Seminelí
Sione 11:1–46, Konga 1


Sione 11:1–46, Konga 1

Fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa Lasalosi mei he Maté

ʻĪmisi
Christ at the tomb of Lazarus. He has His hand extended to the entry of the tomb as He commands Lazarus to rise from the dead. Lazarus (in burial robes) is visible standing inside the entry to the tomb. A man is moving the stone door of the tomb away from the tomb entry. Several people (men and women) are watching the miracle in amazement.

Naʻe kole ʻe Mele mo Maʻata kia Sīsū ke haʻu ʻo tokoniʻi hona tuongaʻane naʻe puke ko Lasalosí. Naʻe toloi ʻe Sīsū ʻEne fonongá pea aʻu atu hili ha ʻaho ʻe fā ʻo e mate ʻa Lasalosí. Naʻe fakahā ʻe Sīsū ʻEne manavaʻofá pea tangi fakataha mo e ongo tautehiná. Naʻá Ne fokotuʻu leva ʻa Lasalosi mei he maté. ʻE lava ke tokoni atu e lēsoni ko ʻení ke ke ʻilo ‘a e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni te nau lava ʻo tataki koe ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí.

Fakaʻatā ‘a e kau akó ke nau ʻilo ha ngaahi moʻoni fakatokāteline mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe. ʻOku fie maʻu ʻa e faʻa fakakaukaú mo e ngāué ʻi hono ako ke ʻilo ‘a e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi folofolá. ‘Oku totonu ke feinga faivelenga ʻa e kau faiakó ke tokoniʻi ‘a e kau akó ke nau malava ʻo ʻilo mo fakamatalaʻi ʻa e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻiate kinautolu pē.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafe ki he kau akó ke nau ako ʻa e Sione 11 pea kumi ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke nau maʻu ‘a e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá. Te nau lava ʻo fakahoko ʻeni ʻiate kinautolu pē pe mo honau ngaahi fāmilí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe e meʻa naʻa nau maʻú.

Ngaahi ʻEkitiviti Ako ʻOku Ala Fakahokó

Fakatokangaʻi ange ko e ʻuluaki ʻeni ʻo e ongo lēsoni ʻi he Sione 11 . ʻOku tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ki he kau akó ke nau ʻilo ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he vahé. ʻOku fakaʻatā ʻe he lēsoni hono uá ke akoʻi ʻe he kau akó ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Ongoʻingofua ʻa e kau ako ʻoku nau ala fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻá. Kapau ʻe fie maʻu, liliu e tūkunga ko ʻení pe faʻu ha tūkunga ʻe taha ʻe ala ʻaonga lahi ange ki he kau akó.

Fakakaukau ki ha taha ʻi ho fāmili ofí. Fakakaukauloto ne nau fuʻu puke lahi pea ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻenau moʻuí.

  • Ko e hā ha ngaahi ongo te ke ala aʻusiá?

  • Ko e hā e meʻa te ke ala fakahokó?

  • Ko e hā nai haʻo ngaahi fehuʻi?

ʻI he Sione 11, naʻe fehangahangai ai ʻa Mele, Maʻata, mo Lasalosi mo e tūkunga ko ʻení. Neongo ko ʻenau aʻusiá naʻe fekauʻaki ia mo e puké mo e maté, ka te tau lava ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tau ako mei heʻenau aʻusiá ki ha faʻahinga faingataʻa pē te tau ala fehangahangai mo ia.

Hiki ʻi he tafaʻaki ki ʻolunga ʻo hoʻo laʻipepá ʻa e “Ko e meʻa ʻoku fie maʻu ke ke ʻilo ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá.” Lolotonga ʻo e lēsoní, fakakaukau ki he ngaahi faingataʻa ʻokú ke lolotonga fehangahangai pe te ke ala fehangahangai mo iá. Fekumi ke ʻiloʻi e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí ʻokú ke ongoʻi te ne ala tataki mo ʻoatu ha ʻamanaki lelei lolotonga e ngaahi faingataʻa ko iá. Lekooti hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻi hoʻo laʻipepá. Fakakaukau fakalelei ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi moʻoni takitaha ʻokú ke maʻú ke ke ongoʻi ʻa e ʻofa ki he Fakamoʻuí pea mei he Fakamoʻuí.

Fekumi ki he ngaahi moʻoní

Fakapapau pe ko e fē ʻi he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻe ʻaonga taha ki he kau akó. Kapau kuo ʻosi lava ʻa e kau akó ʻo ʻiloʻi ngofua ʻiate kinautolu pē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní, fakakaukau ke fakaʻatā ʻa e kau akó ke nau ako mo ʻiloʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻiate kinautolu pē ʻo ʻikai fakahā ange ha taha maʻanautolu. Fakamanatu kiate kinautolu ʻa e ʻekitivitī teuteu ʻa e tokotaha akó, pea fakaafeʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi fakakaukau mei he ʻekitivitī ko iá ʻi he toenga ʻo e lēsoní.

