Mataupu 11

I Soo Se Isi Lava Atunuu

Stan Bronson ma [tamaiti] matuaoti o Songjuk o loo faafiafia i luga o le televise

I le amataga o Oketopa 1968, sa i ai Isapela Santana i lona tausaga lona lua i Benemérito de las Américas. O le aoga a le Ekalesia i le taimi lea e afe luaselau tamaiti aoga—e sili atu ma le faaluaina le mea na i ai i le taimi na taunuu atu ai Isapela iina—ma se lotoā ua faateleina ma se faletaalo fou, o se faleoloa laitiiti, fale e lua o faleoloa, o se nofoaga tutotonu e taunuu i ai tagata, ma le tolusefulu-lima o isi fale e nonofo ai tagata. Ina ua sau Peresitene N. Eldon Tanner i le Aai o Mekisiko i le amataga o le tausaga e faapaia fale fou, sa o mai ai foi ma le Aufaipese a le Tapeneko e pepese i le sauniga.

Sa vave ona faamasani atu Isapela ma lona uso laitiiti o Hilda i le olaga i le aoga. Sa matamuli Isapela, ae sa musu o ia e faataga lona matamuli e faalavelave i ana aoaoga. Sa ia maua se uo mamae, aoao e faatautaia eseesega faaleaganuu sa fetaiai ma ia, ma faia le mea sili na te mafaia e talanoa ai i tagata na te lei iloaina.

Sa ia faavaeina foi o ia lava o se tamaitiiti aoga filiga. Sa ia sailia e le aunoa le fautuaga a faiaoga ma taitai i le aoga. O se tasi o nei faiaoga, o Efraín Villalobos, sa auai i aoga a le Ekalesia i Mekisiko o se alii talavou a o lei suesue i tulaga faafaatoaga i le Iunivesite o Polika Iaga. Sa ia te ia se uiga malie lelei, ma sa iloa o ia e Isapela ma isi tamaiti aoga i Benemérito o se tagata e faigofie ona fesootai i ai. I le mamao mai ai i le aiga, sa latou vaavaai atu ia te ia o se faiaoga, taiala, ma se faatamā.

O se isi faiaoga na musuia o ia o Leonor Eseta Garmendia, o lē sa faiaoga le fisiki ma le matematika i le aoga. I le tausaga muamua o Isapela, na fai atu ai Leonor i ana tamaiti aoga e sii o latou lima pe afai latou te fiafia i le matematika. Sa sii i luga le tele o lima. Sa ia fesili atu po o ai e le fiafia i le mataupu. Na sii i luga le lima o Isabela.

“Aisea e te le fiafia ai i ai?” O le fesili lea a Leonor.

“Ona ou te le malamalama i ai,” o le tala lea a Isapela.

“O le a e malamalama i ai iinei.”

“Sa le’i faigofie le galuega i totonu o le vasega a Leonor. Ae o nisi taimi na te tuuina atu ai i le vasega se galuega atofaina ona fai atu lea i tamaiti aoga taitasi e o mai i lana kesi e la te taulimaina faatasi ai galuega o le matematika. E lei umi, ae mafai e Isapela ona mafaufau ma foia fesili i lona ulu—o se tomai na te lei mafaufauina lava o le a ia maua.

E pei o le toatele o lana vasega aoga sa faapaleni e Isapela tiutetauave faaleaoga ma faalegaluega. Sa totogi e le Ekalesia le tele o le tupe faaalu faaleaoaoga ina ia faaitiitia ai le pili aoga. Ina ia totogi le vaega o totoe, o nisi o tamaiti aoga na faamamaina fale pe galulue foi i le lafu povi taususu a le aoga. Sa maua e Isapela se galuega o se tagata e talitelefoni mo le aoga. I le gasologa o le tele o itula sosoo, sa nofo ai o ia i se potu telefoni vaapiapi ma faasolo atu valaau telefoni i le lotoa i le faaaoga ai o uaea sulu o numera i luga o le laupapa faasoa telefoni. Sa faigofie le galuega, ma sa masani ona ia aumaia se tusi faitau e faapasi ai le taimi.

I lena taimi, sa tetee ai tamaiti aoga o iunivesite i le salafa o le kelope e faasaga i o latou faigamalo. I le Aai o Mekisiko, e toatele tamaiti aoga na potopoto i magaala e tetee mo se tulaga amiotonu faaletamaoaiga ma faaupufai. Sa latou le fiafia foi i le faatosinaga a le Iunaite Setete i taitai Mekisiko. O manatu sa i tamaiti aoga e faapea, o feteenaiga i le va o faavae faavaomalo o le Iunaite Setete ma le Soviet Union o se avanoa mo malo malolosi e pulea ai o latou tuaoi laiti, e sili atu ona vaivai.

