Sipotí, Kemí, mo Natula
Nofo kemi ʻi tuʻá
Taumuʻá
Fakamālohia ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí, fiefia, mo ako ha ngaahi pōtoʻi ngāue ʻi ha ʻātakai ʻi tuʻa.
Fakamatalá
Palani mo fakahoko ha fononga ʻo nofo kemi ʻi ha pō kakato (ʻe lava ke lōloa ange ʻeni ʻi he pō ʻe tahá). Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau taki hono palaní— feituʻu ke fai aí, meʻatokoní, nāunaú, ngaahi tafaʻaki fakalaumālié, mo e ngaahi alā meʻa peheé. Tokoniʻi ʻa e toʻu tupú ʻi he lolotonga ʻo e nofo kemí ke nau ako ha pōtoʻi ngāue foʻou (hangē ko e maluʻi mei he velá, toutaí, moʻui ʻi natulá, mo e ngaahi alā meʻa peheé). Fakakau ha ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakafiefia mo fakalaumālié. Ko e ngaahi tuʻutuʻuni faka-Siasi ki he ngaahi ʻekitivitī pō kakató, vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2, 13.6.12.
Kimuʻa pea mou toki mavahé, fakakaukau ke tokoniʻi ʻa e toʻu tupú ke teuteu ki he fononga ʻo nofo kemí ʻaki hano akoʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi taukei ʻo e nofo kemí. ʻE lava ke fakakau ʻi he ngaahi fakakaukaú ʻa e:
-
Founga ke tafu ha fai feimeʻatokoni ʻoku malu.
-
Founga ke fokotuʻu mo veteki ha tēniti.
-
Founga ke teuteu mo haka ha meʻakai ʻi tuʻa.
-
ʻUluaki tefitoʻi tokoni fakafaitoʻó.
-
Founga ke malu ai ʻi tuʻá (founga kaungā fonongá, meʻa ke fai kapau te ke hē mo e ngaahi meʻa peheé).
-
Vala ʻoku feʻunga mo e ʻeá pea mo e ʻātakaí.
-
Founga ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻātakaí mo e meʻa moʻui ʻi natulá.
Kapau ʻoku kaunga, pea tuku ʻa e toʻu tupú ke nau ako fakahoko ʻa e ngaahi taukeíʻi ha feʻuahi fakakaumeʻa. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo vahevahe ʻa e toʻu tupú ki ha ngaahi kulupu pea sio pe ko hai te nau lava ʻo fokotuʻu honau tēnití ʻi he vave tahá pe fakahoko ha ʻekitivitī ʻa e Mutualé ʻa ia ʻe fefeimeʻatokoniʻaki ai ʻa e kau talavoú mo e kau finemuí ʻi tuʻa.
ʻAʻeva ʻi natula
Taumuʻá
Fiefia pea mo fakakaukau loto ki he ngaahi fakatupu fakaofo ʻa e ʻOtuá.
Fakamatalá
Mou lue lalo pe ʻaʻeva ʻi natula ke vakai mo fiefia ʻi he fakaʻofoʻofa ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOange ha faingamālie ke fakakaukau ai ʻa e toʻu tupú ki heʻenau ngaahi ongó pea mo fakakaukau ki he māmani kuo foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolú. Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ke nau hiki ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi heʻenau tohinoá.
Ko e feakoʻiʻaki ha sipotí
Taumuʻá
Tuku ke vahevahe ʻe he toʻu tupú ʻenau ʻilo mo e ngaahi taukei kau ki ha sipoti.
Fakamatalá
Fakaafeʻi ha toʻu tupu ke ne akoʻi ʻa e toengá ʻi ha sipoti ʻoku foʻou ki he kulupú pe akoʻi ʻa e ngaahi taukei ke fakaleleiʻi ai ha sipoti angamaheni (fakakaukau ke fakaafeʻi ha toʻu tupu māmālohi pe ko ha kaungāmeʻa mei ha siasi kehe). Te ne lava foki ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mo e nāunau ʻo e sipotí. Fakahoko fakakulupu ʻa e sipotí. Fakakaukau ke aleaʻi ʻa e founga ke pukepuke ai ʻa e laumālie ʻo e anga fakakaumeʻá pea aʻu ai pē ki ha sipoti ʻoku feʻauʻauhi. Aleaʻi ha ngaahi founga te mou lava ai ʻo fakasiʻisiʻi ʻa e fakamamafaʻi ʻo e ikuná.
