Seminelí
Ngāue 16


Ngāue 16

“Kuo Ui ʻe he ʻEikí ke Mau Malanga ʻAki ʻa e Ongoongoleleí”

ʻĪmisi
In a vision, Peter baptizes a Gentile.

‘I he folofola fakamāvae ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ‘Aposetoló, naʻá Ne fekau kinautolu ke nau “fakalotuʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso ʻa kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní” (Mātiu 28:19). Naʻe ʻi ai ha tupulaki fakaofo ʻia Paula mo hono ngaahi hoá ʻi hono fakahoko ʻo e fekau ko ʻení. Ko e taumuʻa ʻo e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke fakatokangaʻi ʻa e tokoni ʻoku finangalo ʻa e Fakamoʻuí ke ʻoatu kiate koe ʻi hoʻo feinga ke vahevahe ʻEne ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.

Ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻOku totonu ke poupouʻi ʻe he kau faiakó ʻa e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e moʻoní ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku hoko hono fakaʻaongaʻí ʻi he taimi ʻoku fakakaukau ai e kau akó, talanoa, mo moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau akó. ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau moʻuí, te nau maʻu ai e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí pea te nau maʻu ha mahino loloto ange mo ha fakamoʻoni ki he meʻa kuo nau fakaʻaongaʻí.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau kole ʻi he faʻa lotu ki he Tamai Hēvaní ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ha taha kuó Ne teuteuʻi ke fanongo ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

ʻOku fakamamafaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ha fakamatala ʻe ua ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Paula ʻoku lekooti ‘i he Ngāue 16 . Tokanga ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó ke vakai pe ko e lelei tahá ke fakaʻaongaʻi e taimi kalasí kotoa ke nofotaha ʻi ha taha ʻo e ongo fakamatala ko ʻení pe fakatouʻosi.

Vahevahe e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻení, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻi he fakatātaá. Kapau ʻe fiemaʻu, fakaafeʻi kinautolu ke nau lau ʻa e Mātiu 28:19 ki ha tokoni.

ʻĪmisi
The resurrected Jesus Christ standing with the apostles outside the city of Jerusalem. Christ is dressed in white robes and has His arms extended as He speaks to the eleven apostles. Christ is commanding the apostles to preach the gospel to all nations. The city Jerusalem is visible in the background.

Mahalo te ke manatuʻi hili e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí, naʻá Ne tānaki fakataha ʻEne kau ʻAposetoló pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e fekau ko ʻení: “Ko ia ke ʻalu ʻa kimoutolu, ʻo fakalotuʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso ʻa kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní” ( Mātiu 28:19).

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e ngaahi fakakaukau ko ʻení fekauʻaki mo e fekau ʻa e Fakamoʻuí ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Mahalo te ke fie mamata ʻi he foʻi vitiō “Ngāue Fakafaifekaú: Ko Hono Vahevahe e Meʻa ʻI ho Lotó” mei he taimi 2:46 ki he 3:30 pe lau ʻa e fakamatala ʻi laló.

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Dieter F. Uchtdorf of the Quorum of the Twelve Apostles, 2006. Called as Second Counselor in the First Presidency, 3 February 2008. Made official portrait in 2008 replacing portrait taken in 2004.

Ne u faʻa fakalaulauloto mo lotua e fekau mahuʻinga ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá …, ke “ʻalu ʻa kimoutolu, ʻo fakalotuʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso ʻa kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní” [ Mātiu 28:19 ].

Ne u fefaʻuhi lahi ʻaupito mo e fehuʻi “Ko e hā ha founga te tau lava ai ko ha kāingalotu mo ha kau ākonga ʻa Kalaisi, ʻo fakakakato e fekau maʻongoʻonga ko iá ʻi heʻetau ngāue fakaʻahó, ʻaki hotau lelei tahá?”

ʻOku ou fakaafeʻi atu koe he ʻahó ni ke ke fakalaulauloto ki he fehuʻi tatau ʻi ho lotó mo e ʻatamaí.

(Dieter F. Uchtdorf, “Ngāue Fakafaifekaú: Ko Hono Vahevahe e Meʻa ʻI ho Lotó,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 15–16)

Makehe mei he fehuʻi naʻe fakaafeʻi koe ʻe ʻEletā ʻUkitofa ke ke fakalaulauloto ki aí, fakakaukau ki hoʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakakaukau ke lekooti hoʻo ngaahi talí ʻi hoʻo tohinoá.

