Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123: “ʻE ʻOtua ʻOkú Ke ʻi Fē?”


“18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123: ʻʻE ʻOtua ʻOkú Ke ʻi Fē?’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“18–24 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
Fale Fakapōpula Lipetií

Fale Fakapōpula Lipetií Failaú, tā ʻe Al Rounds

18–24 ʻOkatopa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121–123

“ʻE ʻOtua, ʻOkú Ke ʻi Fē?”

‘E lelei ange hoʻo aʻusia ʻi hono ako e ngaahi folofolá ʻo kapau ko hoʻo taumuʻá ke ʻiloʻi ʻa e moʻoní. Kamata ʻaki ha lotu, fakafanongo ki he Laumālié, pea hiki e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe ʻiloa e tafaʻaki taupotu taha ki lalo ʻo e fale fakapōpula fakavahefonua ʻi Lipetī, Mīsulí ko e ʻaná. Naʻe holisi matolu, momoko mo ʻuli e faliki simá, ko e meʻakaí—ʻa ia naʻe siʻisiʻi faú, naʻe kovi, pea ko e maama pē naʻe ʻi aí ko e hū mai ʻi he ongo matapā luva ukamea fāsiʻi ne ofi ki he ʻaofí. Ko e ʻana ko ʻení ʻa e feituʻu ne lahi taha e nofo ai ʻa Siosefa Sāmita mo ha kau tangata toko siʻi ʻi hono tuku pōpula kinautolú—ko ha ngaahi māhina momoko ʻe fā lolotonga e faʻahitaʻu momoko ʻo e 1838–39—ʻo tali hopo ki he ngaahi tukuakiʻi ʻo e talisone ki he vahefonua ʻo Mīsulí. Lolotonga e taimi ko ʻení, naʻe maʻu maʻu pē ʻe Siosefa ha ongoongo fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotú. Naʻe lau māhina siʻi pē ʻa e melino mo e fakatuʻamelie ʻi Hihifo Mamaʻó, pea ko e taimi ko ʻení naʻe ʻikai ha ʻapi ʻa e Kāingalotú, ne tuli kinautolu ki he feituʻu maomaonganoá ʻi he fekumi ki ha toe feituʻu ʻe taha ke kamata foʻou ai—ko e taimi ko ʻení ʻoku nofo pōpula honau Palōfitá.

Fielau e kalanga ʻa Siosefa Sāmita ʻo pehē, “ʻE ʻOtua, ʻokú ke ʻi fē?” Ko e ngaahi tali naʻá ne maʻú, ʻa e “ʻilo mei he langí” naʻe “lilingi hifo” ʻi he fale fakapōpula fakamamahi ko iá, ne fakatātaaʻi ai neongo ʻoku ʻikai ke faʻa pehē, ka ʻoku ʻikai teitei mamaʻo ʻa e ʻOtuá. Naʻe ako ʻe he Palōfitá ʻoku ʻikai ha mālohi ʻe lava ʻo “mataʻofia ʻa e ngaahi langí.” “ʻE [ʻafio] ʻa e ʻOtuá [ʻi Heʻene Kāingalotu faivelengá] ʻo taʻengata pea taʻengata.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1, 33; 122:9.)

Vakai, Kau Māʻoniʻoní, 1:323–96.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10, 23–33122

ʻE lava ke “ʻaonga kiate [au]” ʻa e faingataʻá.

‘I he taimi ʻoku tau faingataʻaʻia ai pe ko kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, ʻoku angamaheni ke tau fifili pe ʻoku ʻafioʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá. ʻI hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6, fakakaukau ki he ngaahi taimi naʻá ke maʻu ai ha ngaahi fehuʻi pe ongoʻi tatau mo Siosefa Sāmita. Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he tali ʻa e ʻEikí ʻe lava ʻo tokoni atu ʻi he taimi ʻokú ke maʻu ai e ngaahi fehuʻi pe ongo ko iá? Hangē ko ʻení, fakatokangaʻi ʻi he veesi 7–10, 26–33, ʻa e ngaahi tāpuaki ʻokú Ne talaʻofa kiate kinautolu ʻoku “kātakiʻi [e faingataʻá] ʻo leleí.” ʻI hoʻo lau e vahe 122, fakakaukau ki he founga ʻoku finangalo e ʻEikí ke ke fakakaukau ai ki hoʻo ngaahi faingataʻá.

Vakai foki, Henry B. Eyring, “ ʻOku ʻi Fē Fale ʻOku Fufuú?Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 72–75.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46

Te tau lava ʻo maʻu e “ngaahi mālohi ʻo e langí.”

