‘Efesō 5:21–33; 6:1–4
Ngaahi Vā Fetuʻutaki Faka-Kalaisí
Ko e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí ko ha niʻihi ia ʻo e ngaahi meʻa fakafiefia taha ʻe lava ke tau aʻusia ʻi he moʻui fakamatelié. ʻE lava ke ʻomi ʻe he vā fetuʻutaki mo e mātuʻá, ngaahi tokouá, pea mo e hoa malí ha fiefia lahi ka ʻe lava foki ke ne ʻomi ha ngaahi pole. Naʻe akoʻi ʻe Paula te tau lava ʻo hanga kia Sīsū Kalaisi ko e sīpinga ki he ngaahi vā fetuʻutaki lelei mo fiefia mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke ke muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke fakaleleiʻi ho ngaahi vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.
Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻe Ala Fakahokó
Ko ho fāmilí
Hiki e ngaahi hingoa ʻo e kau mēmipa ho fāmili tonú pea mo ha meʻa ʻe taha ʻokú ke ʻofa ai ʻiate kinautolu takitaha.
Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ha meʻa ʻoku nau saiʻia ai fekauʻaki mo ha taha ʻo e kau mēmipa honau fāmilí.
Fakakaukau ki he fakamatala ko ʻení ki he mēmipa takitaha ʻo e fāmilí: “ʻOku ou fai ki he mēmipa ko ʻeni ʻo e fāmilí ʻa e meʻa ʻoku ou ongoʻi ʻoku finangalo ʻa e Fakamoʻuí ke u fai kiate iá.” Fakafuofuaʻi leva e anga hoʻo fakafeangai ki he mēmipa takitaha ʻo e fāmilí ʻo fakaʻaongaʻi e meʻafua ko ʻení.
ʻI hoʻo ako he ʻaho ní, fakakaukau ki he ngaahi vā fetuʻutaki ʻokú ke maʻu mo e kau mēmipa ho fāmilí pea mo e founga te ke lava ai ʻo muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke ʻofa mo e tokoni kiate kinautolú.
Naʻe ʻomi ʻe Paula ha faleʻi fekauʻaki mo e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí
ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi naʻe hiki e ngaahi lea ʻa Paula ʻi he ʻEfesō 5:22–24 ʻi he puipuituʻa ʻo e ngaahi ʻulungaanga fakasōsiale ʻo hono kuongá. ʻOku akoʻi ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo e kuonga ní ʻoku ʻikai ke māʻolunga ange ʻa e tangatá ʻi he fefiné pea ʻoku totonu ke hoko ʻa e ngaahi hoa malí ko ha “kaungā-ngāue tuʻunga tatau” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki MāmaniChurchofJesusChrist.org). Neongo naʻe kehekehe e ngaahi anga fakafonua ʻo e kuonga ʻo Paulá, ka te ke kei lava pē ʻo maʻu ha faleʻi mahuʻinga ʻi he ngaahi akonaki ʻa Paulá. Ko ha moʻoni ʻe taha naʻe fakamamafaʻi ʻe Paulá te tau lava ʻo muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he founga ʻoku tau feohi ai mo e kau mēmipa hotau fāmilí.
Lau ʻa e ʻEfesō 5:21–27; 6:1–4, ʻo kumi e ngaahi fakamoʻoni ki he moʻoni ko ʻení. ʻI hoʻo akó ʻe ala tokoni ke ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e “fefakavaivaiʻaki ʻa kimoutolú” (ʻEfesō 5:21) ki he loto-fiemālie ke ngāue fakataha mo feʻofaʻaki mo fetauhiʻakí, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e “manavahē ki he ʻOtuá” (ʻEfesō 5:21) ki he ʻofa mo e fakaʻapaʻapa ki he ʻOtuá.
-
Ko e hā ha ngaahi founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ʻofa ki he Siasí pea foaki Ia koeʻuhí ko [e Siasí]?
-
Ko e hā e ongo ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo Kalaisí ʻi hoʻo ʻiloʻi e founga naʻá Ne foaki ai Ia maʻá e Siasí?
-
Ko e hā e ongo ʻoku totonu ke maʻu ʻe ha husepāniti ki hono uaifí kapau te ne muimui ki he sīpinga ʻo e ongo ʻoku maʻu ʻe he Fakamoʻuí ki Hono Siasí?
-
Ko e hā e faleʻi naʻe fai ʻe Paula ʻe lava ke fakaʻaongaʻi tatau ki he husepānití mo e uaifí fakatouʻosi? kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí?
-
Ko e hā te ke lava ʻo fai he taimí ni ke teuteu ai ki ha ʻaho te ke feohi ai mo ho malí ʻi he founga ne mei fakahoko ʻe he Fakamoʻuí?
