Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Talateú


Talateú

Kuo fokotuʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi tohi ko e Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí ke tokoni ki he kāingalotu ʻo e Siasí, ʻi hono fakalahi ʻo ʻenau mahino ki he ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí pea nau ʻunu ke toe ofi ange ai kia Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita ʻi he kuonga fakakosipelí ni. ʻOku hā ʻi he tohí ni ha ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei, ʻa ia naʻe hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mei ʻEpeleli 1951 ki Sānuali 1970.

Founga Fakaʻaongaʻi ʻo e Tohí ni

Ko e vahe kotoa pē ʻi he tohí ni ʻoku ʻi ai ha konga ai ʻe fā: (1) ko ha kiʻi fakamatala ʻokú ne fakafeʻiloaki nounou mai ʻa e kaveinga ʻo e vahé; (2) ha “Talateu, ” ʻokú ne fakafōtunga mai ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e vahé fakataha mo ha talanoa pe faleʻi meia Palesiteni Makei; (3) “Ngaahi Akonaki ʻa Tēvita O. Makeí, ” ʻa ia ʻokú ne fakamatalaʻi ha ngaahi tokāteline mei heʻene ngaahi pōpoakí mo ʻene ngaahi malangá; pea mo ha (4) “Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akó mo hono Aleaʻí, ” ʻa ia ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ke fakaʻaiʻai hano toe vakaiʻi fakafoʻituitui mo ha fekumi, fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, pea mo hono aleaʻi ʻi ʻapi pea ʻi he lotú. ʻE toe fakamāmaʻi lahi ange ʻa ʻene ngaahi akonakí ʻo kapau ʻe fai hano tomuʻa vakaiʻi ʻo e ngaahi fehuʻí ki muʻa pea mou toki ako ʻa e ngaahi lea ʻa Palesiteni Makeí. ʻIkai ngata aí, ʻoku ʻi he ngaahi vahé taki taha ha lisi nounou ʻo ha ngaahi potufolofola makehe, ko ha konga ia ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ki hono akó mo hono aleaʻí.

ʻOku totonu ke fakaʻaongaʻi ʻa e tohí ni ki he ngaahi meʻa ko ʻení:

Ako fakafoʻituituí mo fakafāmilí. Kapau ʻe ako ʻe ha taha ʻi he faʻa lotu mo e fifili lahi, ʻe ala maʻu ai ʻe he fakafoʻituituí ha fakamoʻoni fakatāutaha ki he ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Makeí. ʻE tānaki atu ʻa e tohí ni ki he laipeli ʻo e ongoongoleleí ʻa e mēmipá pea ʻe hoko ia ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ki hono akoʻi ʻo e fāmilí pea mo e ako ʻoku fakahoko ʻi ʻapí.

Fealēleaʻaki ʻi he ngaahi houalotu he Sāpaté. ʻE hoko ʻa e tohí ni ko e tohi lēsoni ia ki he ngaahi houalotu he Sāpaté ʻa e kulupu ʻo e taulaʻeiki lahí, kōlomu ʻo e kaumātuʻá pea mo e Fineʻofá, ʻo tautautefito ki he Sāpate ua mo e tolu ʻo e māhiná. Ko e ngaahi fealēleaʻaki ʻo e ngaahi houalotu ko ʻení he Sāpaté, ʻoku totonu ke nofotaha pē ia ʻi he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku tonu ke nofotaha pē ʻa e kau faiakó ʻi he fakamatala ʻi he tohí mo tokoniʻi ʻa e kāingalotú ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi akonakí ni ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava pē ke nau ngāueʻaki e ngaahi fehuʻi ʻi he ngataʻanga ʻo e vahe taki taha, ke fakaʻaiʻaiʻaki ʻa e fealēleaʻaki ʻi he kalasí. ʻOku totonu ke fai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻenau ngaahi fakamoʻoní mo vahevahe ha ngaahi meʻa fakafoʻituitui naʻe hoko tonu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi lēsoní, ʻi he taimi ʻe taau ke fakahoko aí. Ko e taimi ʻe feinga ai ʻa e kau faiakó ʻi he loto fakatōkilalo ke maʻu ʻa e Laumālié ʻi hono teuteu mo hono fakahoko ʻo e lēsoní, ʻe fakalahi ai e ʻilo ki he moʻoní, ʻa e taha kotoa pē ʻoku kau ki he lēsoní.