ʻI ha tūkunga ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií ne hangē naʻe ʻikai ʻi ai ha mālohí, naʻe foaki kia Siosefa ha fakahā fekauʻaki mo e mālohí—ʻo ʻikai ko e mālohi fakapolitikale pe fakakautau naʻe fakaʻaongaʻi ki he Kāingalotú ka ko e “ngaahi mālohi ʻo e langí.” ʻI hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46, ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá? ʻOku kehe fēfē ia mei he mālohi fakamāmaní? Hangē ko ʻení, vakai ki he ngaahi lea ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he veesi 41–43 ke fakamatalaʻi e “mālohí pe iví.” Ko e hā ʻoku nau akoʻi mai fekauʻaki mo e founga ʻoku pukepuke ai ʻe he ʻOtuá Hono “mālohí pe iví”? Mahalo ʻe lava ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻo ueʻi koe ke ke fakalaulauloto ki hoʻo moʻuí mo e meʻa te ke lava ʻo fai ke hoko ai ko ha ivi tākiekina lelei ʻi hoʻo vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122

Kuo ʻalu hifo ʻa Sīsū Kalaisi ʻo māʻulalo ange ʻi he meʻa kotoa pē.

Naʻe tuku pōpula taʻetotonu ʻa Siosefa Sāmita ʻo laka hake ʻi he māhina ʻe fā lolotonga iá naʻe tuli hono kaungāmeʻá mo e fāmilí mei honau ngaahi ʻapí. Ne hangē naʻe ʻauha e ngāue naʻá ne līʻoa ki ai ʻene moʻuí. Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻi Heʻene folofola kia Siosefa ʻi he vahe 122? Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo Siosefá? Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo koé?

Vakai foki, ʻAlamā 7:11–13; 36:3; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:6.

ʻĪmisi
Ko Sīsū ʻi he kelekele ʻi Ketisemaní

ʻOua Naʻa Fai Hoku Lotó, ka Ko e Finangalo ʻOʻoú, tā ʻe Walter Rane.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123

“Ke tau fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí.”

ʻI Māʻasi 1839, ne ngalingali naʻe ʻikai toe ʻi ai ha meʻa ʻe lava ʻe he Kāingalotú ʻo fai ke liliu honau tūkunga mātuʻaki faingataʻá. Ka ʻi he ngaahi tohi ʻa Siosefa mei he Fale Fakapōpula Lipetií, naʻá ne talaange kiate kinautolu ʻa e meʻa te nau lava ʻo faí: “tānaki fakataha … ha ʻilo ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa” pea “tuʻu maʻu ʻi he loto-fakapapau, ke mamata ki he fakamoʻui ʻa e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:1, 17). ʻI hoʻo fakakaukau ki he loi mo e “kākā … ʻo e tangatá” ʻi he māmaní he ʻaho ní, fakakaukau ki he ngaahi meʻa “ʻokú [ke] maʻu ʻa e mālohi” ke faí (veesi 12, 17). Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakahoko ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he “loto-fiefia”? (veesi 17). Ko hai ʻokú ke ʻilo ʻoku “taʻofi … mei he moʻoní” (veesi 12), pea te ke lava fēfē ʻo tokoni ki he tokotahá ni ke ne maʻu iá?

Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa naʻe kole ʻe Siosefa ʻi he tohí ni naʻe ʻave ia ki he puleʻangá pea pulusi ko ha konga ʻo ha fakamatala konga 11 ʻi ha nusipepa ʻi Nāvū ko e Times and Seasons.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10.Ko e “ʻana” ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií naʻe fute pē ʻe 14 mo e 14.5 hono lahí (mita ʻe 4.2 mo e 4.4). Te ke tokoni fēfē ke fakakaukauloto homou fāmilí ki he tūkunga ko ia ke lokaʻi ʻi ha feituʻu pehē ʻi ha māhina momoko ʻe fā? Te mou lava ʻo maʻu ha ngaahi fakaikiiki kehe fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií ʻi he “Chapter 46: Joseph Smith in Liberty Jail” (Doctrine and Covenants Stories, 172–74). Te mou lava foki ʻo lau e “Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí: Fale Fakapōpula Lipetií” ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení pe mamata ʻi ha vitiō ʻoku fakatātaaʻi ai e taimi ʻa Siosefa ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. ʻOku kaunga fēfē ʻa e fakamatalá ni ki he anga ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–10?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–36, 41–45.Mahalo ʻe tokoni ha talanoa fakatātā ke mahino ki homou fāmilí ʻa e “ngaahi mālohi ʻo e langí.” Hangē ko ʻení, te mou lava ʻo fakafehoanaki e mālohi ʻo e ʻOtuá ki he mālohi ʻo e ʻuhilá; ko e hā nai ha meʻa te ne taʻofi ha meʻangāue fakaʻilekitulōnika mei hono maʻu e mālohí? Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he talanoa fakatātaá ni fakataha mo e veesi 34–36, 41–45, fekauʻaki mo e founga ke fakalahi hotau mālohi fakalaumālié? Mahalo ʻe lava ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo vahevahe ha ngaahi talanoa mei he moʻui ʻa e Fakamoʻuí ʻokú ne fakatātaaʻi e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:7–9.Mahalo ʻe fiefia e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi hono ngaohi ha fanga kiʻi fakaʻilonga ʻo hiki ai e ngaahi kupuʻi lea mei he ngaahi vēsí ni ʻoku nau mahuʻingaʻia aí. ʻE lava ʻo fakaʻaliʻali e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ʻi homou ʻapí. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi “naʻe ʻalu hifo ʻa e Foha ʻo e Tangatá o māʻulalo ange” ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:12.Te tau lava fēfē ʻo tokoniʻi e kakaí ke nau “ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai” ʻa e moʻoní?

