Te ’itera’a i te mata nō te Atua i roto i tō tātou mau ’enemi

Nā Chad Ford

’Orometua ha’api’i nō Intercultural Peacebuilding, Brigham Young University–Hawaii

E nehenehe teie mau ha’api’ira’a nō te upo’oti’a i ni’a i te pe’ape’a i roto i te buka a Genese e hōro’a mai i te hō’ē hōho’a nō tō tātou iho orara’a.

Mau fa’ahōho’ara’a nā David Green

’Ei ārai pe’ape’a, ’ua ’apo mai au i te pa’ari rahi nō ni’a i te tauira’a i te pe’ape’a ’e te tītaura’a i te fa’afaitera’a i roto i te hi’ora’a ’e te mau ha’api’ira’a a Iesu Mesia i roto i te Faufa’a ’Āpī. Terā rā, e ’ere te Faufa’a ’Āpī ana’e te buka pāpa’ira’a mo’a tei arata’i iā’u i roto i tō’u tōro’a ’ohipa. Tē vai nei i roto i te Faufa’a Tahito te tahi mau mana’o hōhonu fa’ahiahia ’o tē nehenehe e tauturu ia tātou ’ia topa ana’e tātou i roto i te pe’ape’a ’ino.

E aha te pe’ape’a ’ino ? ’O te taime ïa ’ua ’aravihi ’ore tātou ’ia fa’a’āfaro ’āmui i te mau fifi ’e o vetahi ’ē, ’e ’ua ha’amāuiui atu ra ia vetahi ’ē ’aore rā ia tātou iho.

Nā roto i te pe’ape’a ’ino, e tae mai te mata’u o te māuiui hou te pe’ape’a, ’e ’ei hope’a nō te pe’ape’a, ’oia ho’i, te mata’u ’o te ’ore e herehia mai ’aore rā, ’o te ’ore e hi’ohia mai mai tā tātou e hina’aro ’ia hi’ohia mai, ’e te mata’u ’o te ’ore e ’itehia mai te mau rāve’a nō te mau fifi e tā’iri nei ia tātou. ’Ia vaiiho ana’e tātou i te reira mata’u ’ia vai i roto ia tātou, e mana’o tātou ē, ’aita tā tātou e rāve’a fa’ahou nō te tātara i te mau fifi tā tātou e fa’aruru nei, ’e, pinepine i te noa’a mai te mana’o hepohepo ’e te ha’amā ’e te rāve’a ’ore.

Nō te rahira’a o te ta’ata, e ’ohipa ataata taua huru pe’ape’a ra, nō reira ïa tātou e fa’atupu ai i te hope’a, i te tahi atu huru pe’ape’a tauturu ’ore mai te ’apera’a, te fa’a’oroma’i-noa-ra’a, ’e ’aore rā te ’ume’umera’a, ’ei rāve’a nō te tāmata i te ha’amo’e i te pe’ape’a. Te vāhi fifi rā, i roto i te pe’ape’a ’ino, e’ita te hō’ē o te reira mau rāve’a e manuia.

’Oia mau, e mea ti’a ia tātou ’ia ha’apae i te mārōra’a (hi’o 3 Nephi 11:29). ’Eiaha roa atu rā tātou e ’ape, e fa’aru’e, ’aore rā, e ’aro i te ta’ata ’ua pe’ape’a tātou iāna. Tītauhia rā ia tātou ’ia ha’api’i nāhea ’ia here i te ta’ata ’ua pe’ape’a tātou iāna. Tītauhia ’ia fa’a’ohipa i te aroha, te here mau o te Mesia, i ni’a i tō tātou mau ’enemi (hi’o Moroni 7:47).

’Ua ha’api’i mai Iesu ē, e mea ’ōhie ’ia here i te feiā tei here ia ’outou. ’Ua parau ato’a ’oia : « Tē parau atu nei rā vau ia ’outou, e aroha atu i tō ’outou mau ’enemi, e fa’a’ore atu i tei tuhi mai ia ’outou, e hāmani maita’i atu i te feiā i riri mai ia ’outou » (Mataio 5:44). Tē ani mai nei te Fa’aora ia tātou ’ia here mai tāna i here ’e ’ia maita’i roa mai iāna ra te huru (’a hi’o Ioane 13:34 ; 3 Nephi 12:48). Te aura’a ra, e ineine ’ia here ia vetahi ’ē noa atu te ataata o te reira huru here. E ’ōti’ati’a ri’i paha tātou nō te mea e huru mātarohia terā nō tātou ’ia ’ape i te fifi. Terā rā, maoti te fa’aotira’a e here i te feiā e nehenehe e ha’amāuiui ia tātou, e ti’a ai ia tātou ’ia tūra’i i te mata’u tahito ’e ’ia ’ī i te aroha.