I le faafaigataina o le vevesi, sa sauni le Aai o Mekisiko e talimalo i le Olemipeka o le Taumafanafana—o le Olemipeka muamua lava ua faia i se atunuu Amerika Latina. Na oo atu feeseeseaiga i se tulaga maualuga ogaoga i le aso 2 o Oketopa, 1968, i le sefulu o aso a o lumanai le Olemipeka, ina ua tafana e autau faaauupegaina a Mekisiko le au solotetee i le Lotoa o le Tlatelolco o le Aai o Mekisiko, ma fasiotia ai le latalata i le limasefulu tagata. I vaiaso na sosoo ai, na taofia i falepuipui e le pulega faalemalo ia taitai o le gaoioiga a tamaiti aoga a o taumafai le malo ma le au faasalalau e taufaatauvaaina sauaga o le fasiotiga tagata i Tlatelolco.

Sa latalata Benemérito i le mea na tupu ai le faamasaatoto, ma sa faanoanoa Isapela ina ua ia iloa e uiga i le fasiotiga. Ae sa ia lagonaina le saogalemu i le aoga, lea sa lei aafia ai le toatele o tamaiti aoga ma faiaoga i tetee faaupufai.

E ui i lea, i se tasi aoauli, sa valaau atu ai se tamaloa i le aoga ma faamata’uina e gaoia ana pasi. Sa fefe Isapela, ae sa lei popolevale o ia. “O ai lea e saunoa?” sa ia fesili ai.

Sa tuu i lalo e le tagata le telefoni.

I le le mautinoa ai po o le a le mea e fai, sa ia vili ai le telefoni e valaau ia Kenyon Wagner, le faatonusili o le aoga.

“Isapela,” na ia fai mai ai, “o le a matou taulimaina le mataupu.”

O le tagata na valaau mai na iu ina avea na’o se taufaamata’u gaogaoii, ma sa mapu Isapela e leai se mea leaga na tupu mai. Na avea Benemérito ma ona toomaga, o se nofoaga toafilemu mo ia e mafai ona suesue ai i le talalelei ma a’otauina ai.

A o i ai o ia iina, sa ia iloa o le a puipuia o ia.

I le taeao o le aso 10 Novema, 1968, sa potopoto ai Henry Burkhardt ma nisi o le Au Paia pe a ma le 230 mo se konafesi faaleitu i Gorlitz, o se aai i le tuaoi i sasae o le Ripapelika Temokarasi o Siamani. O le fale fogafaletolu lea sa latou lolotu ai na tulaga faaletonu. O piliki na iloa atu i faamalama o luma pito i fafo ua pala.

Na faafuasei lava, ona lagonaina e tagata o le au paia le olioli i le falelotu. Sa vaaia le Aposetolo o Thomas S. Monson, i le konafesi, lea na faateia ai le Au Paia. I le fitu tausaga talu ona fausia Puipui o Perelini, sa itiiti ni avanoa latou te feiloai ai ma se pulega aoao.

Talu ai nei na tofia ai Elder Monson e vaaia misiona o le gagana faa-Siamani, ma o Henry, i le avea ai ma taitai o le Ekalesia i le GDR, sa naunau e galulue faatasi ma ia. I le fasefulu tasi o ona tausaga, e na o ni nai tausaga e matua ai Elder Monson ia te ia. Ae o ia o se aposetolo—ma o lena mea na avea ai o ia o se tagata pito taua i le vaai a Henry. Pe mata e faape’ī Elder Monson? Pe o le a lelei se la fesootaiga?

Na vave mou ese le le mautonu i le taimi na savali atu ai Elder Monson i totonu o le falelotu. O ia o se tagata lotomaulalo ma e fesootai lelei ma tagata ma fiafia. Sa le mafai ona tautala faaSiamani o ia, ma sa le mafai e Henry ona tautala faaPeretania, ae na avea i laua ma ni uo.