ʻOku totonu ke poupouʻi ʻe he kau takí mo e kau faiakó ʻa e kāingalotú ke nau lau ʻa e ngaahi vahé ʻi heʻenau teuteu ki he ngaahi houalotu he Sāpaté pea mo ʻomi ʻenau ngaahi tohí ki he lotú. ʻOku totonu ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e teuteu ko ia ʻoku faí ʻaki haʻanau faiako mei he ngaahi lea ʻa Palesiteni Makeí. Ko e taimi ʻoku tomuʻa lau ai ʻe he kāingalotú ha vahe, te nau mateuteu ange ai ke faiako pea mo fefakamaamaʻaki foki.

ʻOku ʻikai fie maʻu ai pe ke fokotuʻu atu ke toe fakatau ʻe he kāingalotú ha ngaahi tohi pe ʻomi ha toe fakamatala kehe ko ha fakalahi ki he ngaahi fakamatala ʻi he tohí ni. ʻOku poupouʻi atu ʻa e kāingalotú ke nau vakai ki he ngaahi potu folofola fekauʻaki mo e lēsoní ʻi he konga ki he “Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akó mo hono Aleaʻí, ” ʻoku ʻi he ngataʻanga ʻo e vahe takitaha.

Koeʻuhí naʻe fakataumuʻa ʻa e tohí ni ki he ako fakafoʻituituí mo ha fakamoʻoni fakafolofola ki he ongoongoleleí, ko ia ʻoku lahi ha ngaahi vahe ia ʻoku fuʻu lahi e fakamatalá ai ke aleaʻi kakato ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Sāpaté. Ko ia ʻoku mahuʻinga ai hano ako ʻi ʻapi ke ʻaonga kānokato ange ai ʻa e ngaahi akonaki meia Palesiteni Makeí.

Ko Hono Akoʻi ʻo e Ngaahi Lēsoní mei he Ngaahi Vahe ʻo e Tohí ni

ʻOku hulutuʻa ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he ngaahi vahe he tohí ni ʻi he meʻa ʻe malava ʻe ha kau faiako tokolahi ke akoʻi ʻi ha foʻi kalasi pē ʻe taha. ʻOku totonu ai ke lotua ʻe he kau faiakó ha tokoni, fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea ngāue faivelenga ʻi heʻenau fili ʻa e ngaahi kupuʻi leá, ngaahi fakamoʻoni folofolá, pea mo e ngaahi fehuʻi ko ia te ne feau lelei taha ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí.

Ko Hono Teuteu ʻo ha Lēsoni

ʻOku fakafōtunga atu ʻe he ngaahi fokotuʻu ko ʻení ha founga ʻe taha ke tokoni ki he kau faiakó ʻi hono teuteu mo fakahoko ʻa e ngaahi lēsoni mei he tohí ni (ʻe lava ke toe fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakahinohinó ni ʻe he mātuʻá ʻi hono teuteu ʻo e ngaahi lēsoni ki he efiafi fakafāmilí):

  1. Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e vahé. Feinga ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi fakamatala ʻokú ne ueʻi fakalaumālie koé.

  2. Fakafuofuaʻi pe ko e hā ʻoku totonu ke hoko ʻi he moʻui ʻanautolu ʻokú ke akoʻí hili hono akoʻi ange ʻo e ngaahi akonaki ʻi he vahé. Fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fifili ki he ngaahi fiemaʻu ʻakinautolu ʻokú ke akoʻí.

  3. Fakapapauʻi ʻa e meʻa ke ke akoʻí. Toe lau ʻa e vahé, pea fili ʻa e ngaahi konga ʻe tokoni lahi taha kiate kinautolu te ke akoʻí.

  4. Fakapapauʻi e founga te ke akoʻi ʻakí. Palani ha ngaahi founga ke ke akoʻi ai ʻa e ngaahi konga kuó ke filí. Ko ha ngaahi fokotuʻu pē ʻeni.

    • Fakahoko ha fealēleaʻakí ʻo fakatefito ʻi he ngaahi fehuʻi ʻi he “Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akó mo Hono Aleaʻí” ʻoku ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahé takitaha.

    • Aleaʻi ʻa e ngaahi potu folofola fekauʻaki mo e lēsoní ʻoku fokotuʻu atu ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahé taki taha.