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Te U Maʻu ʻI Fē ʻa e Melinó?Ngaahi Himí, fika 63.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Fale Fakapōpula Lipetií

Lolotonga hono tuku pōpula ʻa Siosefa Sāmita ʻi Lipetī, Mīsulí, naʻá ne maʻu ha ngaahi tohi ʻo fakahā ange kiate ia fekauʻaki mo e tūkunga faingataʻa ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻaho kimui ní ne tuli mei he vahefonuá ʻi ha tuʻutuʻuni ʻa e kōvaná. Naʻe ʻomi ha tohi fakaʻofa moʻoni mei hono uaifi ko ʻEmá. Naʻe fakahaaʻi ʻe heʻene ngaahi leá mo e ngaahi tohi ʻa Siosefa ʻo tali ki aí, ʻa ʻena faingataʻaʻiá mo e tuí fakatouʻosi lolotonga e taimi faingataʻa ko ʻeni ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí.

Tohi meia ʻEma Sāmita kia Siosefa Sāmita, 7 Māʻasi 1839

“Siʻi Husepāniti ʻOfeina

“ʻI heʻeku maʻu ha faingamālie ke faitohi ke ʻoatu ʻi ha kaungāmeʻa, ʻoku ou feinga ke tohi, ka he ʻikai te u tohi kakato ki he ngaahi ongo ʻoku ou maʻú, he ko e tūkunga ʻokú ke ʻi aí, ʻa e ngaahi holisí, luva ukameá, mo e polotá, vaitafé, vai mapunopuná, tafungofungá, teleʻá mo e potu tokalelei ʻokú ne vaetuʻua kitauá, pea mo e fakamaau taʻetotonu ne tuku pōpula mo kei tauhi koe aí, mo ha ngaahi meʻa lahi kehe ʻoku ʻikai lava mafakamatalaʻi ai e ngaahi ongo ʻoku ou maʻú.

“Ka naʻe taʻeʻoua … e fakahinohino fakahangatonu ʻa e ʻaloʻofa fakalangí, ʻoku ou ʻilo pau he ʻikai te u lava ʻo kātekina e ngaahi meʻa faingataʻa kuó u fouá …; ka ‘oku ou kei moʻui pea ʻoku ou kei loto fiemālie ke mamahi lahi ange ‘o kapau ko e finangalo ia ʻo e Langi angaʻofá, ʻa ia ʻoku totonu ke u aʻusia koeʻuhí ko koe.

“ʻOku mau sai kotoa pē, tukukehe pē ʻa Feletiliki ʻa ia ʻoku siʻi puke.

“Ko siʻi ʻAlekisānitá ʻa ia ʻoku ou lolotonga fua he taimi ní, ko ha kiʻi pēpē fakaʻofoʻofa ia. ʻOkú ne kau mālohi ʻaupito pea te ne lele takai holo ʻi he lokí mo piki ki ha sea. …

“ʻOku ʻikai mo ha toe taha ka ko e ʻOtuá pē, ʻokú Ne ʻafioʻi ʻeku fakakaukaú mo hoku lotó ʻi he taimi ne u liʻaki ai hotau falé mo e ʻapí, kae pehē ki he meimei meʻa kotoa pē ne ta maʻú tukukehe ʻeta Fānaú, kau mavahe mei he Siteiti ʻo Mīsulí, mo liʻaki koe ʻi he fale fakapōpula fakataʻelata ko ʻená. Ka ʻoku faingataʻa ange ʻa e meʻa ʻoku ou manatu ki aí ʻi he meʻa ʻoku lava matuʻuaki ʻe he natula ʻo e tangatá. …

“… ʻOku ou fakaʻamu te ta aʻusia ha ngaahi ʻaho lelei ange. … [ʻOku ou] ʻofa lahi atu.

