Ngaahi Uiuiʻi Fakafaifekaú
Vahe 9: Kumi ha Kakai ke Akoʻi


“Vahe 9: Kumi ha Kakai ke Akoʻi,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki hono Vahevahe ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (2023)

“Vahe 9,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí

ʻĪmisi
The Good Shepherd [Ko e Tauhi Sipi Leleí], tā fakatātā ʻa Del Parson

Vahe 9

Kumi ha Kakai ke Akoʻi

Fakakaukau‘i ‘Eni

  • Te u lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e tui kia Kalaisí ke kumi ha kakai ke akoʻi?

  • Te tau lava fēfē ʻo fakalahi ʻetau vīsoné mo fakaleleiʻi ʻetau palani ki he kumi ʻo e kakai ke akoʻí?

  • Te u lava fēfē ke tupulaki ʻi he meʻa ʻoku ou lavá mo loto-lahi ke talanoa mo e kakai oku ou fetaulaki mo kinautolu ʻi he ʻaho takitahá?

  • Te tau lava fēfē ke faaitaha mo e kāingalotú ʻi he vahevahe ʻo e ongoongoleleí?

  • Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi hingoa ʻoku fakaongoongoleleiʻi maí?

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau ki hono kumi ʻo e kakai ke akoʻí ʻoku teʻeki ai ke tau ʻahiʻahiʻi?

Naʻe fakahā ʻe he ʻEiki kuo toetuʻú ki Heʻene kau ākongá, “Ke ʻalu ʻa kimoutolu, ʻo fakalotuʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso ʻa kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní” (Mātiu 28:19; vakai foki, Maʻake 16:15). Naʻe toe fakamanatu ʻe he ʻEikí ʻa e tuʻutuʻuní ni ʻi hotau kuongá, ʻo pehē, “Mou ʻalu atu ki he māmaní kotoa pē [pea] malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai fulipē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:8; vakai foki, 50:14).

Ko e ngāue fakafaifekaú ko e kumi ʻo ha kakai, akoʻi kinautolu, mo tokoni ke nau teuteu ke papitaiso. Te ke fakahoko ʻa e tuʻutuʻuni ʻa e ʻEikí ke akoʻi ʻa ʻEne ongoongoleleí mo papitaiso ʻa e kau uluí “ʻi hoʻomou ʻiloʻi [ʻa e kakai] ʻe fie tali ʻa kimoutolú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:8). ʻOku ʻikai ke hoko ha meʻa ʻi he ngāue fakafaifekaú kae ʻoua pē kuó ke maʻu ha taha ke akoʻi. Siofi ʻi he taimi kotoa pē ha ngaahi faingamālie ke fakafeʻiloaki ai ʻa e ongoongoleleí. Ako ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi founga ʻoku lelei ʻi homou feituʻú.

ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke ngāue mo e kāingalotú ʻi he kumí. Ngāue mālohi ke maʻu ʻenau falalá. Ko e taimi ʻoku falala ai ʻa e kāingalotú ki he kau faifekaú, ʻoku ngali ke nau fakaafeʻi lahi ange honau ngaahi kaungāmeʻá mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau talanoa mo kinautolu. Ko e kakai ko ʻení ʻoku ngalingali ʻe lahi ange haʻanau ului ki he ʻEikí, papitaiso, mo fakalakalaka ʻi he hala ʻo e ongoongoleleí.

ʻE hoko hono maʻú ʻo fakatatau mo e mateuteu ʻa ha taha ke fanongo ki he ongoongoleleí. Ko e taimí ʻe kehekehe ʻi he tokotaha takitaha. ʻE lava ke hoko ia ʻi ha ʻuluaki feʻiloaki pē pe ʻi ha ngaahi fetuʻutaki lahi ʻi ha vahaʻa taimi lōloa. ʻOku tokolahi ha kakai kuo tuʻo lahi haʻanau fetuʻutaki mo e kau faifekaú pe kau mēmipa ʻo e Siasí kimuʻa pea nau toki kamata ako fakamātoato ʻa e ongoongoleleí. ʻOua naʻá ke momou ke toe fetuʻutaki kiate kinautolu.

ʻE lava ke toki fua hoʻo feinga ke kumí ʻi he hili hano hiki koe pe naʻa mo e taimi kuo ʻosi ai hoʻo ngāue fakafaifekaú. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e taimí pe ko hono olá, ʻoku hounga ki he ʻEikí hoʻo feingá.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he vahé ni ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi fakakaukau ke tokoni ʻi hoʻo kumí. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻoku fakaemāmani lahi. Neongo ia, ʻe ala fiemaʻu ʻa e kau faifekaú mo e kau taki fakamisioná ke fakafeangai kinautolu ki honau ngaahi tūkungá.

Tui ke Kumi ʻa e Kakai ke Akoʻí

Ko e fē pē ha feituʻu te ke ngāue ai, kuo ui koe ʻe he ʻEikí ke ngāue “ki hono fakamoʻui ha ngaahi laumālie” (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:4). Ke fakahoko ʻeni, ʻoku fiemaʻu ke ke tui kia Kalaisi ke maʻu ʻa e kakai ke akoʻí koeʻuhí ke nau lava ʻo fili ke muimui kiate Ia mo papitaiso.

Ko e tuí ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue mo e mālohi. Tui ʻoku teuteu ʻe he ʻEikí ʻa e kakai ke nau tali ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí. Maʻu ʻa e faʻa kātaki mo e falala te Ne taki koe kiate kinautolu, pe ko kinautolu kiate koe. Ngāueʻi hoʻo tuí ʻaki hono fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa, faʻu ha ngaahi palani, pea fakahoko hoʻo ngaahi palani ke kumi e kakai ke akoʻí (vakai, vahe 8).

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻoku lotu

Lotu ʻi he tui ʻi hoʻo kolea e tokoni ke ʻilo ʻa e kakai ke akoʻí. Ko e taimi naʻe taki ai ʻe ʻAlamā ʻa e ngāue fakafaifekau ki he kakai Sōlamí, naʻá ne lotu: “ʻE ʻEiki, ʻofa muʻa ʻo tuku mai kiate kimautolu ke mau lava ‘o toe fakatafoki mai ʻa kinautolu kiate koe ʻia Kalaisi. Vakai, ʻE ʻEiki, ʻoku mahuʻinga honau laumālié … ; ko ia, ʻofa muʻa, ʻe ʻEiki, ʻo tuku mai kiate kimautolu ʻa e mālohi mo e poto ke mau lava ‘o toe fakatafoki [mai kinautolu] kiate koe” (ʻAlamā 31:34–35).

ʻOku ʻikai ke faʻa ʻiloʻi ʻe he kakai ʻoku mou fetaulakí, ʻoku nau lolotonga fekumi ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí kae ʻoua kuo nau ʻilo ia. Hangē ko ʻení, naʻe pehē ʻe ha tokotaha papi ului, “Ko e taimi naʻá ku fanongo ai ki he ongoongoleleí, naʻá ne fakahoko ʻe ia ha meʻa naʻe ʻikai ke u ʻilo ʻoku ou fakaʻamu ki ai.” Naʻe pehē ʻe ha tokotaha ia, “Kuo ʻosi ʻa e fekumi naʻe ʻikai ke u ʻilo ʻe au naʻá ku fakahokó.” Ko ha niʻihi, ʻoku nau fekumi faivelenga ki he moʻoní ka ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ʻa e feituʻu ke maʻu ai iá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:12).

Fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālié ʻi hoʻo kumi ʻa e kakai ke akoʻí. ʻOku mahuʻinga tatau pē ʻa e kumi ʻaki e Laumālié mo e faiako ʻaki ʻa e Laumālié. Tui te ke ʻiloʻi ʻa e founga ke ʻilo ai kinautolu te nau tali koé.

Ako mo e Hoá

Mahalo na ʻoku ʻi ai ha kāingalotu ʻi homou feituʻú ko ha kau ului ki he Siasí. Fehuʻi ange pe naʻe anga fēfē ʻenau fetuʻutaki mo e Siasí. ʻE ala ʻoatu ʻe heʻenau ngaahi talí ha ngaahi ʻilo ki he founga ke kumi aí. Fehuʻi ange foki ʻa e founga naʻa nau ʻilo ai naʻe akoʻi kinautolu ʻe he kau faifekaú ʻa e moʻoní. Fakamatala fakanounou ʻenau ngaahi aʻusiá ʻi hoʻo tohinoa akó.

Ako Folofolá

ʻOku teuteuʻi mo tataki fēfē e fānau ʻa e ʻOtuá ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí?

Fakalahi Hoʻo Vīsone ʻo e Palani ke Kumí

ʻI hoʻo feinga ko ia ke kumi ʻa e kakai ke akoʻí, tokanga ki he faikehekehe ʻo e fakataimi-tēpileʻí mo e palaniʻí. Ko e fakataimi-tēpileʻí ko hono fakafonu ia hoʻo tohi palaní mo ho ʻahó. Ko e palaniʻi ko e fakahoko ia ha feinga mahuʻinga ʻi he faʻa lotu ke ke tokanga ki he kakaí mo e ngaahi founga lelei taha ke kumi ai kinautolú.

ʻE lava ʻa e ʻekitivitī totonú, taimi totonú, mo e feituʻu totonú, ʻo tokoni ke ke ʻilo ʻa e kakai ke akoʻí. Fai pē kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e fē ʻa e feituʻu te tau ala feʻiloaki ai mo e kakai ʻe teuteu ʻe he ʻEikí?

  • Ko e fē ʻa e ngaahi feituʻu lelei taha mo e faʻahinga ʻekitivitī ke maʻu ai ʻa e kakaí ʻi ha taimi pau ʻo e ʻahó pe uiké?

  • Te tau lava fēfē ke fakahaaʻi ʻa e ʻofá, tokoni kiate kinautolu, pe ʻomi ha meʻa mahuʻinga ki heʻenau moʻuí he taimí ni?

  • Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e mālohi fakafoʻituituí, ngaahi potó, mo e ngaahi talēnití ke langaki hake kinautolu?

  • Ko e hā haʻatau palani talifaki kapau ʻe ʻi ai ha meʻa he ʻikai ke lava ʻo hoko?

Feinga ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi founga ʻoku teuteu ai ʻe he ʻEikí ʻa e kakaí? ʻOku nau fie talanoa nai mo koe? ʻOku nau kumi nai ki ha tokoni pe fakafiemālie?

Fakakaukau ki ha ngaahi ngāue ki he fekumí ne ola lelei. Naʻe hoko ʻi fē ʻenau ʻuluaki fetuʻutakí? Naʻe kau ʻi he ngāué ʻa e kāingalotu fakalotofonuá? Naʻe ngāue ʻaki nai ʻa e tekinolosiá?

Kamata hoʻo palaní ʻaki haʻo tokanga taha ki he founga te ke lava ʻo tāpuakiʻi ai ʻa e kakaí, pea ʻe toki hoko leva hoʻo taimi-tēpilé.

