Faifekau Ngāue Tokoní
Ko e Mahino ʻo e Loto-Mafasiá


“Ko e Mahino ʻo e Loto Mafasiá,” Ko e Fakaangaanga ki he Moʻui ‘a e Faifekau Tokoní: Kiʻi Tohi Ma‘uʻangaTokoni (2020)

“Ko e Mahino ʻo e Loto-Mafasiá,” Ko e Fakaangaanga ki he Moʻui ʻa e Faifekau Tokoní

ʻĪmisi
faifekau tokoni ʻi he komipiutá

Ko e Mahino ʻo e Loto-Mafasiá

Ko hono Fakatupulaki ‘o e Ivi Matuʻuakí ʻi he lolotonga ʻo e Loto-Mafasiá

‘Oku fakafiefia ʻa e ngaahi a‘usia foʻoú (hangē ko e kau ki he Siasí pe hū ki ha akoʻanga foʻou). Ka te nau lava ʻo ʻai koe ke ke ongoʻi tailiili. ʻOku ʻikai ke ke ʻilo pau ʻa e meʻa ʻe hokó. Te ke ako ʻi he fakalau atu ʻa e taimí, ke ke fepaki mo e ngaahi faingataʻá ni, pea te ke tupulaki ʻi heʻene hokó. ʻOku hanga ʻe he fakaangaanga ki he loto-mafasiá ʻi ha ngaahi founga leleí ʻo fakatupulaki ha ivi matuʻuaki fakaeloto.

ʻOku ʻikai kehe ʻa e ngāue fakafaifekau tokoní. ʻOku hangē he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngāue faifekau tokoní ko ha fononga fakalaumālie leleí. ʻOku hangē ia ha pole te ke lava ʻo taliá. ʻOkú ke ngaʻunu hamolemole atu pē kimuʻa ʻi he tui. Te ke fakatokangaʻi ko e konga lahi ʻo e tailiilí pe hohaʻa ʻokú ke fouá ʻoku taimi nounou pē. ʻOkú ke loto-toʻa ʻi hoʻo ʻiloʻi te ke liliu fakatatau mo e taimí. ʻOkú ke tupulaki fakalaumālie mo maʻu ha faingamālie ke fakatupulaki ha ngaahi poto foʻou. ʻOku fakaʻau ke ke mapuleʻi lelei ange ʻa e ngaahi meʻa naʻá ke fouá. Te ke aʻu ʻo saiʻia ʻi he ngaahi tafaʻaki ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻa ē naʻe ongo fakamafasiá. Falala ki he Laumālié. ʻOkú ke tupulaki ʻi he loto-toʻá ʻo maʻu e fiefiá ʻi hoʻo ngāué.

Neongo ia, ko e taimi ʻe niʻihi, te ke fepaki ai mo ha ngaahi palopalema taʻeʻamanekina. ʻOku ʻi ai ha ngaahi aʻusia ʻe niʻihi ʻoku faingataʻa ange pe taʻe-fakafiemālie ange ʻi he meʻa naʻá ke ʻamanaki ki aí. Mahalo te ke fifili pe te ke ikuna fēfē. Mahalo te ke loto-hohaʻa, ʻitangofua, ongosia, pe taʻefiemālie, kae ʻikai ke ke ongoʻi ʻoku fakaʻaiʻai koe ke ke feinga. Mahalo te ke maʻu ha ngaahi fakaʻilonga fakatuʻasino hangē ko e felāngaaki, langa kete, ʻikai lava ʻo mohe, pe puke. Mahalo ʻe faingataʻa ke ke ako pe fetuʻutaki mo e kakaí. Mahalo te ke loto-foʻi pe loto ke holomui.

Tuʻunga ʻe Fā ʻo e Loto-Mafasiá

‘Oku hangē e ngaahi fakaʻilonga ʻo e loto-mafasiá ha ngaahi meʻafua ʻi muʻa ʻi loto ʻi ha kā. ʻOku nau fakamanatu atu ke ke māmālie hifo, pe vakaiʻi hoʻo mīsiní. ‘Oku nau fakamanatu atu ke ke fakafonu hoʻo “tangikē” fakalaumālié mo kumi ha ngaahi founga fakaleleiʻi foʻou. Fakatatau mo e siate ko ʻení, ko e taimi ʻoku fefaʻuhi lelei ai pē kau faifekaú mo e loto-mafasiá, ʻoku nau ʻi he tuʻunga “lanumatá” ai. Ko e taimi ʻoku nau hohaʻa ai mo ʻi ha tuʻunga faingataʻá, ʻoku nau ʻi he tuʻunga “lanu engeengá.” Kapau ʻe hoko atu ʻenau ongoʻi loto-mafasiá, ʻoku nau ʻi he tuʻunga “lanu molí leva.” Pea ko e taimi ʻoku nau ongoʻi ai ʻoku ʻikai ke nau toe lava ha meʻa koeʻuhí ko e loto-mafasiá, ʻoku nau ʻi he tuʻunga lanu “kulokulá.”