  • ʻI he meʻafua 1–5, ko e hā e lahi ʻo e loto-holi ʻokú ke maʻu ke vahevahe e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé? Ko e hā naʻá ke fili ai ʻa e founga tali ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé?

Ko e ʻAposetolo ko Paulá ko ha faifekau mālohi ia naʻá ne ʻomi ha ngaahi laumālie tokolahi kia Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi heʻene malangá. Lolotonga e uike ko ʻení, te ke ako ai ki ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko lolotonga e fononga fakafaifekau hono ua mo hono tolu ʻa Paulá (vakai, Ngāue 15:36–18:22 mo e Ngāue 18:23–21:15).

ʻOku fakatātaaʻi ʻe he mape ko ʻení e ngaahi fefonongaʻaki ʻa Paula lolotonga e ngaahi fononga ko ʻení:

ʻĪmisi
Bible Map. The Missionary Journeys of the Apostle Paul.

ʻI hoʻo ako ha niʻihi ʻo e ngaahi aʻusia ʻa Paula mei heʻene ngāue fakafaifekau hono ua ʻi he lēsoni ko ʻení, te ke sio ai ki ha ngaahi sīpinga ʻo e moʻoni ko ʻení: ʻe lava ke tataki kitautolu ʻe he ʻEikí ki he niʻihi kuó Ne teuteu ke tali ʻEne ongoongoleleí. Tokanga ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié ʻa ia te ne lava ʻo tokoniʻi koe ʻi hoʻo feinga ke vahevahe e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.

Ko e malanga ʻa Paula mo hono ngaahi hoa fakafaifekaú ʻi Masitōniá

ʻĪmisi
Depicton of Lydia, “a seller of purple” in the New Testament.

Lau ʻa e Ngāue 16:6–15 , ʻo kumi ki he meʻa naʻe aʻusia ʻe Paula mo hono ngaahi hoá ʻi he konga kimuʻa ʻo e fononga fakafaifekau hono ua ʻa Paulá.

  • Ko e hā te ke lava ʻo ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mei he fakamatala ko ʻení ʻe lava ʻo tokoni atu ʻi hoʻo feinga ke ʻiloʻi ʻa kinautolu kuo teuteuʻi ʻe he ʻEikí ke maʻu ʻEne ongoongoleleí?

  • Ko e hā ha founga kuó ke mamata ai ki hono teuteuʻi ʻe he ʻEikí e niʻihi kehé ke maʻu ʻEne ongoongoleleí? Kuó Ne teuteuʻi fēfē pe te Ne teuteuʻi fēfē koe ke kumi ha niʻihi fakafoʻituitui ʻoku fekumi kiate Iá?

Ke vakai ki ha fakatātā ʻo e founga ʻoku teuteuʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kakaí ke nau maʻu mo vahevahe ʻEne ongoongoleleí, sio he vitiō “ Lotú” (4:12), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

Fakakaukau foki ke vahevahe ha aʻusia fakataautaha ʻoku fekauʻaki mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí.

Ko e tuku pōpula ʻo Paula mo Sailosí kae hoko atu pē ‘ena malangá

ʻĪmisi
Paul and Silas are whipped and put in prison. - ch.61-4

Hili hono akoʻi mo papitaiso ʻe Paula mo hono ngaahi hoá ʻa Lītiá, naʻe kapusi ʻe Paula ha laumālie ʻuli mei ha kaunanga fefine kei talavou (vakai, Ngāue 16:16–18). Naʻe tā mo tuku pōpula ia mo hono hoa ko Sailosí (vakai, Ngāue 16:19–24). ʻE ngali hoko hono fakahū ha taha ki he fale fakapōpulá koeʻuhí ko ʻene malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ko ha ʻuhinga lelei ia ke taʻofi ai ʻa e malangá. Ka kia Paula mo Sailosí, naʻe hoko ia ko ha faingamālie ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau haʻu kia Kalaisi.

Lau ʻa e Ngāue 16:25–36 ke ʻiloʻi e founga naʻe liliu ai ʻe he ʻEikí hono tuku pōpula ʻo Paula mo Sailosí ke hoko ko ha faingamālie ke na malanga ʻaki ai ʻa e ongoongoleleí.