Ko e maluʻi ʻo natulá
Taumuʻá
Feinga ke fakahoungaʻi, fakaʻapaʻapaʻi mo tokangaʻi ʻa e māmani kuo foaki kiate kitautolú.
Fakamatalá
Aleaʻi e mahuʻinga ʻo e hoko ko e kau tauhi lelei ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakanatulá (vakai, Sēnesi 1:28–30). Ka fakangofua ʻe he pīsopé, fakahoko ha ngāue ke maluʻi ʻa natula pe ngāue ke fakaleleiʻi ʻa tuʻa, hangē ko hano fakamaʻa ʻo e vevé, tō ha ʻuluʻakau, pe fakaʻataʻatā ʻa e fanga kiʻi hala ʻi he feituʻu faiʻanga nofo kemí. ʻE lava ke hoko ʻeni ko ha ʻekitivitī ke fakahoko maʻu pē ʻi ha taimi pē ʻoku fakahoko ai ʻe he tou tupú ha meʻa ʻi tuʻa. Hangē ko ʻení, kapau ʻoku fai haʻamou ʻekitivitī ʻi ha paʻake, ʻe lava ke fakamaʻa ʻe he toʻu tupú ʻa e vevé ʻi ha miniti ʻe 15 kimuʻa pea nau toki kamata.
Ngaahi ʻekitivitī fakatuʻasino ʻoku ʻikai feʻauʻauhi
Taumuʻá
Fakamālohisino mo fokotuʻu e ngaahi feohi fakakaumeʻá ʻi ha ʻātakai ʻoku ʻikai feʻauʻauhi.
Fakamatalá
Kau ʻi ha ngaahi ʻekitivitī fakafiefia ʻoku fakaetuʻasino ka ʻoku lelei mo ʻikai feʻauʻauhi. Ko ha ngaahi fakakaukau ʻeni ʻoku ʻoatu ʻi lalo. Poupouʻi ʻa e toʻu tupú ke nau fokotuʻu atu haʻanau fakakaukau, ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi meʻa ʻoku nau loto ke faí. Fakaafeʻi ʻa e toʻu tupú ʻi he ʻosi ʻa e ʻekitivitií ke nau vahevahe ha meʻa fakalaumālie ne nau ako mei he kau ʻi he ʻekitivitií (hangē ko ʻení, kapau te mou fononga lalo, mahalo te nau vahevahe atu ʻenau ngaahi onog fekauʻaki mo e fakaʻofoʻofa ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá pea mo hotau fatongia ke tokangaʻi lelei kinautolú).
-
Ō ʻo kakau.
-
Ō ʻo heka pasikala fakataha.
-
Ō ʻo fononga lalo.
-
Ō ʻo siketi pe sikeitipooti.
-
Fai ha tāfue fakakulupu. Te mou lava ʻo kamata ʻaki ha puna ʻa ha tokotaha pē, pea tānaki atu ha toe taha ʻi he tā takitaha ʻa e maeá kae ʻoua kuo ʻi loto kotoa ʻa e kulupú. Pe, ʻai ʻa e toʻu tupú ke nau lele ʻo hū tahataha atu ʻi he tā kotoa pē ʻa e maeá.
Feʻauhi sipotí
Taumuʻá
Fakatupulaki ʻa e tuʻunga moʻui lelei fakaesinó mo poupouʻi ʻa e ngaahi anga fakakaumeʻá ʻi he ngaahi ʻi he sipotí.
Fakamatalá
Fai ha feʻauhi ʻa ia ʻe kau fakatimi pe fakafoʻituitui ai ʻa e toʻu tupú, hangē ko e pasiketipoló, pingipongó, soká, tolo pulú, pe ha toe sipoti pē. Fokotuʻutuʻu lelei ha ngaahi timi ke tokoni ki he toʻu tupú ke nau feohi mo ha kakai ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi lelei. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e koló ke ʻai haʻanau timi mo kau ʻi he feʻauhí. Aleaʻi ʻa e meʻa ne ako ʻe he toʻu tupú, ʻi he ʻosi ʻa e feʻauhí, fekauʻaki mo e ngāue fakatahá pea mo e fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.
