Seminelí
ʻEfesō 6:10–24


ʻEfesō 6:10–24

“ʻAi Kiate Kimoutolu ʻa e Mahafu Tau Kotoa ʻo e ʻOtuá”

ʻĪmisi
Ko ha talavou ʻokú ne tui e teunga tau ʻo e kuonga ʻo e Fuakava Foʻoú mo ha heletā mo ha pā.

ʻOku tau kau ki ha tau maʻá e ngaahi laumālie ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe ueʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Paula ke akoʻi fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo matuʻuaki e ngaahi ʻoho ʻa Sētané. ʻOku fakataumuʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e meʻa kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá ke maluʻi koe mei he ngaahi kovi ʻo e māmaní, vakaiʻi hoʻo teuteu fakalaumālie lolotongá, pea faʻu ha palani ke fakaleleiʻi ai ho ngaahi maluʻi fakalaumālié.

Teuteu ʻa e tokotaha akó:Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakaiʻi mo fakakakato e ʻekitivitī ʻoku ui ko e “ʻE tokoni e teunga tau ʻo e ʻOtuá ke maluʻi au mei he koví” ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilípea ke haʻu mateuteu ke vahevahe e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo e teunga tau ʻo e ʻOtuá (“2–8 ʻOkatopá. ʻEfesō: ‘Ko Hono Fakahaohaoa ʻo e Kakai Māʻoniʻoní,’” Haʻu ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023).

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻe Ala Fakahokó

ʻOku fakamālohi ʻa Sētane ʻi heʻene ngaahi founga ngāué

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e faikehekehe lahi taha ʻi he meʻa ʻokú ke aʻusia ʻi hoʻo kei taʻu hongofulu tupú pea mo e meʻa naʻe aʻusia ʻe hoʻo ongomātuʻá ʻi heʻena kei ʻi ho toʻú?

Lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili (1932–2017) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea fekumi ki ha foʻi faikehekehe ʻe taha naʻá ne fakamamafaʻi:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, 2003.

Naʻe ʻikai fehangahangai hoʻomou tamaí ʻamoutolu mo e kui tangatá mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku mou fehangahangai maʻu pē mo iá. ʻOku mou moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Kapau naʻe fie fakatupukovi hoʻomou tamaí, naʻe pau ke ʻalu ia ʻo fekumi ki ai. ʻIkai toe pehē ʻeni ia! Ko e ʻahó ni, ʻoku kumi kimoutolu ia ʻe he ʻahiʻahí! Manatuʻi muʻa ia! ʻOku fakaʻamu ʻa Sētane ke ne maʻu koe pea ʻoku “tuʻu ʻi he matapā ʻo e angahalá” [Mōsese 5:23]. Te mou fakafepakiʻi fēfē ʻene ngaahi founga fakamālohí?

(Robert D. Hales, “Tuʻu Maʻu ʻi he Ngaahi Potu Toputapú,,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 48–49)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻilo ai kitautolu ʻe he ʻahiʻahí he ʻahó ni kae ʻikai ko haʻatautolu ke fekumi ki ai?

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali e ngaahi fakahinohino mo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻa ia ʻe lava ke mamata ki ai ʻa e kau akó. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto fakalongolongo ʻenau ngaahi fehuʻí.

Fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, pe tohi hoʻo ngaahi talí ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku feinga ai ʻa Sētane ke ʻahiʻahiʻi fakataautaha koe?

  • Ko e hā ʻokú ke fai ke fekumi ai ki he tokoni ʻa e ʻEikí ke matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahi ʻa Sētané? Ko e hā ha meʻa kuo ke fakahoko lelei? Ko e hā ʻe ala fiemaʻu ke ke fai ke ke fakalakalaka aí?

ʻI hoʻo ako e lēsoni ko ʻení, fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻa e founga te ke lava ai ʻo fekumi pea maʻu kakato ange ʻa e maluʻi ʻa e Fakamoʻuí ʻi hoʻo moʻuí mei he ngaahi ʻohofi ʻa Sētané.