Na amata le konafesi i le ta o le sefulu. Sa mataataata le Au Paia i le potopotoga, sa manino lo latou loto faafetai mo le auai mai o Elder Monson. O nisi o i latou sa mautinoa lava o ni sipai faamatalaga—o tagata o le Ekalesia o e na lipoti atu i le malo e uiga i upu ma amioga a o latou uso a Au Paia. Sa manatu Henry ua ia iloa le toatele o i latou, ae na te lei taumafai e taofia i latou. E sili atu ia te ia le maua atu e le malo o lipoti mai le Au Paia o Aso e Gata Ai o e avatua tala e faamatalaina le mea moni e uiga i le Ekalesia nai lo mai ia i latou o e itiiti se manatu alofa.

E ui i lea, sa ia le fiafia i le tele o tapulaa na tuuina atu ia te ia ma isi Siamani Sasae. O le taitaiina o le Ekalesia i lalo o nei tulaga na faaauau ai ona taofia o ia mai lona aiga i le ono aso i le vaiaso, ma o lea foi ua maua e i la’ua ma Inge se tamaitiiti lona lua, o se tama e igoa ia Tobias. O taimi uma lava e tatau ai ona ia taulimaina taitai o le malo—lea sa masani ona tupu—sa latou taumafai e faatalitonu o ia i faamanuiaga o le faakominisi. Sa i ai pea ia te ia le le talitonu i ni manuia mai le faakominisi. Ina ua ia mafaufau e uiga i tulaga i le atunuu, ma se faiga na faatosinaina ai le Au Paia e lipoti atu e uiga i isi Au Paia, na te fesili ifo ia te ia lava, “E faapefea ona i ai se mea faapenei?”

Sa manino lava foi le ootia o Elder Monson i tulaga o le GDR. Ina ua tulai o ia e lauga atu i le Au Paia i le konafesi, sa faatumulia ona mata i loimata. Sa taumafai o ia e tautala, ae sa matua ootia lava ona lagona ma faigata ai ona tautala. Na iu lava ina ia faapea mai, “Afai o le a outou tumau faamaoni ma faatuatua i poloaiga a le Atua, o faamanuiaga uma e olioli ai soo se tagata o le Ekalesia i soo se isi lava atunuu o le a fai mo outou.”

Mo Henry ma isi Au Paia i le potopotoga, na se’i faatoa folafola atu lava e Elder Monson mea uma sa latou moomoo i ai o ni tagata o le Ekalesia. Ae e tele naua mea e tatau ona suia i le GDR mo ia upu ina ia tino mai. Ina ua talosagaina e taitai o le Ekalesia le faavaeina o se siteki i le GDR, sa teena e Henry le manatu, i le popole o le a tosina mai ai se gauaiga e le manaomia mai le malo. Ma sa le mafai ona maua faamanuiaga o le malumalu talu ona faaitiitia e le GDR femalagaiga faavaomalo. O taimi uma lava e talosaga ai e le Au Paia le faatagaga e o ai i le Malumalu o Suisi, e teena e le malo a latou talosaga.

A e sa faatumulia pea le potu i se agaga matagofie. Sa faamanuia e Elder Monson le Au Paia, ma sa latou tapunia le sauniga i se viiga faatauanau:

Tu Ieova i lo tatou va;
Ia mamao foi o ni mala,
Tausi oe i aso uma.
Se’ia tatou toe feiloai.

Pe tusa o le taimi lea, i le atunuu o Aferika i Sisifo o Kana, sa mautinoa ai e Joseph William Billy Johnson ua ia mauaina le talalelei moni a Iesu Keriso. I le fa tausaga na muamua atu, na tuuina atu ai e lana uo o Frank Mensah ia te ia se Tusi a Mamona ma isi tusi ma tamaitusi a le Au Paia o Aso e Gata Ai. E pei o lona tuaoi o Nigeria, sa leai se aulotu a le Ekalesia i Kana. Sa manao Frank e suia lena mea.

“Ou te lagona o oe o le tamalii e tatau ona ta galue faatasi,” na ia fai atu ai ia Billy.

Talu mai lena taimi, sa latou faatulagaina ai ni aulotu e le aloaia e fa o le Au Paia o Aso e Gata Ai i totonu ma tuaoi o Accra, le laumua o Kana. O le faafesootaia o le laumua o le Ekalesia, sa latou iloa ai e uiga i le faatautau o le Ekalesia e auina atu faifeautalai i Aferika i sisifo. Ae sa uunaia i latou e LaMar Williams ma isi e suesue le talalelei ma faapotopoto faatasi ma tagata talitonu e tutusa o latou manatu. Ina ua silafia e Frank ma Billy o Virginia Cutler, o se polofesa mai le Iunivesite o Polika Iaga, sa i Accra e amata se polokalama o le tamaoaiga i le aiga i le Iunivesite o Kana, sa la amataina se Aoga Sa faalevaiaso ma ia.

