Vakarau kina Siga ni iValu
Meda qai, ena biuti ni noda vakanuinui vua na iVakabula, na Turaga ni Lewevuqa, vakarautaki keda ka kakua ni bale ena buturara ni valu.
Ena 1485, a tikora kina o Richard na iKatolu ena idabedabe vakatui e Igiladi. E a gauna tu ni veilecayaki, ka rawa me taqomaka vakavica o Richard na nona isala vakatui. Ia a qaseta okoya na kila vakaivalu, e dua na bati yaloqaqa ka duatani ka taukena e dua na mataivalu turaga mai na maliwa ni 8,000 ki na 10,000.
Ena yabaki vata oya, e dua ka dau sasaga tiko ki na idabedabe vakatui e Igiladi, o Henry Tudor, Earl of Richmond, a bolei ka veitaratara kei Richard ena dua na vanua ka soli kina na yaca ni veivaluvaluti: Bosworth Field. O Henry, ka sega ni vakataki Richard, a lailai ga na nona kila vakaivalu, ka ni lewe 5,000 ga na nona mataivalu. Ia era toka tikivi koya na daunivakasala vinaka—tamata nuitaki ka ra sa vakaitavi ena ivalu vakaoya, vakakina eso ena ivalu vata kei Richard. Sa basika mai na mataka ni veiraravui, ka sa matata tu vasigalevu ni na qaqa dina ga o Richard.
A ivakaleka ni veika ka yaco oqo ena 22 ni Okosita , 1485, e dua na itukuni kilai levu vakadomobula. Ena mataka oya, sa vakavakarau o Tui Richard kei ira na nona turaga mera sotava na mataivalu nei Henry. O koya e qaqa ena ivalu e sa na daunivakatulewa e Igiladi. Ni bera vakalailai na ivalu, a tala o Richard e dua na italai me raica ke sa vakarau tu na nona ose vakamareqeti.
“Vakaivavataki koya totolo,” a vakarota na italai kivua na dautukikaukamea. “E gadreva na tui me liutaki ira toka na nona mataivalu ena nona ose.”
A sauma o dautukikaukamea ni sa dodonu me na wawa. “Ena vica na siga sa oti au a vakaivavataka kina na mataivalu taucoko ni tui,” a kaya okoya, “ka’u sa na lako oqo me’u kauta tale mai eso na kaukamea.”
E tukuna na italai yalokatakata ni sa sega ni rawa ni wawa. “Sa ra toso tiko mai ena gauna oqo na meca ni tui, ka sa dodonu me keimami sotavi ira ena buca,” a kaya okoya. “Cakava mada ga na ka o rawata.”
Me vaka a vakaroti kina, a cakava na nona maqosa taucoko na dautukikaukamea, ena nona bulia e va na ivava ni ose mai na dua na ivakarau ni kaukamea. Ni oti na nona tukia tani na ivava, a vakota okoya e tolu vei ira ki na ose. Ena nona saga tiko me vaqaqacotaka na ikava ni vava, a siqema rawa okoya ni sega ni rauta na ivako.
“Au gadreva e dua se rua tale na ivako, ka na taura toka eso na gauna me’u tuki ira tani,” a tukuna vua na italai.
Ia, na italai, sa sega ni rawa ni wawa vakabalavu. “Au sa rogoca oqo na biukila,” a vakarogotaka okoya. “E sega li ni rawa ni o vakayagataka ga na ka sa tu vei iko?”
A sauma na dautukikaukamea ni na cakava na nona maqosa taucoko ia ena sega ni vakadeitaka ni na qaqaco na ikava ni vava ni ose.
“Tukia ga yani kina,” a vakarota na italai. “Ka vakatotolo, de na cudruvi kedaru ruarua na Tui o Richard.”
Sega ni bera na tekivu ni valu. Me vakaduavatataki ira na nona tamata, a vodo cake o Richard ka vodo sobu ena buca, vala ka vakadreti ira tiko ki na kaci, “Toso ki liu! Toso ki liu!”
Ni a rai takosova yani na buca o Richard, a raica ni ra sa sukalesu tiko eso na nona tamata. Ena nona yalorere ni nodra rawa ni tekivu vakasuka talega na vo ni nona sotia, a vodo yani okoya ki na isema ka sa cavuka mai me vakayaloqaqataki ira. Ia ni se bera ni yacovi ira yani o Richard, a tacaqe na nona ose ka lutu, ka kolotaka yani na tui ki na buturara. E dua vei ira na ivava ni ose, me vaka a ririkotaka na dautukikaukamea, a vuka tani ena gauna a vodo vakusakusa yani kina na tui.