Ko e taukei ako folofola ʻe taha ʻe lava ke tokoni ʻi hono ʻiloʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko e kiʻi taʻofi ʻi he taimi ʻokú ke fakatokangaʻi ai ha ngaahi fakaikiiki mahuʻinga ke fai ʻaki ha ngaahi fehuʻi faingofua, hangē ko ʻení:

  • Ko e hā nai ʻoku finangalo ʻe he Tamai Hēvaní ke u ako mei he ngaahi veesi ko ʻení?

  • Ko e hā ‘oku akoʻi mai ʻe he talanoa ko ʻení ‘o kau kia Sīsū Kalaisí?

Lau ʻa e Sione 11:1–7, pea fehuʻi pē kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi kimuʻá.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau akó. Hiki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau vahevahé ʻi he palakipoé. Kapau ʻoku faingataʻa ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní pe kapau te ne tānaki mai ha fakakaukau ʻaonga, fakakaukau ke hiki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé pea ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku hoko maí.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kehekehe naʻá ke mei ʻilo mei he ngaahi veesi ko ʻení. Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi: ʻI he sīpinga takitaha ʻo e tefitoʻi moʻoní, fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea pe ngaahi fakaikiiki mei he ngaahi veesi naʻá ke laú ʻoku nau poupouʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá.

Neongo ʻoku ʻofaʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi, ka te tau aʻusia ʻa e ngaahi faingataʻá.

Neongo ‘etau muimui faivelenga kia Sīsū Kalaisí, ka te tau kei fepaki pē mo e ngaahi faingataʻá.

ʻI he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá, te tau lava ʻo fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí, pea te Ne tali ia ʻi Heʻene taimi mo e founga pē ʻAʻaná.

Fakakaukau ke hiki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo laʻipepá.

  • ʻOku tāpuekina fēfē nai koe ʻi hono ʻiloʻi e ngaahi moʻoniʻi meʻa ko ʻení?

Hili ha ʻaho ʻe ua mei he fanongo ʻa e Fakamoʻuí ki he puke ʻa Lasalosí, naʻá Ne fononga ki he ʻapi ʻo Lasalosí. ʻI he taimi naʻá Ne aʻu atu aí, naʻe ʻi he faʻitoká ʻa Lasalosi ʻi ha ʻaho ʻe fā (vakai, Sione 11:17).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e mahu’inga ‘o e ‘aho ‘e faá.

ʻĪmisi
Head and shoulders portrait of Elder Bruce R. McConkie.

Kuo ʻosi kamata ke ʻauʻaunga ʻa e sinó; he naʻe ʻosi mahino pea fakapapauʻi kuo maté. … Naʻe mahuʻinga makehe ʻa e ʻaho ʻe faá ki he kau Siú; ko ha tui angamaheni ʻi he kakaí ni ʻoku pehē ko ʻene aʻu ki he ʻaho hono faá kuo ʻosi mavahe ʻosi ʻa e laumālié pea ʻe ʻikai toe lava ʻo foki ki he sino kuo maté.

(Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:533)

Hokohoko atu hoʻo akoako ke ʻilo ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi hoʻo lau ʻa e Sione 11:18–46 .   Kiʻi mālōlō he taimi ʻe niʻihi, pea ʻeke kiate koe ha ngaahi fehuʻi ʻi he taimi ʻokú ke haʻu ai ki ha ngaahi fakaikiiki mahuʻinga, hangē ko e meʻa ʻoku fai ʻe Mele mo Maʻata ke fakahā ʻaki ʻena tui kia Sīsū Kalaisí pe ko e founga ʻoku tali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻi he tūkunga takitaha. Tānaki atu ki hoʻo fakamatala fakapepá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke maʻú, pea fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi fakaikiiki mahuʻingá mo faʻu ha ngaahi fakamatala kehe ʻi hoʻo folofolá.

  • Ko e hā ʻoku finangalo ʻe he Tamai Hēvaní ke ke ako mei he talanoá ni?

Ko e hā ‘oku akoʻi atu ʻe he talanoá ni ‘o kau kia Sīsū Kalaisí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau haʻu ki he palakipoé ʻo hiki ha tefitoʻi moʻoni na’a nau ma’u. Te nau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni hangē ko ʻení:

  • Te tau lava ʻo fili ke ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga hotau ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, Sione 11:20–27).

  • ʻE lava ke fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi mana ʻi heʻetau moʻuí ʻi heʻetau ngāue ʻi he tui kiate Iá (vakai, Sione 11:20–27, 38–44).

  • Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Toetuʻú, mo e Moʻuí” (vakai, Sione 11:25).