Sa fiafia Billy e faasoa atu le talalelei. Sa faigaluega o ia i pisinisi o faafetauaiga o oloa faavaomalo, ae sa manao o ia e faamavae mai lana galuega ma tuuto atu le tele o le taimi i le galuega faafaifeautalai. E lei talitonu lona toalua i lana faatuatuaga. “E fou tele lenei ekalesia,” o lana tala lea. “Ou te le manao e te faamavae.”

Ae sa naunau Billy e talai atili atu. “E i ai se mea ua mumū i lo’u loto e le mafai ona ou natia,” na ia fai atu ai ia te ia.

Ua leva ona taua mataupu faalelotu ia Billy. O lona tina, o Matilda, o se Metotisi tuuto, ma sa ia tausia o ia ia faatuatua i le Atua ma ia fiafia i Lana afioga. I le aoga, e masani ona maua e Billy se nofoaga patino e usu ai viiga ma tatalo a o taaalo isi tamaiti aoga. Sa matauina e se tasi o ona faiaoga ma fai atu ia te ia o le a i ai se aso e avea ai o ia ma se faifeau.

A o faasolo ina matua Billy, sa faamautuina lona faatuatua e ni miti ma ni faaaliga ofoofogia. E lei leva ona faailoa atu e Frank Mensah ia te ia le talalelei toefuataiina, sa tatalo Billy ma na ia vaai atu ua avanoa le lagi ma faaali mai au o agelu, o iliina pu ma pepese i viiga i le Atua. “Johnson, Johnson, Johnson,” na valaau atu ai se leo ia te ia. “Afai e te tauaveina la’u galuega e pei ona Ou poloaiina ai oe, o le a Ou faamanuiaina oe ma faamanuia lou laueleele.”

E ui i lea, e lei taliaina e tagata uma ia Billy ma Frank po o la talitonuga. Sa fai mai nisi tagata ua la mulimuli i se ekalesia sese. O isi na tuuaia i la’ua i le lē talitonu ia Iesu Keriso. O a latou upu na tiga ai Billy. I le mafaufau ai pe ua taitai seseina o ia, sa amata ai ona anapogi o ia. Ina ua mavae aso e tolu, sa alu o ia i se potu i lona fale lea sa ia tautau ai ata o peresitene o le Ekalesia i luga o le puipui. Sa tootuli o ia i lalo ma tatalo i le Atua mo se fesoasoani.

“Ou te fia vaai i nei perofeta,” o lana tala lea. “Ou te manao latou te tuuina mai ia te au ni faatonuga.”

I lena po, a o moe Billy, sa ia miti ua faaali atu Iosefa Samita ia te ia ma fai atu, “E le o toe mamao ona o mai lea o faifeautalai. O loo mafaufau mai perofeta MaKei ia te oe.”

Sa alu atu foi se isi tamaloa ia te ia ma faailoa atu o ia lava o Polika Iaga. “Johnson, o loo matou faatasi ma oe,” o lana tala lea. “Aua e te lotovaivai.” A o lei mavae le po, sa vaai Billy i perofeta uma o aso e gata ai e tau atu ia Siaosi Alapati Samita.

O le manao o Billy e tuuto atu le tele o le taimi e faasoa atu ai le talalelei sa lei pine ae taitai atu ai o ia e faamavae mai lana galuega ma siitia atu ai i Cape Coast, o se aai i sautesisifo o Accra, lea na ia fuafua ai e fai se faatoaga ma amata se aulotu fou. E lei lagolagoina e lona toalua lana faaiuga, o lea nai lo le siitia atu faatasi ma le aiga, ua ia faia ia la tete’a ma Billy, ma tuua ai Billy e tausia le la fanau laiti e toafa.

Sa matua lofituina Billy, ae sa ia maua le lagolago i lona tina, o Matilda. Sa i ai ona lava masalosaloga e uiga i le faamavae o Billy mai lana galuega ma siitia atu le aiga i Cape Coast, ma mafaufau pe mafai ona manuia o ia i se aai ua tele lotu o i ai. Ae o Billy, pau lea o lana tama o loo soifua mai, ma sa ia faalagolago ia te ia mo lona tausiga faaletamaoaiga, o lea sa alu ai o ia la te faatasi.