Ako mo e Hoá

Fakaʻaongaʻi mo ho hoá ʻa e tēpile ʻi laló ke fakafuofuaʻi hoʻomo ngāue ki he kumi ʻo e kakai ke akoʻí. Palani ke ahiʻahiʻi ha ngaahi fakakaukau ʻoku foʻou kiate koe.

Ngāue ki he Fekumí

Taimi pē ʻe niʻihi

Taimi Lahi

Meimei Maʻu Pē

ʻOku fiemaʻu ke tau ʻilo ʻa e kāingalotú mo poupouʻi kinautolu ʻi heʻenau feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, kau ai ʻa e kāingalotu foʻoú, kinautolu ʻoku teuteu ke ngāue fakafaifekaú, kau faifekau ʻosi maí, ngaahi fāmili ʻoku mēmipa hanau kongá, mo e kau teuteu kaumātuʻá.

ʻOku tau ngāue ke maʻu e falala ʻa e kāingalotú koeʻuhí ke nau ongoʻi fiemālie ke fakaafeʻi e kau mēmipa honau fāmilí mo e ngaahi kaungāmeá ke talanoa mo kitautolu.

ʻOku tau ngāue mo e kau taki fakauōtí ʻi he ngaahi fakataha fakafekauʻaki fakauiké ke poupouʻi ʻetau ngāue ki he kumí pea kapau ʻoku ʻi ai ha kakai te tau lava ʻo fetuʻutaki mo kinautolu.

ʻOku tau ngāue mo e kakai ʻoku lolotonga akoʻí, kakai naʻe akoʻi kimuʻá, mo e kakai naʻe fakaongoongoleleiʻi mai ʻi he mītiá ke kumi.

Talanoa mo e tokolahi taha ʻo e kakai ʻe lavá ʻi he ʻaho takitaha.

ʻOku tau teuteu fakalaumālie mo lotua ʻa e tokoni ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau palani ke kumi ʻa e kakai ke akoʻí.

ʻOku tau tui ʻoku teuteu ʻe he ʻEikí ʻa e kakai ke tau akoʻí.

ʻOku tau fakakaukauʻi ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa kinautolu ʻoku tau fetaulakí ke nau ongoʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku tau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pau fakauike mo fakaʻaho ki he kumí (vakai, vahe 8).

ʻOku tau fekumi maʻu ai pē ki ha kakai ke akoʻi.

ʻOku tau mohu founga mo fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga kehekehe ke kumi ha kakai. ʻOku tau ʻahiʻahiʻi ha ngaahi founga foʻou mo fakaʻehiʻehi mei he moʻunofoa ʻi ha founga pē tahá.

ʻOku tau palani tautautefito pē ke kumi. ʻOku tau palani ʻa e taimi, feituʻu, mo e founga te tau tokanga taha aí.

ʻOku tau fakakaukauʻi ʻa e feituʻu mo e taimi lelei taha ʻo e ʻahó ke maʻu ai ha kakai ke akoʻí.

ʻOku tau fakakaukauʻi pe ko e hā ʻa e ngaahi ʻekitivitī naʻe ola lelei taha ʻi he kuohilí.

ʻOku tau fulifulihi ʻetau ngaahi palani fekumí ka fiemaʻu, mo ʻi ai ʻetau palani talifaki ʻi he taimi ʻoku ʻikai lava ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe palaniʻí.

ʻOku tau fakaʻaongaʻi ʻa e polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ke kumi, fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa mo faʻu ha ngaahi palani, pea mo toe vakaiʻi mo fakatonutonu ʻetau ngaahi lekooti fakaʻahó.

ʻOku tau ngāue ʻaki hotau ngaahi talēniti fakafoʻituituí mo e mālohí ke tokoni he fekumí.

ʻOku tau palani ʻa e taimi mo e founga te tau fakaʻaongaʻi ai ʻa e mītia fakasōsialé mo ha ngaahi tekinolosia kehe ke kumi ʻa e kakai ke akoʻí.

ʻOku tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tuʻuaki fakamītiá mo e ngaahi faingamālie fakalotofonua ʻokú ne feau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingaʻia mo fiemaʻu ʻe he kakai ʻi hotau ngaahi feituʻú.

ʻOku tau ngāue vave ki he ngaahi kole mo e ngaahi pōpoaki he ʻinitanetí mei he kakai ʻe ala mahuʻingaʻiá.

ʻOku tau palani kimuʻa ʻetau ngaahi tohi ʻi he mītia fakasōsialé mo fengāueʻaki mo e kāingalotú ke kumi ʻi he ʻinitanetí.

Faivelenga ʻi he Fekumí

ʻAi ʻa e Fekumí ke Hoko ko ha Ngāue ke Fai Maʻu Pē

ʻI he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasi kuo fakafoki maí, naʻe toutou fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ha houʻeiki tangata ke nau akoʻi ʻa ʻEne ongoongoleleí “ʻi he halá” ʻi heʻenau fonongá. Naʻá ne fiemaʻu ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e faingamālie kotoa ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 52:9–10, 22–23, 25–27.)

Fakaʻaongaʻi ʻa e fakahinohino ko ʻení ki hoʻo fekumí. Feinga faivelenga ke kumi ʻi he ʻahó kakato. Palani hoʻo ngaahi ngāue ki he fekumí—pea kumi foki ha ngaahi faingamālie naʻe ʻikai palani. Ko e kumi ko ia ha kakai foʻou ke akoʻí ko ha fiemaʻu maʻu ai pē ia.

Fekumi ki ha tataki fakalaumālie pea loto-fiemālie ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga kehekehe. Tokanga ki he ngaahi founga ʻoku ola lelei taha ʻi homou feituʻú.

ʻĪmisi
Christ Calling Peter and Andrew [Ko e Ui ʻe Kalaisi ʻa Pita mo ʻAniteluú], tā fakatātā ʻa James T. Harwood

Tuku ʻa e Ngaahi Afó ki he Loto Vaí

Fekauʻaki mo e ngāue ʻa e kau faifekaú, naʻe pehē ʻe Palesiteni Tēleni H. ʻOakesi:

“ʻOku totonu ke ʻoua naʻa ʻi ai ha taha ʻiate kitautolu ʻe hangē ko e tangata toutai ʻokú ne pehē naʻá ne taumātaʻu ʻi he ʻahó kakato lolotonga ko iá ko hono moʻoní naʻá ne fakamoleki pē hono taimí he aʻa ki tahi pea foki ki ʻuta, maʻu meʻatokoni hoʻatā, mo ngaohi pē ʻene nāunau taumātaʻú. Ko e ola lelei ʻa e taumātaʻú, ʻoku fekauʻaki ia mo hono lōloa ʻo e taimi ne ʻi loto tahi ai hoʻo nailoni taumātaʻú, kae ʻikai ko e fuoloa hoʻo mavahe mei ho ʻapi nofoʻangá. ʻOku ʻi ai e kau toutai ʻe niʻihi ʻoku nau mavahe mei ʻapi ʻi ha houa ʻe hongofulu mā ua pea lī ʻenau nailoní ki tahi ʻo tuku ai ʻi he houa ʻe hongofulu. Ko e kau toutai ʻe niʻihi ʻoku nau mavahe kinautolu mei ʻapi ʻi ha houa ʻe hongofulu mā ua kae lī ʻenau nailoní ki tahi ʻi ha houa pē ʻe ua. Mahalo ʻe fifili ʻa e kau toutai hono uá pe ko e hā hono ʻuhinga ʻoku ʻikai ke ola lelei ai ʻenau taumātaʻú ʻo hangē ko e kau toutai kehé.

“Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻoku fakaʻaongaʻi ki he kau faifekaú, ʻa ia naʻe ui ʻe he ʻEikí ko e ‘kau toutai tangatá’ [Mātiu 4:19]. Ko e afo ʻa ha faifekau ʻoku totonu ke lī ia ki he loto vai toutaiʻangá ʻi he mōmēniti ʻoku mavahe ai mei he ʻapi nofoʻangá” (seminā maʻá e kau palesiteni fakamisiona foʻoú, 20 Sune 2000).

ʻĪmisi
ngaahi ʻakau taumātaʻu lahi

Naʻe toe fakalahi ʻe ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻa e fakatātā ko ʻení. ʻIkai ngata ʻi he tuku hoʻo “afó ʻi he vaí” ʻi ha taimi lōloa angé, ka naʻá ne akoʻi ʻa e kau faifekaú ke nau kumi ha kakai ke akoʻi “mo tuku ha ngaahi afo lahi ʻi he loto vaí. …

“Te nau kumi mo fetuʻutaki ki he ngaahi fāmili ʻoku mēmipa hanau kongá.

“Te nau kumi ʻi heʻenau [polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí] ki ha kakai naʻe ʻosi akoʻi ʻi he kuohilí ke fetuʻutaki telefoni pe tohi ki ai.

“ʻOku nau fai ha tokoni ki he kāingalotú, kakai kuo ʻosi akoʻi ʻi he kuohilí, kakai lolotonga ʻoku nau akoʻí, pea mo e koló kotoa. …

“Te nau tokoni ki he kāingalotú ʻi hono faʻu ha ngaahi pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ke vahevahe ʻi heʻenau mītia fakasōsiale ʻanautolú.

“Te nau maʻu ha ngaahi fakaongoongolelei mei he kakai ʻoku nau ʻaʻahi mo akoʻí” (“Be Spiritual Pathfinders and Influencers,” fakatahalotu ʻa e kau faifekaú, 10 Sepitema 2020; ko e tānaki atu ʻa e fakamamafaʻí).

Ako mo e Hoá

Aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ke ke tauhi ai hoʻo afó “ʻi he loto vaí” ke lōloa ange ʻi he lolotonga ʻo e ʻahó?

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ke tauhi ha ngaahi afo lahi ʻi he loto vaí ʻi hoʻo kumi ʻa e kakai ke akoʻí?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻi he polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ʻe lava ʻo tokoni atu?

  • Te ke ala fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e tekinolosiá ke tokoni ke ke tauhi ha ngaahi afo lahi ʻi he loto vaí?

Talanoa mo e Tokotaha Kotoa

Fakatupulaki ha holi lahi ke ʻomai ha ngaahi laumālie kia Kalaisi (vakai, Mōsaia 28:3). Ko e taimi te ke ongoʻi ai ʻa e holi ko ʻení, ʻe hāsino hoʻo ʻofá mo e tokangá ʻi hoʻo ngaahi feinga ke kumí. ʻE toe hāsino foki hoʻo ʻofá ʻi hoʻo ngaahi talanoá.

Talanoa mo e kakai tokolahi taha te ke lava ʻo talanoa mo iá, ʻi he ʻaho takitaha. Talanoa mo kinautolu ʻi ha feituʻu pē ʻokú ke ʻalu ki ai. ʻI he feituʻu ʻe taau aí, ʻalu mei he ʻapi ki he ʻapi. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ha niʻihi ʻo e kau fuofua kaumātuʻa ʻo e Siasí, “Fakaava homou ngutú ke fakahā ʻa ʻeku ongoongoleleí.” Peá Ne toki palōmesi ko honau ngutú ʻe “fakafonu” ʻaki ʻa e meʻa ke akoʻí (Tokateline mo e Ngaahi Fuakava 30:5; vakai foki, 33:7–10).

