Seminelí
Mātiu 15:1–9


Mātiu 15:1–9

‘Oku ke “liʻaki ʻa e fekau ʻa e ʻOtuá ʻi hoʻomou tukufakaholó”?

ʻĪmisi
Jesus talking to Pharisees in Jerusalem. Movie still from The Life of Jesus Christ Bible Videos.

ʻI he taimi naʻe fehuʻi ai ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí pe ko e hā naʻe ʻikai muimui ai e kau ākonga ʻa Sīsuú ki heʻenau ngaahi tukufakaholó, naʻe tali ʻe he Fakamoʻuí ʻaki hono valokiʻi ʻa kinautolu ʻoku nau fakaʻaongaʻi e tukufakaholó ko ha ʻuhinga ke maumauʻi ai e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke ke fakapapauʻi pe ko e fē ʻi hoʻo ngaahi tukufakaholó ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ange ko Sīsū Kalaisí pea te ne ala fakamavaheʻi koe meiate Iá.

Mahino ʻa e kakano ʻo e folofolá. ʻOku kau ʻi he puipuituʻá ʻa e ngaahi tūkunga ʻokú ne ʻātakaiʻi pe ʻomi ha puipuituʻa ki ha potufolofola pe talanoa pau ʻi he folofolá. ʻE ala fakamaʻalaʻala mo tokoniʻi ʻe he fakamatala ko ʻení ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e ngaahi talanoa, akonaki, tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ʻi he folofolá.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau ngaahi tukufakaholó, pe ko ʻenau “ngaahi tui mo e ngaahi founga ngāue kuo tukuʻau mai meí he toʻutangata ʻe taha ki he toʻutangata” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ Ngaahi Tukufakaholó,” ChurchofJesusChrist.org) pea mo e ʻuhinga ʻoku nau fai ai ki aí.ʻE ala tokoni ki he kau akó ke fakakau honau ngaahi fāmilí ʻi he ʻekitivitī teuteu ko ʻení.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ngaahi tukufakaholó

Fakatokangaʻi ange ʻe lava ke hoko ʻa e ngaahi tukufakaholó ko ha kaveinga pelepelengesi. Mahalo ʻoku maʻu ʻe ha kau ako ʻe niʻihi ha ngaahi ongo mālohi fekauʻaki mo e pikitai ki he ngaahi tukufakaholó. Lotua ha tokoni ke akoʻi ʻa e fakakaukau ko ʻení. ʻE lava ke ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi Hono Laumālié, ha fakahinohino ke tokoniʻi e kau akó ke nau ongoʻi malu ʻi heʻenau fakafuofuaʻi ʻenau ngaahi tukufakaholó ʻi he kakano ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí.

Lau e ngaahi tūkunga ko ʻení.

Kapau ʻe fiemaʻu, fakakaukau ke fulihi e ngaahi tukufakaholo ko ʻení ke felāveʻi ange mo e kau akó. ʻE lava pē ke kamata ʻaki ʻe he kau akó hano vahevahe ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi tukufakaholo fakafāmilí pe ngaahi tukufakaholo angamaheni ʻi he feituʻu ʻoku nau nofo aí.

  • ʻOku maʻu ʻe ha fāmili ʻo ha finemui ha tukufakaholo ʻo e ako fakamātoató. ʻOku fiemaʻu ke ne fakahoko lelei ‘ene ngaahi ngāue fakaakó mo e siví.

  • Kuo laui toʻutangata hono fakamuʻomuʻa ʻe he fāmili ʻo ha talavou ke lotu he pongipongi mo e pō kotoa pē.

  • Ko ha polokalama fakasōsiale lahi ʻoku tui ai ʻe ha tamaiki fefine tokolahi ha teunga taʻe-taau. Kuo pau ke fili ʻe ha finemui ʻa e founga te ne teuteu ai ki he ouau ʻe hokó.

  • Kuo taʻu lahi e ʻikai ke kau fakamātoato ha tokolahi ʻo e toʻutupu ʻi ha uooti pau ki heʻenau ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpaté. ʻOku kau heni ʻa e tōmuí, ʻikai tokanga, mo e fetohiʻaki he telefoní pe vaʻinga ʻi heʻenau telefoní lolotonga e kalasí.

  • Ko ha tukufakaholo ia ʻi ha ʻapiako ʻe taha ke ngaohi kovia ʻe he fānau ako matuʻotuʻa angé ʻa e fānau ako kei iiki angé.

Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení, ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga kimuʻá.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻetau ngaahi tukufakaholó?

  • ʻE uesia fēfē ʻe heʻetau ngaahi tukufakaholó ʻa ʻetau malava ke hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ʻe ala faingataʻa ai ki ha taha ke ne fakafuofuaʻi ʻenau ngaahi tukufakaholó pe liliu ʻenau ngaahi tukufakaholo taʻefeʻunga?

ʻI hoʻo ako ʻa e lēsoni ko ʻení, te ke ako ai ha niʻihi ʻo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi fekauʻaki mo e ngaahi tukufakaholó. Ko e ngaahi talatukufakaholó ko e “ngaahi tui mo e ngaahi angafai ʻoku tukuʻau mai meí he toʻutangata ʻe taha ki he toʻutangata” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ Ngaahi Tukufakaholó,” ChurchofJesusChrist.org). Lisi ʻi hoʻo tohinoa akó ha ngaahi tukufakaholo ʻoku hoko ko ha konga ʻo hoʻo moʻuí.

Ko e Ngaahi Akonaki ʻa e Fakamoʻuí ki he tukufakaholó

Ke akoʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e kakano ʻo e folofolá pea mo e taimi totonú, fakakaukau ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau ʻuluaki lau ʻa e Mātiu 15:1–9 ‘o ‘ikai kau ai ʻa e ngaahi tokoni ko ʻení. Hili iá pea ʻoange ki he kau akó ʻa e fakamatala ko ʻení, pea fakaafeʻi kinautolu ke nau toe lau ʻa e konga tatau, ʻo fakatokangaʻi ʻa e faikehekehe ʻoku hoko ʻi he mahino ʻa e puipuituʻá.

ʻE tokoni ke mahino ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí, ke ʻiloʻi ʻa e puipuituʻá, pe puipuituʻá, ʻi he Mātiu 15 .

Fakakaukau ke fakamatalaʻi pe fakaʻaliʻali ʻa e tokoni ko ʻení.

Tokoni fekauʻaki mo e Mātiu 15: ʻI he kuonga ʻo e Fakamoʻuí, naʻe akoʻi ʻe he kau taki ʻo e kau Siú ʻa e fono ʻa Mōsesé kuo tohi pea pehē ki ha fono naʻe ʻikai ʻomi ʻe he ʻOtuá ka ko ha tukufakaholo ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí. Naʻe kau heni ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e lau ʻo e ngaahi sitepu ʻi he Sāpaté pea fuʻu tōtuʻa hono fufulu e nima ʻo ha taha kimuʻa ʻi he maʻu meʻatokoní, ʻa ia naʻá ne fakafofongaʻi ʻa e haohaoa fakalaumālie ʻa ha taha. Naʻe fakaʻaongaʻi e ngaahi konga ʻo e lao tukufakaholó ki ha ngaahi ʻuhinga siokita. Hangē ko ʻení, ko hono fakaʻapaʻapaʻi hoʻo tamaí mo hoʻo faʻeé ko ha fekau ia ʻi he fono ʻa Mōsesé (vakai ʻEkesōtosi 20:12), ka naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui ʻa e fono naʻe ʻikai tohí ke fakatonuhiaʻi hono maumauʻi e fekau ko ʻení ʻaki ʻenau pehē naʻe fakatapui ʻenau paʻangá pe maʻuʻanga tokoní ko ha “meʻaʻofa” ki he ʻOtuá ( Mātiu 15:5) pea ko ia ai he ʻikai lava ke fakaʻaongaʻi ke tokoni ki heʻenau mātuʻa toulekeleká. Naʻe ʻikai hoko e ngaahi liliu ko ʻení ko ha konga ʻo e ʻuluaki taumuʻa ʻo e fonó mo e ngaahi fekaú pea naʻe ʻikai fakahōifua ki he ʻOtuá.

Lau ʻa e Mātiu 15:1–9 ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi mai ʻe he Fakamoʻuí fekau’aki mo e tukufakaholó.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e akonaki ‘a e Fakamo’uí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? Feinga ke ʻiloʻi ha moʻoni ʻe taha pe ua ʻokú ke maʻu.