E tītau teie huru here i te mata’u ’ore i mua i te pe’ape’a. Tē pi’i nei te reira ia tātou ’ia fa’a’ite hua i tō tātou mana’o i te ta’ata ’ua pe’ape’a tātou ma te « fa’a’oroma’ira’a roa ’e te hāmani maita’i […] e’ita e ’imi i te maita’i nōna iho, e’ita e riri vave, e’ita e mana’o ’ino […] e tāpo’i i te mau mea ato’a ra, e fa’aro’o i te mau mea ato’a ra, e tīa’i i te mau mea ato’a ra, e ha’amahu i te mau mea ato’a ra […] E ’ore roa te aroha e mou » (1 Korinetia 13:4–5, 7–8). E fa’a’ite te aroha i teie huru here ma te pāpū ’ore ē, e fa’a’ite ato’a mai te tahi atu pae i te reira.

E fa’ati’a te here ia tātou ’ia hi’o ma te māramarama maita’i i tō tātou mau taea’e ’e tō tātou mau tuahine ’ua pe’ape’a tātou, ’e ’ua māna’ona’o atu ra tātou i tō rātou mau fifi ’e mau hina’aro mai tō tātou iho nei, noa atu ā ho’i tō rātou hi’ora’a mai ia tātou. E rave tātou i te mau mea ato’a nō te ’ite mai i te mau rāve’a nō te pāhono i tō rātou mau hina’aro ’e i tō tātou.

E piti ’ā’amu nō roto mai i te Faufa’a Tahito e mau hi’ora’a maita’i roa nō teie here.

’O Esau ’e ’o Iakoba

Esau and Jacob Embracing [Esau ’e ’o Iakoba e tauahi nei], nā Robert T. Barrett

I roto i te Genese 25, tei mua tātou i te hō’ē pe’ape’a ’utuāfare i rotopū i nā taea’e e piti, ’o Esau ’e ’o Iakoba, te mau tamaiti a Isaaka. ’Ua ho’o Esau i tāna faufa’a ’āi’a ia Iakoba nō te hō’ē ’āu’a pipi (hi’o Genese 25:30–31). I muri mai, ma te pe’e i te a’o a tōna metua vahine, ’ua fa’ahōho’a Iakoba iāna ia Esau nō te fāri’i i te ha’amaita’ira’a hope’a a Isaaka (hi’o Genese 27:6–29).

’Ua riri Esau ia Iakoba ’e ’ua ’euhe ’oia e tāparahi pohe i tōna taea’e. ’Ua horo Iakoba e ora i pīha’i iho i tōna metua tāne fēti’i ia Labana. (’A hi’o Genese 27:41–45.) Ē ’ua fifi atu ra Iakoba ’e tōna metua tāne fēti’i ’e ’ua tītauhia iāna ’ia ho’i i te fare (hi’o Genese 31). ’Ua ’ite Iakoba ē, te aura’a e fa’aruru ’oia ia Esau, e nu’u rahi ho’i tāna. ’Ua mata’u ’oia nō tōna ora ’e nō te ora o tōna ’utuāfare (hi’o Genese 32:7–8).

I te mahana e fārerei ai rāua, ’ua hāpono Iakoba i te hō’ē ō rahi ma te hōro’a i te pua’aniho, te mau kamela, te mau pua’atoro, te mau māmoe, ’e te mau ’āteni ’ei hōro’a nō te hau. I muri iho ’ua tīpapa ’oia i raro e hitu taime ’a fātata ai ’oia i tōna taea’e. ’Ua pāhono ’o Esau nā roto i te ravera’a ’aita roa atu ’o Iakoba i mana’o. ’Ua ta’i Esau, ’ua tauahi i tōna taea’e, ’e ’ua parau atu iāna ē, ’aita e tītauhia te mau ō nō te hau.

’Ua putapū Iakoba i te here o Esau ’e ’ua pāhono mai :

« ’Eiaha, teie tā’u parau ia ’oe, ’ua ’itehia mai au e ’oe ra, e fāri’i mai ’oe i tā’u nei ō iti i tā’u rima nei : i tae mai ai au i mua i tō aro nei, mai te mea ē, i haere mai i mua i te aro о te Atua ra, ’ia ’ite mai ’oe iā’u.

