ngaahi tefitoʻi moʻoni fakafaiako mo hono ʻoange ʻa e poupoú ʻi he manavaʻofá. Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ko ʻení.

Fokotuʻu ha ʻĀtakai ʻOku Malu mo Talitali Lelei

Tokoni

  • Fakakaukau ki he haʻofangá. ʻE ala fiemaʻu ʻe he fānaú, toʻu tupú, mo e kakai lalahí ha ngaahi fakataha mavahevahe.

  • Talitali lelei ʻa e kakaí ʻaki ʻa e angaʻofa pea feohi mo kinautolu ʻi ha founga talitali lelei mo ʻikai hohaʻa.

  • Vahevahe ha fakamatala mahino ʻo e taumuʻa ʻo e fakatahá mo e meʻa ʻe fakamatalaʻí.

  • Fakapapauʻi ki he haʻofangá te nau lava ʻo mavahe mei he fakatahá ʻi ha faʻahinga taimi pē kapau ʻe lōmekina kinautolu ʻe heʻenau ngaahi ongó. Te nau lava ʻo toe kau ki he fakatahá ʻi he taimi ʻoku nau malava aí.

  • Fakaafeʻi ha kakai lalahi falalaʻanga ke nau tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻia lahi pe mavahe mei he fakatahá koeʻuhí ke nau lava ʻo vakaiʻi fakalelei mo ʻoange ha poupou fakataautaha mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni.

  • Fakapapauʻi ʻoku ʻi ai ha pepa holoholo.

  • ʻOange ha vai pea fakakaukau ki ha kiʻi sapa maʻamaʻa.

ʻIkai tokoni

  • ʻOua naʻá ke fakamālohiʻi ʻa e kakaí ke nau fetalanoaʻaki pe vahevahe ʻenau ngaahi ongó.

  • ʻOua naʻá ke fakamatala ʻi he fōtunga fiefia pe faingataʻaʻia.

  • ʻOua ʻe fakamatala fakahangatonu pe ʻikai fokotuʻutuʻu maau ho fakamatalá.

  • ʻOua naʻá ke feinga ke kumi ʻuhinga pe fakasiʻia ʻa e molé.

ʻI he tūkunga ʻo e maté: Fakaʻapaʻapa kiate kinautolu kuo mālōloó pea mo kinautolu kotoa ʻoku tengihiá. Fakakaukau ke tuku ha kiʻi taimi ke fakalongolongo.

ʻI he tūkunga ʻo e taonakitá: ʻI he lahi ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai talí, ʻoku ongoʻi lahi ange ai ʻe he niʻihi ʻa e loto-mamahí mo e molé. Fakamanatu ki he haʻofangá neongo ʻetau ʻofa mo e ngaahi ngāue lelei tahá, ka ʻoku ʻikai lava ke taʻofi ai ʻa e taonakita kotoa pē. ʻOku ʻikai ke tau loto-fakamaau.

Fakahaaʻi ʻa e Manavaʻofá

Tokoni

  • “ʻOku mau ʻofa mo tokanga atu kiate koe.”

  • “ʻOku mau ongoʻi manavaʻofa ki he meʻa ʻokú ke aʻusiá.”

  • “ʻOku mau ʻi hení he ʻoku mau tokanga atu.”

  • “ʻOku mau ʻi heni ke tokoniʻi koe, pea te mau lava ʻo fakafanongo.”

  • ʻOku sai pē ke tangutu fakalongolongo mo e kakaí. ʻOku ʻomi ʻe he ʻi ai tonu peé ha poupou.

ʻIkai tokoni

  • ʻOua ʻe fakaʻehiʻehi mei he lave ki he molé pe fakahaaʻi ʻa e kau mamahí.

  • ʻOua naʻá ke fakahaaʻi ha tokanga ʻoku ʻikai fakamātoato.

  • ʻOua naʻá ke fai ha ala pe ʻofa fakatuʻasino ʻoku ʻikai fiemaʻu.

  • ʻOua naʻá ke loto-fakamaau ki he ngaahi tūkungá, kau faingataʻaʻiá, kau hao moʻuí, kau ʻuluaki tokoní, pe ngaahi kautahá.

Maʻu ha Loto-mahino ki Heʻenau Ngaahi Talí

Tokoni

  • ʻOmi ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi tali angamahení (vakai, “Facing Challenges: A Self-Help Guide (Fehangahangai mo e Ngaahi Faingataʻá: Ko ha Fakahinohino ke Tokoniʻi pē Kita)”).

  • “ʻOku ʻikai mahino kakato kiate kimautolu ʻa e mamahi ʻoku mou takitaha ongoʻí, pea ʻoku mau ʻiloʻi ʻoku lava ke faingataʻa fakaeloto ʻeni.”