Ko e meʻa tatau pē, naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni, ““hiki hake homo [leʻó] ki he kakaí ni; lea ʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau te u fakahū ki homo lotó.” Peá Ne toki palōmesi leva, “Pea ʻe foaki kiate koe … ʻi he mōmēniti ko iá, ʻa e meʻa ke ke lea ʻakí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:5–6).

ʻI hoʻo fetaulaki ko ia mo e kakaí, te ke faʻa ongoʻi ʻa e Laumālié ʻi heʻene tokoni ke ke ʻilo ʻa e meʻa ke lea ʻakí. Neongo ia, kapau he ʻikai ke ke ongoʻi ha ueʻi, kamata pē, mahalo ʻaki haʻo fai ha fehuʻi pe fanongo ki heʻenau talí (vakai, “Kumi ʻa e Kakaí ʻI he Feituʻu ʻOku Nau ʻi Aí” ʻi he vahe ko ʻení). Pe, mahalo, lea fekauʻaki mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pe ko e uiuiʻi ʻo Siosefa Sāmita ke hoko ko ha palōfita ʻa e ʻOtuá.

‘Oku lava ke tokoni atu ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻi hoʻo talanoa mo kinautolu ʻoku mou fetaulakí:

  • ʻAi ke ke fiefia, falalaʻia, mo anga fakakaumeʻa. Kumi ha ngaahi founga ke ke fetaulaki ai mo e tokotahá mo kamata ha pōtalanoa.

  • Fakafanongo fakamātoato ki he meʻa ʻoku lea ʻaki ʻe he kakaí. Feinga ke mahino ʻa e ngaahi fiemaʻu mo e meʻa ʻoku mahuʻingaʻia ai ʻa e tokotaha takitaha. Fai ha ngaahi tokoni fakafoʻituitui ʻo ka taau.

  • Fakakaukauʻi ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he ongoongoleleí ʻenau ngaahi fiemaʻú. Pea toki akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo fakaafeʻi ke nau ako lahi ange. Vahevahe ʻa e founga ʻe lava ai ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻo ʻomi ha ʻamanaki lelei lahi ange mo ha ʻuhinga ki heʻetau moʻuí.

  • Fehuʻi fekauʻaki mo honau ngaahi fāmilí. Tokoni ke nau fakatokangaʻi ʻa e founga ʻe lava ke tāpuakiʻi ai ʻe he ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻa honau ngaahi fāmilí. Pole ke ke tokoni ke nau kumi ʻa e ngaahi hingoa ʻo ʻenau ngaahi kui kuo pekiá.

  • Fakaafeʻi ke nau ōmai ki he houalotu sākalamēnití.

  • Ngaahi tohi tufa pe ngaahi tohi kehe ʻa e Siasí, ʻosi paaki mo fakaʻilekitulōnika fakatouʻosi.

  • Vahevahe mo kinautolu hoʻo taumuʻa ko e faifekaú mo e ʻuhinga naʻá ke fili ai ke ngāue fakafaifekaú.

ʻOku toe fakaʻaongaʻi foki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki hoʻo fengāueʻaki mo e kāingalotú.

ʻOku fakanatula pē ke tau kiʻi manavasiʻi ʻi hoʻo talanoa mo e kakaí. Lotua ha tui mo ha loto-toʻa ke akoʻi ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí. Ko e tokotaha kotoa ʻokú ke fetaulaki mo iá ko ho tokoua pe tuofefine ʻi he fāmili ʻo e ʻOtuá. Manatuʻi ʻoku “ʻikai te ne taʻofi ha tokotaha ʻoku haʻu kiate ia, pe ko ha ʻuliʻuli pe hinehina, pe ko ha pōpula pe tauʻatāina, pe ko ha tangata pe fefine; … ʻoku tatau ʻa e kakai fulipē [ki he] ʻOtuá” (2 Nīfai 26:33).

Ako Fakatāutahá pe Ako mo e Hoá

Lau ʻa e fakamatala meia Vikitā Manuela Kapelela ʻi he “Thirsting for the Living Water,” Ensign, ʻAokosi 2001, 60–61. ʻI hoʻo fai iá, fakasio ʻa e founga naʻe teuteuʻi ai ke ne tali ʻa e ongo faifekaú mo e founga hono fakaʻaongaʻi ʻe he ongo faifekaú ha faingamālie taʻeʻamanekina ke akoʻi ange ʻa e ongoongoleleí.

  • Naʻe anga fēfē hono teuteuʻi ʻo e tangatá ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí?

  • Ko e hā naʻe mei hoko kapau naʻe ʻikai vahevahe ʻe he ongo ʻeletaá ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí?

  • Toe fakamanatu ʻa e meʻa naʻa mo fai ʻaneafí. Naʻá mo talanoa mo e tokolahi taha ʻo e kakai naʻá mo lavá? Kapau naʻe ʻikai, fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa pea faʻu mo ha palani ke talanoa mo ha kakai tokolahi ange ʻi he ʻahó ni.

Ako Folofolá

Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e kumi ʻo e kakai ke akoʻí? Ko e hā te ke lava ʻo ako mei he ngaahi potufolofola ko ʻení fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke ke akoʻí? Ko e hā ʻoku palōmesi mai ʻe he ʻEikí?

Uouangataha mo e Kāingalotú

“Ko e fakaafeʻi ʻo e taha kotoa ke ne tali ʻa e ongoongoleleí ko ha konga ia ʻo e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí” (Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, 23.0). Ngāue mo e kāingalotu ʻo e Siasí ke kumi ha kakai ke akoʻi. Ko e taimi ʻe ʻoatu ai ʻe he kāingalotú ha taha kiate koe pea nau kau ʻi he ngaahi lēsoní, ʻoku ngali ʻe papitaiso mo kei mālohi lahi ange ʻa e kakaí ʻi he Siasí.

Fokotuʻu ha Fengāueʻaki Mālohi mo e Kau Taki Fakalotofonuá

Fokotuʻu ha ngaahi fengāueʻaki mālohi mo e kau pīsopelikí mo e kau taki fakauooti kehé. Ko e taki fakafaifekau fakauōtí (kapau ʻoku ʻikai ha taha naʻe ʻosi ui) mo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Fineʻofá ko e tefitoʻi fehokotakiʻanga kinautolu ʻo e fetuʻutakí. Kolea ʻenau fakahinohinó, mo poupouʻi kinautolu ʻi he ngaahi fakataha fakafekauʻaki fakauiké (vakai, vahe 13).

ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi fakataha fakafekauʻaki fakauiké, ngāue mo e ʻasisiteni ʻo e kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí mo e palesiteni fakakalasi ʻa e Kau Finemui ki he kalasi lalahi tahá. ʻOku maʻu ʻe he toʻu tupu ko ʻení ha tufakanga mahuʻinga ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Tokoni ke nau fakalotolahiʻi ʻa e kōlomú mo e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ʻa e ongoongoleleí. Ko ha founga ʻe taha, ke fakaafeʻi ʻe he toʻu tupú honau ngaahi kaungāmeʻá ki he ngaahi ʻekitivitií.

Toutou fehuʻi pē kiate koe, “ʻOku ou hoko nai ko ha tāpuaki ki he kau taki fakalotofonuá?” Fakatupulaki ha tōʻonga “Te u lava fēfē ʻo tokoni?” Fetuʻutaki ki he kau taki fakalotofonuá ʻi he loto fietokoni, ʻo hangē ko ʻĀmoni ʻi he Tohi ʻa Molomoná (vakai, ʻAlamā 17:23–25).

Ki he kau taki fakamisioná, naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “ʻOku ou fakatauange te mou ako ke ʻofa ʻi he kau taki fakalotofonuá mo e kāingalotú. Fakalāngilangiʻi kinautolu mo ueʻi fakalaumālie. He ʻikai ke lava ʻo fuʻu tōtuʻa hono fakamamafaʻi ʻo e kau faifekaú mo e tuʻunga pau mo ʻofa ʻo e ngāue ʻa e kāingalotú. Ko hoʻomou lavameʻá ʻe liuliunga lahi fau” (“Hopes of My Heart,” seminā ki he kau taki fakamisiona foʻoú, 23 Sune, 2019).

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻokú na akoʻi ha fefine

Poupouʻi ʻa e Kāingalotú ʻi Heʻenau Feinga ke Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí

ʻOku lahi ha ngaahi founga ke tokoniʻi mo fakalotolahiʻi ai ʻa e kāingalotú ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Tokoni ke nau fakakaukau ki he founga kuo tāpuekina ai ʻe he ongoongoleleí ʻenau moʻuí. Fakalotolahiʻi kinautolu ke “hiki hake [ʻenau] māmá ke ulo atu ki he māmaní” (3 Nīfai 18:24).

Tokoniʻi ʻa e kāingalotú ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e ʻofá, vahevahé, mo e fakaafé. ʻOmai ha sīpinga ʻo ha ngaahi founga angamaheni mo fakanatula te nau lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

ʻOfá. Ko ha founga ʻe taha ke fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá ko haʻatau ʻofa mo tokoni ki Heʻene fānaú. Poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau tokoni ʻi he ʻofa ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, kaungāʻapí, mo ha niʻihi kehe. Ko ha faʻahinga feinga pē ke fakahaaʻi ʻa e ʻofá ʻoku hoko ia ko ha founga mahuʻinga ke tauhi ʻa e ngaahi fuakava naʻa nau fakahoko mo e ʻOtuá (vakai, Mōsaia 18:9–10).

Vahevahe. Koeʻuhí ko ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻEne fānaú, ʻoku fakanatula pē ʻa e fie vahevahe ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi tāpuaki kuó Ne foaki kiate kinautolú (vakai, Sione 13:34–35). Poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau fakahā ki ha niʻihi kehe fekauʻaki mo e founga kuo tāpuakiʻi ai ʻe he ongoongoleleí ʻa ʻenau moʻuí. Poupouʻi kinautolu ke nau fakamatala ki he Fakamoʻuí mo Hono ivi tākiekiná. Tokoni ke nau ongoʻi ʻa e fiefia ʻo e vahevahe ʻenau ʻofá, taimí, mo e ngaahi meʻa ʻi heʻenau moʻuí. Tokoni ke nau ako ʻa e founga ke vahevahe ai ʻi ha founga angamaheni mo fakanatula—hangē pē ha konga ʻo e meʻa ʻoku nau lolotonga fakahoko ʻi heʻenau moʻuí.

ʻĪmisi
ʻEletā Gary E. Stevenson

“ʻOku tau vahevahe kotoa ha ngaahi meʻa mo e niʻihi kehé. ʻOku tau faʻa fai ia. ʻOku tau vahevahe ʻa e ngaahi heleʻuhila mo e meʻatokoni ʻoku tau saiʻia aí, ngaahi meʻa fakaoli ʻoku tau sio aí, ngaahi feituʻu ʻoku tau ʻaʻahi ki aí, ʻaati ʻoku tau houngaʻia aí, mo e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne ueʻi hotau lotó.