Ua maua e Matilda le faatuatuaga o lana tama. Ina ua faatoa ta’u atu e Billy ia te ia ona talitonuga fou, na te lei manatu mamafa i ai. Ae ina ua uma ona vaai i le ala na suia ai o ia ma tagata na ia aoaoina e na talitonuga, sa ia iloa ai ua maua e lana tama se mea faapitoa. Sa ia iloa o le a faamanuiaina o ia ma le toatele o isi pe a o’o mai le Ekalesia i Kana, ma o lenei malamalamaaga na tuuina atu ai ia te ia le lototele.

O le taimi lava na faamautu ai le aiga i Cape Coast, sa tausia ai e Matilda le fanau a Billy a o ia faatuina lana aulotu fou. Sa ia tuuina atu foi ia te ia le lagolago ma le faamalosiauga mama, ma tuuina atu se fesoasoani pe a ia gafatia ina ia faamalosia ai le aulotu.

Sa ia faamautu mai “Ua ia saunia e tau mo le Ekalesia tusa po o le a le mea e tupu mai, ua ou saunia e tau se taua faamaoni mo le Ekalesia.”

Ina ua uma ona faalauiloa le latou lipine musika ma Stan Bronson, sa lei pine ae iloa e le au pepese o Matuaoti o Songjuk ua latou faafiafia e le aunoa i nofoaga o le militeli ma luga o faafiafiaga o televise a Amerika ma Korea. O tagata uma, e aofia ai le peresitene o Korea i Saute ma le amepasa a le I.S., sa foliga mai e fiafia i le aufaipese a teineiti laiti.

Sa fiafia Hwang Keun Ok e galulue faatasi ma Stan ma le au pepese. Sa i ai se aafiaga lelei i teneiti mai le vaega. Mo se tasi o ia mea, o le auai e manaomia ai lo latou faamaeaina o a latou meaaoga i le taimi e tatau ai. Ae e sili atu nai lo lena, sa fiafia Keun Ok e vaai atu i teineiti o maua se lagona o le taua o le tagata lava ia mai a latou pesega. A o faateleina le lauiloa o le au pepese, sa tumau pea lo la faamalosiau atu ma Stan, ma taialaina lemu le au pepese e ala i faatinoga o aoga pese taitasi, faafiafiaga, ma le pueina.

Sa la mananao e fesoasoani i teineiti i le nofoaga mo tamaiti ua matua oti i le taimi nei ma i le lumanai. A o malolo ai mai galuega i le tausaga na muamua atu, sa talanoa atu Stan i tagata i lona nuu e uiga i le faatauina mo teineiti taitasi o se ofu talaloa fou po o se pepe meataalo mo le Kerisimasi. Ona ia fai atu lea i se uo e tautala i le faaKorea e fai faaSanta Claus e tuuina atu ia meaalofa. Mulimuli ane, sa la manatu ai ma Keun Ok e talosaga i tagata i le Iunaite Setete e tuuina atu le lagolago tautupe faalemasina mo teineiti.

O le taimi lava na malolo ai Stan mai le vaegaau, sa ia faatuina ai i Iuta se faalapotopotoga e le saili ia maua se polofiti. Sa ia lauga foi i faeasaite, fai konaseti, ma faatau atu lipine o pese ina ia faailoa atu ai teineiti ma o latou manaoga tautupe. E ui i lea, a o lei mafai ona faagaoioia le faalapotopotoga i Korea i Saute, sa manaomia se laisene mai le malo. Sa faatapulaaina e le malo o Korea i Saute ni faalapotopotoga mai fafo mai le faia o galuega faaagafesootai i totonu o le atunuu. O le mea e lelei ai, sa mafai e Keun Ok ona faaaoga le lauiloa o le au pepese ma ona fesootaiga i le malo e faamautu ai se laisene mo le faalapotopotoga a Stan.

A o faatulagaina le faalapotopotoga e le mo se polofiti, sa faitau ai e Stan se tusi musuia ua faaautuina Tender Apples e uiga i se tamaitai o le Au Paia o Aso e Gata Ai o lē sa fesoasoani i fanau na lamatia. Sa fiafia i laua ma Keun Ok i le ulutala, o lea sa ia faafesootaia ai le tusitala, o lē sa malie e tuu atu ia i laua e faaigoa le la faalapotopotoga o le Faavae o Apu Agamalu. Sa teu e Keun Ok se potu i lona fale e lua-fogafale i Seoul o se ofisa o Korea mo le faalapotopotoga e le mo se polofiti, ma sa faigaluega ai Stan iina a o i ai o ia i Korea. E lei umi, ae faaaoga foi e le vaega pepese le igoa Apu Agamalu.