« ’A rave mai ’oe i tā’u nei ō iti i hōpoihia mai e au ia ’oe nei, nō te mea, ’ua hāmani maita’i mai te Atua iā’u nei, ’e nō te mea, ’aita e tao’a toe iā’u nei. Mārō māite atu ra ’oia, ’e ’ua rave ihora i taua tao’a ra » (Genese 33:10–11).

Toru tītaura’a nō te ora ma te hau

’Ua fa’a’ite Iakoba i’ō nei i te hōho’a nō te here tā’u i ’ite ’ei rāve’a maita’i roa a’e nō te tītau i te fa’afaitera’a i te feiā tā tātou i ha’afifi ’aore rā tei ha’afifi mai ia tātou.

Tē fa’ata’a nei te Salamo 85:10 i te tītaura’a nō te fa’afaitera’a : « ’O te aroha ’e te parau mau ’ua fārerei ïa raua ; ’o te parauti’a ’e te hau ’ua hōho’i rāua ». ’Ua pāhono te ’ohipa fa’atupura’a hau a Iakoba ’e a Esau i te mau tītaura’a i ’itehia i roto i te Salamo.

’Ua tītauhia te itoito ia Iakoba ’e ’o Esau nō te fāri’i i te parau mau ē, e ’ere rāua i te ’enemi—e taea’e rā. ’Ua tītauhia te tahiti’a nō te fa’a’ore i te hapa a te tahi ’e te tahi. ’Ua tītauhia te parauti’a—te huru parauti’a e fa’a’āfaro i te mea ’ino tā tātou ’aore rā tā vetahi i rave—’ia pūpū Iakoba ia Esau i te hō’ē tuha’a o te mau mea i ha’amaita’ihia ’oia. Maoti teie nā tītaura’a e toru i ti’a ai ia rāua ’ia ora ma te hau.

E nehenehe ato’a tātou e pe’e i te reira hōho’a i roto i tō tātou iho orara’a.

’Ia mau tātou i roto i te pe’ape’a ’ino, e nehenehe tō tātou mata’u i te pe’ape’a ’e tō tātou mata’u ia vetahi ’ē e ha’aparuparu ia tātou ’aore rā e tūra’i ia tātou ’ia fa’a’ino roa atu i te mau ’ohipa, ’eiaha rā ’ia ha’amaita’i mai. Pinepine tātou i te feruri ē, te mau mea ato’a tā tātou e rave nō te taui i te terera’a ’ino, e’ita ïa e manuia. E hi’o fē’a’a tātou e nehenehe te ta’ata e taui.

Terā rā, tē hōro’a ato’a mai nei te hi’ora’a o Iakoba ia tātou i te hō’ē rāve’a nō te fa’aruru i te reira huru pe’ape’a. ’Ua fa’aruru Iakoba i tōna mata’u i tōna taea’e ’e tōna mata’u i te pe’ape’a ’e ’ōna. E rahi a’e tōna mana’ona’ora’a i « te fa’ahereherera’a ’āmui » i te « fa’ahereherera’a iāna iho » i taua taime ra, nō reira ’ua fāriu atu ’oia i ni’a i tōna taea’e, ma te pūpū atu iāna i te parau mau ’e te parauti’a, nō te mau hape ato’a tāna i rave. ’Ua tāmarūhia te ’ā’au o Esau, inaha, i te hō’ē taime, tei ni’a te reira i te taparahi-pohe-ra’a ia Iakoba ; ’ua ho’i fa’ahou mai ra te aroha ’e te hau. ’Ua ’itehia ia Iakoba te rāve’a nō te here i tōna ’enemi, ’e nā roto i te reira, ’ua ’ite ’oia i « te mata o te Atua » i te hi’ora’a mai iāna.

Noa atu te taiā e tae mai i roto ia tātou nō te fa’a’āfaro i te pe’ape’a mai te reira te huru, e mea maita’i a’e rā ’ia nā reira nō te taui i te reira huru pe’ape’a i te tahi noa atu mea ’ē. Nā te here Mesia e fa’atupu i te vāhi e ’ite mau ai tātou i te ta’ata ’ua pe’ape’a tātou, ’e e taui roa ai tātou ’e rātou.

Iosepha ’e tōna mau taea’e

Joseph of Egypt [Iosepha nō ’Aiphiti], nā Michael T. Malm

Hō’ē u’i i muri mai ia Iakoba, tē ’ite nei tātou i te tahi atu hi’ora’a pūai nō te here, i roto i te tamaiti ’āpī a’e a Iakoba, ’o Iosepha.