“ʻE anga fēfē haʻatau tānaki atu ki he lisi ʻo e ngaahi meʻa kuo tau ʻosi vahevahe fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau saiʻia ai ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? … ʻI hono vahevahe ʻo ʻetau ngaahi aʻusia lelei ʻi he ongoongoleleí mo e niʻihi kehé, ʻoku tau kau ai ʻi hono fakahoko ʻa e fekau maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí” (Gary E. Stevenson, “ʻOfa, Vahevahe, Fakaafeʻi,” Liahona, Mē 2022, 86).

Fakaafeʻi. ʻOku fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakai kotoa ke nau tali ʻEne ongoongoleleí mo teuteu ki he moʻui taʻengatá (vakai, ʻAlamā 5:33–34). Hangē ko e vahevahé, ʻoku faʻa hoko ʻa e fakaafeʻí ko ha meʻa ke fakakau pē ʻa e fāmilí, kaungāmeʻá, mo e kaungāʻapí ki he meʻa ʻoku ʻosi lolotonga fakahoko ʻe he kāingalotú. Poupouʻi ʻa e kāingalotú ke nau lotua ʻa e fakaafeʻi ʻo e kakaí ʻi he ngaahi founga ko ʻení:

  • Haʻu ʻo mamata. Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau “ōmai ʻo mamata” ʻi he ngaahi tāpuaki te nau lava ʻo maʻu ʻia Kalaisi, ʻEne ongoongoleleí, mo Hono Siasí.

  • Haʻu ʻo tokoni. Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau “ōmai ʻo tokoni” ki he kakai kehe ʻoku faingataʻaʻiá.

  • Haʻu ʻo kau. Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau “ōmai ʻo kau” ko ha kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Keuli E. Sitīvenisoni: “ʻOku laungeau ʻa e ngaahi fakaafe te tau lava ke [fakahoko] ki he niʻihi kehé. Te tau lava ʻo fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau ōmai ʻo mamata” ʻi ha houalotu sākalamēniti, ʻi ha ʻekitivitī fakauooti, pe ha vitiō ʻi he ʻinitanetí ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e ʻHaʻu ʻo mamatá’ ʻe lava pē ke hoko ko ha fakaafe ke lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná pe ʻaʻahi ki ha temipale foʻou he lolotonga ʻo e ʻoupeni hausi kimuʻa ʻi hono fakatapuí. Ko e taimi ʻe niʻihi, ko e fakaafé ko ha faʻahinga meʻa ʻoku fakahoko ʻi he lotó—ko ha fakaafe kiate kitautolu, ʻokú ne ʻomi ha mahino mo ha vīsone ki he ngaahi faingamālie ʻokú ne ʻākilotoa kitautolu ke tau ngāue aí” (“ʻOfa, Vahevahe, Fakaafeʻi,” 86).

Fakapapauʻi ke tokoniʻi ʻa e toʻu tupú ke nau ʻofa, vahevahe, mo fakaafe. Ko e toʻu tupú ʻoku meimei ke faʻa fakakoloaʻi kinautolu ʻaki e ʻofa ki honau ngaahi kaungāmeʻá, vahevahe ʻo e meʻa ʻoku ʻi honau lotó, mo e fakaafeʻi kinautolu ki he ngaahi ʻekitivitií.

Tokoniʻi ke mahino ki he kāingalotú ko ha faʻahinga feinga pē ke moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ʻofá, vahevahe, mo fakaafeʻi, ʻoku lelei, tatau ai pē pe ʻe talanoa ʻa e tokotaha ko iá mo e kau faifekaú pe kau ki he Siasí pe ʻikai.

Tokoniʻi ʻa e kāingalotú ke nau fakaʻaongaʻi honau iví ʻi he vahevahe ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau sai ʻi he kumi ha kakai ke akoʻí, pea ko ha niʻihi ko ha kau faiako lelei. Ko ha niʻihi ʻoku nau maʻu ha ivi fakanatula ke fehokotaki mo e ngaahi kaungāmeʻá, ka ko e niʻihi ʻoku nau manako ke lotua honau ngaahi kaungāmeʻá. Tokoniʻi ke nau ʻiloʻi ʻoku lahi ʻa e ngaahi founga ke kau ai ʻa e taha kotoa.

ʻI hoʻo ʻaʻahi ki he kāingalotú, fakahoko ia mo ha taumuʻa. Fakahaaʻi ʻokú ke kau kakato ʻi he ngāue ʻo e kumí mo e akoʻí. Fakaʻapaʻapaʻi honau taimí mo e taimi-tēpilé.

ʻE ala tali lelei ʻe ha kāingalotu ʻe niʻihi ke ke akoʻi ha pōpoaki mei ha taha ʻo e ngaahi lēsoní. Ko e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku liliu moʻui. Ko hono fakamālohia ʻo e mahino ʻa e kāingalotú ki he ongoongoleleí te ne fakatupulaki ʻenau falala kiate koé mo langaki ʻenau vēkeveke ke vahevahe iá. Tokoniʻi kinautolu ke nau fakatokangaʻi ʻa e Laumālié mo ʻene ngaahi ueʻí.

Feinga ke kumi ha kakai ke akoʻi ʻi he ngaahi fāmili ʻoku mēmipa hanau kongá, kau teuteu kaumātuʻá, kau mēmipa foki maí, mo e kau mēmipa foʻoú. ʻOku ngalingali ʻe ʻi ai ha kau mēmipa tokolahi ʻo honau fāmilí mo e kaungāmeʻá ʻoku tui fakalotu kehe.

ʻI he ngaahi meʻa kotoa ʻokú ke fakahoko mo e kāingalotú, muimui ki he Laumālié mo feinga ke tafunaki ʻenau tui ki he Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

Ki ha ngaahi fakakaukau mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange ʻi he founga te ke lava ʻo tokoniʻi ai ʻa e kāingalotú ʻi he vahevahe ʻo e ongoongoleleí, vakai:

Ngaahi Tāpuaki Kuo Talaʻofa ki Hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí

Tokoni ke mahino ki he kāingalotú ʻa e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻo e vahevahe ʻo e ongoongoleleí ʻOku kau heni ʻa e:

Ako mo e Hoá

  • Toe fakamanatu hoʻomou fakataha fakafekauʻaki fakauike fakamuimuí. Naʻá ke mei lava fēfē ke ʻai ia ke lelei ange? Toe vakaiʻi ʻa e ngaahi kole mei he kau taki fakauōtí pea palani ʻa e founga mo e taimi ke fakahoko aí.

  • Palani ʻa e founga te mo fakafekauʻaki ai hoʻomo ngāue fakafaifekaú ʻi he fakataha fakafekauʻaki ka hokó.

  • Ako ʻa e hingoa ʻo e kau taki fakauōtí (tangata mo fafine). Palani ʻa e meʻa te ke fakahoko ʻi he lolotonga ʻo e māhina ka hokó ke fakatupulaki ha fengāueʻaki lelei mo kinautolu mo poupouʻi kinautolu ʻi heʻenau ngāue fakafaifekaú.

Kumi ʻo fakafou ʻi he polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí

Ko e polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ko ha maʻuʻanga tokoni lelei ia ki he kumi ʻo e kakai ke akoʻí. Ko e kau faifekau ʻoku nau fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e polokalama ko ʻení ʻoku ola lelei lahi ange ʻenau kumí. Ke ke maheni mo e ngaahi meʻa ko ʻení, vakai ki he fakahinohino ʻoku ʻoatu ʻi he polokalamá. Ongoʻi ngofua ʻa e ngaahi ueʻi fakalaumālie te ke ala maʻu ʻi hoʻo toe vakaiʻi ʻa e ngaahi hingoá.

ʻOku kau ʻi he polokalamá ha fakamatala fekauʻaki ʻa ha kakai naʻe fakafetuʻutaki mai, fetuʻutaki ki ai, mo ʻosi akoʻi kimuʻa, Ko ha niʻihi ʻo e kakai ko ʻení mahalo te nau loto ke toe talanoa mo e kau faifekaú. Mahalo te nau toe ʻilo foki ha kakai kehe te nau ala mahuʻingaʻia ke ako ki he ongoongoleleí.

ʻI hoʻomo palaní, fakaʻaongaʻi ʻa e mape mo e ʻū meʻa sivi ʻi he polokalamá ke fakahokohoko pe ko e fē ʻa e kakai ke ʻaʻahi ki aí. Vakai ki honau fakamatalá mo ʻilo ʻa e founga naʻe maʻu ai kinautolú. Vakai pe ʻoku ʻi ai ha lekooti fekauʻaki mo e kāingalotu naʻa nau tokoni ki aí. Fakaʻaongaʻi ʻa e fakamatala ko ʻení ke fakafuofuaʻi ʻa e founga lelei taha ke toe tokoniʻi ai kinautolú.

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻokú na ako ʻi he telefoní

Fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa sivi ʻi he polokalamá ke ʻilo kinautolu kātoa:

  • Naʻe ʻosi fakataimi-tēpileʻi hanau ʻaho papitaiso ka naʻe ʻikai papitaiso.

  • Maʻu houalotu sākalamēniti tuʻo taha pe lahi ange ka naʻe ʻikai papitaiso.

  • ʻOsi fai ki ai ha lēsoni ʻe tolu pe lahi ange.

  • ʻOsi fai ki ai ha fetuʻutaki kimuí ni.

Kapau ʻoku ʻikai mahuʻingaʻia ʻa e kakai ʻokú ke fetuʻutaki ki aí ke akoʻi pe fili ke taʻofi ha toe ʻaʻahi ange, lekooti ia ʻi he fakamatala he polokalamá. Lekooti ʻa e founga te ke kei fetuʻutaki ai mo kinautolú pea tanumaki ia kae ʻoua kuo nau mateuteu ke ako lahi ange. Hangē ko ʻení, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke nau kau ʻi ha ngaahi tuʻasila ʻīmeili ke maʻu ʻa e ngaahi pōpoaki fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi pe ha ngaahi toe tefito kehe ʻo e ongoongoleleí. Te ke toe ala fakafehokotaki foki mo kinautolu mo ha mēmipa te ne lava ʻo tali ha ngaahi fehuʻi mo tokoniʻi ʻa e meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí mo anga fakakaumeʻa. Fokotuʻu ha fakamanatu ʻi he polokalamá ke toe vakaiʻi kinautolu. ʻEke ange pe ʻoku nau ʻilo ha toe taha kehe ʻe ala fieʻilo.