I se tasi aso, sa featai ni isi o teineiti a o latou aumaia se lomifefiloi ia Stan. I le pepese ai i fonotaga a le Au Paia o Aso e Gata Ai i se nofoaga o le militeli a Amerika, sa latou iloa ai o Stan o se tagata o le Ekalesia. Ae e pei o le toatele o tagata Korea, latou te lei iloa lava ni mea se tele e uiga i le Ekalesia po o mea sa aoao atu. Ina ua latou sueina le “Mamona” i le lomifefiloi, sa faamatalaina ai le upu o ni “tagata uigaese lava.”

“Ia,” na fesili atu ai Stan i teneiti, “e tou te manatu o a’u o se tagata uigaese?”

“Oi, leai,” na latou fai atu ai.

“E tou te manatu o Miss Hwang o se tagata uigaese lava?”

Sa maofa teineiti. E leai se tasi o i latou na iloaina o lo latou taitai o se “Mamona” foi.

Sa ta’u atu e Stan ia Keun Ok le mea na tupu. Sa ia iloa ua toe o sina taimi ona iloa lea e tagata Porotesano lagolago o le au matuaoti e uiga i lona avea ai ma tagata o le Ekalesia, ma sa saunia o ia lava mo la latou tali.

Sa lei umi ona faatali o ia. O le taimi lava na iloa ai e e na lagolagoina o Keun Ok o se Au Paia o Aso e Gata Ai—ma o nisi o teineiti i le nofoaga mo tamaiti ua matuaoti ua fiafia i le Ekalesia—sa latou tuuina atu ia te ia se filifiliga. A le o le tuua e ia o le Ekalesia pe faamavae mai lona tofiga. Mo Keun Ok, sa le o se filifiliga lena mea.

Sa ia aoina mai ana mea ma tuua le nofoaga mo tamaiti ua matuaoti. O nisi o teineiti matutua o e na alolofa ia Keun Ok sa le’i leva ae mulimuli atu ia te ia, ma aveatu ni nai a latou meatotino. Ina ua latou tutu atu i lona faitotoa, sa ia iloa o le a ia sailia se auala e tausia ai i latou.

I Iuta, sa leai se mea na i ai ia Truman Madsen ae na o se tala fiafia mo lana komiti na sailia le amataga o le Ekalesia. I le taumafanafana atoa o le 1968, na auina atu ai e tusitalafaasolopito ia te ia ni faafouga mai a latou malaga sailiili i le Iunaite Setete i sasae. Faafetai mo le tupe mai le Au Peresitene Sili, sa mafai ona latou sailia faletusi ma faila na teuina, i le sueina o pepa o faamatalaga o talafaasolopito ma faamautu ai aso taua ma mea moni.

“O se taumafanafana maoae moni lava!” Na folafola atu ai Truman. Sa ia mautinoa ua saunia lelei nei tusitalafaasolopito o le Au Paia o Aso e Gata Ai e tali atu i faamatalaga a Wesley Walters e uiga i le Uluai Faaaliga.

O se tasi o a latou mea aupito sili ona taua na maua i lena taumafanafana o se faamaoniga malosi o le toefaaolaolaina o tapuaiga e latalata i le fale o Iosefa Samita i le 1820. Na matauina e Milton Backman, o se polofesa o talafaasolopito ma mataupu faalelotu i le Iunivesite o Polika Iaga, sa faamatalaina le tulaga fiafia faalelotu i faaupuga lautele, e aunoa ma le faailoaina o soo se nofoaga patino. O lenei mea na taitai atu ai Milton e talitonu o Wesley Walters sa taulai tele atu lana sailiiliga ua patino lava i Palamaira. Ina ua mavae le faaaluina o ni vaiaso e saili ai faamaumauga o talafaasolopito i Niu Ioka i sisifo, sa iloa ai e Milton o se “afā” o le naunau faalelotu na pasi atu moni lava i le itulagi faataamilo i Palamaira i le 1819 ma le 1820—e pei lava ona sa faamatalaina e le perofeta o Iosefa i lana tala o le Uluai Faaaliga i le 1838.

