Seminelí
Mātiu 26:26–30; Luke 22:19–20


Mātiu 26:26–30; Luke 22:19–20

Ko e Sākalamēnití

ʻĪmisi

ʻI ha feituʻu naʻe ʻiloa ko e potu ʻi ʻolungá, “naʻe nofo hifo ʻa e Fakamoʻuí mo e toko hongofulu mā uá” (Mātiu 26:20) mo mamata fakaʻosi ʻi he kātoanga Laka Atú lolotonga ʻEne ʻi he moʻui fakamatelié. Lolotonga e maʻu meʻatokoni fakaʻosi ko ʻeni ʻo e Laka Atú, naʻe fokotuʻu ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ouau ʻo e sākalamēnití ko ha founga foʻou ke manatu ai ʻEne kau ākongá kiate Ia. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino kiate koe ke ke ongoʻi ʻa e mahuʻinga ke manatua ʻa e Fakamoʻuí ʻi hoʻo maʻu ʻa e sākalamēnití.

Ko hono fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahé. Kumi ha ngaahi faingamālie ke fakaafeʻi ai e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá. ʻE lava ke tokoni hono vahevahe ʻo e ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi aʻusia ʻaongá ke fakamahino ‘a e mahino ʻa ha tokotaha ako ki he ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻI hono vahevahe ʻe he kau akó e ngaahi fakakaukaú mo e aʻusiá, ʻoku faʻa tataki ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ki ha fakamoʻoni mālohi ange ʻo e ngaahi meʻa tonu ʻoku nau fakamatalaʻí. ʻE lava foki ke tākiekina mālohi heʻenau leá mo e aʻusia ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e loto mo e fakakaukau honau toʻú.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Talaange ki he kau akó ʻe fakaafeʻi kinautolu ʻi he lēsoni ko ʻení ke nau vakaiʻi ʻenau ngaahi aʻusia ʻi hono maʻu ʻo e sākalamēnití. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau aʻusia fakamuimui taha ʻi hono maʻu ʻo e sākalamēnití pea haʻu mateuteu ke vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau faí, fakakaukaú, pe ongo naʻá ne tokonia kinautolu ke nau manatua ʻa e Fakamoʻuí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko e mahuʻinga ʻo e sākalamēnití

ʻI he ngāue hokó, fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau ngāue tauhoa pe ‘i ha ngaahi kulupu iiki. Hili iá pea fakaafeʻi ha niʻihi ke vahevahe ʻenau talí mo e kalasí. ʻE ala ʻaonga foki ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fakatātaaʻi e tūkunga ko ʻení.

Te ke tali fēfē nai kapau ʻe fai atu ʻe ha taha ʻa e fehuʻi ko ʻení kiate koe:

  • Ko e hā ʻoku ʻalu ai e mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he lotú he Sāpate kotoa pē?

Fakakaukau ke ke vahevahe ha aʻusia fakafoʻituitui fekauʻaki mo hono ʻiloʻi e tefitoʻi fatongia ʻo e ouau sākalamēnití ko ha konga ia ʻo e maʻulotú, ko ha fetongi ʻaki hono lau ʻo e lea ko ʻení

Ko e ʻuhinga mahuʻinga ʻe taha ʻoku tau ʻalu ai ki he Lotú ke maʻu ʻa e sākalamēnití. Naʻe vahevahe ʻe Sisitā Sielo A. ʻEsipilini, ne kau kimuʻa ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Palaimelí, ha feangai ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata taʻu 96 mo hono fohá ʻa ia ʻokú ne fakahā ai ʻa e tefitoʻi fatongia ʻo hono maʻu ʻo e sākalamēnití ko ha konga ʻo e maʻulotú.

ʻĪmisi
Final official portrait of Cheryl A. Esplin, second counselor in the Primary general presidency, 2011. Released as second counselor and sustained as first counselor at the April 2015 general conference. Released at the April 2016 general conference.

Ko e lahi ange ʻetau fakalaulauloto ki he mahuʻinga ʻo e sākalamēnití, ko ʻene toe toputapu mo mahuʻinga mālie ange ia kiate kitautolú. Ko e meʻa ʻeni naʻe vahevahe ʻe ha tamai taʻu 96 ʻi he taimi naʻe fehuʻi ange ai hono fohá, “ʻE Tangataʻeiki, ko e hā e ʻuhinga ʻokú ke ʻalu ai ki he lotú? ʻOku poʻuli ho fofongá, ʻikai lava ʻo fanongo, pea ʻoku faingataʻa ke ke ʻalu holo. Ko e hā e ʻuhinga ʻokú ke ʻalu ai ki he lotú?” Naʻe tali ange ʻe he tamaí, “Ko e sākalamēnití. ʻOku ou ʻalu ke maʻu ʻa e sākalamēnití.”