Te ke toe lava foki ʻo maʻu ha kakai ke akoʻi ʻo fakafou ʻi he polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ʻaki haʻo fakaʻaongaʻi ʻa e filters pe ngaahi kulupú ke ʻave ha ngaahi pōpoaki fakakulupu. ʻE lava ke hoko ʻeni ko ha founga lelei ke ʻilo ai ʻe he kakaí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hokó, hangē ko e ngaahi ʻekitivitī fakauōtí mo e ngaahi ouau papitaisó. Muimuiʻi ʻa e ngaahi fakaafe fakafoʻituitui ki he ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku hokó.

Ako mo e Hoá

Ke ʻilo ʻa e lava ke hoko ʻa e polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ko ha maʻuʻanga tokoni leleí, ʻahiʻahiʻi ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení. ʻI hoʻo fai iá, tokanga ki he ngaahi ongo ʻokú ke maʻú.

  • Fakaʻaongaʻi ha filter, fakaʻilongaʻi ʻa e kakai kotoa kuó ke akoʻi ki ai ha lēsoni ʻe tolu pe lahi ange. Fakaafeʻi fakafoʻituitui kinautolu ke nau maʻulotu ʻi he Sāpate ko ʻení.

  • Faʻu ha filter pea kumi kotoa kinautolu ʻoku ʻi ai hanau ʻaho papitaiso naʻe fakataimi-tēpileʻi mo tuʻo ua pe lahi ange ʻenau maʻulotú.

  • Palani ke fetuʻutaki fakafoʻituitui ki he kakaí ke nau kau ʻi ha ʻekitivitī fakauooti pe ngāue ʻofa. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi te ke ala fie fakahoko ai ha fepōpoakiʻaki fakakulupu mo muimuiʻi fakafoʻituitui ʻa e kakaí.

  • Aleaʻi mo ho hoá ʻa kinautolu ʻokú ke ongoʻi fekauʻaki mo iá. Faʻu ha palani ke ʻaʻahi pe fetuʻutaki vave ki ai.

Kumi ʻo Fakafou ʻi he Ngāue Tokoní

ʻOange ha Ngaahi Faingamālie ke Ōmai ai ʻa e Kakaí mo Tokoni

ʻE lava ke maʻu ʻe he kakaí ha ngaahi aʻusia lelei mo fehokotaki mo e kau faifekaú mo e kāingalotu fakafeituʻú ʻi he ngaahi ʻekitivitī tokoní. ʻOku fiefia ha kakai tokolahi ke vahevahe honau ngaahi talēnití, potó, pe ngaahi tokoní ko e fiemaʻú pē ke fakaafeʻi.

Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī tokoni ʻoku fokotuʻutuʻu ʻe he uōtí. Te ke toe lava foki ʻo fakafehokotaki ʻa e kakaí mo e ngaahi faingamālie tokoni hangē ko ia ʻi he JustServe.org ʻi he feituʻu ʻoku maʻu aí. ʻI hoʻo ngāue mo e niʻihi kehé, ʻoku mou fakatahataha ʻi ha founga fakaʻofoʻofa.

Fakahoko ha Ngāue Tokoni

Hangē ko e Fakamoʻuí, “[feʻaluʻaki] ʻo fai lelei” (Ngāue 10:38; vakai foki “Feʻaluaki ʻo Fai Lelei” ʻi he vahe 1). Lotu ke ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi faingamālie ke fai lelei ʻi he ʻaho takitaha. Ko e taimi ʻe niʻihi ko hoʻo ngaahi tokoní ʻe palaniʻi, ka ko e taimi lahi he ʻikai palaniʻi ia. Kumi ha fanga kiʻi founga faingofua mo vave ke ngāue, tokoni, mo langaki hake ai ʻa e kakaí. Manatuʻi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi faingamālie taʻeʻamanekiná ke ala atu mo tāpuekina ai ʻa e niʻihi kehé.

Tokoni ʻi ha loto-holi moʻoni ke tokoniʻi ʻa e kakaí. Kapau ʻoku fakaiku ʻa e tokoní ki ha faingamālie akoʻi, fakahoungaʻi ia. Ka ʻikai, pea houngaʻia pē ke fakahoko ha lelei maʻa ha taha. Tali ʻa e ngaahi fehuʻí kapau ʻe ʻeke ʻe he kakaí. Kapau ʻe fakahaaʻi ʻe ha taha ʻoku fie fanongo, tali nounou mo aleaʻi ke mou toki feʻiloaki ʻi ha taimi kehe ke vahevahe ha pōpoaki.

Fakapapauʻi ke muimui ki he ngaahi fakahinohino ki he ngāué ʻi he Ngaahi Tuʻunga Moʻui Fakafaifekau maʻá e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, 2.7 mo e 7.2.

Kumi ʻa e Kakaí ʻi he Feituʻu ʻOku Nau ʻi Aí

Ko e kumi ʻo e kakaí ʻi he feituʻu ʻoku nau ʻi aí ʻoku kamata ʻaki ia ʻa e feinga ke vakai kiate kinautolu hangē ko e ʻOtuá. Tau pehē pē naʻe tataki koe ke ke talanoa mo e tokotahá ni, pe naʻe tataki mai ia kiate koe. Feinga ke mahino ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa e kakaí mo ʻenau ngaahi holí. ʻAi ke ʻilo ʻa e meʻa ʻoku mahuʻinga taha kiate kinautolú, tautautefito ʻi heʻenau ngaahi fetuʻutaki mo e fāmilí mo e ʻOtuá. Te ke ala fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ia ʻi laló—pea toki fakafanongo fakamātoato:

  • Ko e hā ʻokú ke fakamahuʻingaʻi tahá?

  • Ko e hā ʻokú ne foaki atu ʻa e fiefiá?

  • Ko e hā ʻokú ke fiemaʻu ki ho kahaʻú pea mo kinautolu ʻokú ke ʻofa aí?

  • Ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻokú ke fehangahangai mo ia ʻi hoʻo feinga ke aʻusia hoʻo ngaahi ʻamanakí mo e ngaahi fakaʻānauá?

  • Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki ʻo hoʻo moʻuí ʻokú ke fiemaʻu ke fakaleleiʻi?

Kolea ha tataki fakalaumālie ʻi hoʻo fakakaukau ki he meʻa ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ngaahi ʻamanaki mo e fakaʻānaua ʻa e tokotahá. Ko e hā e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku fakanatula ʻenau fehokotaki mo e meʻa ʻokú ne fiemaʻú?

Fakakaukauʻi hoʻo meʻa ʻe faí mei he fakakaukau ʻa e tokotaha ko iá? Ko e hā ʻokú ne ʻilo fekauʻaki mo koé? Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻe ala ʻaonga? ʻOku ongoʻi ʻe he tokotahá ʻe ʻaonga ha fengāueʻaki mo koe?

Fakakaukauʻi ha ngaahi ʻuhinga kehe ʻe ala fiemaʻu ai ʻe he kakaí ke nau ʻiloʻi koe, mo e kau mēmipa kehé, pe Siasí. ʻOku ʻoatu ʻi lalo ha sīpinga ʻe niʻihi ʻo e ngaahi meʻa te ke lava ke foakí.

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻokú na talanoa mo ha fefine

ʻOange ha Ngaahi Aʻusia pe Fakamatala Te Nau Fakamahuʻingaʻi

Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻo e Siasí mo ho ngaahi talēnití mo e iví ke fehokotaki mo e ngaahi manako ʻo ha tokotaha. Kumia e tokoni ʻa e Tamai Hēvaní ʻi hono foaki ha fakamatala pe ngaahi aʻusia ʻe fakamahuʻingaʻi ʻe he tokotahá.

Fakaʻataʻatā koe ki he ueʻi fakalaumālié mo mohu founga ʻi hoʻo fakakaukau ki he ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e aʻusiá pe fakamatala te ke lava ʻo fakahokó. ʻOku hiki atu ʻi lalo ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukaú.

  • Vahevahe ha fehokotakiʻanga ʻo ha maʻuʻanga tokoni faka-Siasi ʻokú ne ʻomai ha fakamatala fekauʻaki mo ha meʻa te nau mahuʻingaʻia ai.

  • Fakahoko ha meʻa hangē ko ha fakataha lotu (fakahangatonu pe fakamafola).

  • Fakahoko ha faʻahinga meʻa ʻi ha fakataha fakalotofonua pe ko ha meʻa (hangē ko ʻení, faʻu ha ngaahi mape hisitōlia fakafāmili ʻi ha falekoloa fakalotofonua).

  • Pole ke ke akoʻi ha kalasi.

  • Fokotuʻutuʻu ha kalasi ako folofola, pe pole ke lau ʻa e Tohi Tapú pe ha toe folofola kehe mo kinautolu.

  • Akoʻi ʻa e lea faka-Pilitāniá ko ha lea hono ua.

  • Fanongonongo ha ngaahi ʻekitivitī faka-Siasi hangē ko ha paati ʻaho mālōlō pe kalasi moʻui fakafalala pē kiate kita. Fakaʻaongaʻi ha fanga kiʻi laʻi pepa fanongonongo pe ko e mītia fakasōsialé.

  • Fakaafeʻi kinautolu ki ha ouau papitaiso.

  • Pole ke ke takimamata kiate kinautolu ʻi ha falelotu fakalotofonua.

Ko e taha ʻo e ngaahi aʻusia mahuʻinga taha te ke lava ʻo tokoni ke maʻu ʻe he kakaí ko e kau ʻi ha houalotu ʻa e Siasí. Fakaafeʻi kinautolu mo fakamatalaʻi pe ʻe anga fēfē. Talaange ʻa e founga ʻe tāpuakiʻi ai ʻe he maʻu ha houalotu sākalamēnití ʻa ʻenau moʻuí.

Fakafaingofuaʻi ʻa e Ngaahi Fetuʻutaki Moʻoní

ʻE fiemaʻu ʻe ha kakai tokolahi ke feʻiloaki mo ha niʻihi kehe ʻi honau koló pe lava ʻo ʻiloʻi lelei ange kinautolu. Ko ha kakai ʻe niʻihi ʻoku nau taʻelata. ʻOku lisi atu ʻi lalo ha niʻihi ʻo ha ngaahi fakakaukau ke tokoniʻi ha ngaahi vā fetuʻutaki lelei.

  • ʻAʻahi ki he kakai naʻa nau toki hiki mai ki he feituʻú ke talitali lelei kinautolu.

  • Fakafeʻiloaki ʻa e kakaí ʻi he koló ki he kāingalotu ʻoku nau mahuʻingaʻia tataú.

  • Fakaafeʻi ʻa e kakaí ki he ngaahi fakatahaʻanga, ngaahi ʻekitivitī, mo e ngaahi ʻoupeni hausi ʻa e uōtí.

  • Pole ke tokoni ke nau maheni mo e kau taki fakauōtí mo e taki ʻo e hisitōlia fakafāmilí, ʻa ia ʻe lava ʻo tokoni ke nau ʻilo lahi ange ki he kau mēmipa honau fāmilí kuo pekiá.

  • Pole ke ke akoʻi ha kakai ʻi he founga ke fakahoko ai ha efiafi ʻi ʻapí pe lau fakafāmili ʻa e folofolá. (Vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, 2.2.4, ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻaonga ʻe lava ke fakafenāpasi ki he ngaahi tūkunga ʻo e kakaí.)