Ngaahi taukei ʻo e moʻui ʻi natulá
Taumuʻá
Ako mo ako fakahoko ʻa e ngaahi taukei ʻo e moʻui ʻi natulá.
Fakamatalá
Akoʻi ki he toʻu tupú ʻa e ngaahi taukei ʻo e moʻui ʻi natulá. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo ako ʻa e faʻahinga ʻakau te nau lava ʻo kai pe ʻikai ke kaí, founga hono langa ha fakapalepale fakataimi, founga tafu ʻo ha afi, founga ke kumi ai honau halá kapau ʻoku nau hē, founga kumi ʻo ha vai, mo e ngaahi alā meʻa peheé. Tuku ke nau ako fakahoko ʻenau ngaahi taukei foʻoú ʻi ha founga fakafiefia ʻi tuʻa. Talanoa fekauʻaki mo ʻenau tatau mo e founga ke moʻui fakalaumālie aí.
Feimeʻatokoni ʻi tuʻá
Taumuʻá
Ako e founga ke teuteuʻi e meʻatokoní ʻi tuʻa.
Fakamatalá
Fakatahaʻi ʻa e toʻu tupú ʻi ha feituʻu ʻi tuʻa ke akoʻi hono tafu ha afi feimeʻatokoni ʻoku malu, feimeʻatokoni ʻi ha ʻōvani faka-Hōlani, pe feimeʻatokoni ʻi ha sitou nofo kemi. ʻAi ʻa e toʻu tupú ke nau fakaʻaliʻali honau ngaahi pōtoʻi ngāue foʻoú ʻaki haʻanau feimeʻatokoni pe ha fakaneifua ke kai ai e taha kotoa. Vahevahe ʻa e ngaahi palani ʻo e meʻakai ʻoku manakoa tahá pe founga ngaohi ʻo e meʻakai ʻe fakaʻaongaʻi ʻi he fakataha pe kemi ʻi tuʻá. Fakakaukau ke fai ha meʻa ke fakaʻofoʻofa ai ʻa e feituʻu ko iá mo tokoniʻi ʻa e koló he lolotonga hoʻomou ʻi aí, hangē ko e tufi ʻo e vevé, pea aleaʻi hotau fatongia ke tokangaʻi ʻa e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá.
Pō vaʻinga
Taumuʻá
Langaki ʻa e ngāue fakatahá mo e fakamālohisinó he lolotonga ʻo e kau ki ha feʻauhi fakakaumeʻa.
Fakamatalá
Fai ha foʻi vaʻinga ʻe ngaueue ai ʻa e toʻu tupú mo fie maʻu ke nau ngāue fakatimi. Poupouʻi foki ʻa e toʻu tupú ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi vaʻinga ʻoku nau ʻiloʻi. Kapau ʻe fie maʻu, filioʻi ʻa e foʻi vaʻingá koeʻuhí ke lava ʻa e tuʻunga poto ʻo e toʻu tupu kotoa pē ʻo kau. Fakakaukau ha founga te ke lava ʻo fakamatalaʻi ai ʻa e ngāue fakatimí mo e fiefiá ke palanisi ʻa e moʻuí (vakai, Luke 2:52).
-
Vaʻinga soka kae totolo ʻaki e nimá mo e vaʻé (pea hanga ki ʻolunga ʻa e fatafatá).
-
Vaʻinga volipolo ʻaki ha ngaahi foʻi pula vai. Vahevahe ʻa e toʻu tupú ke nau tautau toko ua, pea puke ʻe he hoa taki taha ha taueli ʻi he ongo tulikí ke liaki ʻaki ha foʻi pula vai ʻi he funga netí, kae feinga ha ongo hoa kehe ke hapoʻi ia ʻaki ʻena tauelí.
-
Fai ha lova lele fuka, pea fakakaukauʻi ha ngaahi founga kehekehe ke ʻai ʻa e lová ke faingataʻa ange. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke lova ʻa e toʻu tupú mo ha foʻi pula ʻoku fakamaʻu ʻaki honau tuí, palanisi ha foʻi moa ʻi ha sēpuni, totolo fakaholomui, pe ngaahi meʻa pehē.