Ko e maluʻi ʻa e ʻEikí

Lau ‘a e ʻEfesō 6:10–13, ʻo kumi e meʻa naʻe pehē ʻe Paula naʻe tauʻi ʻe he Kāingalotú ʻi hono kuongá.

  • Ko e hā ha ngaahi faitatau ʻokú ke mamata ki ai ʻi he meʻa naʻe tauʻi ʻe he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó ʻi honau kuongá pea mo e meʻa ʻoku tau tauʻi he taimi ní?

  • Ko e hā ka finangalo ai e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke maluʻi kitautolu mei he koví? Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he meʻa ko ‘ení fekauʻaki mo Kinaua?

  • Ko e hā naʻe fakaafeʻi ʻe Paula ʻa e kakai ʻEfesoó ke nau fai ke nau lava ai ʻo matuʻuaki e ngaahi kovi ko ʻení?

Mei he ʻEfesō 6:10–13, ʻoku tau ako ai kapau te tau ʻai ‘a e mahafu tau kotoa ʻo e ʻOtuá, te tau lava ʻo matuʻuaki e koví.

Ko e teunga tau ʻo e ʻOtuá ko ha fakatātā pe fakataipe ia ʻo e maluʻi ʻoku ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi maʻatautolú. ʻI he tau ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻoku fakatefito hono fokotuʻutuʻu e mahafu tau ʻo e ʻOtuá maʻau pea mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻi hoʻo moʻuí. Ke tokoni ke mahino kiate koe ʻa e maluʻi fakalangi ko ʻení, mahalo te ke fie tā fakatatau e ʻīmisi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó pe paaki ia. Lekooti ʻi he fakatātaá hoʻo ngaahi tali ki he ʻekitivitī ko ʻení:

ʻOange ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení ki he kau akó. Pe ʻe lava ʻe he kau akó ʻo toe faʻu ʻa e laʻipepa tufá ʻi heʻenau tohinoa akó. Fakaʻaliʻali e ngaahi fehuʻi ʻe tali ʻe he kau akó ki he konga takitaha ʻo e mahafu taú.

ʻĪmisi
New Testament Seminary Teacher Manaul - 2023

Lau ʻa e ʻEfesō 6:14–18 ke ʻiloʻi ʻa e konga takitaha ʻo e mahafu tau ʻa e ʻOtuá. Hiki ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he konga takitaha ʻo e mahafu taú ʻi hoʻo fakatātaá. Mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e “topuvaʻé” (ʻEfesō 6:15) ki hono tui ha meʻa maluʻi ʻi he vaʻé.

Ko ha fili ‘e taha ke fetongi ʻaki e vitiō ‘oku fokotuʻu atu ‘i ‘olungá, fakakaukau ke huluʻi ʻa e vitiō ʻo e lea ʻa ʻEletā Heilí “Tuʻu Maʻu ʻi he Ngaahi Potu Toputapú” mei he taimi 0:40 ki he 2:37, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

Fakakaukau ke vahevahe e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu. Vahe ki he kulupu takitaha ha konga ʻe taha ʻo e mahafu taú. Kapau ʻoku tokosiʻi hoʻo kalasí mahalo ʻe fiemaʻu ke ke vahe ha konga ʻo e mahafu taú ʻe taha pe lahi ange ki he kulupú.

  1. Ko e hā e fakakaukau fakalaumālie naʻe fakafelāveʻi ʻe Paula ki he konga ko ʻeni ʻo e mahafu taú?

  2. Ko e hā ʻe lava ke fakafofongaʻi fakalaumālie ʻe he konga ʻo e sinó ʻoku maluʻi ʻe he mahafu taú?

  3. ʻOku tau tui fēfē ʻa e konga ko ʻeni ʻo e mahafu tau ʻa e ʻEikí ke maʻu ʻEne maluʻi mei he koví?

Ke fakatātaaʻi e founga ke fakakakato ai ʻe he kau akó ʻa e laʻipepa tufá, fakakaukau ke fakahoko e ngaahi sitepu ko ʻení ʻo fakaʻaongaʻi e sīpinga ko ʻeni ʻo ha konga ʻe taha ʻo e mahafu taú. Tuku ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ‘a e ʻEfesō 6:14. Aleaʻi mo e kalasí ha ngaahi tali ki he fehuʻi takitaha. ʻE lava ke tali ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi 2 mo e 3 ʻi ha ngaahi founga kehekehe.  