Ko e niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni kuó ke ʻiló ʻe lava ke tataki ʻe he ngaahi tukufakaholo taʻe-tāú ʻa e kakaí ke nau fakasītuʻaʻi pe taʻetokanga ki he folofola ʻa e ʻOtuá pea kapau ʻoku tau holi ke ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá, kuo pau ke tau fokotuʻu ʻEne ngaahi fekaú ke māʻolunga ange ʻi ha faʻahinga tukufakaholo pē ʻoku tau maʻú.

  • Naʻe tokoni fēfē ʻa e mahino kiate koe ʻa e puipuituʻá ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fuʻu ongoʻi mālohi ai ʻa e Fakamoʻuí fekauʻaki mo hono fakatonutonu pe fai e ngaahi tukufakaholo ko ʻení?

ʻEletā Viliami K. Naʻe vahevahe ʻe Siakisoni ʻo e Kau Fitungofulú ha sīpinga ʻo ha tokotaha naʻe tāpuekina ʻi hono vakaiʻi ʻenau ngaahi tukufakaholó pea liliu kinautolu ke fenāpasi mo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e ngaahi konga ʻo e lea ʻa ʻEletā Siakisoni“Ko e Tukufakaholo ʻo Kalaisí” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 48–50), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, pe mamata ʻi he vitioó “Ko e Tukufakaholo ʻo Kalaisí,“ maʻu ʻ ChurchofJesusChrist.org, meí he taimi 0:30 ki he 2:16 mo e 8:39 ki he 9:55.

Ko e pole ‘i he fili ke muimui ‘i he vaha’a ‘o e ngaahi tukufakaholo fakamāmaní mo e ngaahi tu’utu’uni ‘a e ‘Otuá na’e ‘i ai ma’u pe ia ma’a hono kakaí (vakai Levitiko 18:30 Ngāue 16:19–24 Mosaia 1:5 Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:39). Fakakaukau ki ha taha ʻo e ngaahi tukufakaholo naʻa mou aleaʻi ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoni ko ʻení, pe fakakaukau ki ha tukufakaholo ʻe taha. ʻI hoʻo tali e fehuʻi ko ʻení, fakakaukau ki he founga ʻoku uesia ai ʻe he tukufakaholo ko ʻení hoʻo malava ke ʻunu ʻo ofi ange ki he Fakamoʻuí.

  • Te tau lava fēfē ʻo tala pe ʻoku takihalaʻi fēfē ʻe ha tukufakaholo hotau lotó meí he ʻOtuá (vakai Mātiu 15:8) pe ʻomi hotau lotó kiate Ia?

Fakamanatu ʻa e ngaahi tukufakaholo naʻá ke hiki ʻi hoʻo tohinoa akó. Fakakaukau ke tānaki atu mo ha toe ngaahi tukufakaholo kehe kuó ke fakakaukau ki ai ʻi hoʻo ako he ʻaho ní. ʻE lava foki ke ke fakakau ai mo e ngaahi tukufakaholo ʻo e feituʻu pe fonua ʻokú ke nofo aí. Teuteu ke vakaiʻi ʻa e ngaahi tukufakaholo ko ʻení ʻaki haʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Siulolo C. Lani, Palesiteni Lahi Mālōlō ʻo e Palaimelí. ʻOku toe ʻatā foki ʻene pōpoakí ke mamataʻi ChurchofJesusChrist.org. Hili iá pea fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ʻoku hoko atu aí.

ʻĪmisi
Last official portrait of Cheryl C. Lant, Primary general president, September 2005. Released at the April 2010 general conference.

Ko e hā ‘a e ngaahi tukufakaholo ʻoku tau maʻú? Mahalo ne omi honau niʻihi mei heʻetau ngaahi tamaí, pea ʻoku tau tufa atu ia ki heʻetau fānaú. Ko e meʻa ia ʻoku tau fiemaʻu ke nau aʻusiá? ʻOku nau makatuʻunga nai ʻi he ngaahi ngāue ʻo e māʻoniʻoní mo e tuí? ʻOku meimei ko honau natulá pē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau maʻú, pe ʻoku nau taʻengata? ʻOku tau faʻu nai ha ngaahi tukufakaholo māʻoniʻoni, pe ʻoku hoko noa pē ʻa e moʻuí kiate kitautolu? ʻOku fakatupu nai ʻetau ngaahi talatupuʻá ko e tali ki he ngaahi leʻo leʻo lahi ʻo e māmaní, pe ʻoku tākiekina kinautolu ʻe he kihiʻi leʻo siʻi mo vanavanaiki ʻo e Laumālié? ʻE hanga nai ʻe he ngaahi tukufakaholo ʻoku tau faʻu ʻi hotau fāmilí ʻo ʻai ke faingofua ange ki heʻetau fānaú ke nau muimui ki he kau palōfita moʻuí, pe te nau ʻai nai ke faingataʻa kiate kinautolu?