I nai masina na sosoo ai, sa galulue ai Truman ma isi tusitalafaasolopito i tusiga e uiga i mea na latou maua. Sa manao o ia e lolomi faatasi sailiiliga uma i se lomiga o Suesuega a le IPI, o se api talaaga faaakatemia na lolomiina e le Iunivesite o Polika Iaga.

I le taimi lava lea e tasi, sa faaauau ai e Hugh Nibley ona suesue i vaega o tusi taai mai le Falemataaga o Faatufugaga i Metropolitan. Ina ua maua e le Ekalesia measina, e toatele tagata sa naunau e aoao mea sa latou faaalia mai e uiga i le Tusi a Aperaamo ma lona faaliliuga. Mo le silia ma se seneturi, i le iloa ai, sa i ai i nisi tagata le masalosalo i le faaliliuga a Iosefa Samita o “kopi” e tolu na lolomiina faatasi ma le Tusi a Aperaamo. O le toe gaosiga mai ata na maua i tusi taai, o nei kopi sa toetoe lava tutusa ma ata i luga o taaiga masani o maliu Aikupito ia sa foliga mai e leai se mea e faatatau ia Aperaamo po o ona taimi.

O uluai iloiloga ma faaliliuga o vaega na faamaonia ai o i latou o ni anotusi o maliu mai seneturi ina ua mavae aso o Aperaamo, ma e lei finauina foi e le Ekalesia po o Hugh lenei sailiga. Ae sa talitonu Hugh o nisi suesuega e mafai ona faasusulu atili ai le malamalama i luga o tusi taai ma le faaliliuga a le perofeta. I le silia ma le sefululua tusiga na lolomiina i le 1968 ma le 1969, sa ia faaaogaina ai lona malamalama e uiga i aganuu ma gagana anamua e faalautele ai nisi o manatu e uiga i le Tusi a Aperaamo ma lona sootaga i tapuaiga ma aganuu anamua a Aikupito. Sa ia ta’ua, mo se faataitaiga, o nisi o faamaoniga sili ona malosi o le moni o le Tusi a Aperaamo o lona foliga lea i isi anotusi anamua o le malumalu ma tu masani tuai e uiga ia Aperaamo e faapea, sa ono lei iloa e Iosefa Samita se mea e uiga i ai. O le tusiga a Hugh ua faaalia ai foi malamalamaaga mamana o le tusi i le perisitua, sauniga o le malumalu, ma le fuafuaga o le faaolataga.

I le tautotogo o le 1969, na faaali mai ai le sailiiliga na faia e le komiti a Truman i Suesuega a le IPI. O le sailiiliga na tuuina mai ai faamatalaga e sili ona lata mai e uiga i le Uluai Faaaliga ma tuuina mai ai se lagolago mautu faasolopito mo le molimau a Iosefa Samita. O Leonard Arrington ma James Allen, o sui e toalua o le komiti, na aoteleina tusiga ma tusi na lolomiina i le amataga o le talafaasolopito o le Ekalesia. Sa tusia e Milton Backman se tusiga e uiga i lana sailiiliga i gaoioiga faalelotu e latalata i Palamaira. Ma o Dean Jessee, o se tagata teutusi tuai mo le Ofisa o Tusitalafaasolopito o le Ekalesia, na saunia se tusiga e uiga i tala o le Uluai Faaaliga a Iosefa Samita. O isi tusiga na taulimaina ni autu talitutusa faapena. E ese mai lo latou taua i le puipuia o le faatuatua, na talitonu Truman o tala tusia na faaalia ai le taua o le galulue faatasi o le Au Paia ina ia maua se malamalama atoatoa atili i le talafaasolopito o le Toefuataiga. Sa ia ta’ua e toatele tagata o le Ekalesia sa i ai ni tusi, api talaaga, ma isi pepa o faamatalaga e mafai ona matuai faaaogaina e tusitalafaasolopito.

“O loo i ai galuega taua o le faapotopotoina, sailiiliga, ma le faaliliuina lea e tele naua mo soo se mafaufau e tasi, po o ni mafaufau e selau,” na ia tusia ai i lana faatomuaga i le lomiga o Suesuega a le IPI . “E tatau ona aofia ai i tatou uma.”