-
Fusi maea. Vahevahe ki ha timi ʻe ua. Taki taha puke ʻe he ongo timí ʻa e ongo muiʻi maeá pea feinga ke fusi ʻa e timi ʻe tahá ke fakalaka mai ʻi ha feituʻu kuo ʻosi fakaʻilongaʻi.
Fiefia he Kilomita ʻe 5
Taumuʻá
Fakatupulaki ha polokalama fakamālohisino mo langa hake ʻa e koló.
Fakamatalá
Fakahoko ha lele pe luelue Kilomita ʻe 5 maʻá e toʻu tupú. Fakaafeʻi ha taha taukei he lelé ke ne akoʻi ʻa e founga faofao ʻi he kamataʻangá mo e fakaʻosí, pea mo e founga lelé. Tuku ke lea fekauʻaki mo e ngaahi lelei ʻo e tuʻunga longomoʻui lelei fakaesinó. Te ke toe lava foki ke fakaafeʻi ha kau mēmipa ʻo e koló ke nau kau.
Malu mei he velá
Taumuʻá
Ako e founga malu ʻo e tafu mo tokangaʻi ha afí.
Fakamatalá
Palani ha ʻekitivitī ʻi tuʻa, hangē ko ha ʻaho fononga lalo pe kemi pō kakato. Fakapapauʻi ke tomuʻa vakaiʻi ʻa e ngaahi fakataputapui fekauʻaki mo e afí ʻi he feituʻu kuo mou filí.
1. Fili ha feituʻu malu ke tafu ai ha afi. ʻOku totonu ke fakaʻataʻatā ʻa e feituʻu ko ʻení mei he ngaahi meʻa velangofua kotoa pē.
2. Fakafonu ha fuʻu kane ʻaki ha vai, pea tuku ofi pē ke tāmateʻi ʻaki ha afi ʻo ka fie maʻu.
3. ʻOua ʻe fakaʻaongaʻi ha kemikale ke tafu ʻaki ha afi (hangē ko e penisiní, lolo ʻutu masi, pe ngaahi meʻa pehē).
4. ʻOua naʻa tuku ha taha ke vaʻinga ʻaki ʻa e afí.
5. Tauhi ʻa e afí ʻi ha tuʻunga ʻoku mapuleʻi.
6. ʻOua naʻa tuku taʻe-tokangaʻi ʻa e afí.
7. Fakaʻaongaʻi e founga ko ʻení ke tamateʻi ʻaki ʻa e afí:
a. Fuʻifuʻi fakalelei ʻa e afí ʻaki ha vai.
b. Heu mo keli ʻa e afí ʻaki ha sāvolo pe vaʻakau.
c. Toe fuʻifuʻi ʻa e afí ʻaki ha vai lahi ange.
d. Toutou fai ia kae ʻoua kuo mate kotoa ʻa e uló mo e malalá.
Fakaʻosi ʻaki hano aleaʻi e fekauʻaki ʻo e ʻekivitī ko ʻení ki heʻetau moʻui fakaetuʻasinó mo fakalaumālié.
Fononga Nounou
Taumuʻá
Ke fiefia ʻi he ʻekitivitī fakatuʻasinó pea ʻunuʻunu ʻo ofi ange ki he ʻEikí ʻi hoʻomou vakai ki he fakaʻofoʻofa ʻo ʻEne ngaahi fakatupú.
Fakamatalá
Fokotuʻutuʻu ha ngaahi ʻekitivitī ke teuteu ki ha fononga lalo fakafiefia. ʻE lava ke lau-uike ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení. ʻE lava ke taki ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ʻe ha mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí pea mo ha taha faleʻi ʻilo lahi mei he uōtí, siteikí, pe koló. Fakakaukau ke fakakau ha faʻahinga meʻa ke ne fakaafeʻi ʻa e ivi takiekina ʻo e Laumālié ʻi he ʻekitivitī takitaha. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke vahevahe ʻe ha mēmipa ʻo e kalasí pe kōlomú ha aʻusia, fai ha fakamoʻoni, pe akoʻi ha tokāteline kimuʻa pea toki kamata ʻa e ʻekitivitií.
-
Fakafeʻiloaki ki he fononga nounoú. Ako ki he ngaahi nāunau mo e vala, feimeʻatokoní, ngaahi pōtoʻi ʻo e moʻui ʻi natulá, mo e ʻuluaki tokoni fakafaitoʻó.