ʻI he lolotonga hoʻo ngāue fakafaifekaú, te ke ala foua ha ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e loto-mafasiá ʻi ha ngaahi taimi kehekehe. Te ke ala ongoʻi “lanu-moli” he ʻahó ni pea foki ki he “lanu-matá” ʻi he ʻapongipongí. ʻOku ʻi he kiʻi tohi ko ʻení ha ngaahi fokotuʻu mo ha ngaahi meʻangāue ʻe ala tokoni atu ke ke nofo ʻi he—pe foki ki he—tuʻunga lanu-matá.

Ngaahi Fakaʻilonga ʻOkú Ke ʻi he Tuʻunga Ko ʻEní

Meʻa ke Faí

Lanumata

ʻĪmisi
ʻaikoni fofonga malimali lanu mata

Ngaahi Fakaʻilonga ʻOkú Ke ʻi he Tuʻunga Ko ʻEní

Loto lahi, fiefia

Mateuteu ke fetaulaki mo e ngaahi faingataʻá

Fakaakeake vave mei he ngaahi meʻa fakaholomuí

Vā lelei mo ho kau takí

Ko e Ongoʻi ʻo e Laumālié

Meʻa ke Faí

Ko e lelei tahá ʻeni. ʻOkú ke fekuki ʻi he tuʻunga ko ʻení mo e loto-mafasia ʻo e ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ke ako mo tupulaki foki.

Hokohoko atu hoʻo ngāue mālohí mo falala ki he ʻEikí.

Engeenga

ʻĪmisi
ʻaikoni fofonga lanu engeenga

Ngaahi Fakaʻilonga ʻOkú Ke ʻi he Tuʻunga Ko ʻEní

Haʻihaʻisia, loto-hohaʻa, ilifia, taʻe-mateuteu, taʻemamohé.

Faingataʻa ke feohi mo e niʻihi kehé.

Faingataʻa ke ne ongoʻi ʻa e Laumālié

Meʻa ke Faí

ʻOku fakanatula pē ke fakamoleki ha taimi ʻi he tuʻunga lanu engeengá.

Angaʻofa kiate koe ʻi hoʻo fekuki mo e ngaahi faingataʻá.

Faʻa kātaki ʻi hoʻo ako ha ngaahi pōtoʻi foʻou, hangē ko e loto-tokangá. ʻE tokoni ʻa e ngaahi poto ko ʻení ke ke mālohi ange mo fakatupulekina hoʻo malava ke tokoní. Hokohoko atu ke lotu mo ngāue faivelenga. Vakai ki he folofolá mo e ngaahi malanga konifelenisí, kau taki faifekau tokoní, mo e kiʻi tohi ko ʻení ke maʻu ha tokoni.

Lanu Moli

ʻĪmisi
ʻaikoni fofonga loto-mamahi lanu moli

Ngaahi Fakaʻilonga ʻOkú Ke ʻi he Tuʻunga Ko ʻEní

Ongosia (fakaesino mo fakaeloto)

Puke (langa kete pe ngaahi fakaʻilonga kehe)

ʻIta-ngofua

Loto-foʻi ʻaupito

ʻIkai lava ke ongoʻi e Laumālié

Meʻa ke Faí

ʻOku ʻikai saiʻia ha taha ia ke ʻi he tuʻunga lanu moli ʻo e loto-mafasiá, ka ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga tuʻumaʻu ʻeni.

Lotua ha fakahinohino ʻi hoʻo ako e folofolá pea fakaʻaongaʻi e ngaahi fokotuʻu ʻi he kiʻi tohi ko ʻení. Fetuʻutaki ki ho kau taki faifekau tokoní kapau ʻokú ke nofo ʻi he lanu molí ʻo laka hake ʻi ha ʻaho ʻe tolu. Te nau tokoni atu.

Kulokula

ʻĪmisi
ʻaikoni fofonga ʻita lanu kulokula

Ngaahi Fakaʻilonga ʻOkú Ke ʻi he Tuʻunga Ko ʻEní

Ongoʻi vilitaʻeʻunua mo taʻetūkua, puna e muú, pe taʻemanonga.