’Ua ho’ohia Iosepha i te tītīra’a nā tōna mau taea’e pohehae, i tōna ’āpīra’a. Mai ia Esau, ’ua mana’o te mau taea’e o Iosepha ē, e mea here a’e tō rātou metua tāne ia Iosepha, ’e ’ua hau a’e tāna i tā rātou. ’Ua māuiui rahi Iosepha nō te ’ino o tōna mau taea’e i ni’a iāna. E rave rahi matahiti tōna fa’ata’a-’ē-ra’a-hia i tōna ’utuāfare, ’ua riro ’ei tāvini ’e ’ua tāpe’ahia i roto i te fare tāpe’ara’a nō te hō’ē tau. I te pae hope’a, ’ua tauturu te Fatu iāna ’ia upo’oti’a i ni’a i tōna ’ati, ’e ’ua riro mai ’oia ’ei fa’atere pūai i ’Aiphiti. (’A hi’o Genese 37–45.)

’Ua māuiui ato’a tōna mau taea’e, ’e i te hō’ē tau o’e, ’ua haere mai ra i ’Aiphiti, ma te po’ia ’e te ’ā’au tarapape. I tō rātou fārereira’a ia Iosepha, ’aita rātou i ta’a iāna ’e ’ua tāparu i te tauturu.

E ti’ara’a tō Iosepha nō te tu’u i tōna mau taea’e i roto i te fare tāpe’ara’a nō te fa’autu’a ia rātou. ’O terā te tano nō rātou. ’Ua mā’iti rā ’oia ’ia fa’a’ohipa i te aroha—’ia fa’a’ore i tā rātou hapa, ’ia here ia rātou.

« ’A hаеге mai na ’outou i pīhai iho iā’u nei », tāna ïa parau ia rātou. « ’Ua haere mai ra rātou i pīha’i iho. ’Ua nā ’ō mai ra ’oia, ’o vau tō ’outou teina ra ’o Iosepha, ’o tā ’outou i ho’o i tō ’Aiphiti ra.

« E tenāna, ’eiaha e ’oto, ’eiaha ho’i e riri ia ’outou iho, ’o ’outou i ho’o mai iā’u i’ō nei : nā te Atua ho’i i tono mai iā’u i’ō nei nā mua ia ’outou, ’ia ora te ta’ata » (Genese 45:4–5).

’Aita Iosepha i fa’a’ore noa i te hapa a tōna mau taea’e, ’ua ’ite ato’a rā ’oia i te hō’ē ’ōpuara’a maita’i i roto i tō rātou pe’ape’a. ’Ua ’ite a’era ’oia ē, tei roto te rima o te Atua i te mau mea ato’a, ’e noa atu te mamae tā rātou pā’āto’a i fa’aruru, « i tono mai ai te Atua iā’u nā mua ia ’outou, ’ia toe tō ’outou huā’ai i te ao nei, ’ia ora ’outou i te orara’a rahi » (Genese 45:7).

Fa’ahou ā, e nehenehe te hō’ē hōho’a mai teie e tupu i roto i tō tātou orara’a ’ia ’ite ana’e tātou ē, e nehenehe te māuiui nō te pe’ape’a e arata’i ia tātou i te hope’ara’a ’o tē ha’apūai i tō tātou ’utuāfare ’e tō tātou huira’atira mai te mea e ha’a ’āmui tātou nō te ’imi i te mau rāve’a.

E fa’aruru pauroa tātou i te pe’ape’a. E mea māuiui. I te tahi mau taime e mea pūai roa. E māere noa vau i te māuiui o te ta’ata ’ia ō ana’e rātou i roto i te pe’ape’a, ’e te feiā iho ā rā tā rātou i here. Terā rā, ’eiaha te reira māuiui ’e te reira mata’u ’ia riro ’ei hope’ara’a nō te ’ā’amu.

E nehenehe tātou e mā’iti ’ia taui i tā tātou hi’ora’a i te pe’ape’a ’e i te ta’ata ’ua pe’ape’a tātou, mai tā Iosepha i nā reira. E nehenehe tātou e mā’iti ’ia fa’aru’e i te riri, te ’ino’ino ’e te fa’ahapa ’e ’ia tauahi i tō tātou mau ’enemi.

E nehenehe tātou e mā’iti i te here nā ni’a a’e i te mata’u ’e ’ia ’ite—mai ia Iakoba, Esau, Iosepha ’e tōna mau taea’e ē—tō tātou mau ’enemi e mau taea’e ’e e mau tuahine ïa nō tātou. Nā roto i te tūtavara’a ’ia fa’afaite ’e ’o rātou, e nehenehe ato’a tātou e ’ite i te mata o te Atua.