    • Palani ha founga ke puke ʻaki ʻa e tokanga ʻa e kāingalotú ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní. Hangē ko ʻení, ʻe lava pē ke ke fakamatalaʻi ange ha talanoa mei he talateu ʻo e lēsoní, hiki ha fehuʻi fakatupu fakakaukau ʻi he palakipoé, pe fakaʻaongaʻi ha lēsoni fakataumuʻa.

    • Ngāueʻaki ʻa e ngaahi himi mo e ngaahi hiva ʻa e Palaimelí ke teuteuʻi ʻaki ʻa e kāingalotú ke nau ongoʻi ʻa e Laumālié.

    • Fai hoʻo fakamoʻoní ʻi ha taimi pē ʻe ueʻi ai koe ʻe he Laumālié, kae ʻikai ko e ngataʻanga pē ʻo e lēsoní.

    • Fakaafeʻi ha mēmipa ʻe toko taha pe toko ua ke na omi ki he kalasí kuó na mateuteu ke fakahoko ʻena fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻi he lēsoní.

    • Fakamatala ha ngaahi meʻa ne hoko fekauʻaki mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he vahé, ʻo ka taau ke fai pehē. Fakaafeʻi mo ha niʻihi ke nau fai e meʻa tatau.

    Ke maʻu ha ngaahi fokotuʻu ki he founga hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi founga fakafaiakó ni, vakai ki he ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó (36123.900); pea mo e Tohi Fakahinohino maʻá e Faiakó (34595.900); mo e konga ki he “Akoʻi ʻo e Ongoongoleleí mo e Tuʻunga Fakatakimuʻá, ” ʻi he vahe 16 ʻo e Tohi Tuʻutuʻuni ʻo e Siasí, Tohi Fika 2: Kau Taki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Ngaahi Houalotú (35903.900). ʻIkai ngata ai, koeʻuhí ke tokoni ke ke lavameʻa ʻi ho uiuiʻí, ʻoku poupouʻi atu ke kau ʻi he kalasi uike ʻe 12 ʻo e Akoʻi ʻo e Ongoongoleleí ʻi homou uōtí pe koló, pea pehē ki he ngaahi fakataha fakatupulaki fakakuata ki he kau faiakó.

  5. Fokotuʻutuʻu lelei hoʻo ngaahi fakakaukaú. Mahalo naʻa sai ke ke fokotuʻutuʻu hano fakahokohoko ke ne tataki koe lolotonga hoʻo fakahoko e lēsoní.

Fakahoko ʻo ha Fealēleaʻaki ʻoku Mahuʻinga Mālié

ʻE tatau ai pē pe ʻoku fakahoko ʻeni ʻi he fāmilí pe ʻi ha loki ako, ʻoku hanga ʻe he ngaahi vahe ʻi he tohí ni ʻo ʻoatu ha ngaahi faingamālie lelei ki he tokotaha fakafoʻituituí ke nau fefakamālohiaʻaki ai ʻaki haʻane kau ʻi hono aleaʻi ʻo e ongoongoleleí. ʻE ala tokoni atu ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ke mou fakahoko ha fealēleaʻaki ko ē ʻe mahuʻinga mālié:

  • Fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ē ʻoku fie maʻu ai ke fai ha fakakaukau mo ha fealēleaʻakí kae ʻikai ko e ngaahi fehuʻi ko ē ʻe tali ʻio mo ʻikai ki aí. ʻOku meimei ke ola lelei taha pē ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku kamata ʻaki ʻa e ko e haá, ʻoku founga fēfeé, ko e hā hono ʻuhingá, pe ko e fē ʻa e feituʻú, ki hono fakaʻaiʻai ʻo ha fealēleaʻakí.

  • Poupouʻi mo ha niʻihi kehe ke nau fakamatala ha ngaahi meʻa ne nau foua ʻoku hā mai ai ʻa e founga hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi he moʻui fakaʻahó. Toe poupouʻi foki ke nau fakamatala ʻenau ongoʻi fekauʻaki mo e meʻa ne nau akó. Fakafanongo fakamātoato mo ke fakahaaʻi hoʻo fakahoungaʻi ʻenau ngaahi tokoní.