A lade cake mai na buturara o Richard ni sa duri cake na nona ose ka cici tani. Ni sa toso yani ki liu na mataivalu nei Henry, a yalova cake ki macawa o Richard na nona seleiwau, ka kailavaka, “A ose! A ose! Na noqu matanitu me baleta a ose!”
Ia esa bera sara. Ena gauna oya, era sa veiseyaki ena rere na tamata nei Richard ena nodra toso tikoga ki liu na mataivalu nei Henry, ka sa druka na ivalu. Mai na gauna oya era dau tukuna tu ga na tamata na vosa vakaibalebale:
Mai na vinakati ni dua na ivako, a yali kina e dua na ivava,
Mai na vinakati ni dua na ivava, a yali kina e dua na ose,
Mai na vinakati ni dua na ose, a druka kina e dua na ivalu,
Mai na vinakati ni dua na ivalu, a yali kina e dua na vanua vakatui,
Ka vu kece mai na vinakati ni dua na ivako ni vava ni ose.1
Vaqaqacotaki ni Noda iVakavuvuli
Ni’u vakasamataka na italanoa oqo, au vakananuma na kena vakavuna e dua ga na ka rawarawa me vakataka na vaqaqacotaki malumalumu ni vako ena ivava ni ose me vukica e dua na soqoni vakairogorogo. Sa rawa ni da vakatauvatana na ivako yali ki na ivakavuvuli ni kosipeli. Na lailai ni ivakavuvuli ni kosipeli kei na cokovata ni kedra yaga kei na itovo ena rawa ni vakavu malumalumu ena buca ni valu vata kei na veitemaki kei na itovo tawakilikili.
Na itovo cava soti e yali tiko ena noda bula kei na matavuvale? Eda sa vakanadakuya tiko li na masu vakataki keda se vakamatavuvale? Na vulici vagumatua ni volanikalou? Na vakayacori wasoma ni lotu vakamatavuvale? Na saumi vakaoti ni ikatini? Na veiqaravi kivei ira na tacida kei na ganeda? Vakarokorokotaki ni Siga ni Vakacecegu? Na sokalou ena valetabu? Na loloma kivei ira na noda itokani?
E rawa ni da dikeva na lomada yadua ka raica na ka e se vo vei keda—na ivakavuvuli se iwalewale e dodonu meda vaqaqacotaka vagumatua ki na noda bula kei na noda matavuvale. Ia, ni da sa vakatakila oti na ivakavuvuli se iwalewale oya, sa rawa ni da cakacakataka ena gugumatua kei na sasaga me vaqaqacotaki na ivako—ena bulataki vakaoti ni ivakavuvuli oya ka vakarautaki keda vakavinaka kei na noda matavuvale ni tutaka na ka e dina.
E dusimaka na Turaga ena Vunau kei na Veiyalayalati, “Dou kauta na veivakabulai me ivakaruru ni ulu, kei na selewau ni noqu Yalo Tabu, ka’u na sovaraka vei kemudou, io kei na noqu ivakavuvuli ka’u sa vakatakila vei kemudou, ka … yalodina tikoga me yacova ni’u sa lesu tale mai” (27:18).
Kivei ira na Nona italai yalodina, a yalataka na iVakabula, “Raica au na vakaukauwataka na ligadra, ia au na nodra isasabai ka nodra ivakaruru; au na vakadreta na ivau ni tolodra, ka ra na vala vakaukauwa ena vukuqu; … ka taqomaki ira ena noqu cudru waqawaqa” (V&V 35:14).
Meda qai nanuma ni gauna mada ga “esa vakarautaki kina na ose ki na siga ni valu,” me vaka e tukuna na Vosa Vakaibalebale, “ia sa vu mai vei Jiova ga na bula” (21:31). Meda qai muria na veisureti nei Moronai ka “lako vei Karisito, mo dou vinaka kina” (Moronai 10:32). Ka meda, ena noda vakanuinuitaka na iVakabula, na Turaga ni Lewevuqa, vakarautaki keda ka sega ni tarabe ena buca ni valu vata kei na vunica.
Droini mai vei Greg Newbold