Ongoʻi tuēnoa

Faingataʻa ke kai pe mohe (ʻe ala fakaiku ki ha puke)

Ongo‘i mafasia pea ʻikai lava ʻo hoko atu

Ongoʻi ʻo hangē kuo liʻaki koe ʻe he ʻOtuá

Meʻa ke Faí

Kapau ʻokú ke ʻi he tuʻunga ko ʻení, fetuʻutaki ki ho kau taki faifekau tokoní, kau mēmipa ʻo e fāmilí, pe palesiteni fakasiteikí ke maʻu ha tokoni.

Kole ha tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Tuku ha taimi ke ke tohi ai ʻi hoʻo tohinoá pe fakalaulauloto ki he ngaahi fokotuʻu ʻi he tohi ko ʻení. Lotua kinautolu. Mahalo te ke poaki mālōlō mei he ngaahi meʻa ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku faingataʻa taha ʻi hoʻo ngāué. Talanoa mo ho kau taki faifekau tokoní ke maʻu ʻa e liliu ngaahi ngāue tokoni totonu kiate koé.

Te ke lava ʻo hoko ko ha tamaioʻeiki ʻaonga ʻa e ʻEikí tatau ai pē pe ko e hā ho ngaahi faingataʻaʻiá. Feinga ke faka‘aongaʻi ‘a e ngaahi fakakaukau ʻi he kiʻi tohi ko ʻení pea laka atu ʻi he tui. Fakakaukau ki he me‘a ne aʻusia ʻe Sisitā ʻOsili ʻOteó, ʻa ia naʻe ngāue ʻi he Misiona Tokoni Sani Tiakó:

ʻĪmisi
Temipale San Diego California

“Ko e taimi naʻá ku ngāue ai ʻi he Ngaahi Kautaha ʻOfa ʻa e Katoliká, naʻá ku fiefia pea toe manavasiʻi. Naʻe kole ke mau akoʻi ha kalasi ako laukonga ki he kau hikifonua maí mo e kau kumi hūfangá. Naʻá ku ongoʻi naʻe ʻikai keu mateuteu ke akoʻi ha kalasi lea faka-Pilitānia ki he kakai mei he funga ʻo e māmaní.

“Naʻe ʻikai ke ʻi ai haʻamau kau fakatonulea ʻi heʻemau kalasí, pea naʻe siʻisiʻi pē ha fetuʻutaki. Naʻá ku lea pea mo Sisitā Pēniki ʻo fakafou ʻi ha ngaahi fakatātā mo e talanoa tuhutuhu ʻo e nimá. Naʻá ku ilifia ʻi heʻeku ʻuluaki kalasí! Naʻe ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā teu faí. Ka ko e taimi naʻá ku fakatahatahaʻi ai ʻeku kalasí, naʻe haʻu kiate au ha ongoʻi nonga.

“Naʻá ku ongoʻi e Laumālie ʻo e ʻEikí. Na‘e faingofua pē ʻeku ngāué—ke tokoniʻi ʻa e tokotaha ako kotoa, kuo nau tuku ʻa e meʻa kotoa kae omi ki he ʻIunaiteti Siteití, pea tokoniʻi ke nau ako ke tohi honau hingoá mo e fakamatala angamahení pea mo fai ha kiʻi pōtalanoa ʻi he lea faka-Pilitāniá.

“Ne mau hoko atu pē. ʻOsi ha ngaahi māhina, kuo mau ʻi he Temipale San Diego, ko ha konga ʻo e meʻa ke mau faí, feʻunga mo ʻemau fanongo ki hono fakamatalaʻi ʻe he kau sisitaá ki he hū mai ʻa e kau kumi hūfangá ki he feituʻu papitaisó ʻi he ʻaho ko iá. Naʻá ku fuʻu fiefia, he ko e taha ʻo kinautolu naʻe hū mai ki he feituʻu papitaisó, ko e taha ia ʻo ʻemau kau ako ʻi muʻa. Naʻe ʻikai ke mau laveʻiloa kuó ne ʻosi kau ki he Siasí.

“Na‘e fonu homau lotó pea naʻe loʻimataʻia homau fofongá ʻi he taimi naʻá ku ʻilo ai mo Sistā Pēniki naʻá ma konga ko e ongo faifekau tokoni ʻi he tāpuekina siʻi moʻui ʻema kau akó.”