Ki he “nonoʻo ʻaki ʻa e moʻoní ʻa e kongalotó” (ʻEfesō 6:14), ʻe lava ke hoko ʻeni ko e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻi ʻolungá: (1) moʻoní; (2) ʻokú ne fakafofongaʻi ʻetau angamaʻá pe moʻui maʻá; pea (3) te tau lava ʻo ako e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo ʻEne palani ʻo e fakamoʻuí ʻa ia te ne lava ʻo fakaʻaiʻai kitautolu ke tau moʻui angamaʻa.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha fakafofonga mei he kulupu takitaha ke lipooti ʻa e konga ‘o e mahafu taú naʻe vahe atu kia kinautolú. ʻI he lipooti ʻa e kulupu takitaha, fakaafeʻi e kau akó ke lekooti e ngaahi meʻa naʻe maʻu ʻe he kulupú ʻi heʻenau laʻipepa tufá. Fakakaukau ke ʻeke ki he kau akó pe ko e hā haʻanau ngaahi fehuʻi pe ko e hā ha ngaahi fakakaukau kuo nau maʻu fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa Paula kau ki he teunga tau ʻo e ʻOtuá.

Tui e mahafu tau kakato ʻo e Fakamoʻuí

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula mo e Fakamoʻuí ʻa hono tui e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá (vakai, ʻEfesō 6:11, 13; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:15).

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻokú ke sio ki ai ʻi hono tui ha konga pē ʻo e mahafu tau ʻa e ʻEikí? ʻOkú ke pehē ko e hā nai ʻoku finangalo ai e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke maluʻi kakato koé?

  • Ko e hā te ke fai ʻi he ʻaho takitaha ke tui kakato ange ʻa e mahafu tau ʻo e ʻOtuá ke maluʻi mei he ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke fehangahangai mo iá?

  • ʻOku hoko fēfē ʻa e tafoki ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke maʻu ha tokoni ʻi he founga ko ʻení ko hano fakahaaʻi hoʻo ʻofa mo e falala kiate Kinauá?

Fakamoʻoni ki he finangalo ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke maluʻi kitautolu mei he ʻahiʻahí pea fakahaaʻi hoʻo loto-falala ʻe lava ke maʻu ʻe he kau akó ʻa e ivi mo e maluʻi ko ʻení meiate Kinaua ʻi heʻenau muimui ki he ngaahi ueʻi kuo nau maʻú.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā hono mahuʻinga ʻo e ngaahi konga ʻo e sinó ʻoku maluʻi ʻe he mahafu tau ʻa e Fakamoʻuí?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973):

ʻĪmisi
Laʻitā ʻo e Palesiteni ʻo e Siasí, Hāloti B. Lī.

ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi konga ʻe fā ʻo e sinó ʻa ia naʻe pehē ʻe he ʻAposetolo ko Paulá [ʻoku] vaivai taha ki he mālohi ʻo e fakapoʻulí. Ko e kongalotó, ʻokú ne fakataipe ʻa e angamaʻá mo e angatonú. Ko e mafú, ʻokú ne fakataipe ʻetau tōʻonga moʻuí. Ko hotau vaʻé, ʻa ʻetau ngaahi taumuʻa pe kaveinga ʻi he moʻuí pea ko hono fakaʻosí ko hotau ʻulú, ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú.

(Harold B. Lee, Feet Shod with the Preparation of the Gospel of Peace, Brigham Young University Speeches of the Year [Nōvema. 9, 1955], 2)

Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke tui ʻa e mahafu tau kotoa ʻo e ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale fakaʻosi ʻo ʻEletā Niila A. Mekisuele, 1992.

ʻOku malava ʻi hono siʻakiʻo e tangata fakakakanó ʻa hono tuiʻo e mahafu tau kakato ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ne ʻikai hao kakato kimuʻá! (vakai, ʻEfesō 6:11, 13

(Neal A. Maxwell, “Plow in Hope,” Ensign, May 2001, 60)

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, 2004.