  • “ʻOku sai pē ke ke ongoʻi ʻa e faʻahinga ongoʻi fakaeloto ʻokú ke ongoʻí.”

  • “ʻOku angamaheni pē ke tau ongoʻi ʻo hangē ʻoku ʻikai ke tau toe mapuleʻi ʻetau fakakaukaú mo e ngaahi ongó.”

  • “ʻOku kehekehe pē ʻa e founga ʻoku mamahi ai ʻa e tokotaha kotoa pē. ʻOku sai pē ke ke ongoʻi mālohi mo lelei, pea ʻoku sai pē ke ke fāifeinga.”

ʻIkai tokoni

  • ʻOua naʻá ke pehē ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku nau ongoʻí.

  • ʻOua naʻá ke fakahā ki he kakaí ʻa e meʻa ʻoku totonu ke nau ongoʻí pe ko e meʻa ʻoku totonu ke nau tui ki aí.

  • ʻOua naʻá ke fai ha ngaahi fakamatala “ʻko e koloa pē” (hangē ko e “ko e koloa pē ʻokú ke sai ʻi he taimí ni,” “ko e koloa pē ʻoku ʻikai lavea ha taha kehe,” pe “ko e koloa pē naʻe ʻikai ke toe kovi ange”).

  • ʻOua naʻá ke fakalotosiʻi ki hono fakahaaʻi ʻo ʻenau ngaahi ongó (hangē ko e “ʻOua te ke tangí,” “ʻOua te ke ongoʻi loto-mamahí,” pe “ʻOku ʻikai totonu ke ke ongoʻi halaia”).

  • ʻOua naʻá ke fai ha ngaahi fehuʻi ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e kakaí ke vahevahe ha ngaahi fakakaukau loloto, ngaahi ongo, pe ngaahi aʻusia fakaikiiki ʻi ha fakataha lahi.

  • ʻOua naʻá ke fakahingoa ʻa e ngaahi talí ko ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e loto-mafasiá, loto-hohaʻá, mahaki kulukia-tamakí (PTSD), mo e ngaahi alā meʻa peheé.

Aleaʻi ʻa e Ngaahi Founga Matuʻuaki ʻOku Malava ke Fakahokó

Tokoni

  • ʻOmi ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi founga matuʻuaki leleí (vakai, “Facing Challenges: A Self-Help Guide (Fehangahangai mo e Ngaahi Faingataʻá: Ko ha Fakahinohino ke Tokoniʻi pē Kita)”).

  • “Ko e hā hoʻo ngaahi founga ke matuʻuaki ʻaki ʻa e ngaahi faingataʻá?”

  • “Ko e hā ʻa e meʻa kuo tokoni kiate koe ʻi hoʻo fekuki mo e ngaahi faingataʻa ʻi he kuohilí?”

  • “ʻOku ʻi ai ʻa e taimi ʻe niʻihi ʻoku malava pē ke tau ongoʻi ʻoku tohoakiʻi kitautolu ki he ngaahi founga ʻoku ʻikai leleí. Talanoa mo ha mēmipa falalaʻanga ʻo e fāmilí, kaungāmeʻá, pe takí ke tokanga taha ki he ngaahi founga lelei ke laka ai ki muʻá.”

ʻIkai tokoni

  • ʻOua naʻá ke feinga ke fakaleleiʻi pe solova ʻenau loto-mamahí.

  • ʻOua naʻá ke nofotaha ki he ngaahi meʻa kuó ke aʻusiá.

  • ʻOua naʻá ke fakavave leva ke talanoa ki ha ngaahi founga fakalelei. ʻOku tokolahi ha kakai ʻoku nau fiemaʻu ha taimi ke fakakaukau ki he meʻa fakamamahí kimuʻa pea nau toki mateuteu ke kamata ngāue ki hono fakaleleiʻi honau faingataʻaʻiá.

ʻI he tūkunga ʻo e taonakitá: Ko e ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e feinga taonakitá ʻoku angamaheni ia ʻi he taimi ʻoku tau ʻiloʻi ai ha taha kuo mate ʻi he taonakitá. ʻOmi ʻa e fakamatala mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ke tokoni ki hono poupouʻi ʻo e niʻihi kehé. Hangē ko ʻení, vahevahe ʻa e uepisaiti ko ʻeni ʻa e Siasí Fakaʻehiʻehi mei he Taonakitá mo e Ngāue Fakaetauhí.