  • Ko e hā e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi naʻe fakahaaʻi ʻe Paula mo Sailosi ʻi he talanoa ko ʻení?

  • Naʻe lava fēfē ʻe he ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻo ʻai ke na lava ʻo vahevahe lelei ange ʻa e ongoongoleleí?

  • Ko e hā naʻá ke ako mei he fakamatala ko ʻení ʻe lava ʻo tokoni atu ʻi hoʻo feinga ke kumi ʻa kinautolu kuo teuteuʻi ʻe he ʻEikí ke maʻu ʻEne ongoongoleleí?

Fakaʻaongaʻi e meʻa kuó ke akó

Hili hono ako e ngaahi fakamatala mei he Ngāue 16 , fakakaukau ke tuku ha kiʻi taimi ke aleaʻi ai e ngaahi founga ʻe lava ke ola lelei ange ai ʻetau vahevahe e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. ʻE lava ke fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia kuo nau maʻu ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí, ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení.

Fekumi ki ha ueʻi mei he Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke fakapapauʻi ha meʻa te ke lava ʻo fai ke vahevahe ai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo e niʻihi kehé. Fili ha taha ʻo e ngaahi fakaafe ko ʻeni ʻokú ke ongoʻi ʻe ʻaonga taha kiate koé:

  • Lotua he ʻaho kotoa pē ke tataki koe ʻe he ʻEikí ki ha taha kuó Ne teuteuʻi ke ne tali ʻa e ongoongoleleí.

  • Fakakaukau ke lisi ha hingoa ʻe ua ʻo ha ngaahi kaungāmeʻa pe kaungāako ʻi he akó ʻe lava ke nau fie fanongo ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Hili iá pea kole leva ki he Tamai Hēvaní ke tokoni atu ke ke ʻiloʻi e founga te ke lava ai ʻo hoko ko ha meʻangāue ʻi Hono toʻukupú ke ʻomi kinautolu ki he Fakamoʻuí.

  • ʻI hano fakangofua totonu mei hoʻo mātuʻá mo e kau takí, ngāue mo ha hoa faifekau ʻi ha ngaahi houa siʻi. Vahevahe hoʻo aʻusiá mo e kalasí ʻi ha taimi ʻamui ange.

  • Fakakaukau ʻiate koe pē ki ha meʻa te ke lava ʻo fai ke vahevahe ai e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.

Hili hono ʻoange ha taimi ki he kau akó ke faʻu ha palaní, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha ngaahi faingataʻa te nau ala fehangahangai mo ia ʻa ia ʻe ala faingataʻa ai ke muimuiʻi ʻenau ngaahi palaní. Poupouʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki ha ngaahi founga te nau lava ai ʻo ikunaʻi e ngaahi faingataʻa ko ʻení ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí. Fai ha fakalotolahi mo ha poupou, pea fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo aleaʻí.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

ʻE tokoniʻi fēfē au ʻe he mītia fakasōsialé ke u vahevahe ʻa e ongoongoleleí?

Fēfē kapau ʻe fakasītuʻaʻi ʻe he kakaí ʻeku fakaafe ke ako lahi ange he taimi ní?

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Dieter F. Uchtdorf of the Quorum of the Twelve Apostles, 2006. Called as Second Counselor in the First Presidency, 3 February 2008. Made official portrait in 2008 replacing portrait taken in 2004.

‘Oku ʻikai finangalo e ʻOtuá ke ke “fakatau atu” e ongoongolelei kuo fakafoki maí pe ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOkú Ne ʻamanaki mai pē ke ʻoua naʻá ke fufū ia he lalo puha fuá. Pea ka fakakaukau e kakaí ʻoku ʻikai totonu e Siasí kiate kinautolu, ko e fili pē ia ʻanautolu. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia kuó ke tōnounou. Hokohoko atu hoʻo angaʻofa kiate kinautolú. Pea ʻoua foki naʻa ngalo ke toe fakaafeʻi pē kinautolu. Ko e faikehekehe ʻi he fetuʻutaki angamaheni fakasōsialé mo e tuʻunga fakaākonga manavaʻofa mo loto-toʻá ko e—fakaafe!