  • ʻOku hoko mai e ngaahi mana ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí ʻo fakatatau ki Hono finangaló mo ʻEne taimí (vakai, Sione 11:1–7, 11–17, 39–45).

  • Te tau lava ʻo muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻaki hono fakahaaʻi e manavaʻofá ki he niʻihi kehé (vakai, Sione 11:32–36).

  • ʻOku maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi ki he moʻuí mo e maté (vakai, Sione 11:20–27, 39–45).

  • ʻOku lava ke tau mamata ki he ʻofa mo e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻoku hāsino mai ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, Sione 11:11–15, 40–42).

Fakakaukau ke ʻeke ki he kau akó ha niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení kapau ʻoku nau fie maʻu tokoni ke ʻilo ha ngaahi moʻoni kehe.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe Mele mo Maʻata ke fakahā ʻena tui kia Sīsū Kalaisí lolotonga hona faingataʻaʻiá?

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he tali ʻa e Fakamoʻuí kiate kinauá fekauʻaki mo Iá?

  • Ko e hā e ngaahi ʻelemēniti ʻo e fakamatala ko ʻení ʻoku nau akoʻi koe ke lahi ange ai hoʻo falala ki he Fakamoʻuí?

  • Naʻe tokoni fēfē nai ki hoʻo akó ʻa hoʻo kiʻi taʻofi ʻi he taimi naʻá ke maʻu ai e ngaahi fakaikiiki mahuʻingá mo ʻeke ha ngaahi fehuʻí?

Fakakaukau ke tautau toko ua e kau akó ke nau fakatātaaʻi e tūkunga ko ʻení.

Fakakaukauloto naʻá ke maʻu ʻa e faingamālie ke talanoa mo ha taha ʻokú ne foua ha ʻahiʻahi faingataʻa. Fili ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ke ʻilo mei he Sione 11:1–46, pea vahevahe e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he tefitoʻi moʻoni ko iá. Fakakau ʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻa e meʻa ʻe lava ʻe he tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo tokoniʻi e tokotaha ko ʻení ke mahino ki ai fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea mo Hona ngaahi finangalo maʻatautolú.

Lau ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ke hiki ʻi hoʻo laʻipepá “Ko e meʻa ʻoku fie maʻu ke ke ʻilo ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá.” Tānaki atu hoʻo ngaahi talí ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi lalo ʻi he laʻipepá.

  • Ko e fē ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku fie maʻu ke ke tokanga taha ki ai ʻi hoʻo moʻuí he taimi ní? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ʻoku tokoni ke ke ongoʻi ʻa e ʻofa kiate Kianuá mo e ʻofa meiate Kinauá?

Fakakaukau ke fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau tali e ngaahi fehuʻi kimuʻá. Lolotonga e vahevahe ʻa e kau akó, kumi ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai e kau akó ke nau ongoʻi ‘a e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolú. Fakakaukau ke vahevahe hoʻo ngaahi fakakaukaú mo hoʻo fakamoʻoni kau ki he Fakamoʻuí.

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi koe ke ke fai ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa naʻá ke ako mo ongoʻi he ʻaho ní? Te ke fakahoko fēfē nai ia?

Poupouʻi ‘a e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e taukei ako folofolá ki hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi heʻenau ako folofola fakatāutahá pea muimui ki he ngaahi ongo ʻoku nau maʻú. Fakakaukau ke fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo e taukei ako ko ʻení. Ko e founga ʻe taha ke fai ai ʻení ko hano vahevahe ha aʻusia fakataautaha ki hono maʻu ha fakahinohino ki ha faingataʻa lolotonga e ako folofola fakatāutahá.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻoku ou faingataʻaʻia ai ʻi he taimi ʻoku ou feinga ai ke māʻoniʻoní?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Mātiu S. Hōlani ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē:

ʻĪmisi
Matthew S. Holland Official Portrait.

ʻOku ʻi ai ha Tokotaha ʻoku mahino lelei ki ai e meʻa ʻokú ke fouá, ʻa ia ʻoku “māfimafi lahi ange ʻi he māmaní kotoa” [1 Nīfai 4:1], pea te Ne lava ke “[fakahoko] lahi hake ʻaupito ʻaupito ʻi he meʻa kotoa pē [te mou] kolea pe mahalo ki aí” [‘Efesō 3:20]. ʻE fakahoko ʻa e ngāué ni ʻi Heʻene founga pē ʻAʻana mo ʻEne taimi-tēpile pē ʻAʻana, ka ʻoku tuʻu mateuteu maʻu pē ʻa Kalaisi ke fakamoʻui ʻa e konga siʻisiʻi mo e tafaʻaki kotoa hoʻo mamahí.