Akoʻi ʻa e Founga ke Tokoniʻi ai ha Niʻihi Kehé

Tokoni

ʻIkai tokoni

  • ʻOua naʻá ke kole pe ʻamanaki ʻe tokoniʻi ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ʻoku nau ongoʻi lōmekina ʻa e niʻihi kehé.

  • ʻOua naʻá ke vahevahe ha ngaahi founga pea faleʻi ke “fakaleleiʻi ia.”

  • ʻOua ʻe fokotuʻu ange ʻoku muimui atu ʻa e mamahí ʻi he ngaahi tuʻunga pe vahaʻa taimi pau.

Ngaahi ma‘uʻanga tokoni lahi ange ki he Taonakitá:

ʻOatu ha ʻAmanaki Lelei

Tokoni

  • “ʻOku mau ʻi heni fakataha mo koe; ʻoku mau fanongo atu.”

  • “ʻOku mau ʻilo ha kakai te nau lava ʻo tokoni.”

  • “Te mau toutou vakaiʻi maʻu pē koe.”

  • “He ʻikai te mau toe fakahohaʻasi koe ʻo hangē ko hoʻo fiemaʻú. Te mau ʻatā foki ke tokoni mo feohi mo koe.”

  • “Te tau fakakaukauʻi fakataha ʻeni.”

  • ʻE lava ʻe he ʻikai ke lea ʻaki ha meʻá pea feohi pē mo kinautolú ʻo ʻoange ha ʻamanaki lelei.

ʻIkai tokoni

  • “Ko e konga kotoa pē ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá.”

  • “ʻOku nau ʻi ha feituʻu lelei ange.”

  • “ʻOku ʻi ai hano ʻuhinga ʻo e meʻa kotoa pē.”

  • Naʻe fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke Ne nofo mo kinautolu.”

  • “Ko honau taimi pē ke nau ʻalu ai.”

  • “ʻOku fiemaʻu lahi ange kinautolu ki ai ʻi heni.”

Lolotonga ʻo e ngaahi tūkunga faingataʻa lahí, fakakaukau ki he taimi ʻo hono fakahaaʻi loloto ʻo e tuí mo e ʻamanaki leleí. Mahalo he ʻikai ke nau tokoni ʻi ha taimi ʻo e faingataʻá.

ʻOange ha Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni

Tokoni

  • Vahevahe ʻa e ngaahi laʻipepa tufa, ngaahi polokalama (apps), uepisaiti, fika telefoni ki he faingataʻá, mo e fakamatala fetuʻutaki ki he Ngaahi Tokoni ʻa e Siasí ki he Familí pe ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga ʻa e koló.

  • ʻOmi ha fakamatala fekauʻaki mo e founga ke ʻiloʻi ai ʻa e taimi ke fekumi ki ha tokoni fakapalōfesinalé. Vahevahe ʻa e meʻa ʻoku lava ke maʻu fakalotofonuá.

  • Fakaafeʻi ʻa kinautolu ʻoku nau fie talanoa ki heʻenau ngaahi ongó mo e aʻusiá ke feʻiloaki mo e niʻihi kehe ʻoku nau aʻusia ʻa e meʻa tatau.

  • Fakafehokotaki ʻa kinautolu ʻoku nau fieʻilo lahi angé ki ha tokotaha faifaleʻi.

ʻIkai tokoni

  • ʻOua naʻá ke fokotuʻu ange ko e tokolahi taha ʻo e kakaí te nau fiemaʻu ha faleʻi pe kuo pau ke nau talanoa mo ha palōfesinale.

  • ʻOua naʻá ke akoʻi ko e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalaumālié pē mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e Siasí ʻa e meʻa pē ʻoku nau fiemaʻú.

Fakataha ʻi he hili ʻa e Fakatahataha maí ko ha Fakataha Alēlea Fakatakimuʻa

Tokoni

  • Talanoa ki he ngaahi meʻa naʻe lele leleí mo e ngaahi meʻa te ke liliu ki he ngaahi fakataha ʻi he kahaʻú fekauʻaki mo e faingataʻá.

  • ʻAi ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fāmili mo e niʻihi fakafoʻituitui ʻe ala fiemaʻu ke muimuiʻi pe hokohoko atu hono poupouʻí.

  • Vahe ha ngaahi fatongia ngāue fakaetauhi.

  • Aleaʻi hoʻo ngaahi palani ki hono tokangaʻi pē koé.

  • Fakataimi-tepileʻi ha taimi ke lipooti ai fekauʻaki mo e ngaahi ngāue fakaetauhí mo e tokangaʻi kitá.

Fakamālō atu ʻi hoʻomou fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié (vakai, Mōaia 18:9).

Ngaahi Fehokotakiʻanga Fekauʻakí

Paaki