(Cheryl C. Lant, “Ngaahi Tala Tukufakaholo Angatonu,” Ensign pe Liahona, Mē 2008, 13)

  • Ko e hā ha ngaahi tukufakaholo ʻoku nau tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea tokanga taha ki he meʻa ʻoku mahuʻinga tahá?

  • Ko e hā ha ngaahi tukufakaholo ʻe lava ke nau toʻo koe meia Sīsū Kalaisi mo taʻofi koe mei hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá? Ko e hā ha ngaahi sitepu ʻe ala fiemaʻu ke ke fakahoko ke toʻo ai e ngaahi tukufakaholo ko ʻení mei hoʻo moʻuí?

  • ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke ke ʻiloʻi mo tokanga taha ki he ngaahi tukufakaholo ʻoku mahuʻinga tahá?

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ha ngaahi tukufakaholo fakamāmani ʻe fiemaʻu ke u toʻo mei heʻeku moʻuí?

ʻI heʻene lea “Fakatomala mo Liliú ” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2003, 39), Palesiteni Tālini H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ha ngaahi sīpinga lahi ʻo e “ngaahi ʻelemēniti ʻo e ʻulungaanga [mahalo] ʻoku fepaki mo e ngaahi fekau ʻo e ongoongoleleí, ngaahi fuakavá, mo e anga fakafonuá.” Mahalo ʻe kehe hotau ʻulungāngá meí he ngaahi tukufakaholo ʻo e māmaní ʻi heʻene fekauʻaki mo e ngaahi meʻa hangē ko e angamaʻá mo e ponokalafí, maʻu lotú, faitotonú, mo e tuʻunga ʻo e kakaí pe tuʻunga fakasōsialé. Fakakaukau ke mamataʻi pe lau kotoa e ngaahi konga ʻo e lea ʻa Palesiteni ʻOakesí, ʻoku maʻu ʻi ChurchofJesusChrist.org.

ʻI heʻene lea “Ko e Tukufakaholo ʻo Kalaisí” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 48–50), ʻEletā William K. Naʻe fakafehoanaki ʻe Siakisoni ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e ngaahi anga fakafonua fakaemāmani ki he tukufakaholo ʻo Kalaisí. Fakakaukau ke ke mamataʻi pe lau kotoa pe ko ha konga ʻo ʻene leá, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

ʻOku malava nai ke tauhi ʻeku ngaahi tukufakaholo fakafonuá kae kei muimui pē ki he Fakamoʻuí?

ʻOku ʻomi ʻe he vitiō ko ʻení ha sīpinga ʻe taha ʻo e founga hono tauhi ʻo e ngaahi tukufakaholo fakafonuá kae kei muimui pē ki he Fakamoʻuí.

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko ha founga ʻe taha ke kamata ʻaki e lēsoní

Tokoni ke mahino ki he kau akó ko e ngaahi tukufakaholó ko e “ngaahi tui mo e ngaahi ngāue ʻoku tukuʻau mai meí he toʻutangata ʻe taha ki he toʻutangata” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “ Ngaahi Talatukufakaholó,” ChurchofJesusChrist.org). Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e lea ʻa Palesiteni Laní, ʻa ia ʻoku maʻu ʻi he ofi ki he fakaʻosinga ʻo e lēsoní. Fakaafeʻi kinautolu ke nau aleaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi tukufakaholó pea hiki ʻa e ngaahi tukufakaholo ʻoku nau maʻú.

Ngaahi tūkunga kehe ke fakaʻaongaʻi ke kamata ʻaki e lēsoní

  • Hangē ko ha niʻihi tokolahi kehe ʻi honau ʻapiakó, ʻoku taʻu 16 ha talavou mo ha finemui pea ʻokú na teiti fakamātoato.

  • ʻOku teuteu ha ongomeʻa kei talavou ke na mali, pea ʻokú na nofo ʻi ha feituʻu ʻoku tali lahi ai ʻa e feohi fafale fakasekisualé kimuʻa ʻi he malí.

Paaki