  • Fakaafeʻi ʻa e kakai ʻo e toʻu totonú ke nau kau ki he seminelí, pe kau ʻi he BYU-Pathway he Funga ʻo e Māmaní.

ʻOku lahi ha ngaahi founga falalaʻanga ke ʻilo ai ʻa kinautolu kuo mateuteu ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí. Fakahoko ʻa e meʻa te ke lavá ke ke ʻi he hala ʻo kinautolu kuo ʻosi mateuteú.

Ako mo e Hoá

ʻAi ke ʻiloʻi ha ngaahi fakakaukau ʻi he konga ko ʻení kuo teʻeki ai ke ke ʻahiʻahiʻi. Faʻu ha ngaahi palani ke ke ʻahiʻahiʻi ai ha ngaahi fakakaukau ʻi he lolotonga ʻo e uike ka hokó.

Fetuʻutaki ki he Kakai Kuo Fakaongoongoleleiʻi atu kiate Koé

Mahalo kuo mateuteu ʻa e kakai kuo fakaongoongoleleiʻi atu kiate koé ke maʻu ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke maʻu ʻa e ngaahi fakaongoongoleleí mei he kāingalotu ʻo e Siasí, kau faifekau kehe, mei he hetikuota ʻo e Siasí, mo e ngaahi mītia fakasōsiale fakalotofonuá.

Tokoni Taimi Totonu

Ko e taimi ʻoku fakaongoongoleleiʻi atu ai ha taha mei he hetikuota ʻo e Siasí pe mītia fakasōsiale fakalotofonuá, vakaiʻi ʻa e fakamatalá ʻi he polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ki he meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí. Feinga ke fetuʻutaki kiate kinautolu ʻi he vave taha ʻe lavá.

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻoku tukituki ʻi ha matapā

Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi hoʻo ngāue mo e kakai naʻe fakaongoongolelei atu kiate koé:

  • Kapau naʻe fakaongoongoleleiʻi atu ʻa e tokotahá ʻe ha mēmipa pe ʻe ha kau faifekau kehe, fetuʻutaki ki he tokotaha naʻá ne ʻoatu ʻa e fakaongoongoleleí ke ke ʻilo lahi ange. Kapau ko e kau faifekau naʻa nau fakaongoongoleleiʻi atú, ʻe lava ke nau kaungā akoʻi mo koe kapau ʻoku fakangofua ʻe honau taki fakafaifekaú. ʻE lava ke kau fakataha mo koe ʻa e kāingalotú pe fakaʻilekitulōnika ʻi hono akoʻí.

  • Feinga vave ke fetuʻutaki mo e tokotahá ʻi haʻo ʻaʻahi, telefoni, text, ʻīmeili, pe ʻi ha toe founga fetuʻutaki kehe. Kapau ʻoku ʻikai tali mai ʻe he tokotahá, feinga ke fetuʻutaki ki ai ʻi ha taimi kehe ʻo e ʻahó.

  • Ko hoʻo ʻuluaki fetuʻutakí ko ha tā telefoni, pōpoaki telefoni, pe ʻīmeili, ʻo aleaʻi ha taimi ke mo talanoa tonu ai pe ʻi he tekinolosiá.

  • Vakaiʻi mo ho hoá ʻa e kole ʻa e tokotahá mo ʻiloʻi ʻene ngaahi fiemaʻú mo e meʻa ʻoku mahuʻingaʻia aí. Fakakaukauʻi ʻa e founga ʻe lava ke feau ai ʻe he ongoongoleleí ʻenau ngaahi fiemaʻú.

  • Ko e taimi te mou feʻiloaki aí, ʻomai ha faʻahinga meʻa pē naʻe fiemaʻu, hangē ko ha Tohi ʻa Molomona. Vahevahe ha ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mei he ngaahi lēsoni fakafaifekaú te ne feau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingaʻia aí pea mo ʻene ngaahi fiemaʻú.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻe lava ʻa e kakai ʻoku fakaongoongoleleiʻí ke taki koe ki ha niʻihi kehe ʻoku teuteu ʻe he ʻOtuá. Kapau ʻoku ʻikai ke fie fanongo ʻa e kakai ʻokú ke fetuʻutaki ki aí, ʻeke ange pe ʻoku nau ʻilo ha niʻihi kehe ʻe ala fie fanongo pe fiemaʻu ha ʻamanaki lelei ʻi heʻenau moʻuí. Mahalo naʻe tataki koe ki he tokotaha ko ʻení koeʻuhí he kuo ʻosi mateuteu ha taha kehe ia ʻi he ʻapi pe kaungāʻapi ko iá ke fanongo ki he ongoongoleleí.

Kapau ʻoku ʻoku ʻi ai ha ʻapoinimeni ʻoku ʻikai ola lelei, fakakaukauʻi ha founga te ke lava ai ʻo fakahoko ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻi he feituʻú. ʻE lava ʻa e polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ʻo tokoni ke ke ʻilo ha kakai ofi naʻe ʻosi fai ha fetuʻutaki ki ai pe ʻosi akoʻi kimuʻa.

Fakaongoongoleleiʻi ʻo e Kakaí ki he Kau Faifekau ʻi ha Feituʻu Kehe

Ko e taimi ʻokú ke feʻiloaki ai mo ha kakai ʻoku nau mahuʻingaʻia ke ako lahi ange ki he ongoongoleleí ka ʻoku nau nofo mavahe mei he feituʻu kuo vahe koe ki aí, fakafeʻiloaki kinautolu ki he ongoongoleleí. Pea toki tokoniʻi leva kinautolu ke nau feʻiloaki mo e kau faifekau mo e kāingalotu ʻo e feituʻu ʻoku nau nofo aí.

Ka fakangofua ʻe hoʻo palesiteni fakamisioná, te ke ala hoko atu ke tokniʻi ʻa e kakai ko ʻení ke nau tali ʻa e ongoongoleleí (vakai, Ngaahi Tuʻunga Moʻui Fakafaifekaú, 7.5.4).

Ako mo e Hoá

Toe vakaiʻi ʻa e kakai kotoa kuo fakaongoongoleleiʻi mai ʻi homo feituʻú, ʻi he māhina ne toki ʻosí. ʻAi ke ʻilo ha kakai naʻe ʻikai ke mo lava ʻo fetuʻutaki ki ai, pea feinga ke toe fetuʻutaki kiate kinautolu. Fakakaukauʻi pe ko hai ʻiate kinautolu naʻe ʻosi fai e fetuʻutaki ki aí, ʻoku totonu ke toe fai ha ʻaʻahi ki ai. Fakatonutonu ʻa e ngaahi lekooti ko ʻení ʻi he polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí.

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻokú na lolotonga telefoni

Fakaʻaongaʻi ʻa e Tekinolosiá

ʻOku lahi ha ngaahi founga ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e tekinolosiá ke kumi ha kakai ke akoʻí. ʻOku lisi atu ʻi lalo ha ngaahi sīpinga:

  • Fakaʻaongaʻi ʻa e mītia fakasōsialé ke ngāue mo e kāingalotú ke kumi ʻa e kakaí.

  • Langaki ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻaki haʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ʻīmeilí mo e mītia fakasōsialé.

  • Vahevahe ha ngaahi potufolofola, ngaahi kupuʻi lea, mo ha ngaahi pōpoaki langaki moʻui ʻo e ongoongoleleí.

  • Tokoni ke fakaʻaongaʻi ʻe he kakaí ʻa e FamilySearch.org ke nau ʻilo lahi ange ki he kau mēmipa kuo pekia ʻo honau fāmilí.

  • Fakahoko ha ngaahi kalasi ʻi he ʻinitanetí ke akoʻi ʻa e ngaahi poto ki aí.

  • Fakahoko ha ngaahi fetuʻutaki ʻoku taau ʻi he ʻinitanetí mo e ngaahi kulupu ʻoku mahuʻingaʻiá.

  • Fokotuʻu ha fakamatala ʻokú ne fakamatalaʻi ha ngaahi meʻa fakauooti ʻe fakahoko.

Ko e fakaʻaongaʻi ʻo e tekinolosiá ko ha founga mahuʻinga ia ke kei ʻi ai “ha ngaahi ngāue ʻoku fakahoko” ʻi he ʻahó kakato. Makehe mei hoʻo ngaahi ngāue kehe ki he fekumí, kei fakahoko pē ha ngaahi ngāue kehekehe ʻi he feituʻú.

ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā: “ʻOku ʻomai ʻe he tekinolosiá ha ngaahi founga lelei kehekehe lahi te tau lava ai ʻo malangaʻi ʻa ʻSīsū Kalaisi, mo hono tutukí’ mo ʻmalangaʻi ʻa e fakatomalá ki he kakaí’ [1 Kolinitō 2:2; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 44:3]. ʻOku mateuteu makehe ʻa e toʻu tangata ʻoku ʻalu haké ke fanongo mo ako ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí, ʻi he ngaahi founga ko ʻeni ʻo e fetuʻutakí” (“They Should Proclaim These Things unto the World” seminā maʻá e kau palesiteni fakamisiona foʻou, 24 Sune 2016).

Ako mo e Hoá

Vakaiʻi pe ko e hā ʻoku fakahoko ʻe homou misioná ʻi he mītia fakasōsialé. Aleaʻi mo ho hoá ʻa e founga te mo lava ai ʻo faʻu ha ngaahi fakamatala ʻi he mītia fakasōsialé ʻe fenāpasi mo e meʻa ko ʻení. ʻOku totonu ke talangofua hoʻomo fakamatalá mo e ngaahi tuʻutuʻuni fakaʻinitaneti ʻa e Siasí (vakai, “ʻInitanetí” ʻi he konga 38.8 ʻo e Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá).

Kapau ʻoku ʻi ai ha mataotao homou misioná ʻi he mītia fakasōsialé, fakaʻaongaʻi ʻene taukeí ʻi hoʻo fokotuʻu ha fakamatala he mītia fakasōsialé.

ʻĪmisi
ongo fafine ʻokú na talanoa

Fakaʻaongaʻi ʻa e Hisitōlia Fakafāmilí

Ko e hisitōlia fakafāmilí ko ha founga ia ʻe taha te ke lava ai ʻo maʻu ha kakai ke akoʻi. ʻI he māmaní kātoa, ʻoku tākiekina ai ʻe he Laumālié ha kakai ʻe lauimiliona ke nau kumi ʻenau ngaahi kui kuo pekiá. Ko ha tokolahi ʻoku nau fiemaʻu ha fetuʻutaki mālohi ange mo honau kāingá. ʻE lava ʻo fakaiku ʻeni ke maʻu ai ha holi ke maʻu ha fehokotakiʻanga mo ʻiloʻi ko ha konga ʻo e fāmili ʻo e ʻOtuá.