ʻI hoʻo fakaʻatā ke Ne fakahoko iá, te ke fakatokangaʻi tā naʻe ʻikai taʻeʻaonga hoʻo mamahí. … Fakatokangaʻi ange, ko e natula moʻoni ʻo e ʻOtuá mo ʻetau moʻui ʻi māmaní ko e fiefia, ka he ʻikai ke tau lava ʻo hoko ko ha kakai haohaoa ʻoku fiefia fakalangi ʻo ʻikai ha ngaahi aʻusia ke ne siviʻi kitautolu, ʻo aʻu pē he taimi ʻe niʻihi ki hono fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoní kotoa. ʻOku pehē ʻe Paula, naʻa mo e Fakamoʻuí Tonu, naʻe fakataʻengataʻi “ke fakahaohaoa [pe fakakakato] ʻi he ngaahi mamahí” [Hepelū 2:10]. Ko ia, maluʻi koe mei he fanafana ko ia ʻa sētané, kapau naʻá ke hoko ko ha tokotaha lelei ange, te ke lava ʻo taʻofi ʻa e ngaahi faingataʻa peheé.

Kuo pau foki ke ke fakaʻehiʻehi mei he loi ko ia tokua ʻoku fokotuʻu mai ʻe hoʻo ngaahi mamahí ʻokú ke tuʻu ʻi tuʻa ʻi he siakale ʻo e kakai fili ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku hangē ʻoku nau ngaʻunu faingofua pē mei he feituʻu tāpuekina ʻe taha ki he tahá. …

Kāinga, ʻoku tokoni e faingataʻaʻia ʻi he māʻoniʻoní ke fakafeʻungaʻi koe, kae ʻikai fakafaikehekeheʻi koe mei ha kakai fili ʻa e ʻOtuá.

(Matthew S. Holland, “Ko e Meʻafoaki Fakaʻofoʻofa ʻo e ʻAló,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 46–47)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko ha tokanga taha ki ha toe lēsoni

Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e talanoa ʻo Mele, Maʻata, mo Lasalosí ke fakatātaaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo tuku ʻetau falalá ʻi he ʻOtuá, ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻoku hoko mai ʻEne ngaahi maná ʻi heʻetau moʻuí ʻo fakatatau ki Hono finangaló mo ʻEne taimí. ʻE lava ke fai ʻeni ʻaki hano fakafehoanaki mo fakafaikehekeheʻi ʻa e talanoá mo e talanoa ʻa Nīfaí ʻi he 3 Nīfai 1:4–20, ʻaki hano fakaʻaliʻali ha vitiō “Trust in the Lord” (3:30),pe ʻaki hano lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻĪmisi
Official Portrait of President Dallin H. Oaks taken March 2018.

Ko e ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga ʻa e tuí ke falala—falala ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, falala ki Heʻene founga fakahoko ha ngaahi meʻá; pea falala ki Heʻene taimí. ʻOku ʻikai totonu ke tau teke ʻetau taimí ke uesia ai ʻEne taimí. Hangē ko ia ne lea ʻaki ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“Ko e palopalema kiate kitautolú ko e falala feʻunga ki he ‘Otuá ke falala foki ki Heʻene taimí. Kapau te tau tui moʻoni ‘okú Ne ‘afioʻi ‘a e meʻa ‘oku lelei kiate kitautolú, ‘e ‘ikai ‘apē ke tau tuku ke fakahoko ‘Ene ngaahi palaní ‘o fakatatau ki he meʻa ‘okú Ne ‘afioʻi ‘oku lelei tahá?” ʻOku tatau pē ia mo e hāʻele ʻanga ua maí pea mo e ngaahi meʻa kotoa ko ia ʻoku fie maʻu ke kau ʻi heʻetau tuí ʻa e tui ki he taimi ʻa e ʻEikí maʻatautolu fakatāutahá, kae ʻikai ʻi Heʻene ngaahi palani mo e ngaahi taumuʻa fakalūkufuá pē” (Even As I Am [1982], 93).

(Dallin H. Oaks, “Timing,” Ensign, Oct. 2003, 12)

Kamata ʻe taha ki he lēsoní

Fakakaukau ke fakaafe ki he kau akó ke nau feinga ke ʻilo ʻa e ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Sīsuú pea mo e meʻa naʻe fakahā ʻe he ngaahi mana ko iá ʻokú Ne maʻu ʻa e mālohi ki aí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻa e mālohi ki he maté (vakai, Luke 7:11–18), mālohi ki he ngaahi palopalema fakaeʻatamaí (vakai, Luke 8:27–35), mo e mālohi ke tokoni ʻi he moʻui fakaʻahó (vakai, Mātiu 17:24–27 ; Luke 5:1–6).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha meʻa ʻoku nau fie maʻu ai e tokoni ʻa e Fakamoʻuí pea fekumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke nau ʻilo e founga ke maʻu ai ʻEne tokoní.

Paaki