(Dieter F. Uchtdorf, “Ko Hoʻo Fononga Maʻongoʻongá,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2019, 88)

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Official portrait of Elder Neil L. Andersen of the Quorum of the Twelve Apostles, 2010, August.

Neongo te ke ala maʻu ha holi lahi ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, kae mahalo he ʻikai ke ke fiefia he ola hoʻo feinga he kuohilí. Te ke ala ongoʻi hangē ko ha kaumeʻa naʻá ne pehē, “Kuó u ʻosi lea ki homau fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá kau ki he Siasí, ka ko e tokosiʻi pē ne fie tokanga ki aí, pea kuó u fakaʻau ʻo momou lahi ange ʻi he taʻetali kotoa pē. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku totonu ke u ngāue lahi ange, ka ʻoku ʻikai ke u lava, pea ko e meʻa pē ʻoku ou ongoʻí ko ha loto halaia lahi fau.” …

Te u fokotuʻu atu ke tuku hoʻo ongoʻi halaia ʻi ha tōnounou ʻokú ke pehē ʻokú ke maʻu ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Ka ke lotu hangē ko ʻAlamaá, ke maʻu ha faingamālie ke “tuʻu ko [ha fakamoʻoni] ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē … koeʻuhí ke huhuʻi [ha niʻihi kehe] ʻe he ʻOtuá, pea kau fakataha mo kinautolu ʻoku ʻo e ʻuluaki toetuʻú, [pea] maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” [Mōsaia 18:9]. Ko ha ivi ʻeni ia ʻoku mālohi ange ʻi he ongoʻi halaiá.

(Neil L. Andersen, “Ko ha Fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2016, 36–37)

Te u kumi fēfē ha kakai ke akoʻí?

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of President Dallin H. Oaks taken March 2018.

Kuo pau ke tau lotu ke maʻu e tokoni ʻa e ʻEikí kae lava ke tau hoko ko e ngaahi meʻangāue ʻi Hono toʻukupú maʻa ha taha ʻoku mateuteu he taimí ni—ha taha ʻokú Ne finangalo ke tau tokoniʻi he ʻahó ni. Pea kuo pau foki ke tau ʻāʻā ke fakafanongo mo tokanga ki he ngaahi ueʻi ʻa Hono Laumālié fekauʻaki mo e founga ke tau ngāue aí.

ʻE pau ke hoko mai ʻa e ngaahi ueʻi ko iá. ʻOku tau ʻilo mei ha ngaahi fakamoʻoni fakafoʻituitui taʻefaʻalaua ʻoku teuteu ʻe he ʻEikí, ʻi Heʻene founga pē ʻaʻana mo ʻEne taimi pē ʻaʻana, ha kakai ke nau tali ʻEne ongoongoleleí. ʻOku lolotonga fekumi ʻa e kakai ko iá, pea ko e taimi te tau kumi ai ke ʻilo kinautolú ʻe tali ʻe he ʻEikí ʻenau ngaahi lotú ʻo fakafou mai ʻi hano tali ʻetau ngaahi lotú. Te Ne ueʻi mo fakahinohino ʻa kinautolu ʻoku nau fakaʻamu mo kumi fakamātoato ki ha fakahinohino ki he founga, feituʻu, taimi, pea mo e kakai ke vahevahe ki ai ʻEne ongoongoleleí.

(Dallin H. Oaks, “Sharing the Gospel,” Ensign, Nov. 2001, 8)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko ha founga ʻe taha ke kamata ʻaki e kalasí

Fakaafeʻi ha tokotaha lea fakalāngilangi ki he kalasí

Fakaafeʻi ha tokotaha lea fakalāngilangi ke ne vahevahe ʻi he konga hono ua ʻo e kalasí ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke fai ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngāue fakafaifekaú. Manatuʻi ke maʻu ha ngofua mei he kouʻotineita fakalotofonua ʻo e S&I kae pehē ki he taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonua ʻo e tokotahá kimuʻa pea toki fakaafeʻi iá.

Fakakaukau ke kole ki he fakaafe ko ʻení ke fakakau e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue fakafaifekau naʻe fakatātaaʻi ʻe Paula mo hono ngaahi hoá ʻi he Ngāue 16.

Paaki