“ʻEma Sāmita”1

Tohi meia Siosefa Sāmita kia ʻEma Sāmita, 4 ʻEpeleli 1839

“Siʻi—Uaifi—angaʻofa—ʻOfeina

“Ne u tangutu hifo he pō Tuʻapulelulú ʻi he taaitō ʻa e laʻaá, ʻi heʻemau sio atu mei he pilīsone fakataʻelatá ni, mo faitohi atu, ke fakahā atu hoku tūkungá. ʻOku ou tui ko e ʻalu ʻeni ke māhina ʻe nima mo e ʻaho ʻe ono2 talu ʻeku ʻi he malumalu ʻo ha tangata leʻo mataʻita ʻi he ʻaho mo e pō, pea ʻi loto he ngaahi holisi mo e matapā ukamea ngaiʻi mo longoaʻa ʻo ha fale fakapōpula fakataʻelata, fakapoʻuli, mo ʻuli. Mo e ngaahi ongo ʻi hoku lotó ʻoku ʻafioʻi pē ʻe he ʻOtuá, ʻi heʻeku fai ʻa e tohí ni. Ko e ngaahi fakakaukau ʻoku ou maʻu ʻi he tūkungá ni ʻoku faingataʻa ia ke tohi pe lea ʻaki, pe ke fakamatalaʻi ʻe he kau ʻĀngeló ki ha tangata moʻui kuo teʻeki ke ne aʻusia e meʻa ʻoku mau aʻusiá. … ʻOku mau fakafalala ki he toʻukupu ʻo Sihová, pea ʻikai mo ha toe taha kehe, ke fakahaofi kimautolu, pea kapau he ʻikai ke ne fai ia, peá ke fiemālie he ʻikai hoko ia, he ʻoku fekumi ha kakai tokolahi ʻi he siteití ni ke tāmateʻi kimautolu, kae ʻikai koeʻuhí ʻoku mau halaia ʻi ha meʻa. … Siʻoku ʻOfaʻanga ko ʻEma ʻoku ou fakakaukau maʻu pē kiate koe mo e fānaú. … ʻOku ou fie sio ki siʻi Feletilikí, Siosefa, Sūlia ʻAlekisānita, Soana, mo e kaʻate motuʻá [ko e kulī ʻa e fāmilí]. … Te u fiefia ke lue laʻivaʻe, taʻe-tatā, mo taʻekofu mei heni ke u sio kiate koe, pea he ʻikai ngali faingataʻa ia, ka ʻe hangē ia ha meʻa fakaʻofoʻofa. … ‘Oku ou kātekina kotoa hoku ngaahi faingataʻá ʻi he lotolahi, pea pehē ki he niʻihi ʻoku mau ʻi hení; kuo teʻeki ke mau loto-foʻi. ‘Oku ou loto [ke] ʻoua naʻá ke tuku ke ngalo au ʻi [heʻeta fānaú]. Talaange kiate kinautolu ʻoku ʻofa lahi atu ʻenau Tamaí ʻi he ʻofa haohaoa, pea ʻoku fai hono lelei tahá ke hao mei he kau fakatangá kae foki atu kiate kinautolu. … Talaange kiate kinautolu ʻoku talaatu ʻe he Tamaí kuo pau ke nau hoko ko ha fānau lelei, pea fanongo ki heʻenau faʻeé. …

“ʻOfa atu,

“Siosefa Sāmita ko e Siʻí.”3

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Letter from Emma Smith, 7 March 1839,” Letterbook 2, 37, josephsmithpapers.org; naʻe fakatonutonu e sipelá, fakaʻilonga leá, mo e kalamá.

  2. Naʻe puke pōpula ʻa Siosefa mo hono ngaahi hoa ngāué ʻi he ʻaho 31 ʻo ʻOkatopa 1838, pea leʻohi tokolahi he ʻaho mo e pō. Hili ha hopo kimuʻa ʻi Lisimoni, Mīsuli, naʻe ʻave kinautolu ki he Fale Fakapōpula Lipetií ʻi he ʻaho 1 ʻo Tīsemá.

  3. Letter to Emma Smith, 4 April 1839,” 1–3, josephsmithpapers.org; naʻe fakatonutonu e sipelá, fakaʻilonga leá, mo e kalamá.

ʻĪmisi
Ko Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií

Lolotonga e faingataʻaʻia ʻa Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, naʻe fakafiemālieʻi ia ʻe he ʻEikí mo fakahā ange ha ngaahi moʻoni maʻongoʻonga.

Paaki