-
ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he talangofua mo e fakaʻapaʻapa ki hoʻo mātuʻá ke ke hoko ai ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí?
Sio ki he ʻū fakatātā ko ʻení pea fakatauhoa kinautolu ki he ngaahi fakamatala fakafolofola ko ʻení: Luke 2:51–52, Sione 2:1–11 mo e Luke 22:39–42. Fakakaukau ki he founga naʻe hoko ai ʻa e Fakamoʻuí ko ha sīpinga ʻo e ʻofa, talangofua, mo e fakaʻapaʻapa ki Heʻene ongomātuʻa ʻi he māmaní mo langí.
-
Ko e hā ha ngaahi founga naʻe ʻofa, talangofua, mo fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ongomātuʻá? ʻOkú ke pehē naʻe liliu fēfē ʻe Heʻene ngaahi tōʻongá ʻa Hono vā mo ʻEne ongomātuʻá?
-
Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke fakaʻapaʻapaʻi mo talangofua ai ki hoʻo mātuʻá?
-
Kuo hoko fēfē ʻa hoʻo muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke faitāpuekina mo tokoniʻi koe ke fakamālohia e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí, pe ko e hā e founga ʻokú ke pehē ʻe lava aí?
Akoako ke hangē ko e Fakamoʻuí
Tohi ha fakafōtunga angamaheni ʻi he vahaʻa ʻo ha tokotaha taʻu hongofulu tupu mo ha mēmipa ʻo e fāmilí ʻa ia ʻe ala faingataʻa ai ke feohi mo e mēmipa kehe ʻo e fāmilí ʻo hangē ko ia ne mei fakafōtunga ʻaki ʻe he Fakamoʻuí kiate kinautolú. Ko hoʻo faʻu pē ha fakafōtungá, hiki ʻa e founga ʻokú ke pehē ʻe tali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí pea mo hono ʻuhingá. Manatuʻi ʻa e ongo naʻe maʻu ʻe he Fakamoʻuí peá Ne fakafōtunga ʻaki ki he niʻihi kehé.
ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e:
-
ʻOku fakaangaʻi ʻe he mātuʻá ʻa e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe he fānaú honau taimi ʻataá.
-
ʻOku ‘ave taʻepoaki ʻe ha tehina ʻa e koloa ʻa e taʻoketé pea ʻokú ne loi ki ai.
Muimui ‘i he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí
Fakakaukauloto ki hoʻo ngaahi vā fetuʻutaki mo e kau mēmipa ho fāmilí. Fakakaukau ki ha ngaahi taimi naʻá ke muimui ai ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí pea fakafeangai ki he niʻihi kehé ʻi ha ngaahi founga faka-Kalaisi. Fakaʻatā foki e Laumālie Māʻoniʻoní ke Ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi e meʻa te ke lava ʻo fai ke muimui ai ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke ʻofa ki he niʻihi kehé.
Hiki e meʻa ʻokú ke ongoʻi te ke lava ʻo fai ke faʻifaʻitaki ai ki he Fakamoʻuí ʻi hoʻo ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e meʻa naʻá ke tohí mo hoʻo faiakó pe mātuʻá ke tokoniʻi koe ke ke muimui ki he meʻa ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi koe ke ke faí.
Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá
ʻEfesō 5:22–24. Ko e hā ʻoku totonu ke mahino kiate kitautolu fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?
Naʻe akonaki ʻa Paula ʻoku totonu ke fefakavaivaiʻaki e kau mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí, pe ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke fakamuʻomuʻa e niʻihi kehé ʻiate kinautolu (vakai, ʻEfesō 5:21). Naʻá ne fakamatalaʻi leva e founga naʻe fakaʻaongaʻi ai e tefitoʻi moʻoni ʻo hono fakavaivaiʻi kitá ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí mo e vā fakaʻapi. ʻE faingofua pē ke maʻuhala pea fakaʻaongaʻi hala ʻa e veesi 22–24 ʻi hotau kuongá. Kuo akoʻi mahino mai ʻe he kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he husepānití mo e uaifí, faʻeé mo e tamaí hona fatongia toputapu ko ha “kaungā-ngāue tuʻunga tatau” (“Ko e Fāmilí:Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org). Kapau ʻoku faaitaha moʻoni e ngaahi hoa malí, ʻoku ʻomi leva ʻe ha faʻahinga feilaulau pē ʻoku fai ʻe ha taha maʻa hono hoa malí, ha ngaahi tāpuaki ki he tokotaha ko iá; ko ia ai “ko ia ʻoku ʻofa ki hono ʻunohó, ʻoku ʻofa ia kiate ia” (ʻEfesō 5:28).