ʻOku ou saiʻia ke fakakaukau ki he mahafu tau fakalaumālie ko ʻení ʻo ʻikai ko ha konga ukamea ʻoku ngaohi ke feʻunga mo e sinó kae hangē ha sēini fefeká. ʻOku kau ʻi he sēini fefeká ha fanga kiʻi konga ukamea ʻoku fakamaʻu fakataha ke lava ʻa e tokotaha ʻokú ne fakaʻaongaʻí ʻo ngaue tauʻatāina ange kae ʻikai mole ʻa e maluʻí. ʻOku ou lea ʻaki ia he kuó u ʻilo ʻoku ʻikai ha meʻa maʻongoʻonga mo fakaofo ʻe taha te tau lava ʻo fai ke fakamahafu fakalaumālie kitautolu. ʻOku makatuʻunga ʻa e mālohi fakalaumālié ʻi he ngaahi ngāue iiki kehekehe ʻoku lalanga fakataha ʻi ha tupenu maluʻi fakalaumālie ʻokú ne maluʻi mo ʻaofi mei he kovi kotoa pē.

(M. Russell Ballard, “Be Strong in the Lord,” Ensign, July 2004, 8)

ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e teunga temipalé mo e mahafu tau ʻo e ʻOtuá?

Naʻe fakamatalaʻi ‘e ‘Eletā Kālosi E. ʻĒsei (1926–99) ‘o e Kau Pālesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú ‘o pehē:

ʻĪmisi
Laʻitā ʻo Kālosi E. ʻĒsei

Ka neongo ia, ʻoku ʻi ai ha konga ʻe taha ʻo e mahafu taú ʻoku taau ke tau fakakaukau ki ai. Ko evalaloto makehe ia ʻoku ʻiloa ko e kāmeni fakatemipalé, pe kāmeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku tui ʻe he kau mēmipa ʻo Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní kuo ʻosi maʻu honau ʻenitaumeni fakatemipalé. ʻOku ʻi ai ha taumuʻa mahuʻinga ʻe tolu ʻo e kāmení, ‘i hono tui ‘i he ʻaho mo e pō: ko ha fakamanatu ia ʻo e ngaahi fuakava toputapu naʻe fai mo e ʻEikí ʻi Hono fale māʻoniʻoní, ko ha ʻaofi malu ki he sinó, pea mo ha fakaʻilonga ʻo e teunga taau ʻo e valá mo e moʻuí ʻa ia ʻoku totonu ke ne fakafōtunga e moʻui ʻa e kau muimui loto-fakatōkilalo kotoa pē ʻo Kalaisí.

(Carlos E. Asay, “The Temple Garment: An Outward Expression of an Inward Commitment,” Ensign, Aug. 1997, 20)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ngaahi lēsoni fakataumuʻá

ʻOku hiki atu ʻi lalo ha ngaahi founga kehe ʻe lava ke kamata ʻaki e lēsoní:

  1. Fakakaukau ke ʻomi ha naunau maluʻi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi sipotí pe ngaahi ʻekitivitī kehé pea aleaʻi e founga ʻoku nau maluʻi ai ʻa e niʻihi ʻoku kau ki aí.

  2. Fakaʻaliʻali ha ʻū tā ʻo ha ʻakau (hangē ko ha fuʻu ʻakau talatala) pe fanga monumanu (hangē ko ha fanga monumanu ʻoku ʻi ai honau meʻatui, pesipesi, nifo, pe teunga tau), pea aleaʻi e founga ʻoku nau maluʻi ai kinautolú.

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e mahafu taú

ʻE lava ke fakaafeʻi e kau akó ke nau ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ke ako lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi konga ʻo e mahafu taú ʻoku maʻu ʻi he ʻEfesō 6:14–17 mo e founga ʻoku fakafofongaʻi ai ʻe he konga takitaha ʻa Sīsū Kalaisí:

ʻI he ʻosi e ngāue ʻa e kau akó, tuku ke nau vahevahe ha faʻahinga fakakaukau ne nau maʻu fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke maluʻi ai kinautolu ʻe Sīsū Kalaisi mei he ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālie ʻoku nau fehangahangai mo iá.

Paaki