Ko e meʻa ʻoku faʻa lau he taimi ʻe niʻihi ko e laumālie ʻo ʻIlaisiaá ko e ivi tākiekina ia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻene tohoakiʻi ʻa e kakaí ke nau ʻilo, hiki, pea mo fakamahuʻingaʻi ʻa e kau mēmipa honau fámilí—ʻi he kuohilí mo e lolotongá fakatouʻosi (vakai, Malakai 4:5–6).

ʻI hoʻo kumí, te ke ala fakafeʻiloaki ai ʻa e kakaí ki he FamilySearch.org pe fakaafeʻi ke nau download ʻa e polokalama ʻo e FamilySearch Tree pe ko e polokalama ʻo e FamilySearch Memories. Te ke toe lava foki ke foaki ange ha tatau ʻo e tohi tufa Ko Hoku Fāmilí: Ko e Ngaahi Talanoa ʻOku Nau Fakatahaʻi Kimautolú. ʻOku tokoni ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke ʻilo ʻe he kakaí honau kāingá mo e ngaahi kuí mo tānaki honau ngaahi talanoá.

Fakapapauʻi pe ko e hā ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻo e hisitōlia fakafāmilí ʻoku maʻu ʻi homou feituʻú mo e founga te ke lava ai ʻo tokoni ki he kakai ʻoku mou fetuʻutakí. ʻE lava ʻa e taki fakauooti ki he temipalé mo hisitōlia fakafāmilí ʻo tokoni ke ʻilo ʻe he kakaí ʻenau ngaahi kui kuo pekiá.

Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau vahevahe ha ngaahi manatu ki he kakai ne nau ʻofa ai mo koé. ʻI heʻenau fai iá, te nau ala ongoʻi ai hono fakamoʻoniʻi ange ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní hono mahuʻinga ʻo e fāmilí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ʻo fakaiku ʻa e ngaahi mōmeniti ko ʻení ki ha pōtalanoa fakanatula ki he taumuʻa ʻo e moʻuí, palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá, mo e tufakanga ʻo e Fakamoʻuí ʻi he palani ko iá.

Ka taau, pea akoʻi ki he kakaí ʻa e tokāteline fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku fakahoko ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngāue ʻo e hisitōlia fakafāmilí mo ʻene fekauʻaki mo e ngaahi temipalé.

Lotu ke ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi faingamālie ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e hisitōlia fakafāmilí ʻi hoʻo ngaahi ngāue ki he fekumí. Mohu-founga, pea maheni mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku maʻú.

Ako Folofolá

Ako ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻeni ʻoku fekauʻaki mo e hisitōlia fakafāmilí. Lekooti ʻa e meʻa ʻokú ke akó.

Mālohi Faisila, naʻe Fakafoki mai ʻia ʻIlaisiaá

Ngāue ki he Kau Pekiá.

Ako Fakatāutahá pe Ako mo e Hoá

ʻAhiʻahiʻi ha taha pe toe lahi ange ʻo e ngaahi ʻekitivitií ke tokoni atu ke ke kumi ʻi he hisitōlia fakafāmilí.

  • Aleaʻi ke mo talanoa mo ha mēmipa ʻoku taukei ʻi he hisitōlia fakafāmilí. Ako pe ko e hā ʻa e ngaahi tokoni ʻoku maʻu ʻo fou ʻi he taki fakauooti he temipalé mo e hisitōlia fakafāmilí.

  • Akoako e founga te ke fai ʻaki ʻa e tokoni fekauʻaki mo e hisitōlia fakafāmilí kiate kinautolu ʻoku mou fetaulakí. Faʻu ha ngaahi palani ke kau ʻa e hisitōlia fakafāmilí ʻi hoʻomo ngaahi ngāue ki he fekumí.

  • Lau pea aleaʻi ʻa e kiʻi tohi Ngaahi Fāmilí mo e Ngaahi Temipalé ke maʻu ha mahino lahi ange ki he ngāue hisitōlia fakafāmilí. Hiki ʻa e meʻa ʻokú ke akó ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Fakaʻaongaʻi ʻa e kiʻi tohi Ko Hoku Fāmilí pe maʻuʻanga tokoni FamilySearch.org ʻi hoʻo kumi ʻa e kakai ke akoʻí.

  • ʻI he feituʻu ʻe lava aí, fakahoko ha ʻoupeni hausi, akoʻi ha kalasi hisitōlia fakafāmili ʻi ha feituʻu kakai, pe fakahoko ha ngaahi faleʻi.

Kumi ʻi he Taimi ʻOkú Ke Akoʻi Aí

Ko e kumí mo e akoʻí ko ha ongo ngāue ia ʻokú na fekauʻaki. Ko e kakai ʻokú mo akoʻí ʻoku faʻa ʻi ai hanau ngaahi kaumeʻa pe kāinga ʻoku nau ʻosi mateuteu ke tali ʻa e ongoongolelei kuo fakafoki maí. ʻI he aʻusia ko ia ʻe he kakai ʻokú mo akoʻí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí, ʻe fakautuutu ʻenau holi ke vahevahe iá (vakai, 1 Nīfai 8:12). ʻI he ngaahi meʻá kotoa—hangē ko e kumí, akoʻí, mo e ngāue mo e kāingalotú—fehuʻi, “Ko hai ʻokú ke ʻilo ʻe ʻaonga ki ai ʻa e pōpoaki ko ʻení?”

Ko e taimi ʻe mateuteu ai ʻa kinautolu ʻokú ke akoʻí ki he papitaisó, ʻeke ange fekauʻaki mo hanau fāmili mo e kaungāmeʻa te nau fie fakaafeʻi ki honau papitaisó. Faʻu ha ngaahi palani ke fakaafeʻi mo poupouʻi kinautolu ke nau ōmai kātoa. ʻE lava ke ongoʻi mālohi ʻa e Laumālié ʻi he lolotonga ʻo e ouau papitaisó.

Ako mo e Hoá

Toe vakaiʻi ha lisi ʻo e kakai ʻokú mo lolotonga akoʻí. Hiki ha lisi ʻo kinautolu kuó mo ʻosi kole ange ke nau fakafetuʻutaki mai ha niʻihi kiate kimouá mo kinautolu ne teʻeki ai ke mo kole ki aí. Akoako e founga te mo fai ange ai ha fakaafe kiate kinautolu ʻi he kulupu takitaha ke nau fakafetuʻutaki mai ha niʻihi kiate kimouá. Hiki ha kiʻi fakamanatu ʻi hoʻomo tohi palaní ke fai ʻa e fakaafe ko ʻení ʻi hoʻomo ngaahi ʻaʻahi hokó.

ʻĪmisi
kau fafine ʻoku nau vakai ki ha telefoni

Akoʻi ʻi he Taimi ʻOkú ke Kumi Aí

ʻI hoʻo feʻiloaki ko ia mo e kakaí mo ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau mahuʻinga aí mo ʻenau ngaahi fiemaʻú, ʻai ke ke anga ʻaki ʻa e natula ke kamata akoʻi mo vahevahe hoʻo fakamoʻoní. Te ke maʻu ha kakai tokolahi ange ke akoʻi ʻi hoʻo fakamoʻoniʻi ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí pea tuku ke nau ongoʻi ʻa e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Fakakaukau ke akoʻi ʻa e ngaahi tefito hangē ko e fiefiá, mamahí, taumuʻa ʻo e moʻuí, pe maté. Ko e hā pē ha founga ʻokú ke kamata ʻaki, afe vave mo mahino ki he Fakamoʻuí, ʻEne ongoongoleleí, mo ʻEne ui ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Ko hoʻo pōpoaki makehe ʻeni ki he māmaní.

ʻOku ʻoatu ʻe he ngaahi konga ko ʻení ha ngaahi sīpinga te ke ala akoʻi nounou ai fekauʻaki mo e Fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo e mahuʻinga ʻo e fāmilí.

Akoʻi mo fakamoʻoni ki he Fakafoki Mai ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Fakamoʻoniʻi ʻa Sīsū Kalaisi mo akoʻi ʻa e fakamatala fakanounou ʻo e moʻoni kuo fakafoki maí. Hangē ko ʻení, te mo lava ʻo fakamoʻoniʻi ʻa e fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi ha foʻi sētesi pē ʻe ua pe tolu.

Hili ha lauisenituli ʻo e mole ʻa e moʻoní, kuo fakafoki mai ia ʻe ha ʻOtua ʻofa ʻi haʻane palōfita moʻui. ʻOkú ma maʻu ha fakamoʻoni ki he meʻá ni ʻa ia te ke lava pē ke pukepuke ʻi ho nimá, lau, mo fifili ki ai ho lotó. ʻOkú ma fakaafeʻi koe ke ke lau mo lotua ia ke ke ʻilo hono moʻoní. Te ke loto nai ke ma. …

Kapau ʻokú mo maʻu ha toe kiʻi taimi, te ke lava ʻo fakamatala lahi ange:

Ko e ʻema pōpoakí ʻoku faingofua. Ko ʻetau Tamaí ʻa e ʻOtuá. Ko ʻEne fānau kitautolu. Ko e konga kitautolu ʻo Hono fāmilí. ʻOkú Ne ʻafioʻi fakafoʻituitui kitautolu mo ʻofa ʻiate kitautolu. ʻOkú ne finangalo ke tau fefia. Talu mei he kamataʻanga ʻo e māmaní, mo ʻEne muimui ʻi ha sīpinga ʻo e tokoni mai ʻi he ʻofa ke fakahā ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke lava ʻe Heʻene fānaú ʻo ʻilo ʻa e founga ke foki ai kiate Iá. Kuó Ne ʻosi fakahā ʻa e ongoongoleleí ki ha kau palōfita hangē ko ʻĀtamá, Noa, ʻĒpalahame, mo Mōsesé. Ka naʻe tokolahi ha kakai naʻa nau toutou fili ke fakasītuʻaʻi ʻa e ongoongoleleí mo e kau palōfita naʻa nau akoʻi iá. ʻI he taʻu ʻe uaafe kuo hilí, naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi tonu pē ʻa ʻEne ongoongoleleí. Naʻa mo e kakaí naʻa nau fakasītuʻaʻi ʻa Sīsū. Hili e pekia ʻa e kau ʻAposetolo ʻa Sīsuú, naʻe toʻo fakakongokonga ʻe he kakaí ʻa e tokāteline moʻoní, hangē ko ia fekauʻaki mo e Toluʻi ʻOtuá. Naʻa nau toe liliu foki mo e ngaahi ouaú, hangē ko e papitaisó.

Ko ʻema fakaafe kiate koé ke ke fakalahi atu muʻa ki he ngaahi moʻoni ko ia kuó ke ʻosi mataʻikoloa ʻakí. Fakakaukauʻi ʻa e fakamoʻoni ko ia kuo toe tokoni mai ʻetau Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú, ʻi he ʻofa mo fakahā ʻa e tokāteline moʻoní mo e ngaahi ouaú ki ha palōfita. Ko e hingoa ʻo e palōfita ko ʻení ko Siosefa Sāmita. ʻOku maʻu ʻa e fakamoʻoni ki he moʻoni ko ʻení ʻi ha tohi—ko e Tohi ʻa Molomoná. Te ke lava ke pukepuke ia ʻi ho nimá, lau ia, mo fifili ki hono moʻoní ʻi ho ʻatamaí mo ho lotó. ʻOkú ma fakaafeʻi koe ke tau maʻulotu ke ke ʻilo lahi ange.