Ko e hā e founga ʻoku totonu ke feohi ai ha husepāniti pe uaifi mo hono hoa malí ʻo hangē ko ia naʻe mei fai ʻe he Fakamoʻuí?
Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ( 1910–2008):
Ko e nofomali fiefiá ʻoku ʻikai ko ha meʻa pē ia ʻoku fekauʻaki mo e femanakoʻakí ka ko ha tokanga mo ha hohaʻa ki he fiemālie mo e lelei ʻa e hoa ʻo ha tokotaha. ʻIlonga ha tangata te ne fakamuʻomuʻa ʻa e fiemālie ʻa hono uaifí ke mahuʻinga tahá, ʻe ʻofa ʻa e tangata ko iá ʻi hono uaifí ʻi he toenga ʻo ʻena moʻuí pea aʻu pē ki he taʻengatá. (Anchorage, Alaska, regional conference, June 18, 1995)
(“Speaking Today: Excerpts from Recent Addresses of Palesiteni Gordon B. Hinckley,” Ensign, Apr. 1996, 72)
Naʻe pehē ‘e ʻEletā L. Uitinī Keleitoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú:
Kuó u mātā ʻi he ngaahi nofo-mali fakafiefia tahá hono fakatou lau ʻe he husepānití mo e uaifí fakatouʻosi ko ʻena feohí ko ha mataʻitofe ʻoku mahulu atu hono mahuʻingá, ko ha mataʻikoloa ʻoku taʻengata hono mahuʻingá. ʻOkú na fakatou tukuange ʻena tamaí mo e faʻeé pea ngāue fakataha ke langa ha nofomali ʻe tupulaki ki ʻitāniti. ʻOkú na maʻu e mahino ʻokú na foua ha hala kuo kotofa fakalangi. ʻOkú na ʻiloʻi ʻoku ʻikai ha toe faʻahinga feohi ia te ne lava ʻo ʻomai ha fiefia lahi ange, fakatupu ha lelei pe lelei fakatāutaha ʻoku lahi ange aí. Sio pea ako: ʻoku tala ʻe he ongo meʻa mali lelei tahá ʻoku ʻikai hano tatau e mahuʻinga ʻo ʻena nofomalí.
(L. Whitney Clayton, “Nofomalí: Sio pea Ako,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 83)
Ko e hā te u lava ʻo fai ke fakamālohia hoku vā fakafāmilí?
“Fakaʻapaʻapa ki hoʻo mātuʻá ʻaki hono fakahaaʻi hoʻo ʻofá mo tokaʻi kinaua. Talangofua kiate kinaua ʻi heʻena tataki koe ʻi he māʻoniʻoní. Loto fiemālie ke tokoni ʻi ʻapi. Kau ‘i he ngaahi ʻekitivitī mo e ngaahi tukufakaholo fakafāmili ʻoku fakatupulakí. Kau fakataha mo ho fāmilí ʻi he lotu fakafāmilí, ako folofola fakafāmilí, mo e ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. ʻOku hanga ʻe hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú ni ʻo fakamālohia mo ʻai ke faaitaha e ngaahi fāmilí” (Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú [kiʻi tohi, 2011], 14–15).
Te ke lava ʻo lau ʻa e fakamatala ko ʻení, ʻa ia ʻokú ne fokotuʻu mai ha ngaahi founga ke langaki mo fakamālohia ai ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí: “Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Fakaetauhí: Ko Hono Fakatupulaki ʻo Ha Vā Fetuʻutaki ʻOku Mahuʻingamālié,” Liahona, ʻAokosi. 2018, 6–9.
Fakakaukau ke mamataʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi vitiō ko ʻení, ʻoku maʻu kotoa ʻi he ChurchofJesusChrist.org, ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai ʻoku nau feinga ke muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he founga ʻoku nau feohi ai mo e niʻihi kehé.
ʻI he “ʻApí mo e Fāmilí—ʻI he Fanga Kiʻi Meʻa Īkí” (3:33), ʻoku fakatukupaaʻi ai ʻe ha pīsope ha toʻutupu ʻe toko tolu ke nau ako e meʻa ʻoku fiemaʻu ke ngaohi ai honau ʻapí ke hoko ko ha feituʻu māʻoniʻoní.
‘I he “Ngaahi Faʻē mo e Ngaahi ‘Ōfefine” (5:06), ‘oku talanoa ‘a e kau finemui ʻi ʻAlapetā, Kānatá fekau‘aki mo e ʻuhinga ‘oku hoko ai ʻenau ngaahi faʻeé ko ha sīpinga lelei kiate kinautolú.
ʻOku vahevahe ʻe ha talavou ʻi he “Ngaahi Tamaí mo e Fohá” (6:02), ʻa e founga naʻá ne ngāue ai ke fakaleleiʻi hono vā fetuʻutaki mo ʻene tamaí.