Ngaahi Fiemaʻu ʻo e Faifekau Tokoní

ʻĪmisi
ngaahi fiemaʻú mo e koloá ʻi ha meʻafua fakapalanisi

Ko e ngāue “ʻaki ko ia ho lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoá” ʻi he (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:2) ko ha fakaafe ia mei he ʻEikí ke tāpuekina hoʻo moʻuí. Ka ʻoku ʻikai faingofua ʻa e ngāue fakafaifekaú. Ko e ngaahi fiemaʻu ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻoku kehekehe:

Fakalūkufuá (vakai, “1. Ko Hono Fakatupulaki ‘o e Ivi Matuʻuakí ʻi he Loto-Hohaʻá”). ʻI he lolotonga hoʻo ngāué, mahalo te ke foua ha ngaahi liliu mo ha ngaahi feliuliuaki lahi. Mahalo he ʻikai toe ʻaonga hoʻo ngaahi founga mahení ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú. Te ke ala ongoʻi faikehe ʻi ha taimi ʻe niʻihi peá ke faingataʻaʻia. Mahalo te ke fifili pe te ke tokoniʻi fēfē ʻa e toenga ʻo e kau faifekau ʻoku faingataʻaʻiá.

Fakalūkufuá (vakai, “2. Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ivi Matuʻuaki Fakaetuʻasinó”). Mahalo te ke tuʻu ʻi he konga lahi ʻo e ʻahó. Mahalo ko hoʻo ngāué ʻe fakaongosia fakaetuʻasino. Naʻa mo e foʻou pē ʻo e tuʻunga ʻokú ke ʻi aí ʻe lava ke fakatupu ongosia lahi.

Fakalūkufuá (vakai, “3. Ko Hono Fakatupulaki ‘o e Ivi Matuʻuaki Fakaelotó)”). Te ke ala ongoʻi loto-hohaʻa fekauʻaki mo e kotoa e ngaahi meʻa ke ke ako pe fakahokó. Te ke ala faingataʻaʻia ʻi hono fakamatalaʻí. Mahalo te ke loto-foʻi, taʻeoliʻia, pe ongoʻi taʻelata.

Fakalūkufuá (vakai, “4. Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ivi Matuʻuaki Fakasōsialé”). Mahalo naʻa fie maʻu ke ke ʻilo vave ha kakai foʻou. Te ke ala talanoa ki ha kau sola mo fengāueʻaki mo ha kau taki foʻou ʻi he feituʻu ʻokú ke ngāue aí.

Ko e Akó mo e Ngāué (vakai, “5. Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ivi Matuʻuaki Fakaʻatamaí”). ʻE ala fie maʻu ke ke ako ha ngaahi poto foʻou ke fakahoko ʻaki hoʻo ngāué. ʻE fie maʻu ke ke palani mo mapuleʻi hoʻo ngaahi taumuʻá. Kuo pau foki ke ke toe fakaangaanga ki he ngaahi liliú pea mo fakaleleiʻi e faʻahinga kehekehe ʻo e ngaahi palopalema ʻoku hokó.

Fakalaumālié (vakai, “6. Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ivi Matuʻuaki Fakalaumālié”). Te ke feinga ke fakamālohia hoʻo fakamoʻoní pea fakaʻehiʻehi mei he ʻahiʻahí. Feinga ke ke ongoʻi pea mo ʻiloʻi ʻa e Laumālié Ko e taimi ʻe niʻihi, ʻe fie maʻu ai ke ke fai ha fakatonutonu, fakatomala, pea fehangahangai mo ho ngaahi vaivaí mo e fakaʻiseʻisá. Loto-fakatōkilalo, pea falala lahi ange ki he ‘Eikí ʻo laka ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. ʻI hoʻo fai ko ia ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, te ke tupulaki mo fakalakalaka.

Ko Hono Feau ʻo e Ngaahi Pole ʻo Hoʻo Ngāue Fakafaifekau Tokoní

Ko e lahi ʻo e ngaahi pole ʻo ha ngāue fakafaifekau tokoni he ʻikai ke lava ia ʻo holoki. ʻE fie maʻu ke ke ako ha ngaahi meʻa foʻou. Kuo pau ke ke talangofua ki he ngaahi tuʻutuʻuní pea vālelei mo e kakai kehé. Kuo pau ke fie maʻu koe ke ke ngāue loto-lahi pea mo mavahe mei he feituʻu ʻokú ke fiemālie aí ʻo ʻahiʻahiʻi ha ngaahi meʻa foʻou.

Ka neongo ia, ʻe ʻi ai haʻo ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi te ne tokoniʻi koe ʻi he feau ʻo e ngaahi faingataʻa ʻo ho fatongia ko e faifekau tokoní. ʻE tokoni atu ʻa e kiʻi tohí ni ke ke maʻu pea mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení. ‘Ikai ngata ai, manatuʻi e mahuʻinga ʻo e lotú, ako folofolá, fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, mo e tokoni ki he kakai kehé. Ko e meʻa mahuʻinga taha te ke lava ke faí ko e falala ki he Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí. Ko maʻuʻanga tokoni taupotu taha ia ki he fekuki mo e mafasia ʻo e moʻui ʻa e faifekau tokoní.

Paaki