Akoʻi mo Fakamoʻoni ki he Mahuʻinga ʻo e Fāmilí

Ko e fakamatala ko ia ki he mahuʻinga ʻo e fāmilí te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ha kakai ke akoʻi, tatau ai pē pe ʻoku nau tui faka-Kalisitiane pe ʻikai. Te ke lava ʻo fakafekauʻaki vave ʻa e meʻa ʻoku ʻilo ʻe he meimei kakai kotoa, fekauʻaki mo e fāmilí, ki he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní. Te ke ala lea ʻaki ha faʻahinga meʻa hangē ko ʻení:

ʻE lava ke hoko hotau fāmilí ko e taha ʻo e ngaahi ivi mahuʻinga taha ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku fehaʻiʻaki kitautolu ʻe hotau fāmilí mo lava ke tokoni ke tau ongoʻi fiemaʻua mo ʻofaʻi.

Ko e maʻu ko ia ha fāmili mālohi mo fiefiá ko e meʻa mahuʻinga taha ia ki ha kakai tokolahi. Ko e maʻu ko ia ha fāmili mālohi mo e ohi hake ha fānau ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní, ʻe lava ke mātuʻaki faingataʻa.

ʻE lava leva ke ke hiki mei ai ki he pōpoaki ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí:

Naʻá ke hoko ko ha konga ʻo e fāmili ʻo e ʻOtuá ki mu‘a pea toki fanauʻi mai koé. Ko ʻetau Tamaí Ia. ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tau foki ange ʻo nofo mo Ia. Ko ʻEne fānau koe, pea ʻoku ʻofa ʻiate koe. ʻOku ʻi ai haʻane palani ke tokoni ke ke foki ange kiate Ia.

Ko e ngaahi moʻoni ko ʻení mo ha ngaahi moʻoni kehe, kuo ʻosi fakafoki mai ia ki māmani ʻe ha Tamai Hēvani ʻofa ʻo fakafou ʻi haʻane palōfita moʻui. ʻOku tokoni ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ke mahino kiate kitautolu hotau tuʻunga ʻi he fāmili ʻo e ʻOtuá. ʻE lava ke ma akoʻi atu ha meʻa lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ko ʻení? Te ke fie maʻulotu ke ke lava ʻo ʻilo ha meʻa lahi ange?

Ako mo e Hoá

Teuteuʻi ha pōpoaki miniti ʻe taha ʻo fakatatau mo ha taha ʻo e ngaahi lēsoni ʻi he vahe 3. Mo ako hono fevahevaheʻakí. Fakakaukauʻi ha ngaahi founga ke vahevahe ai ʻa e pōpoaki ko ʻení ʻi ha taimi ʻoku fai ai ha kumi. Palani ke vahevahe ia ʻi ha taimi ʻoku taau ke fakaafeʻi ha niʻihi kehe ke nau ako ʻo lahi ange kia Sīsū Kalaisi.

ʻOku ʻIkai ha Ngāue Ia ʻe Taʻeʻaonga

Ko e taimi ʻoku fili ai ʻa e kakaí ke ʻoua te nau ʻilo lahi ange ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí, ʻoku ʻikai taʻeʻaonga ai hoʻomo feingá. Mahalo kuó mo tō ha tenga ʻe toki tupu ʻi ha taimi kehe. Tatau ai pē pe ʻe hoko pe ʻikai, ka ʻe hanga ʻe hoʻomo ngāué mo hoʻomo fakahaaʻi ʻa e ʻofa moʻoní ʻo fakatou tāpuakiʻi kimoua mo kinautolu.

Kapau ʻoku ʻikai mateuteu ʻa e kakaí ke tali ʻa e ongoongoleleí, vakai pe ko e hā ha toe meʻa te mo lava ʻo fai ke tokoniʻi ʻenau moʻuí. Ko e fetuʻutaki kuó mo kamataʻí ʻoku kei ʻaonga pē mo mahuʻinga. Kei hoko atu pē hoʻo hoko ko ha kaumeʻá.

ʻOku faʻa fiemaʻu ʻe he kakaí ʻi ha taimi ha taimi ke nau fakakaukauʻi ai ʻa e ngaahi liliu ʻokú ke fehuʻi angé. Tokoni ke nau maʻu ʻa e ngaahi pōpoakí ʻi he ngaahi ʻīmeili mo e ngaahi uepisaiti ʻa e Siasí. ʻE ala tokoni ʻa e ngaahi pōpoaki ko ʻení ke teuteuʻi ʻa e kakaí ke nau tali ha ngaahi fakaafe ʻi he kahaʻú ke ako lahi ange.

Ko e taimi ʻoku ʻikai tali ai ʻe ha taha ʻa e ongoongoleleí, ʻoku fakanatula pē ke te loto-taʻefiemālie. Neongo ia, ko hoʻo tafoki ko ia ki he ʻEikí ʻi he faʻahinga taimi peheé, kuó Ne ʻosi palōmesi, “Te u fakamālohia koe; ʻio, te u poupouʻi hake koe” (ʻĪsaia 41:10).

Te ke lava ʻi he tui kia Kalaisí, ke maʻu ha nonga mo ha fakamahino ki hoʻo ngaahi ngāué. Tauhi ha vīsone pe ko hai koe mo e ʻuhinga ʻokú ke tokoni ai ki he ʻEikí ko ha faifekaú. ʻE tokoniʻi koe ʻe he tuí ke ke tuiaki atu mo hoko atu ʻi he ngaahi holi māʻoniʻoní.


Ngaahi Fakakaukau ki he Akó mo e Moʻui ʻAkí

Ako Fakafoʻituituí

Ako mo e Hoá mo e Vilo Hoá

  • Faʻu ha ngaahi palani ke feʻiloaki mo e kau mēmipa foʻou ʻi homou feituʻú. Ka fiemaʻu, fakaʻaongaʻi ʻa e polokalama ʻo e Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí ke ʻilo kinautolu. Fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

    • Naʻe teuteuʻi fēfē koe ki he ongoongoleleí?

    • Ko e fē ʻa e taimi mo e founga naʻá ke fuofua fetuʻutaki ai mo e Siasí?

    • Ko e hā naʻá ne ueʻi koe ke ke talanoa mo e kau faifekaú?

    • ʻE anga fēfē haʻama poupouʻi ʻa e hokohoko atu hoʻo fakalakalaká?

    Mei he ngaahi talanoa ko ʻení, ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e kumi ʻo e kakai ʻoku fakalakalaka ke papitaisó? Faʻu ha ngaahi palani ke fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke ako ʻi he uike ní.

  • Toe vakaiʻi takitaha ʻa e ngaahi tefito ko ʻení. Fakaʻaongaʻi e ngaahi lēsoni ʻi he vahe 3, ke teuteuʻi ha kiʻi founga faingofua ki he kumí. Akoako faiako ʻi ha tūkunga kumi.

    • Ongoʻi ha fiemaʻu ki ha fakahinohino lahi ange mo ha taumuʻa ʻi he moʻuí.

    • Fiemaʻu ke ongoʻi ofi ange ki he ʻOtuá.

    • Fiemaʻu ha tokoni ʻi he ngaahi fili mahuʻingá.

Fakataha Alēlea Fakavahé, Ngaahi Konifelenisi Fakasouní, mo e Fakataha Alēlea Fakatakimuʻa ʻo e Misioná

  • Lau mo aleaʻi ʻa e konga “Fakalahi Hoʻo Vīsone ʻo e Palani ke Kumí.” ʻAi ke fakakakato ʻe he hoa takitaha ʻa e fakafuofuaʻí.

    • Aleaʻi ʻa e founga kuo tokoniʻi ai ʻe he ngaahi fakakaukaú ni ʻa e kau faifekaú ʻi he kumi ʻo e kakai ke akoʻí.

    • Lisi ha ngaahi toe fakakaukau kehe ki he kumi ʻo e kakai ke akoʻí. Fakaafeʻi e kau faifekaú ke nau fakatātaaʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú.

    • Fakaafeʻi e kau faifekaú ke nau fokotuʻu haʻanau ngaahi taumuʻa fakataautaha ke fakaleleiʻi ʻaki ʻenau ngaahi ngāue ki he fekumí.

  • Faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi faingamālie kumi.

    • Vahe ki he faifekau takitaha ha taha ʻo e ngaahi faingamālié. ʻOange ki he faifekaú takitaha ha miniti ʻe 5 ke ne teuteuʻi ai ha founga te ne akoʻi ha konga ʻo e lēsoní ʻi ha tūkunga ʻe vahe ange.

    • Fakamamafaʻi ʻa e fiemaʻu ko ia ke ʻai ke nounou feʻunga ʻa e pōpoakí mo e tūkungá.

    • Fakaafeʻi ha kau faifekau ke nau akoʻi ʻa e lēsoni naʻa nau palaní ʻi he tūkunga naʻe vahe angé.

  • Fakaafeʻi ʻa e kau faifekaú ke nau ako fevahevaheʻaki ha pōpoaki miniti ʻe taha ʻo e ongoongoleleí. Mahalo naʻa fiemaʻu ke ke fokotuʻutuʻu ha ngaahi tūkunga kehekehe ʻo e fekumí, hangē ko e akoʻi ʻi ha ʻapi, akoʻi ʻi he sitepu he veʻe matapaá, akoʻi ʻi he saitiuoká, pe fetuʻutaki ki ha hingoa naʻe fakaongoongoleleiʻi mai. ʻAi ʻa e kau faifekaú ke nau ako faiako ʻi he ngaahi tūkunga takitaha ko ʻení.

Kau Taki Misioná mo e Kau Tokoni Misioná

  • Tā ha sīpinga ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá ʻi ho fāmilí. Vahevahe hoʻo ngaahi aʻusiá mo e kau faifekaú mo e kāingalotú.

  • Talatalaifale mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí mo e kau taki houalotu fakalotofonuá ki he ngaahi founga lelei taha ke kumi ai ʻe he kau faifekaú ʻa e kakai ke akoʻi ʻi homou misioná.

  • Fokotuʻutuʻu ha ngaahi fakatahaʻanga lotu te mo lava ʻo lea ai ki he kakai ʻoku akoʻi ʻi homou misioná. Fakafekauʻaki mo e kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá ke lava ʻa e kāingalotú ʻo ʻomai honau ngaahi kaungāmeʻá. Fakaafeʻi ha kāingalotu foʻou ke nau vahevahe ʻenau fakamoʻoní mo fakamatala ʻa e talanoa ʻo ʻenau uluí kimuʻa peá ke toki lea.

  • Faʻa ʻalu mo e kau faifekaú ke tokoni ʻi heʻenau kumi ha kakai ke akoʻí.

Paaki