I le taimi lea, i le Ripapelika Temokarasi o Siamani, sa vaaia ai e Henry Burkhardt ni nai suiga mo le Au Paia i lalo o lana tausiga. Ina ua mavae le asiasiga a Elder Monson i Gorlitz, sa faatuina e le Au Peresitene Sili se misiona i Dresden, o se aai tele i le GDR, ma sa valaauina Henry e avea ma ona peresitene. I se taimi puupuu mulimuli ane, sa toe foi atu ai Elder Monson i le atunuu e faatulaga le misiona, faauu Henry i le tofi o le faitaulaga sili, ma vaetofia o ia i lona valaauga fou.

O le faletua o Henry, o Inge, sa valaauina e auauna atu faatasi ma ia. Talu mai le feiloaiga ma le au Burkhardt, sa popole Elder Monson i le vaaia e le ulugalii o le tasi ma le isi mo na o ni nai itula i le vaiaso. “O le mea o loo e faia e le o se mea lelei,” na ia tau atu ai ia Henry. O le taimi nei o Inge, i le avea ai ma se uso a taitai misiona, sa malaga soo faatasi ma ia i le atunuu ma e i ai taimi e auai ai i tiute i le ofisa o le misiona.

Peitai, sa sili ona manao Henry e malaga na o ia, ina ua ia manatu atonu na te fetaiai ma ni faafitauli. Sa mataituina pea e le malo ia gaoioiga a le Au Paia, ae sa faaitiitia le masalosalo i le Ekalesia ina ua valaauina Henry, o se tagatanuu o Siamani Sasae, e avea ma peresitene o le misiona. Po o le a lava le umi e lei faia ai e le Au Paia ni fonotaga e lei faatulagaina, lolomi pe faavasega soo se anomea a le Ekalesia, pe galulue foi e aunoa ma se lapataiga, na tuua ai i latou ma le faalavelaveina e le au pulega. Sa latou saoloto e faia sauniga faamanatuga, ō o ni faiaoga o aiga, ma faapotopoto mo sauniga a le Aualofa, Aoga Sa, perisitua, ma le Peraimeri.

Sa taumafai Henry ia faaeteete. E toatele le Au Paia i le atunuu sa popole i le aveesea o fesootaiga ma le Ekalesia lautele, ma sa latou moomoo ia tele atu anomea ua lolomiina a le Ekalesia. O nisi taimi sa faatagaina ai e le malo le Au Paia e aumai ni aofaiga tetele o anomea lolomi, e pei o tusipese ma tusitusiga paia. Ae e masani lava, e tatau i tagata o le Ekalesia ona faaaoga ia mea ua latou maua. Ina ia taulimaina tapu e faasaga i le lolomiina ma le kopiina o anomea a le Ekalesia, sa tofia ai e Henry ni volenitia faatuatuaina o e na faia ni kopi o tusi lesona i pepa lomitusi ma le karaponi.

O le faia o lena mea sa le o le solia o le tulafono, o lea sa lagona ai e Henry le tauamiotonuina i le faia ma le tufatufaina atu o tusi lesona. Ae sa popole pea o ia i lea faiga. O tulafono e taofiofia ai le saolotoga o tapuaiga sa lei tusiaina i taimi uma pe laugatasia ona faamalosia foi i le atunuu atoa. Na iloa lelei lava e Henry e le manaomia e taitai Stasi se mafuaaga e puefaapagotaina ai o ia. Afai e maua o ia e le taitai sese o i ai tusi lesona ese a le Ekalesia, e faigofie lava ona iu Henry i se faafitauli ogaoga.

E ui ina sa le’i lelei tulaga i le atunuu, ae sa faaauau pea le Ekalesia. O le mea e maofa ai, e fasefulufitu tagata na papatisoina i le 1968. I le taimi na faatuina ai e Elder Monson le Misiona a Dresden, sa 4,641 le Au Paia Siamani Sasae i paranesi e fasefulu fitu ma itu e fitu. Sa auai le Au Paia i sauniga, faia asiasiga o faiaoga o aiga, ma faia gaoioiga a le Ekalesia pe a mafai ai. Sa latou faia foi se “Vaiaso o Gafa” ma auina mai igoa e sefulufa afe mo galuega faalemalumalu.

A o tomanatu Henry i lona valaauga fou, sa ia tuuto atu o ia lava ma lona aiga i mea uma na manaomia. “Ua tatau nei ona avea ma a tatou galuega le galulue ma lo tatou malosi atoa e atiae le Ekalesia,” na tusia ai e Henry i lana api talaaga. “Faatasi ai ma Inge, ou te faamoemoe ou te gafatia galuega uma ma faatoilalo foi ou lava vaivaiga.”