(Cheryl A. Esplin, “Sākalamēnití—ko ha Fakafoʻou maʻá e Laumālié,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 14)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mahino mo ongoʻi ʻe he tangatá ni fekauʻaki mo e sākalamēnití naʻe fuʻu mahuʻinga ai ia kiate iá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto fakalongolongo ʻi heʻenau fakakakato ʻa e vakai fakafoʻituitui ko ʻení. Fakakaukau ke ʻoange ha taimi ke nau hiki ai ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ongoʻí ʻi heʻenau tohinoa akó.

Fakafuofuaʻi hoʻo aʻusia ʻi he maʻulotú mo e kau ʻi he ouau ʻo e sākalamēnití. Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻo fakaʻaongaʻi ha meʻafua ʻo e taha ki he nima, ʻa ia ʻoku maʻulalo ʻa e tahá pea ko e māʻolungá ʻa e nimá.

  • ‘Oku mahuʻinga lahi fēfē kiate koe hoʻo maʻulotú mo e maʻu ʻo e sākalamēnití?

  • ʻI he taimi ʻokú ke maʻu ai ʻa e sākalamēnití, ʻoku ngalingali nai te ke fakakaukau kia Sīsū Kalaisi mo maʻu ha aʻusia mahuʻingamālie?

Hili hoʻo vakaiʻi hoʻo aʻusiá, fakakaukau ki he ʻuhinga naʻá ke fakahokohoko ai koe ʻi he tuʻunga ko iá. ʻI hoʻo ako ʻa e lēsoni ko ʻení, fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ke ke ʻilo ʻa e founga ke fakaloloto ai hoʻo mahino ki he mahuʻinga ʻo e manatu ki he Fakamoʻuí ʻi hoʻo maʻu ʻa e sākalamēnití.

Naʻe Kamata ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Sākalamēnití

Naʻe kau ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he kātoanga Laka Atú kimuʻa siʻi pē ʻi Heʻene mamahi ʻi Ketisemaní pea pekia ʻi he kolosí. Kuo hoko ʻo ʻiloa ‘a e meʻa ni ko e ʻOhomohe Fakaʻosí. Hili ʻa e maʻu meʻatokoni ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne kau ʻAposetoló ʻi he Laka Atú, naʻá Ne fokotuʻu ʻa e ouau ʻo e sākalamēnití.

Kapau ʻe ʻaonga ki he kau akó ha mahino lahi ange ki he ouau ʻo e Laka Atú mo ʻene fehokotaki mo e sākalamēnití, fakakaukau ke fakahoko ʻa e ʻekitivitī ʻi he konga “Ngaahi ʻEkitivitī Tokoni Ki he Akó” ʻi he fakaʻosinga ʻo e lēsoni ko ʻení.

Lau ʻa e Mātiu 26:26–30 mo e Luke 22:19–20, ʻo kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ʻAposetoló fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e sākalamēnití. Mahalo te ke fie laineʻi e ngaahi lea pe kupuʻi lea mahuʻingá. Mahalo foki te ke fie mamataʻi e foʻi vitiō “Always Remember Him” mei he taimi 0:00 ki he 0:53. ʻOku lava ke maʻu ʻa e vitioó ni ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

  • Ko e hā e taumuʻa ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono kamataʻi e ouau ʻo e sākalamēnití?

Ko e moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ako mei he ngaahi potufolofola ko ʻení naʻe kamataʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e sākalamēnití ke tokoni ke tau manatu kiate Ia.Neongo naʻe teʻeki ke aʻusia ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mamahi mo e uhu ʻo ʻEne feilaulau fakaleleí, ka ko e ouau mo e ngaahi fakaʻilonga naʻá Ne akoʻi ki Heʻene kau ʻAposetoló naʻe ʻuhinga ia ke tokoni ke nau manatua Ia mo e meʻaʻofa ʻo ʻEne Fakaleleí.

  • Ko e hā ha ngaahi potufolofola pe ngaahi aʻusia fakataautaha kuó ne tokonia koe ke ke fakakaukau ki he feilaulau naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí maʻaú?

  • Ko e hā ha ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ki he Fakamoʻuí ʻi hoʻo lau e ngaahi veesi ko ʻení pe fakakaukau ki he ngaahi aʻusia ko ʻení?