-
Ako fakahoko ʻa e fononga laló. Fai ha fanga kiʻi fononga lalo nounou ke teuteu fakatuʻasino ki he fononga nounoú. ʻE lava ke kau ʻi he taha ʻo e fanga kiʻi ako fononga lalo ko ʻení ha kemi pō kakato. Ako e ngāue ʻaki ʻo e mapé mo e kāpasá. Kapau ʻe lava, ako hono ngāue ʻaki ʻo e GPS pea mo e meʻangāue fetuʻutaki fakaletioó.
-
Palani mo e lisi ke fakamaau ki he fonongá. Faʻu fakakulupu ha palani fakaikiiki, kau ai mo ha taumuʻa, fokotuʻutuʻu kotoa ʻo e fonongá, ngaahi halá, fakahinohino ki he feituʻú, fakamatala fetuʻutaki ʻi ha meʻa fakatuʻupaké, mo ha ngaahi mape. Teuteuʻi ha lisi ʻo e meʻa ke fakamāú. Teuteu foki ki he ngaahi fakatahalotú pea palani ha taimi ke lotu mo ako folofola ai e fakafoʻituituí.
-
Fononga nounou. Fakahoko ha fononga. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi taukei ne ako ʻi he ngaahi ʻekitivitií ʻo aʻu mai ki he fonongá.
Ko e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi ʻekitivitī pō kakató, vakai ki he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2,13.6.12.
Taumātaʻu
Taumuʻá
Feinga ke fiefia ʻi he ʻekitivitī fakatuʻasinó pea ʻunu ʻo ofi ange ki he ʻEikí ʻi hoʻo fakahoungaʻi ʻa e fakaʻofoʻofa ʻo ʻEne ngaahi fakatupú.
Fakamatalá
Fokotuʻutuʻu ha ngaahi ʻekitivitī ke teuteu ai ki ha ō ki ha taumātaʻu fakafiefia mo malu. ʻE lava ke aʻu ʻo lau-uike ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení. ʻE lava ke tataki ʻa e ngaahi ʻekitivitií ʻe ha mēmipa ʻo e kōlomú pe kalasí mo ha taha faleʻi ʻilo lahi mei he uōtí, siteikí, pe koló. Fakakaukau ke fakakau ha faʻahinga meʻa ke fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he foʻi ʻekitivitī kotoa pē. Hangē ko ʻení, te mou lava ʻo fakaafeʻi ha mēmipa ke ne vahevahe ha aʻusia, fai ha fakamoʻoni, pe akoʻi ha tokāteline kimuʻa pea toki kamata ʻa e ʻekitivitií.
-
Ko e fakafeʻiloaki ki he taumātaʻú. Ako ki he ngaahi nāunau mo e vala toutai totonú. Toe ako foki pe fakamanatu ha faʻahinga ʻuluaki tokoni fakafaitoʻo fekauʻaki mo e toutaí.
-
Ko hono maʻu mo ngaohi ʻo e iká. Ako ki he ngaahi founga hono kumi ʻo e iká mo e founga ke teuteu ai ʻa e ʻakau taumātaʻú mo e nailoní. Ako ki hono ngaahi haʻí mo hono lafoʻí. Ako hono haʻi ʻo e mātaʻú mo e ʻauʻuno mo e ngaohi ʻo e iká.
-
Palani mo e lisi ke fakamaau ki he fonongá. Faʻu fakakulupu ha palani fakaikiiki, kau ai mo ha taumuʻa, fokotuʻutuʻu kotoa ʻo e fonongá, fakamatala fetuʻutaki ʻi ha meʻa fakatuʻupaké, mo ha ngaahi mape. Teuteuʻi ha lisi ʻo e meʻa ke fakamāú. Teuteu foki ki he ngaahi fakatahalotú pea palani ha taimi ke lotu mo ako folofola ai e fakafoʻituituí.
-
Ō‘o taumātaʻU. Mou o. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi taukei ne ako ʻi he ngaahi ʻekitivitī fakaangaangá.
Kapau ʻe kau ʻi hoʻomou fonongá ha ʻekitivitī pō kakato, toe fakamanatu ʻa e ngaahi fakahinohino ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2,13.6.12.