  • ʻAi ke ke ongoʻi ngofua ʻa e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Te ne tokoni atu ke ke ʻilo ʻa e meʻa ke ke fehuʻí, ko hai ke ke fehuʻi ki aí, pe ko e founga ke ke fakakau mai ai ha niʻihi kehe ki he fealēleaʻakí. Kapau te ke ongoʻi ʻoku hē ʻa e fealēleaʻakí mei he tefitó, toe fakafoki mai kinautolu ʻi ha founga fakaʻapaʻapa.

  • Tokanga ke ʻoua naʻá ke tuʻusi fakavavevave ha ngaahi fealēleaʻaki ʻoku leleí koeʻuhí ko haʻo fie maʻu ke fakamatalaʻi kotoa ʻa e ngaahi meʻa kuó ke teuteú. Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá ke ongoʻi ʻe kinautolu ʻoku kau he fealēleaʻakí ʻa e Laumālié, ʻoku fakalahi ʻenau mahino ki he ongoongoleleí, fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau moʻuí, pea mo hono fakamālohia ʻenau tukupā ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí.

Fakamatala Fekauʻaki mo e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻOku Ngāueʻaki ʻi he Tohí ni

Ko e ngaahi akonaki ko ia ʻa Palesiteni Makei ʻi he tohi ko ʻení ko ha tātānaki ia mei ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehekehe. ʻOku kei pukepuke pē ʻi he ngaahi kupuʻi leá hono ngaahi fakaʻilonga lea, sipela, pea mo e ngaahi mataʻi tohi lahi naʻe ʻomi ʻakí tuku kehe ha ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ke fakatonutonu pe ko ha fehālaaki fakataipe ke lava ai ʻo lau lelei ange. ʻI he ʻuhinga ko ʻení, ʻe ala fakatokangaʻi heni ʻe he kau laukonga he tohí ni ha fanga kiʻi feliliuaki he lotoʻi fakamatalá.

Naʻe faʻa ngāueʻaki ʻe Palesiteni Makei ʻa e ngaahi lea hangē ko e kau tangata (men), tangata (man), pe faʻahinga ʻo e tangatá ʻo ʻuhinga ki he kakai kotoa, ʻo tatau pē ʻa tangata mo fefine. Naʻá ne angaʻaki foki hono ngāueʻaki ʻo e lea hoa-nauna ko ia ko e ia (he) ʻo fakatou ʻuhinga pē kia tangata mo fefine. Naʻe angamaheni ʻaki pē ʻeni ia ʻi he lea ʻo hono kuongá. Ka neongo ʻa e ngaahi faikehekehe ko ʻeni ʻi he founga fakaʻaongaʻi ʻo e leá mo hono founga ngāueʻaki lolotongá, ʻe fakatokangaʻi ʻe kinautolu te nau lau ʻa e tohí ni, ʻoku kei kaungatonu pē ʻa e ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Makeí mo toe mahuʻinga kia fafine mo tangata.

ʻIkai ngata aí, naʻe lahi ʻaupito e laukonga ʻa Palesiteni Makei, pea naʻá ne faʻa fakaʻaongaʻi ai ha ngaahi kupuʻi lea ʻa ha kau fatutohi kehe ʻi he taimi naʻe faiako aí. ʻI he meimei ngaahi maʻuʻanga fakamatalá kotoa, ʻoku fakaʻilongaʻi ʻaki ha ngaahi fakaʻilonga lea (quotation marks) ʻa e taimi ʻoku toʻo mai ai ʻe Palesiteni Makei ha lea ʻa ha taha kehe ʻo fakaʻaongaʻí, ka ʻoku ʻikai ke faʻa fokotuʻu mai ai ʻa e hingoa ʻo e taha fatutohi ko iá. Koeʻuhí ke ʻoua ʻe faʻa toutou uesia ʻa e ngaahi vahé ʻaki hano toutou fokotuʻu mai ʻa e foʻi lea “[ʻoku ʻikai ʻilo ʻa e taha ʻoku ʻaʻaná], ” kuo hanga ai ʻe he tohí ni ʻo fokotuʻu ʻa e ngaahi fakaʻilonga lea (quotation marks) ke fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa e taimi ʻoku ngāueʻaki ai ʻe Palesiteni Makei ha lea ʻa ha taha kehe.

ʻĪmisi
David O. McKay
ʻĪmisi
David O. McKay signature

Naʻe fakanofo ʻa Tēvita O. Makei ko e ʻAposetolo he 1906 pea fokotuʻu ia ko e Palesiteni ʻo e Siasí he 1951.

Paaki