Kapau ʻoku fie maʻu tokoni e kau akó ʻi hono fakamanatu e ngaahi aʻusiá mo e ongó, fakakaukau ke vahevahe e ngaahi aʻusia fakatāutahá, ngaahi lea ʻa Brother Lani ʻi he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” ʻi he lēsoni ko ʻení, pe ngaahi potufolofola kehe hangē ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava19:16–19 pe ʻAlamā 7:11–13 . ʻI ha lēsoni ʻi he kahaʻú, ʻe ako fakaikiiki ange ʻe he kau akó ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení ko ha konga ʻo e mahino ki he mamahi mo e ngaahi aʻusia ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Ngoue ʻo Ketisemaní.

  • ʻE tokoni fēfē ʻa e ngaahi fakataipe ʻo e sākalamēnití ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e meʻa kuo fakahoko mo lava ke fakahoko ʻe he Fakamoʻuí maʻaú?

Faʻu ha fokotuʻutuʻu ʻo ha lēsoni

Fakakaukauloto kuo kole atu ke ke akoʻi ʻa e sākalamēnití ʻi ha ako tohi tapu ka hoko mai ʻi homou ʻapí. Fakaʻaongaʻi e ngaahi potufolofola kuó ke toki akó mo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola kehe ʻokú ke filí (hangē ko e Ngaahi Tefito ‘o e Ongoongo Leleí, “Sākalamēnití,” topics.ChurchofJesusChrist.org, pe ko e ngaahi lea kimuí ni ʻo e konifelenisi lahí), teuteu ke tokoni ke mahino mo ongoʻi ʻe he niʻihi kehé e mahuʻinga ʻo e sākalamēnití.

 

Fakaʻaliʻali e ngaahi fakahinohino ko ʻení ke vakai ki ai e kau akó ʻi heʻenau faʻu ʻenau fokotuʻutuʻu ki he lēsoní.

ʻOku totonu ke kau ʻi hoʻo fokotuʻutuʻu ʻo e lēsoní ʻa e ngaahi meʻá ni: (1) potufolofola pe fakamatala ʻe taha pe lahi ange mei he kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e sākalamēnití ke ako mo fakalaulauloto ki ai, (2) fehuʻi ʻe ua pe lahi ange te ke ala fehuʻi ke fakaloloto ʻa e mahinó, mo (3) ha fakaafe ke fakaʻaongaʻi e ngaahi moʻoni ʻoku mou aleaʻí. Fakaʻaongaʻi ha niʻihi pe kotoa ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke tokoni ʻi hono tataki koe ʻi hono faʻu hoʻo fokotuʻutuʻú.

  • Ko e hā ʻa e sakalamēniti?

  • ʻE tokoni fēfē ʻa e sākalamēnití ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí?

  • Ko e hā kuó ne tokonia koe ke ke maʻu ha ngaahi aʻusia mahuʻinga lolotonga hoʻo maʻu ʻa e sākalamēnití?

  • Naʻe mei kehe fēfē nai hoʻo moʻuí kapau naʻá ke toutou manatu lahi ange kia Sīsū Kalaisi?

Poupouʻi ‘a e kau akó ke nau feinga ke fai ha meʻa lahi ange ke manatua ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻenau maʻu ʻa e sākalamēnití.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻa e fehokotaki ʻi he Laka Atú mo e sākalamēnití?

 

Ko e hā ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e vaí ki he sākalamēnití kae ʻikai ko e uainé?

ʻOku pehē ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:1–2 ʻoku ʻikai mahuʻinga ʻa e meʻa ʻoku fakaʻaongaʻi ki he sākalamēnití kapau ʻoku fai ia “ʻaki ʻa e mata ʻoku hanga taha pē ki [hono] fakalāngilangiʻi [ʻo Kalaisí]” ( veesi 2). ʻI he ʻaho ní, ʻoku kole mai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e vaí ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití.

Ko e hā nai te u lava ʻo fai ke toe mahuʻingamālie ange ai ʻa e sākalamēnití?

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Sitīveni J. Lani, ko e Palesiteni Lahi ʻo e Kau Talavoú, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of Steven J. Lund. President, Young Men General Presidency. Sustained April 2020.

Ko e taimi kotoa pē ʻoku toʻo ai ʻe ha tīkoni ʻa e laulau sākalamēnití, ʻoku fakamanatu mai kiate kitautolu ʻa e talanoa toputapu ʻo e ʻOhomohe Fakaʻosí, ʻo Ketisemaní, ʻo Kalevalé, pea mo e fonualoto ʻi he ngoué. ʻI he taimi naʻe folofola ai ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene Kau ʻAposetoló, “Fai ʻeni ʻi he fakamanatu kiate aú” [Luke 22:19], ko ʻEne folofola mai foki ia kiate kitautolu ʻi he ngaahi toʻu tangatá. Naʻá Ne folofola kau ki he mana taʻe-fakangatangata ko ia te Ne ʻomí ʻi hono ʻoatu ʻe he kau tīkoni, kau akonaki, mo e kau taulaʻeiki ʻi he kahaʻú ʻa Hono ngaahi fakaʻilongá pea fakaafeʻi ʻa ʻEne fānaú ke tali ʻa ʻEne meʻaʻofa ʻo e fakaleleí.

ʻOku hoko ʻa e ngaahi fakaʻilonga kotoa ʻo e sākalamēnití ke ne taki ʻetau tokangá ki he meʻaʻofa ko iá. ʻOku tau fakakaukauloto ki he mā naʻá Ne pakí—pea mo e mā ʻoku paki ʻe he kau taulaʻeikí ʻi hotau lotolotongá he taimi ní. ʻOku tau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e vai naʻe fakatāpui he kuonga ko iá pea mo e taimi ní, ʻi hono fakahoko mei he ngutu ʻo e kau taulaʻeiki kei talavoú ki hotau lotó pea aʻu atu ki he langí, ʻo fakafoʻou ai ʻetau ngaahi fuakava ʻokú ne fakafehokotaki kitautolu ki he ngaahi mālohi ʻo e fakamoʻui ʻa Kalaisí. ʻE lava ke tau fakakaukau ai ki hono ʻuhingá ʻi he taimi ʻoku toʻo mai ai ʻe ha tīkoni ʻa e fakaʻilonga toputapú kiate kitautolú, ʻo tuʻu ʻi he feituʻu naʻe mei tuʻu ai ʻa Sīsuú ʻo kapau naʻá Ne ʻi aí, pea foaki mai ke toʻo ʻa ʻetau kavengá mo ʻetau mamahí.

(Steven J. Lund, “Ko Hono Maʻu ʻo e Fiefiá ʻia Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2020, 36)

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e faleʻi ko ʻení:

ʻĪmisi
Official Portrait of President Dallin H. Oaks taken March 2018.

Lolotonga e houalotu sākalamēnití—tautautefito ki he lolotonga fakahoko ʻo e ouau sākalamēnití—ʻoku totonu ke tau tokanga taha ki he lotú pea ʻoua naʻa toe fai ha ngaahi meʻa kehe, tautautefito ki ha tōʻonga te ne fakahohaʻasi e niʻihi kehé ʻi heʻenau lotú. Naʻa mo ha taha ʻoku mohe, ʻoku ʻikai fakahohaʻasi ai e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ko e houalotu sākalamēnití ke lau tohi pe lau makasini ai. Ki he toʻu tupú, ʻoku ʻikai ko ha taimi ia ke talanoa fanafana ai pe feʻaveʻaki pōpoaki ʻi he telefoni toʻotoʻó mo ha niʻihi ʻi ha feituʻu kehe. ʻI heʻetau toʻo ʻa e sākalamēnití, ʻoku tau fai ai ha fuakava toputapu te tau manatuʻi maʻu pē ʻa e Fakamoʻuí. Meʻa fakamamahi moʻoni ʻetau vakai atu ki ha niʻihi ʻoku nau maumauʻi mataʻāʻā e fuakava ko iá ʻi he lolotonga ʻa e fakatahaʻangá.

(Dallin H. Oaks, “Houalotu Sākalamēnití mo e Sākalamēnití,” Ensign pe Liahona, Novema 2008, 18-19)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko e kātoanga Laka Atú

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e fehokotaki ʻi he Laka Atú mo e sākalamēnití, fakaafeʻi e kau akó ke nau vakai ki he ngaahi fakatātā ʻo e maʻu meʻatokoni ʻo e Laka Atú mo e sākalamēnití, pe fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha mā taʻelēvani (pe mā pakupaku) pea mo ha ipu ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e tēpilé mo e ngaahi laulau sākalamēnití ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e tēpilé. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi ʻelemēniti ʻo e kātoanga Laka Atú ʻi he kuonga muʻá mo ʻene fehokotaki mo e ouau ʻo e sākalamēniti ʻoku tau mamata ki ai he ʻaho ní.

 

    

Paaki